|
The New Testament of our Lord and Saviour Jesus Christ
1 Yesu Kirisin bweserun tɔ̃ka wee, wi u sãa Dafidin sikadobu. Dafidi maa sãa Aburahamun sikadobu. 2 Aburahamu u Isaki mara, Isaki u Yakɔbu mara. Yakɔbu u Yuda mara ka win maabu ka wɔnɔbu. 3 Yuda ka Tamari ba Farɛsi ka Sara mara. Farɛsi u Esiromu mara. Esiromu u Aramu mara. 4 Aramu u Aminadabu mara. Aminadabu u Nasoni mara. Nasoni u Saamɔɔ mara. 5 Saamɔɔ ka Rahabu ba Boasi mara. Boasi ka Rutu ba Yobɛdi mara. Yobɛdi u Isai mara. 6 Isai u Dafidi mara. Dafidi u kua sunɔ, ma wi ka wi u raa sãa Yurin kurɔ ba Salomɔɔ mara. 7 Salomɔɔ u Roboamu mara. Roboamu u Abia mara. Abia u Asafu mara. 8 Asafu u Yosafati mara. Yosafati u Yoramu mara. Yoramu u Osiasi mara. 9 Osiasi u Yotamu mara. Yotamu u Akasi mara. Akasi u Esekiasi mara. 10 Esekiasi u Manase mara. Manase u Amɔɔ mara. Amɔɔ u Yosiasi mara. 11 Yosiasi u Yekonia mara ka win wɔnɔbu sanam mɛ ba Isireliba gura ba ka da Babilonin temɔ. 12 Ben Babilonin daabun biru Yekonia u Salatiɛli mara. Salatiɛli u Sorobabɛli mara. 13 Sorobabɛli u Abiudu mara. Abiudu u Eliakimu mara. Eliakimu u Asoru mara. 14 Asoru u Sadɔku mara. Sadɔku u Asimu mara. Asimu u Eliudu mara. 15 Eliudu u Eleasaa mara. Eleasaa u Matani mara. Matani u Yakɔbu mara. 16 Yakɔbu u Yosɛfu mara wi u kua Maarin durɔ. Maari wiya, u Yesu mara, wi ba soka Kirisi. 17 Nge mɛya ben bwese te sɔɔ, saa Aburahamun min di n ka girari Dafidin mi, ba sãawa tɔnu wɔkura nnɛ. Saa maa Dafidin min di n ka girari saa ye ba ka bu yoru da Babilonin temɔ, ba sãawa tɔnu wɔkura nnɛ. Yen biru saa mìn di ba ka bu da Babilonin temɔ n ka Kirisin saa girari, be, ba maa sãawa tɔnu wɔkura nnɛ. 18 Wee nge mɛ ba ka Yesu Kirisi mara. Win mɛro Maari u sãa Yosɛfun kurɔ kɛ̃ɛro, adama bu sere suana Maari u deema u gura mɔ saa Hunde Dɛɛron min di. 19 Win durɔ Yosɛfu wi, u sãa geegii, u ǹ kĩ u Maari sekuru doke batuma sɔɔ. Yen sɔ̃na u gɔ̃ru doke u nùn yina asiri sɔɔ. 20 Saa ye u ye bwisikumɔ saa yera Yinnin gɔrado u nùn kure dosu sɔɔ u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yosɛfu, Dafidin sikadobu a ku bɛrum ko a ka wunɛn kurɔ kɛ̃ɛro Maari yɛnu doke, domi gura ye u mɔ mi, saa Hunde Dɛɛron min diya. 21 U koo bii tɔn durɔ ma, kpa a nùn yĩsiru kɛ̃ Yesu, domi u koo win tɔmbu faaba ko saa ben durum di. 22 Yeni kpuro ya koora kpa Yinnin gari yi u gerua saa win sɔmɔn nɔɔ sɔɔn di yi ka koora, 23 yi yi nɛɛ, "Wɔndia goo u koo gura sua kpa u bii tɔn durɔ ma, kpa bu nùn yĩsiru kɛ̃ Emanuɛli." Yĩsi ten tubusiana, Gusunɔ wãa ka bɛsɛ. 24 Yen sɔ̃na ye Yosɛfu u yanda, u kua ye Yinnin gɔrado u nùn sɔ̃ɔwa, u Maari yɛnu doke. 25 Adama u ǹ nùn yɛ̃ kurɔ sere u ka win bii tɔn durɔ mara. Ma u nùn yĩsiru kã Yesu. 1 Ba Yesu marawa Bɛtelehɛmuɔ Yudean temɔ, sina boko Herodun waati. Sanam mɛ sɔɔ, kperin saria yɛ̃robu gabu ba na Yerusalɛmuɔ saa sɔ̃ɔ yari yerun di, 2 ma ba nɛɛ, mana Yuuban sunɔ wi ba mara tɛ̃ u wãa. Domi sa win kpera wa ya kura sɔ̃ɔ yari yerɔ, yera sa na su nùn sã. 3 Ye sina boko Herodu u gari yi nua, win bwɛ̃ra kun kpunɛ, ka Yerusalɛmugibun tii kpuro. 4 U yãku kowo tɔnwerobu kpuro mɛnna ka wooda yɛ̃robu ma u bu bikia u nɛɛ, mana ba nɛɛ ba koo wi Gusunɔ u gɔsa ma. 5 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, Bɛtelehɛmuɔra Yudean tem sɔɔ, domi Gusunɔn sɔmɔ u yorua u nɛɛ, 6 "Wunɛ, Bɛtelehɛmu, Yudean tem sɔɔ, n ǹ mɔ wuna a piiburu bo Yudean wuu bakasu sɔɔ. Domi wunɛn min diya sunɔ u koo yari wi u koo nɛn tɔmbu Isireliba kpara." 7 Yera Herodu u kperin saria yɛ̃ro be sokusia asiri sɔɔ ma u bu bikia saa ye kpera ye, ya kura mam mam. 8 Ma u dera ba da Bɛtelehɛmuɔ. U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu doo bu bii win gari bikia sãa sãa. Bà n nùn wa bu gɔsirama bu nùn sɔ̃, kpa win tii u maa da u nùn sã. 9 Ye ba win gari yi nua ba kpa, yera ba swaa wɔri. Wee, kpera ye ba raa wa sɔ̃ɔ yari yerɔ, ya kpam bu swaa gbiiye sere yam mi bii wi, u wãa, ma ya yɔ̃ra yam min wɔllɔ. 10 Ye ba kpera ye wa ben gɔ̃ru ga dora n banda. 11 Ye ba dua diru mi, ba bii wi wa ka win mɛro Maari. Yera ba yiira ba nùn sãwa. Ma ba ben bɔɔnu kusia, ba wura wuna ba nùn kã, ka turare bwesenu yiru. 12 Ma Gusunɔ u bu sɔ̃ɔwa dosu sɔɔ u nɛɛ, bu ku raa wure Herodun mi. Ma ba sĩa ben wuuɔ ka swaa tuka. 13 Ye kperin saria yɛ̃ro be, ba biru kisi ba doona, ma Yinnin gɔrado u Yosɛfu kure dosu sɔɔ u nɛɛ, a seewo a bii wi ka win mɛro sua kpa a ka bu kpikiru su Egibiti gia, a sina mi sere dɔma te kon maa nun sɔ̃ a sĩima, domi Herodu u koo bii wi kasu u go. 14 Ma Yosɛfu u seewa wɔ̃kuru u bii wi ka win mɛro sua ma u doona Egibiti gia. 15 U sina mi sere Herodu u ka gu. Yeni ya koora kpa Yinnin gari yi u gerua saa win sɔmɔn nɔɔ sɔɔn di yi ka koora ye u nɛɛ, "Egibitin diya na nɛn bii sokuma." 16 Ye Herodu u wa ma sɔɔ be ba na saa sɔ̃ɔ yari yerun di ba nùn yaakoru kua, u mɔru bɛsira. Ma u dera ba bii tɔn durɔbu kpuro go be ba ǹ wɔ̃ɔ yiru kere Bɛtelehɛmuɔ ka yen baru kpaanɔ kpuro. Domi u yen sanam dooru kua mìn di sɔɔ be, ba nɛɛ ba kpera ye wa. 17 Nge mɛya ye Gusunɔn sɔmɔ Yeremi u gerua, ya koora, ye u nɛɛ, 18 "Ba swĩi gɛɛ nɔɔmɔ Ramaɔ. Yɛ̃ro u sumɔ u weeweenu mɔ̀. Ase Rasɛliwa u sumɔ win bibun sɔ̃. Ma u yina bu nùn suuru kana domi bii be kpurowa ba gu." 19 Herodu u gu. Win gɔɔn biru Yinnin gɔrado u Yosɛfu kure dosu sɔɔ Egibitiɔ. 20 U nɛɛ, a seewo a bii wi ka win mɛro sua kpa i wura Isirelin temɔ, domi be ba kĩ bu bii wi go, ba gu. 21 Ma Yosɛfu seewa u bii wi ka win mɛro sua ba kpam wura Isirelin temɔ. 22 Adama ye u nua ma Aakelusi u bandu di Yudean temɔ win baa Herodun ayerɔ, u bɛrum kua u ka sina mi. Ma u doona Galilen temɔ, nge mɛ Gusunɔ u nùn sɔ̃ɔwa dosu sɔɔ. 23 Ma u da u sina wuu ge ba sokumɔ Nasarɛtiɔ, kpa Gusunɔn sɔmɔbun gari yi ka koora yi yi nɛɛ, "Ba koo nùn sokuwa Nasarɛtigii." 1 Sanam mɛ sɔɔ, Yohanu Batɛmu kowo u na u waasu mɔ̀ Yudean gbaburɔ. 2 U nɛɛ, i bɛɛn gɔ̃ru gɔsio domi Gusunɔ u sisi u bandu swĩi. 3 Yohanu wiya wìn gari Gusunɔn sɔmɔ Esai u mɔ̀ sanam mɛ u nɛɛ, "Goo u gerumɔ ka dam gbaburɔ u mɔ̀, i Yinnin swaa sɔnwɔ, kpa i n ye nɔɔ nɛrasiamɔ yu dɛnda." 4 Yohanu wi, u yooyoon sansun yaberu sebua, ma u gɔnan kpaka sɛ̃ke pɔraɔ. Win dĩana twee ka tim bausu. 5 Tɔmba na win mi saa Yerusalɛmun di ka Yudean tem kpuro, ka tem kpuron di mɛ mu daa te ba mɔ̀ Yuudɛni sikerenɛ. 6 Ba ben toranu tuuba kua ma u bu batɛmu kua daa te ba mɔ̀ Yuudɛniɔ. 7 Ye Yohanu u wa ma Falisiba ka Sadusiba dabinu ba na win mi u ka bu batɛmu ko, u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ waa gɔsɔnu wara u maa bɛɛ sɔ̃ɔwa i Gusunɔn mɔru duka suuri ye ya wee. 8 I de bɛɛn kookoosu su sɔ̃ɔsi ma i gɔ̃ru gɔsia. 9 I kun tamaa i ko gafara wa Aburahamun sɔ̃ domi i gerumɔ i mɔ̀ u sãa bɛɛn baaba. Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ Gusunɔ u koo kpĩ u kpee ni sua u ka Aburahamu bibu kua. 10 Wee, ba gbãa wasi kɔ bu ka dãa wukiri. Dãru baatere te ta ǹ bii geenu marumɔ tera ba koo bura kpa bu doke dɔ̃ɔ sɔɔ. 11 Nɛ na bɛɛ batɛmu mɔ̀ ka nim i ka gɔ̃ru gɔsiabun seeda di, adama wi u sisi nɛn biruɔ u koo bɛɛ batɛmu ko ka Hunde Dɛɛro ka dɔ̃ɔ. U man dam kere gem gem, sere na ǹ mam tura n ka win baranu sua n nɛnɛ. 12 U win saratia nɛni win nɔmaɔ, u koo win alikama soo yeru kura kpa u win alikama gura u doke biraru sɔɔ. Adama u koo sakosu doke dɔ̃ɔ sɔɔ wi u ku ra gbi. 13 Sanam mɛya Yesu u na saa Galilen di u da daa te ba mɔ̀ Yuudɛniɔ, Yohanu u ka nùn batɛmu ko. 14 Adama Yohanu u kĩ u yina. U nɛɛ, wuna n weenɛ a man batɛmu ko, yera a maa na nɛn mi? 15 Adama Yesu u nùn wisa u nɛɛ, a de n koora mɛ gina, domi nge mɛya sa ko ka kpuro ko ye Gusunɔ u bikiamɔ. Ma Yohanu u wura. 16 Ye u Yesu batɛmu kua u kpa, mii mii Yesu u yara nim sɔɔn di. Yera wɔlla wukiara, ma u Gusunɔn Hunde wa u saram wee nge kparuko, u na u sina win wiru wɔllɔ. 17 Ma nɔɔ gagu ga nɔɔra wɔllun di ga nɛɛ, winiwa nɛn Bii kĩnasi wì sɔɔ nɛn gɔ̃ru dobu kpuro wãa. 1 Yen biru Hunde Dɛɛro u ka Yesu da gbaburɔ Setam u ka nùn kɔkiri. 2 Ye Yesu u nɔɔ bɔkua sɔ̃ɔ sɔɔ weeru ka wɔ̃kuru weeru, yen biru gɔ̃ɔra nùn mɔ̀. 3 Ma Setam u na win mi u nɛɛ, à n sãa Gusunɔn Biin na, a kpee nini sɔ̃ɔwɔ nu gɔsio pɛ̃ɛ. 4 Yesu nùn wisa u nɛɛ, Gusunɔn gari yi gerua yi nɛɛ, tɔnu kun ko n wãa dĩanu tɔnan sɔ̃. U maa wãawa Gusunɔn gere kpuron sɔ̃. 5 Ma Setam u ka nùn da Yerusalɛmu wuu dɛɛrɔ gen mi, u nùn sɔndi sãa yerun wii kpiirɔ. 6 Ma u nɛɛ, à n sãa Gusunɔn Biin na, a yɔ̃ɔwɔ a sura temɔ domi Gusunɔn gari yi gerua yi nɛɛ, "Gusunɔ u koo win gɔradoba nɔɔ kɛ̃ wunɛn sɔ̃ bu nun nɛnɛ ka ben nɔma, kpa a ku ra ka wunɛn naasu kperu sokura." 7 Yesu nùn wisa u nɛɛ, adama Gusunɔn gari yi maa gerua yi nɛɛ, "A ku ra Gusunɔ wunɛn Yinnin dam mɛɛri a ka wa mɛ mu nɛ." 8 Yen biru Setam u ka Yesu da guu bakaru garun wɔllɔ, u nùn dunian tem kpuro sɔ̃ɔsi ka mɛn bɛɛrɛ mi sinamba bandu dii. 9 Ma u nɛɛ, yeni kpurowa kon nun wɛ̃ à n yiira a man sãwa. 10 Ma Yesu u wisa u nɛɛ, a doonɔ min di Setam. Domi ba yorua ba nɛɛ, "Kaa Gusunɔ wunɛn Yinni sã, kpa a n wi turon wãaru wãa." 11 Yera Setam u doona win min di, ma Gusunɔn gɔradoba ba na ba nùn nɔɔri. 12 Ye Yesu u nua ma ba Yohanu mwa ba doke pirisɔm sɔɔ, yera u doona Galileɔ. 13 U ǹ sinɛ Nasarɛtiɔ, u da u sinawa Kapenamuɔ, ye ya wãa daa burerun bɔkuɔ te ba ra soku Galile, Nɛfitali ka Sabulonin temɔ. 14 Kpa ye Gusunɔn sɔmɔ Esai u raa gerua yu ka koora, ye u nɛɛ, 15 "Sabulonin tem ka Nɛfitalin tem mu wãa nim wɔ̃ku gia, daa te ba mɔ̀ Yuudɛnin guruɔ Galileɔ mi tɔn tukoba wãa. 16 Be ba sɔ̃ yam wɔ̃kuru sɔɔ mi, ba koo yam bururam bakam wa. Be, be gɔɔn bɛrum wukiri nge yam wɔ̃kuru, bera yam bururam koo kurema." 17 Saa saa yen diya Yesu u win waasu torua. U nɛɛ, i bɛɛn gɔ̃rusu gɔsio, domi Gusunɔ u sisi u bandu swĩi. 18 Nge mɛ Yesu u sĩimɔ Galilen daa burerun bɔkuɔ u susure kowobu yiru gabu wa, mɔɔ ka wɔnɔ, Simɔɔ wi ba ra soku Piɛɛ ka win wɔnɔ Andere. Ba susure mɔ̀ daa bure te sɔɔ ka yãakororu. 19 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i man swĩima, kon bɛɛ sɔ̃ɔsi nge mɛ i ko ka tɔmbu kasu bu man swĩi. 20 Mii mii ba ben yãakoronu deri, ma ba nùn swĩi. 21 Ye u susi wuswaaɔ u maa mɔɔ ka wɔnɔ wa Yakɔbu ka Yohanu, Sebeden bibu. Ba wãa ben goo nimkuu sɔɔ ka ben tundo Sebede, ba ben yãakoronu kɔrumɔ. Yesu u bu soka. 22 Mii mii ba ben tundo deri goo nimkuu sɔɔ, ma ba Yesu swĩi. 23 Yesu u bɔsu Galilen tem kpuro sɔɔ u keu sɔ̃ɔsimɔ ben mɛnnɔ yenɔ u ban te Gusunɔ u koo swĩin Labaari gea waasu mɔ̀, ma u tɔmbu ben bara bwese bweseka bɛkiammɛ. 24 Win baaru ya yɛ̃bi baama kpuro Sirin tem sɔɔ sere tɔmba ka ben barɔbu na win mi, be ba bara bwese bweseka mɔ ka be ba wuriri dabinun wahala mɔ̀ ka be ba wɛrɛkunu mɔ, ka girikpakpa wɔrobu ka bèn wasin bee tia gu gu. Ma Yesu u be kpuro bɛkia. 25 Ma tɔn wɔru guni nùn swĩi saa Galile ka bera ye ba mɔ̀ wusu wɔkurun di, ka Yerusalɛmu ka Yudea ka tem mɛ mu wãa daa te ba mɔ̀ Yuudɛnin gurun di. 1 Yesu u tɔn wɔru ge wa ma u yɔɔwa guuru garun wɔllɔ u sina. Win bwãaba mɛnna win mi 2 ma u gari gerubu wɔri u bu gãa dabinun keu sɔ̃ɔsi. 3 Yesu u nɛɛ, doo nɔɔrugiba bèn hunde ya Gusunɔn bɛkɛ barɔ. Beya ba ko n wãa mi Gusunɔ u bandu swĩi. 4 Doo nɔɔrugiba be ba nukuru sankire. Gusunɔ u koo bu nukuru yɛmiasia. 5 Doo nɔɔrugiba bèn daa ya du. Beya ba koo tem mɛ tubi di. 6 Doo nɔɔrugiba be ba kasu bu ko ye Gusunɔ u bikiamɔ nge be ba dĩanu ka nim kasu. Ba koo debu. 7 Doo nɔɔrugiba be ba wɔnwɔndu mɔ. Gusunɔ u koo bu wɔnwɔndu kua. 8 Doo nɔɔrugiba bèn gɔ̃ru ga dɛɛre. Ba koo Gusunɔ wa. 9 Doo nɔɔrugiba be ba ra yibɛrɛ tɛɛru kpeesie. Gusunɔ u koo bu soku win bibu. 10 Doo nɔɔrugiba be ba nɔni sɔ̃ɔwa yèn sɔ̃ ba kua ye Gusunɔ u bikia. Beya ba ko n wãa mi Gusunɔ u bandu swĩi. 11 Doo nɔɔrugiba bɛɛ, sanam mɛ ba bɛɛ yaakoru mɔ̀ ma ba bɛɛ nɔni sɔ̃ɔmɔ ma ba kɔ̃sa weesugia baayere bɛɛ manimɔ nɛn sɔ̃. 12 I gɔ̃ru doro kpa i n nuku doo bakabu mɔ yèn sɔ̃ ba bɛɛ are bɛkɛ yiiye wɔllɔ. Domi nge mɛya ba Gusunɔn sɔmɔbu nɔni sɔ̃ɔwa be ba bɛɛ gbiiye. 13 Yesu maa nɛɛ, bɛɛya handunian bɔru, adama bɔru tà n nɔɔ gu mba ba koo ka tu dorasia. Ta ǹ maa gãanu ganu ma n kun mɔ bu yari kpa tɔmbu ba n te taakumɔ ka ben naasu. 14 Bɛɛya handunian yam bururam. Wuu ge ba swĩi guuru wɔllɔ, ga ǹ beruramɔ. 15 Ba ku ra maa fitila mɛni, kpa bu tongoro sua bu gu wukiri. Adama ba ra gu sɔndiwa dabu wɔllɔ kpa gu tɔmbu kpuro yam burura be ba wãa yɛnu sɔɔ. 16 Nge mɛya i de bɛɛn yam bururam mu burura tɔmbun wuswaaɔ kpa ba n ka bɛɛn sɔm geenu waamɔ, kpa bu wa bu bɛɛn Baaba wɔrukoo bɛɛrɛ wɛ̃. 17 Yesu maa nɛɛ, i kun tamaa na nawa n ka Mɔwisin wooda kpeesia ka Gusunɔn sɔmɔbun sɔ̃ɔsinu. Aawo, na nawa n ka ye tãsisia. 18 Domi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem, sere wɔllu ka tem mu ka kpe, baa wooda yen yori tombu ga ǹ kam mɔ̀ sere ye kpuro yu ka koora. 19 Yen sɔ̃na baawure wi u woodan gari tia gaa sara, baa yen piibu, ma u gabu sɔ̃ɔmɔ bu ko mɛ, wiya ba koo soku piibu ban te Gusunɔ u koo swĩi sɔɔ. Adama wi u mɔ̀ ye ya gerumɔ ma u ye gabu sɔ̃ɔsimɔ, wiya ba koo soku tɔn gisonko Gusunɔn ban te sɔɔ. 20 Domi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ma n kun mɔ i kua ye Gusunɔ u bikia n kere wooda yɛ̃robu ka Falisiba i ǹ duɔ mi Gusunɔ u bandu swĩi. 21 Yesu maa nɛɛ, i nua ma ba gasɔgibu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, i ku ra tɔnu go, baawure wi u tɔnu go, ba koo ka nùn da siri kowon mi. 22 Adama tɛ̃, nɛ na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u ka win tɔnusi mɔru mɔ̀ ba koo ka nùn da siri kowon mi, baawure wi u win tɔnusi nɛɛ, kambu, ba koo nùn siri tɔnwerobun wuswaaɔ, baawure wi u maa win tɔnusi mɔ̀ gari bɔkɔ u ǹ koo dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi sarari. 23 Yen sɔ̃na à n ka Gusunɔ kɛ̃ru naawa yãku yerɔ, ma a yaaya mi, ma wunɛn tɔnusi u gãanu nɛni win gɔ̃ruɔ wunɛn sɔ̃, 24 a wunɛn kɛ̃ɛ te derio mi, yãku yerun wuswaaɔ, kpa a yande da a gari yi kpeesia ka yɛ̃ro. Yen biru a wurama a Gusunɔ wunɛn kɛ̃ru kɛ̃. 25 Goo ù n ka nun dɔɔ siri yerɔ, a yɛ̃ro suuru kanɔ fuuku swaa sɔɔ, kpa u ku raa nun siri kowo nɔmu sɔndia, kpa siri kowo u ku nun sandamu nɔmu sɔndia, kpa sandamu u ku nun doke pirisɔm sɔɔ. 26 Na nun sɔ̃ɔmɔ ka gem, miya kaa sina sere a ka wunɛn wooda sarabun gobi kɔsia. Baa faram, a ǹ buremɔ. 27 Ma Yesu maa nɛɛ, i nua ma ba gasɔgibu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, "I ku ra sakararu ko." 28 Adama tɛ̃ na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, tɔn durɔ ù n tɔn kurɔ mɛɛra, ma u nùn binɛ kua, u ka nùn sakararu kua kɔ win gɔ̃ruɔ. 29 Yen sɔ̃na wunɛn nɔm geun nɔnu gà n nun torasia, a gu wɔwo a kɔ̃. Wunɛn nɔm geu gà n maa nun torasia a gu buro a kɔ̃. N sanɔ a wunɛn wasin gam bia, ka sere ye wunɛn wasi kpuro koo doona dɔ̃ɔ sɔɔ wi u ku ra gbi. 31 Ma Yesu nɛɛ, ba maa gasɔgibu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, "Durɔ wi u win kurɔ yina, u koo kurɔ wi yinanaan tireru wɛ̃." 32 Adama tɛ̃ na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u win kurɔ yina gãanun sɔ̃ ma n kun mɔ sakararu, durɔ wiya nùn sakararu koosia ù n durɔ kpao sua. Durɔ wi u maa goon kurɔ yinaro sua, win tii u sakararu kuawa. 33 Ma Yesu nɛɛ, i maa nua ma ba kpam gasɔgibu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, "A ku ra bɔ̃re ka gari weesugii, adama kaa nɔɔ mwɛɛnu yibia nì sɔɔ a bɔ̃rua Yinnin wuswaaɔ." 34 Adama tɛ̃ na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ì n nɔɔ mwɛɛnu mɔ̀ i ku ra bɔ̃re. I ku ka wɔllu bɔ̃re yèn sɔ̃ ta sãa Gusunɔn sina gɔna. 35 I ku ka tem bɔ̃re yèn sɔ̃ mu sãa Gusunɔn naa sɔnditiru. I ku maa ka Yerusalɛmu bɔ̃re yèn sɔ̃ ya sãa sina bokon wuu. 36 I ku maa ka bɛɛn wiru bɔ̃re yèn sɔ̃ i ǹ kpɛ̃ i sera tia bururasia, i ǹ maa kpɛ̃ i ye tĩrasia. 37 I de bɛɛn gere ya n sãa mɛya, ǹ kun mɛ aawo, n ǹ mɛ. Ye i sɔndimɔ mɛnin wɔllɔ kpuro, tɔn kɔ̃son min diya ya naamɔ. 38 Ma Yesu nɛɛ, i nua ma ba raa gerua, "Wi u win winsim nɔnu wĩa, ba koo maa wiguu wĩa. Wi u maa win winsim dondu bua, ba koo maa wigiru buawa." 39 Adama nɛ na nɛɛ, a ku ka tɔn kɔ̃so sanna. Ù n wunɛn nɔm geun baaru so, a maa nùn nɔm dwarugiru tĩiyɔ. 40 Goo ù n maa ka nun da siri yerɔ u ka wunɛn yabe piibu mwa, a de u maa wunɛn yabe bakaru sua. 41 Goo ù n nun tilasi kua a ka nùn win sɔmunu daawa nge kilo tia, a ka nùn daawo kilo yiru. 42 Goo ù n nun gãanu kana, a nùn wɛ̃ɛyɔ. Goo ù n maa gãanu bɔkuram na wunɛn mi, a ku yina. 43 Ma Yesu maa nɛɛ, i nua ma ba raa gerua, "A wunɛn beruse kĩɔ, kpa a wunɛn yibɛrɛ tusi." 44 Adama nɛ na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, i bɛɛn yibɛrɛba kĩru sɔ̃ɔsio, kpa i kanaru ko be ba bɛɛ nɔni sɔ̃ɔmɔn sɔ̃. 45 Nge mɛya i ko ka sɔ̃ɔsi ma i sãa bɛɛn Baaba wɔrukoon bibu. Domi u sɔ̃ɔ yarisiamɔ tɔn kɔ̃sobu ka tɔn geobun mi. U gura nɛɛsiamɔ geegibu ka gee sarirugibun mi. 46 Ì n bu kĩru sɔ̃ɔsimɔ be ba bɛɛ kĩ tɔna, are yirà i ko n yĩiyɔ. Gbere mwaɔbun tii ba ra ko mɛ. 47 Ì n maa bɛɛgibu tɔna tɔbura, sanɔ yerà i gabu kere. Tɔn tukobun tii mam, ba ra ko mɛ. 48 Ǹ n mɛn na, i de bɛɛn tɔn giroru tu yibu nge mɛ bɛɛn Baaba wɔrukoogira yiba. 1 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i laakari koowo, i ku bɛɛn gean kobu sɔ̃ɔsi batuma sɔɔ, tɔmbu bu ka wan sɔ̃. Ì n kua mɛ, i ǹ are gɛɛ wasi bɛɛn Baaba wɔrukoon min di. 2 Yen sɔ̃, à n sãarobu gãanu kã, a ku woo kana nge mɛ be ba yɛ̃ɛru kasu ba ra ko mɛnnɔ yenɔ ka swɛɛɔ. Ba ra ko mɛ, tɔmbu bu ka bu siaran sɔ̃. Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem, ba ben are kpuro wa kɔ. 3 Ǹ n mɛn na, à n sãaro goo gãanu kɛ̃mɔ, a ku de wunɛn nɔm dwaru tu gia ye wunɛn nɔm geu ga mɔ̀. 4 N weenɛ a gãa gee ni ko asiri sɔɔ, kpa wunɛn Baaba wi u ra wa ye ya koora asiri sɔɔ u nun are wɛ̃. 5 Yesu maa nɛɛ, ì n maa kanaru mɔ̀, i ku ko nge be ba yɛ̃ɛru kasu. Ba ra kã bu kanaru ko ba n yɔ̃ mɛnnɔ yenɔ ka wuu suunun swaa kɛɛnanu sɔɔ kpa tɔmbu kpuro bu ka bu wa. Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem, ba ben are kpuro wa kɔ. 6 Adama à n kanaru mɔ̀ a doo wunɛn dii sɔɔwɔ a gambo kɛnɛ, kpa a wunɛn Baaba kana wi u wãa asiri sɔɔ mi. Ma wunɛn Baaba wi, wi u waamɔ ye a mɔ̀ asiri sɔɔ, u koo nun are wɛ̃. 7 I ku bɛɛn kanaru gawa nge tɔn tukobu be ba tamaa Gusunɔ u koo ben kanaru nɔ ben gari gawabun sɔ̃. 8 I ku bu saari. Bɛɛn Baaba u bɛɛn bukata yɛ̃ i sere nùn kana. 9 Yen sɔ̃, wee nge mɛ i ko i n da kanaru ko. I n da nɛɛ, bɛsɛn Baaba wi u wãa wɔllɔ, a de ba n yɛ̃ ma wuna sãa Dɛɛro. 10 A na a bandu swĩi. A de bu wunɛn kĩru ko tem sɔɔ mini, nge mɛ ba mɔ̀ wɔllɔ. 11 A sun bɛsɛn gisɔn dĩanu kɛ̃. 12 A sun bɛsɛn toranu suuru kuo, nge mɛ be ba ra sun tore, sa bu suuru kuammɛ. 13 A ku ka sun da kɔkiribun bera gia. Adama a sun wuna saa tɔn kɔ̃son nɔmun di. ((Domi wuna a bandu ka dam ka yiiko mɔ sere ka baadommaɔ. Ami.)) 14 Domi ì n gabun toranu suuru kua, ni ba bɛɛ kua, bɛɛn Baaba wɔllugii u koo maa bɛɛ suuru kua. 15 Adama ì kun gabu suuru kue, bɛɛn Baaba u ǹ koo maa bɛɛ bɛɛn toranu suuru kua. 16 Ma Yesu nɛɛ, ì n maa nɔɔ bɔkua i ku de bɛɛn wuswaa yu bɛɛn wahala sɔ̃ɔsi nge be ba yɛ̃ɛru kasu. Ba ra ben wuswɛɛ kɔsi kpa gabu bu wa ma ba nɔɔ bɔkua. Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem ba ben are kpuro wa kɔ. 17 Adama à n nɔɔ bɔkua a wubuo kpa a wunɛn wuswaa gum sawa, 18 kpa tɔmbu bu ku tubu ma a nɔɔ bɔkua, ma n kun mɔ wunɛn Baaba wi u kun waarɔ. Wunɛn Baaba wi, wi u wãa asiri sɔɔ mi, u waamɔ ye a mɔ̀. U koo nun are wɛ̃. 19 Ma Yesu nɛɛ, i ku dukia bere handunia sɔɔ mini, mi gɛmi yi ra di, ka mi ya koo wurura nɔrura, ka mi gbɛnɔbu ba koo du ka dam bu gbɛni. 20 Adama i dukia beruo wɔllɔ mi gɛmi ka wurura yen gaa kun kpɛ̃ yu ye sanku, mi gbɛnɔbu ba ǹ kpɛ̃ bu du bu gbɛni. 21 Domi mi wunɛn dukia wãa miya wunɛn gɔ̃ru ga ra n woo. 22 Ma Yesu nɛɛ, nɔni yi sãawa nge wasin fitila. Wunɛn nɔni yì n bwãa do, wasi kpurowa yi ko n yam bururam mɔ. 23 Adama wunɛn nɔni yì n barɔ, wasi yi ǹ yam bururam wasi. Ǹ n mɛn na, yam bururam mɛ mu wãa wunɛ sɔɔ mù n tĩra, anna a yam wɔ̃kurun kpãaru nɔ mi! 24 Yesu maa nɛɛ, goo kun kpɛ̃ u yinnibu yiru sã. U koo turo tusi kpa u turo kĩa, ǹ kun mɛ, u koo turo tii wɛ̃ kpa u turo gɛm. I ǹ kpɛ̃ i Gusunɔ ka dukia mɛnna i sã. 25 Yesu maa nɛɛ, yen sɔ̃, i ku wurura ka dĩanun gari, ǹ kun mɛ ye i ko nɔ i n ka wãa, ǹ kun mɛ ye i ko bɛɛn wasi wukiri. Wãaru ta dĩanu kere, wasi maa yi yãnu kere. 26 I gunɔsu mɛɛrio. Su ku ra duure su sere gɛ̃ su sere gãanu doke biraru sɔɔ. Ka mɛ, bɛɛn Baaba wɔllugii u su diisiamɔ. Kaa sere gere bɛɛ? I ǹ gunɔ si bɛɛrɛ kere? 27 Wara bɛɛ sɔɔ u koo kpĩ win wururabun saabu u win wãaru sosi baa gɔm soo teeru. 28 Mban sɔ̃na i ra n wurure yãnun sɔ̃. I biibii mɛɛrio ye ya ra kpi gberɔ. Ya ku ra sɔmburu ko, ya ku ra maa tari. 29 Adama na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baa Salomɔɔ ka win yiiko baka u ǹ buraru koore nge biibii yen tia. 30 Gusunɔwa u yakasu buraru wɛ̃ɛmɔ gberɔ, si su wãa gisɔ adama sia ba koo su kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ sɔɔ. Yera u ǹ koo bɛɛ yãnu wɛ̃ n kere yaka si? Anna a wa mɛ bɛɛn naanɛ dokebu piibu kua. 31 I ku maa wurura i gere, mba sa ko di, mba sa ko nɔ, ǹ kun mɛ mba sa ko wukiri. 32 Gãa nini kpuron weeweena tɔn tukoba mɔ̀. Adama bɛɛn Baaba wɔllugii u yɛ̃ ma i yeni kpuron bukata mɔ. 33 Yen sɔ̃, i gina hania koowo i ka du mi Gusunɔ u bandu swĩi kpa i n sãa win tɔn geobu. Yen biru u koo bɛɛ wɛ̃ ye ya tie. 34 Tɔ̃ɔ baateren wahala ya tu tura. Yen sɔ̃, i ku sian wururabu ko, domi sia ya maa yen wahala mɔ. 1 Yesu u nɛɛ, i kun tɔmbu sirimɔ baadomma, Gusunɔ u ǹ maa ka bɛɛ sirimɔ. 2 Domi nge mɛ i gabu sirimɔ, nge mɛya Gusunɔ u koo maa bɛɛ siri. Ma sakaku ge i ka gabu yĩiruammɛ, geya ba koo ka bɛɛ yĩirua. 3 Mban sɔ̃na a yakɔ mɛɛrimɔ wunɛn kpaasin nɔnu sɔɔ ma a ǹ dãa bĩiru laakari mɔ̀ te ta wãa wunɛn tiin nɔnuɔ. 4 Amɔna kaa ka kpĩ a wunɛn kpaasi sɔ̃ u de a yakɔ wuna win nɔnun di sanam mɛ a dãa bĩiru mɔ wunɛn tiin nɔnuɔ. 5 Murafiti wunɛ, a gbiiyo a dãa bĩi te wuna wunɛn tiin nɔnun di kpa a yam wa sãa sãa a ka yakɔ wuna wunɛn kpaasin nɔnun di. 6 I ku gãa dɛɛranu bɔ̃nu wɛ̃ nu ku ka gɔsira nu bɛɛ mɔnsima. I ku maa bɛɛn goo gobiginu kɔ̃ kurusɔnun suunu sɔɔ. Su koo nu taaku. 7 Yesu u nɛɛ, i n da bikie, i ko wa i mwa. I n da kasu, i ko wa. I n da gambo so, ba koo bɛɛ kɛnia. 8 Domi baawure wi u bikiamɔ ba koo nùn wɛ̃. Wi u kasu u koo wa. Wi u maa gambo soomɔ ba koo yɛ̃ro kɛnia. 9 Durɔ wara bɛɛ sɔɔ, win bii ù n nùn pɛ̃ɛ bikia u koo wura u nùn kperu wɛ̃. 10 Ǹ kun mɛ ù n nùn swãa bikia u koo nùn waa wɛ̃? 11 Bɛɛ be i sãa tɔn kɔ̃sobu ma i yɛ̃ ma ba ra bibu kɛ̃ɛ geenu wɛ̃, bɛɛn Baaba wɔllugii u ǹ koo be ba nùn kanamɔ gãa geenu wɛ̃ n bɛɛ kere? 12 Yen sɔ̃na ye i kĩ tɔmbu bu bɛɛ kua i bu kuo mɛ bɛɛn tii, domi yeniwa Mɔwisin woodan tireru ka Gusunɔn sɔmɔbun sɔ̃ɔsibun tubusianu. 13 Yesu u nɛɛ, i duo ka kɔnnɔ ge ga ǹ yasu, domi swaa ye ya dɔɔ kam koo yerɔ ya ǹ baasinaa mɔ, yen kɔnnɔ ga maa yasu ma tɔn dabinu dumɔ mi. 14 Adama swaa ye ya dɔɔ wãaru sɔɔ ya sɛ̃, yen kɔnnɔ ga ǹ yasu. Ba ǹ maa dabi be ba ge waamɔ. 15 Yesu u maa nɛɛ, i laakari koowo ka sɔmɔ weesugibu. Yãa gɔna ba ra n tii pote, bu ka na bɛɛn mi, adama sɔɔwɔ ba sãawa nge dɛmakunu ni nu kasu nu go nu tem. 16 I ko bu gia saa ben kookoosun di nge mɛ ba ra dãru gie saa ten binun di. Ba ra berenu sɔri awĩi wɔllɔ? Ba koo gandun binu sɔri sãka wɔllɔ? 17 Dãa geera ta ra bii geenu ma, kpa dãa kɔ̃suru tu bii kɔ̃sunu ma. 18 Dãa geeru ta ǹ kpɛ̃ tu bii kɔ̃sunu ma, mɛya maa dãa kɔ̃suru ta ǹ kpɛ̃ tu bii geenu ma. 19 Dãru baatere te ta ǹ bii geenu marumɔ ba ra tu burewa bu kɔ̃ dɔ̃ɔ sɔɔ. 20 Nge mɛya i ko ka sɔmɔ weesugii be gia saa ben kookoosun di. 21 Yesu maa nɛɛ, n ǹ mɔ baawure wi u man sokumɔ Yinni, Yinni, wiya u koo du mi Gusunɔ u bandu swĩi, ma n kun mɔ wi u nɛn Baaba wi u wãa wɔllɔn kĩru mɔ̀. 22 Tɔ̃ɔ te, tà n tunuma, tɔn dabira ta koo man sɔ̃ tu nɛɛ, Yinni, Yinni sa ǹ gari gerua ka wunɛn yĩsiru? Sa ǹ wɛrɛkunu gire ka wunɛn yĩsiru? Sa ǹ maa sɔm damgii dabinu kue ka wunɛn yĩsiru? 23 Sanam mɛya kon bu sɔ̃ batuma sɔɔ n nɛɛ, na ǹ bɛɛ yɛ̃ gam, i doonɔ nɛn min di, bɛɛ be i kɔ̃sa mɔ̀. 24 Yesu maa nɛɛ, yen sɔ̃, baawure wi u nɛn gari yini nɔɔmɔ, ma u yi mɛm nɔɔwammɛ, u ko n ka durɔ bwisigii wini weenɛ wi u win diru bana kpee saara wɔllɔ. 25 Gura ya na, daanu yiba ma nim tɛria ma woo ga dii te swee. Adama ta ǹ wɔrumɛ yèn sɔ̃ ba te bana kpee saara wɔllɔ. 26 Adama baawure wi u nɛn gari yini nɔɔmɔ ma u ǹ yi mɛm nɔɔwammɛ, u ko n ka durɔ gari bɔkɔ wini weenɛ wi u win diru bana yani sɛɛri wɔllɔ. 27 Gura ya na, daanu nu yiba ma nim tɛria ma woo ga dii te swee, ma ta wɔruma. Ma ten wɔrumaa kpɛ̃a. 28 Ye Yesu u yeni gerua u kpa, tɔn wɔru ge, ga biti kua win sɔ̃ɔsibun sɔ̃. 29 Domi u bu sɔ̃ɔsimɔwa nge wi u yiiko mɔ, n ǹ mɔ nge ben wooda yɛ̃robu. 1 Ye Yesu u sara guu ten min di, tɔn wɔrusu nùn swĩi. 2 Ma durɔ goo wi u bara disigiru barɔ u na u kpuna win wuswaaɔ u nɛɛ, tɔnwero, à n wura kaa kpĩ a man bɛkia kpa n dɛɛra. 3 Yesu u win nɔmu dɛmia u nùn baba ma u nɛɛ, na wura, a bɛkuro kpa a dɛɛra. Mii mii u bɛkura u dɛɛra saa win bararun di. 4 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a nɔɔmɔ? A ku goo yeni sɔ̃, adama a doo yãku kowon mi u nun mɛɛri, kpa a yãkuru ko te Mɔwisi u yiire. Nge mɛya kaa ka baawure sɔ̃ɔsi ma a dɛɛra. 5 Ye Yesu u dua wuu gagu sɔɔ ge ba ra soku Kapenamu, tabu sunɔ goo da u ka nùn yinna ma u nùn faaba kana 6 u nɛɛ, tɔnwero, nɛn yoo u barɔ yɛnuɔ, baa nɔma u ku ra kpĩ u yĩiya, u nɔni sɔ̃ɔre gem gem. 7 Ma Yesu u nɛɛ, ya wã, kon da n nùn bɛkia. 8 Tabu sunɔ wi, u wisa u nɛɛ, aawo na ǹ tura a du nɛn yɛnuɔ. A gesi gari geruo, nɛn yoo u koo bɛkura. 9 Nɛn tii na ra gabu wiru kpĩiyɛ, ma na tabu kowobu mɔ be na kpare. Nà n turo sɔ̃ɔwa u doo, u ra n dɔɔwa. Nà n goo sɔ̃ɔwa u na, u ra n sisiwa. Nà n maa nɛn yoo sɔ̃ɔwa u yeni koowo, u ra n mɔ̀wa. 10 Ye Yesu u gari yini nua, u biti kua ma u tɔmbu sɔ̃ɔwa be ba nùn swĩi u nɛɛ, ka gem na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, na ǹ goo waare baa Isireliba sɔɔ wi u naanɛ doke binin bweseru mɔ. 11 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ma tɔn dabira koo na saa sɔ̃ɔ yari yeru ka duu yerun di kpa bu sina bu di mi Gusunɔ u bandu swĩi ka Aburahamu ka Isaki ka Yakɔbu sannu. 12 Adama be, be n weenɛ ba n wãa mi, ba koo bu kɔ̃ tɔɔwɔ yam wɔ̃kuru sɔɔ mi ba koo wiru nɔma sɔndi bu swĩ. 13 Ma Yesu u tabu sunɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u doo yɛnuɔ. Ye u naanɛ doke kpuro ya koo nùn koora. Ma saa ye sɔɔ mii mii, tabu sunɔ win yoo wi, u bɛkura. 14 Yesu u da Piɛɛn yɛnuɔ. Ma u deema Piɛɛn kurɔn mɛro u wasi sundu barɔ u kpĩ. 15 Yesu win nɔmu baba ma wasi sun te, ta yarina. Ma u seewa u nùn nɔɔri. 16 Dɔma ten yoka, ba ka tɔn dabinu na be ba wɛrɛkunu mɔ. Yesu u wɛrɛku ni gira ka gari gerubu tɔna, ma u kpuro bɛkia be ba barɔ. 17 U yeni kua kpa Gusunɔn sɔmɔ Esain gari yi ka koora, yi u nɛɛ, "Win tii u bɛsɛn wasin dam sariru sua, ma u ka bɛsɛn baranu doona." 18 Ye Yesu u tɔn wɔrusu wa si su nùn sikerenɛ, ma u nɛɛ, bu de bu da daa burerun guruɔ. 19 Sanam mɛya wooda yɛ̃ro goo u na win mi, u nɛɛ, yinni, kon nun swĩi yam kpuro mi a dɔɔ. 20 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, sɛmusu bweusu mɔ, gunɔsu su maa sokunu mɔ. Adama nɛ Tɔnun Bii na ǹ nɛn tii ayeru garu mɔɔwɛ mi kon kpuna. 21 Yesun bɔ̃ɔ goo u maa gerua u nɛɛ, yinni, a de n gina da n nɛn tundo sike. 22 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, a man swĩiyɔ, kpa a de gɔribu bu ben gɔribu sike. 23 Yesu u goo nimkuu dua ma win bwãaba nùn swĩi ge sɔɔ. 24 Yande ma woo bɔkɔ ga seewa daa bure te sɔɔ, sere nim kurenu nu goo ge wukiri. Adama Yesu u do. 25 Bwãa be, ba da ba nùn yamia ba nɛɛ, Yinni a sun faaba koowo sa kam kobu dɔɔ. 26 Yesu u nɛɛ, mban sɔ̃na i bɛrum mɔ̀, bɛɛ naanɛ doke piibugibu. Ma u seewa u woo ka nim kure ni yiire nu mari ma n mari sɔ̃ɔ sɔ̃ɔ. 27 Be kpuro ba biti kua ba nɛɛ, durɔ weren bwesera wini. Baa woo ka nim kurenu mam nu nùn mɛm nɔɔwammɛ. 28 Yesu u tura Gadaran temɔ daa bure ten guruɔ, ma durɔbu yiru gaba ka nùn yinna be ba yarima sikan di. Durɔ be, ba wɛrɛkunu mɔ ba sɛ̃ gem gem sere goo ku ra kãku u swaa ye sĩ. 29 Ma ba yande gbãra ba nɛɛ, mba n sun mɛnnɛ bɛsɛ ka wunɛ Gusunɔn Bii. A nawa a ka sun tɔ̃ya ko saa yu sere turi? 30 Ba kurusɔ wuu bakaru garu wɛndɛ sãa ta dimɔ. 31 Wɛrɛku ni, nu Yesu kana nu nɛɛ, à n kaa sun gira a de su du kurusɔ ni sɔɔ. 32 Yesu u nɛɛ, i doo. Ye nu yara ma nu da nu dua kurusɔ ni sɔɔ. Yera kurusɔ wuu te kpuro ta duki sarama guurun di ta wɔri daa bure te sɔɔ, ta nim diira. 33 Durɔ be ba raa kurusɔ ni kparamɔ, ba duki doona wuu sɔɔ. Ma ba tɔmbu gari yi kpuro sɔ̃ɔwa ka ye n wɛrɛkunugii be yiru deema. 34 Ma wuu gen tɔmbu kpuro ba yara ba Yesu sennɔ da. Ye ba nùn wa ba nùn suuru kana ba nɛɛ, u yario ben tem di. 1 Yesu u goo nimkuu dua ma u wure u daa bure te tɔbura, ma u tura win tiin wuuɔ. 2 Tɔmbu gabu ba ka nùn durɔ goo naawa wìn wasin bee tia ya gu. Durɔ wi, u kpĩ kpinu wɔllɔ. Ye Yesu u ben naanɛ dokebu wa, u barɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bii durɔbu, a ku mwia kpana, a wunɛn durum suuru wa. 3 Ma wooda yɛ̃robu gaba bwisika ba tii sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, durɔ wini u Gusunɔ wɔmmɔwa. 4 Yesu u yɛ̃ ye ba bwisikumɔ ma u nɛɛ, mban sɔ̃na i kɔ̃sa bwisikumɔ bɛɛn gɔ̃ruɔ. 5 Yerà ya sɛ̃sɔ bo, n tɔnu sɔ̃ u win durum suuru wa, ǹ kun mɛ n nùn sɔ̃ u seewo u sĩ. 6 Na kĩ i n yɛ̃ ma Tɔnun Bii u yiiko mɔ handunia sɔɔ u ka tɔnun durum suuru ko. Yen sɔ̃na u barɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a seewo a wunɛn kpinu sua kpa a we yɛnuɔ. 7 Durɔ wi, u seewa ma u sĩa win yɛnuɔ. 8 Ye tɔn be, ba yeni wa bɛrum bu mwa ma ba Gusunɔ siara yèn sɔ̃ u yiiko yen bweseru tɔnu wɛ̃. 9 Yesu u doona min di. Ye u sĩimɔ swaaɔ u gbere mwaɔ goo wa wi ba ra soku Mateu u sɔ̃ gbere yerɔ. Ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a man swĩiyɔ. Ma Mateu u seewa u nùn swĩi. 10 Ye Yesu u dimɔ durɔ win yɛnuɔ, gbere mwaɔbu ka kɔ̃san kowobu dabinu ba na ba sina ka Yesu ka win bwãabu sannu. 11 Falisi gaba wa mɛ, ma ba win bwãabu bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na bɛɛn yinni u dimɔ ka gbere mwaɔbu ka kɔ̃san kowobu. 12 Yesu u ben gari yi nua ma u nɛɛ, be ba bwãa do ba ǹ timgiin bukata mɔ ma n kun mɔ be ba barɔ. 13 I doo i Gusunɔn garin tubusianu kasu yi yi nɛɛ, "Wɔnwɔnda na kĩ, n ǹ mɔ yãkuru." Domi na ǹ nɛ n ka geegibu soku ma n kun mɔ torobu. 14 Ma Yohanu Batɛmu kowon bwãaba na Yesun mi ba bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na bɛsɛ ka Falisiba sa ra nɔɔ bɔke, adama wunɛ, wunɛn bwãabu ba ku ra nɔɔ bɔke. 15 Yesu u bu wisa u nɛɛ, be ba soka kurɔ kpaa yerɔ ba ko n nukuru sankire sanam mɛ kurɔ kpaon durɔ wãa ben suunu sɔɔ? Aawo, adama saa ya sisi yè sɔɔ ba koo kurɔ kpaon durɔ wɔra ben min di. Saa yera ba koo nɔɔ bɔke. 16 Goo ku ra yãa tɔkɔnu kɔre ka yasi kpaa ye ba ǹ nim doke. Ù n kua mɛ, yasi kpaa ye, ya koo gawana kpa yu yãa tɔkɔ ni gĩam sosi. 17 Goo ku ra maa tam kpam doke gɔnan bɔɔ tɔkɔnu sɔɔ. Ù n kua mɛ, bɔɔ ni, nu koo kura kpa tam mɛ, mu yari kpa bɔɔnu nu sankira. Adama ba ra tam kpam wisiwa gɔnan bɔɔ kpaanu sɔɔ. Sanam mɛ, ye yiru yen gaa kun sankiramɔ. 18 Sanam mɛ Yesu u bu yeni sɔ̃ɔmɔ wirugii goo u na u yiira win wuswaaɔ u nɛɛ, nɛn bii tɔn kurɔ u gu tɛ̃, adama a na a nùn nɔmu sɔndi kpa u se. 19 Ma Yesu u seewa ka win bwãabu ba durɔ wi swĩi. 20 Sanam mɛ ba dɔɔ, kurɔ goo wi u yɛm wĩibu barɔ saa wɔ̃ɔ wɔkura yirun di, u susi Yesun biruɔ u win yaberun swaa bua baba. 21 U gerua win tiin gɔ̃ruɔ u nɛɛ, ù n gesi win yaberu baba u koo bɛkura. 22 Yesu u sĩira u nùn wa ma u nɛɛ, kurɔ wunɛ, a ku mwia kpana, wunɛn naanɛ dokebu nun bɛkia. Yande ma kurɔ wi, u bɛkura. 23 Ye Yesu u tura wirugii win dirɔ, yera u deema gaba guunu soomɔ ma be kpuro ba sirenɛ. 24 Ma u nɛɛ, i yario bɛɛ kpuro, wɔndia wi kun gu, u dowa. Ma be kpuro ba nùn yaakoru wɔri. 25 Ye ba tɔmbu yara ba kpa Yesu u dua u wɔndia win nɔmu nɛnua, ma wɔndia wi, u seewa. 26 Yenin labaari ya kpararawa tem mɛ kpuro sɔɔ. 27 Yesu u doona min di. Nge mɛ u win sanum dɔɔ, wɔ̃kobu yiru gaba nùn swĩi. Ba nɔɔgiru sue ba mɔ̀, Dafidin sikadobu, a bɛsɛn wɔnwɔndu waawo. 28 Ye Yesu u dua dirɔ wɔ̃ko be, ba na win mi, ma u bu bikia u nɛɛ, i naanɛ sãa ma kon kpĩ n yeni ko? Ma ba nɛɛ, mɛya Yinni. 29 Sanam mɛya Yesu ben nɔni baba ma u nɛɛ, n bɛɛ kooro nge mɛ i naanɛ sãa. 30 Ma ba yam wa. Yera Yesu u bu sɔ̃ɔwa u sire u nɛɛ, bu ku raa goo yeni sɔ̃. 31 Adama ye ba doona min di kese ba win labaari kparam wɔri tem mɛ kpuro sɔɔ. 32 Ye tɔn be, ba doona ma gaba ka durɔ goo na Yesun mi, wi u sãa soso yèn sɔ̃ u wɛrɛku gagu mɔ win wasi sɔɔ. 33 Sanam mɛ Yesu u wɛrɛku ge gira durɔ wi, u gari gerubu wɔri. Ma tɔmba biti kua ma ba nɛɛ, sa ǹ yenin bweseru waare Isireli sɔɔ. 34 Adama Falisiba nɛɛ, wɛrɛkunun wirugiiwa u nùn dam wɛ̃ u ka nu gira. 35 Yesu u bɔsu wuu marosu kpuro sɔɔ ka baru kpaanɔ. U keu sɔ̃ɔsimɔ ben mɛnnɔ yenɔ u Gusunɔn bandun Labaari gea kparamɔ, ma u tɔmbu bɛkiamɔ saa bararu ka wasin dam sariru bwese bwesekan di. 36 Ye u tɔn wɔrusu wa ben wɔnwɔnda nùn mwa yèn sɔ̃ ba wurure ma ba yarinɛ nge yãa ni nu kun kparo mɔ. 37 Ma u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ye ya ye bu ka gɛ̃ ya kpã, adama be ba gɛ̃ɛmɔ ba ǹ dabi. 38 Yen sɔ̃, i gbee yɛ̃ro kanɔ u kpam tɔmbu mɔrisiama bu ka gɛ̃. 1 Yesu u win bwãabu wɔkura yiru mɛnna ma u bu yiiko wɛ̃ bu ka wɛrɛkunu gira, kpa bu bararu ka wasin dam sariru baatere bɛkia. 2 Bwãabu wɔkura yiru yen yĩsa wee. Gbiikoo Simɔɔ wi ba ra soku Piɛɛ ka win wɔnɔ Andere, ka Yakɔbu ka win wɔnɔ Yohanu, Sebeden bibu, 3 ka Filipu ka Baatelemi ka Tomaa ka Mateu wi u raa sãa gbere mwaɔ, ka Yakɔbu Alufen bii ka Tade, 4 ka Simɔɔ wi u win tem gari kĩ, ka Yudasi Isikariɔtu wi u tɔmbu Yesu nɔmu sɔndia. 5 Yesu u tɔmbu wɔkura yiru ye gɔra ka wooda yeni u nɛɛ, i ku swaa gaa swĩi ye ya dɔɔ tɔn tukobun tem gia, i ku maa Samarigibun wuu gagu du. 6 Adama i doo Isireliban mi, be ba kɔ̃ɔra nge yãanu. 7 I doo i kpara i nɛɛ, Gusunɔ u sisi u bandu swĩi. 8 I barɔbu bɛkio, i gɔribu seeyo, i be ba bara disigiru mɔ bɛkio bu dɛɛra, kpa i wɛrɛkunu gira tɔmbun wasi sɔɔn di. Yèn sɔ̃ i wa kɔsiaru sari, i maa wɛ̃ɛyɔ n kun ka kɔsiaru. 9 I ku dukia gaa sua i ka da, nge wura ǹ kun mɛ sii geesu, ǹ kun mɛ sii gandu bɛɛn bɔɔrɔ. 10 I ku ka yãa kureru da, ǹ kun mɛ yaberu yiruse, ǹ kun mɛ baranu ǹ kun mɛ dɛka. N weenɛ bu sɔm kowo wɛ̃ yèn bukata u mɔ u n ka wãa. 11 Ì n tura wuu maroɔ ǹ kun mɛ wuu piibu sɔɔ, i de i mɛɛri wi u weenɛ u bɛɛ dam koosia, kpa i sina win yɛnuɔ sere i ka sĩ wuu gen min di. 12 Ì n yɛnu gagu dua i gen tɔmbu tɔbirio kpa i nɛɛ, Gusunɔ u bɛɛ alafia kɛ̃. 13 Yɛnu gegibu bà n ka alafia ye weenɛ, i de ya n wãa be sɔɔ, adama bà kun ka weenɛ, i de yu wurama bɛɛn mi. 14 Wuu gagu ǹ kun mɛ yɛnu gagun tɔmbu bà n maa yina bu bɛɛ dam koosia, bu sere bɛɛn gari swaa daki, i doonɔ min di kpa i bɛɛn naasun tua bu kpare. 15 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, siribun sanam Gusunɔ u koo Sodomu ka Gomɔragibu wɔnwɔndu sɔ̃ɔsi n kere wuu gen tɔmbu. 16 Yesu maa nɛɛ, wee, na bɛɛ gɔrimɔ nge yãanu dɛmakunun suunu sɔɔ. I de i n bwisi mɔ nge wɛɛ, kpa i n ka kparukonu weenɛ taki sariru sɔɔ. 17 I laakari koowo domi gaba koo bɛɛ mwa bu ka da siri yerɔ, kpa bu bɛɛ sɛni so ben mɛnnɔ yenɔ. 18 Ba koo bɛɛ siri tem yɛ̃robu ka sinambun wuswaaɔ nɛn sɔ̃, kpa i ka seeda di ben mi ka tɔn tukobun mi. 19 Bà n ka bɛɛ da siri yerɔ, i ku wurura ka gari yi i ko gere. I ku maa wurura nge mɛ i ko gerusina. Saa ye, yà n tura, i ko wa gari yi i ko gere. 20 Domi gari yi i ko gere yi ǹ ko n sãa bɛɛgii, yi koo nawa saa bɛɛn Baaban Hunden min di wi u wãa bɛɛ sɔɔ. 21 Gaba koo ben wɔnɔbu ǹ kun mɛ ben maabu sɔ̃ɔsi bu ka bu go. Baababa ba ko maa ko mɛ ben bibu sɔɔ, ma bibu ba koo ben mɔwɔbu kɔrumɔtɔnu kua bu ka bu go. 22 Baawure u koo bɛɛ tusi nɛn yĩsirun sɔ̃. Adama wi u tɛmana sere ka nɔrɔ u koo faaba wa. 23 Bà n bɛɛ nɔni sɔ̃ɔwa wuu teu sɔɔ, i duki doonɔ wuu gagun mi. Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem, i ǹ ko i Isirelin wusu kpuro sasiri i kpe, Tɔnun Bii u ka tunuma. 24 Mɛɛro sari wi u win sɔ̃ɔsio kere. Yoo maa sari wi u win yinni kere. 25 Ǹ n mɛn na, n tura mɛɛro u ka win sɔ̃ɔsio weena kpa yoo u ka win yinni weena. Bà n yɛnu yɛ̃ro sokumɔ Beseburu, ba koo win yɛnugibu yĩsi kɔ̃sunu kɛ̃ n kere wi. 26 Yesu maa nɛɛ, yen sɔ̃, i ku ben bɛrum ko, domi ye ya wukiri ya koo tera, yen asirin gãanu maa sari ni ba ǹ koo gia. 27 Ye na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ yam wɔ̃kuru sɔɔ, i ye geruo yam bururam sɔɔ. Ye i maa nua asiri sɔɔ, i yɔɔwo gidambisa wɔllɔ i ka ye kpuro kpara. 28 I ku bu nasia be ba koo wasi tɔna go, be ba ǹ kpɛ̃ bu hunde go. Adama i yɛ̃ro nasio wi u koo kpĩ u wasi ka hunde go sannu dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi sɔɔ. 29 I ǹ ko kpĩ i gunɔminu yiru dwe ka faram? Ka mɛ, baa nin teu, ga ǹ koo wɔruma temɔ ma n kun mɔ bɛɛn Baaba u wura. 30 Bɛɛ maa, ba mam bɛɛn wirun serin geeru yɛ̃. 31 Ǹ n mɛn na, i ku bɛrum ko, i gunɔminu bɛɛrɛ kere sere mi n toma. 32 Yesu maa nɛɛ, baawure wi u man wura tɔmbun wuswaaɔ, kon maa yɛ̃ro wura nɛn Baaban wuswaaɔ wi u wãa wɔllɔ. 33 Adama wi u man yina tɔmbun wuswaaɔ, kon maa yɛ̃ro yina nɛn Baaban wuswaaɔ wi u wãa wɔllɔ. 34 Yesu maa nɛɛ, i kun tamaa na nawa handuniaɔ n ka alafia wɛ̃, aawo, takobiwa na ka na. 35 Na nawa n ka sannɔ doke bii tɔn durɔ ka win tundon suunu sɔɔ, ka maa bii tɔn kurɔ ka win mɛron suunu sɔɔ, ka maa kurɔ mɔro ka win dwaa mɛron suunu sɔɔ. 36 Tɔnun yɛnugibu beya ba ko n sãa win yibɛrɛba. 37 Wi u win tundo ǹ kun mɛ win mɛro kĩ n man kere u ǹ tura u n ka sãa nɛgii. Nge mɛya wi u win bii kĩ n man kere u ǹ tura u n ka sãa nɛgii. 38 Ma wi u kun win dãa bunanaru sue u n ka man swĩi u ǹ tura u n ka sãa nɛgii. 39 Wi u kĩ u win wãaru di ka win gɔ̃ru kĩru u koo tu bia. Adama wi u win wãaru yina nɛn sɔ̃ u koo tu wa ka gem. 40 Yesu maa nɛɛ, wi u bɛɛ dam koosia nɛna u dam koosia. Wi u maa man dam koosia, u wi u man gɔrima dam koosiawa. 41 Wi u Gusunɔn sɔmɔ dam koosia yèn sɔ̃ u sãa Gusunɔn sɔmɔ, u koo are wa nge Gusunɔn sɔmɔgii. Wi u maa tɔn geo dam koosia, yèn sɔ̃ u sãa tɔn geo, u koo are wa nge tɔn geogii. 42 Wi u bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ benin turo gãanu kã yèn sɔ̃ u sãa nɛn bɔ̃ɔ, baa ǹ n nim nɔruram na, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem, yɛ̃ro kun win are biamɔ. 1 Sanam mɛ Yesu u win bwãabu wɔkura yiru ye bwisi yi kã u kpa, u doona min di u da bera yen wuu marosu gia u ka keu sɔ̃ɔsi kpa u maa ka waasu ko. 2 N deema Yohanu Batɛmu kowo u Yesu wi ba mɔ̀ Kirisin sɔman gari nua sere pirisɔm diru mi u wãa. Yera u nùn win bwãabun gabu gɔria 3 bu ka nùn bikia, wiya wi u koo be na? Nge ba n kpao mara. 4 Yesu bu wisa u nɛɛ, i gɔsiro i Yohanu tusia ye i nua ka ye i wa. 5 Wɔ̃koba yam waamɔ, yɛmɔba sĩimɔ, ba be ba bara disigiru mɔ bɛkiamɔ bu ka dɛɛra, sosoba gari nɔɔmɔ, ba gɔribu seeyamɔ gɔrin di, ma ba sãarobu Labaari gea waasu kuammɛ. 6 Doo nɔɔrugiiwa wi nɛn gari kun torasiamɔ. 7 Ye Yohanun bwãaba sĩa Yesu u Yohanun gari tɔn dabiru sɔ̃ɔbu wɔri u nɛɛ, mba i yara i mɛɛrim da gbaburɔ. Yakɔ ge woo ga toorimɔ? Aawo. 8 Ǹ n mɛn na, mba i mɛɛrim da. Durɔ wi u yãa bɛɛrɛginu sebua? Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ be ba yãa bɛɛrɛginu sebua ba wãa sina kpaanɔ. 9 Mba i re kobu da. Gusunɔn sɔmɔwa i mɛɛrim da? Mɛya na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, yɛ̃ro mam Gusunɔn sɔmɔ kere sere mi n toma. 10 Domi Yohanu wiya wìn sɔ̃ Gusunɔn gari nɛɛ, "N wee na nɛn sɔmɔ gɔriɔ wunɛn wuswaaɔ wi u koo wunɛn swaa sɔmɛ." 11 Ka gem na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, be tɔn kurɔba mara sɔɔ goo kun Yohanu Batɛmu kowo kere. Adama wi u yãkabu bo ban te Gusunɔ u swĩi sɔɔ u nùn kere. 12 Saa mìn di Yohanu wi u waasu mɔ̀ sere ka tɛ̃ ba ban te kasuwa ka dam, ma damgiba tu mwaamɔ. 13 Mɔwisi u ban ten gari gerua win wooda sɔɔ. Gusunɔn sɔmɔbu kpuro ba maa yi gerua sere ka Yohanu Batɛmu kowon waati. 14 Ì n kĩ i tubu, wiya Eli wi, wi u koo ra na. 15 Wi u swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ. 16 Mba kon ka tɛ̃n tɔmbu weesina. Ba ka bibu weenɛ be ba sɔ̃ yaburɔ ba sokunamɔ ba mɔ̀, 17 sa bɛɛ guuru soowa ma i ǹ yawa, sa bɛɛ gɔɔ womu kua, i ǹ maa swĩ. 18 Domi Yohanu Batɛmu kowo u na u ǹ di u ǹ nɔra nge gabu, ma ba nɛɛ u wɛrɛkunu mɔwa. 19 Tɔnun Bii maa na u dimɔ u nɔrumɔ, ma ba gerumɔ ba mɔ̀ u sãa dim kĩro ka tam nɔro, ka maa gbere mwaɔbu ka kɔ̃san kowobun bɔrɔ. Ka mɛ, Gusunɔn bwisi yi ra sɔ̃ɔsi ma yi sãa gem yin kookoosun di. 20 Ma Yesu u wuu si gerisim wɔri mi u sɔm maamaakigii dabinu kua, domi sin tɔmba kun bwisika ba ben gɔ̃ru gɔsie. 21 U nɛɛ, nuku sankiranugiiwa wunɛ Kɔrasɛni. Nuku sankiranugiiwa wunɛ Bɛsaida, domi bà n sɔm maamaakigia ye kua Tiri ka Sidoni sɔɔ ye ba kua bɛɛn suunu sɔɔ, wuu sin tɔmbu ba ko n daa gɔ̃ru gɔsie saa tɛɛbun di ba n sɔ̃ torom sɔɔ ba n saaki sebua nuku sankiranun sɔ̃. 22 Yen sɔ̃, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, siribun sanam sɔɔ Tiri ka Sidonigia koo ko kpakaka ka bɛɛ. 23 Wunɛ maa Kapenamu, a yĩiyɔ kaa suara sere wɔllɔ? Aawo, ba koo nun surewa sere gɔriɔ. Domi sɔm maamaakigia ye ya koora wunɛ sɔɔ, yà n koora Sodomuɔ, wuu ge, ga n wãa ka gisɔ. 24 Yen sɔ̃na na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, siribun sanam Sodomugia koo ko kpakaka ka wunɛ. 25 Saa ye sɔɔ, Yesu u nɛɛ, Baaba, wɔllu ka tem Yinni, na nun siara yèn sɔ̃ a yabu ye bibu sɔ̃ɔsi baa mɛ a ye bwisigibu ka yɛ̃rugibu berua. 26 N wã Baaba, domi mɛya n ka nun naawa wunɛn kĩru sɔɔ. 27 Nɛn Baaba man baayere kpuro wɛ̃. Goo sari wi u Bii wi yɛ̃ ma n kun mɔ Baaba wi. Goo maa sari wi u Baaba wi yɛ̃ ma n kun mɔ Bii ka maa wi Bii u kĩ u nùn sɔ̃ɔsi. 28 I na nɛn mi bɛɛ kpuro, bɛɛ be i ka bɛɛn sɔmunu wasira, kon bɛɛ wɛ̃rasia. 29 I wuro n bɛɛ kpara kpa i ko nɛn bwãabu, domi nɛ tɔn duuduo ka tii kawowa, mɛya kon de i n wãa bɔri yɛndu sɔɔ. 30 Domi yoo te kon bɛɛ diisia ta ǹ wahala mɔ, sɔmu ni kon maa bɛɛ sɔbi nu ǹ bunu. 1 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru, tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru garu sɔɔ, Yesu ka win bwãabu ba alikama gbaaru bukianɛ ba doonɔ. N deema gɔ̃ɔra win bwãabu mɔ̀ ma ba alikama wɔka ba temmɔ. 2 Ye Falisiba ba wa mɛ, ba Yesu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, u mɛɛrio ye win bwãaba mɔ̀ ye wooda ya nɛɛ bu ku ko tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 3 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ǹ garire ye Dafidi kua sanam mɛ gɔ̃ɔra bu mɔ̀ wi ka win tɔmbu? 4 U dua Gusunɔn dirɔ ma u pɛ̃ɛ sua ye ba Gusunɔ yiiye ma wi ka win tɔmbu ba di. N deema n ǹ weenɛ bu pɛ̃ɛ ye di ma n kun mɔ yãku kowobu tɔna. 5 Nge i ǹ garire Mɔwisin wooda sɔɔ ma tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ, yãku kowo be ba sɔmburu mɔ̀ sãa yerɔ, ba ku ra tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru mɛm nɔɔwɛ. Ba ǹ maa sãa taarɛgibu. 6 Adama na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ gãanu wãa mini ni nu sãa yeru kpãaru kere. 7 Ì n daa tuba ye Gusunɔn gari gerua yi yi nɛɛ, "Wɔnwɔnda na kĩ, n ǹ mɔ yãkuru," i ǹ daa taarɛ sarirugibu taarɛ wɛ̃ɛmɔ. 8 I de i n yɛ̃ ma Tɔnu Biiwa u tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru kua. 9 Ma Yesu doona min di, u dua ben mɛnnɔ yerɔ. 10 Durɔ goo wãa mi, wìn nɔm teu ga gu. Be ba wãa mi, ba Yesu bikia ba nɛɛ, ǹ n man na, n weenɛ bu tɔnu bɛkia tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ? Ba gerua mɛ, bu ka wa bu nùn durum mani. 11 Ma Yesu maa bu bikia u nɛɛ, bɛɛn goo ù n yãaru mɔ ma ta nùn dɔkɔ kpiriru wɔriri tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ, u ǹ koo da u tu gawa u yara? 12 Tɔnu kun yãaru kere mi n toma? Ǹ n mɛn na, ya wã tɔnu u gea ko tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 13 Yera u durɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u win nɔmu ge dɛmiɔ. U ge dɛmia ma ga wɛ̃ra nge gen teu. 14 Falisiba ba yara ba da ba wesiana mɛ ba koo ko bu ka Yesu go. 15 Ye Yesu u gia ma ba kĩ bu nùn gowa, u gɛɛra saa min di ma tɔn dabira nùn swĩi. Ma u barɔbu kpuro bɛkia. 16 Adama u bu sɔ̃ɔwa u sire u nɛɛ, bu ku raa goo sɔ̃ wi u sãa. 17 N koora nge mɛ, kpa gari yi Gusunɔn sɔmɔ Esai u yorua yi ka koora. 18 Gari yi sɔɔ, Gusunɔ u nɛɛ, "Nɛn sɔm kowo wi na gɔsa wee, nɛn kĩnasi wì sɔɔ nɛn gɔ̃ru dobu kpuro wãa. Na kon nùn nɛn hunde wɛ̃, kpa u nɛn gem kpara bwesenu kpuron mi. 19 U ǹ ka goo sikirinamɔ u ǹ maa gbãramɔ. Mɛya maa goo kun win nɔɔ nɔɔmɔ wuun suunu sɔɔ. 20 U ǹ koo tɔn be ba sunkure nge kaba dakura. U ǹ koo maa bu go baa bà n sãa nge fitila ge ga gɔɔ dɔɔ, sere u ka de gem mu tabu di, 21 kpa bwesenu kpuro nu nin yĩiyɔbu doke win yĩsiru sɔɔ." 22 Ba ka Yesu durɔ goo naawa wi wɛrɛkunu nu kua wɔ̃ko ka soso. Yesu durɔ wi bɛkia. U yam wa ma u gari gerubu wɔri. 23 Ma tɔn wɔru kpuro ga biti soora ga nɛɛ, ǹ n man na ka gem n ǹ Dafidin sikadobu mini re? 24 Adama ye Falisiba ba nua mɛ, yera ba gerua ba nɛɛ, wɛrɛkunun sunɔ Beseburun dama Yesu u ka wɛrɛkunu giramɔ. 25 Nge mɛ Yesu ben bwisikunu yɛ̃, u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bandu baatere tèn tɔmbu ba tabu mɔ̀ ben tii tiinɛ sɔɔ ta koo ko bansu. Mɛya maa wuu baagere ǹ kun mɛ yɛnu baagere gèn tɔmbu ba tabu mɔ̀ ben tii tiinɛ sɔɔ ga ǹ koo tɛ. 26 Ǹ n mɛn na, Setam yà n Setam giramɔ, ya ka yen tii tabu mɔ̀wa. Amɔna yen bandu ta koo ka tɛ. 27 Ǹ n sãa Beseburun dama na ka wɛrɛkunu giramɔ, ka weren dama bɛɛn bwãaba ka nu giramɔ. Yenin sɔ̃na ben tii ba koo sɔ̃ɔsi ma i tore. 28 Adama ǹ n Gusunɔn Hunden na, na ka wɛrɛkunu giramɔ, yeya ya sɔ̃ɔsimɔ ma Gusunɔ u bandu swĩi bɛɛn suunu sɔɔ. 29 Amɔna tɔnu koo ka du damgiin yɛnuɔ u ka win yãnu gura ma n kun mɔ u gina gbia u damgii wi bɔkua. Ù n nùn bɔkua, yera u koo kpĩ u win yãnu gura. 30 Wi u kun sãa nɛgii u ka man yibɛrɛ tɛɛru nɛniwa. Ma wi u ku ra gãanu mɛnnɛ ka nɛ sannu u ra ni yarinasiewa. 31 Yen sɔ̃na na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ tɔmba koo kpĩ bu toranu kpuro ka gari kam gerubu kpuron suuru wa. Adama wi u Hunde Dɛɛro gari kam gerusimɔ, u ǹ yen suuru wasi pai. 32 Baawure wi u nɛ Tɔnun Bii gari kam gerusi ba koo yɛ̃ro suuru kua. Adama baawure wi u Hunde Dɛɛro gari kam gerusimɔ, ba ǹ yɛ̃ro suuru kuammɛ saa gisɔn di sere ka sia mam. 33 Ma Yesu maa nɛɛ, à n dãa geeru duura kaa bii geenu wa. À n maa dãa kɔ̃suru duura bii kɔ̃suna kaa sɔri. Domi dãrun binun diya ba ra tu tubu. 34 Waa gɔsɔrun bweseru bɛɛ! Amɔna i ko ka gari gee gere bɛɛ be i sãa tɔn kɔ̃sobu. Domi ye ya yiba gɔ̃ruɔ ya yarimɔ, yeya nɔɔ ga gerumɔ. 35 Tɔn geo u ra gãa geenu yarewa gãa geenu sɔɔn di ni nu berua win gɔ̃ruɔ. Tɔn kɔ̃so maa gãa kɔ̃sunu yaramɔ gãa kɔ̃sunu sɔɔn di ni nu berua win gɔ̃ruɔ. 36 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ gari kpuro yi tɔmba gerumɔ, yi sɔɔra ba koo bu siri siribun sanam. 37 Domi wunɛn garin diya ba koo nun gem wɛ̃. Yin min diya ba koo maa nun taarɛ wɛ̃. 38 Yera wooda yɛ̃robu ka Falisi gabu ba Yesu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, keu koosio, sa kĩ a yĩreru garu ko su wa. 39 U bu wisa u nɛɛ, tɛ̃n tɔn kɔ̃sobu be ba ǹ ka Gusunɔ turo yɔ̃ ba yĩreru bikiamɔ. Adama yĩreru garu maa sari te ba koo bu sɔ̃ɔsi ma n kun mɔ Gusunɔn sɔmɔ Yonasigiru. 40 Domi nge mɛ Yonasi kua sɔ̃ɔ sɔɔ ita ka wɔ̃kuru ita swãa bakan nukurɔ, nge mɛya maa nɛ Tɔnun Bii kon ko sɔ̃ɔ sɔɔ ita ka wɔ̃kuru ita tem nukurɔ. 41 Siribun sanam sɔɔ Ninifugibu ba koo tɛ̃n tɔmbu seesi bu bu taarɛ wɛ̃ domi ba ben wãaru gɔsia Yonasin waasun sɔ̃. Wee tɛ̃ gãanu wãa mini ni nu Yonasi kere. 42 Siribun sanam tɔn kurɔ sunɔ wi u na saa nim nɔɔn sɔ̃ɔ yɛ̃san di u koo tɛ̃n tɔmbu seesi u bu taarɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ win tem tonde mìn di u na u ka Salomɔɔn bwisin gari nɔ. Wee tɛ̃ gãanu wãa mini ni nu Salomɔɔ kere. 43 Ma Yesu maa nɛɛ, wɛrɛkunu nù n doona tɔnun min di, nu ra n bɔsuwa mi gãanu ku ra kpi nu n wɛ̃ra yeru kasu nu n bie. 44 Yera nu ra nɛɛ, nu koo gɔsira nin wãa yerɔ mìn di nu raa doona. Nu ra wuramɛ kpa nu deema ta wãa diiru ta kurare ta sɔnde. 45 Kpa nu da nu ganu nɔɔba yiru kasuma ni nu ni kɔ̃suru kere kpa nu du yɛ̃ro sɔɔ nu n wãa mi. Ma durɔ win wãa gbiikiru ta koo sãaya ka sere dãakiru. Nge mɛya n ko n ko ka tɛ̃n tɔn kɔ̃so beni. 46 Sanam mɛ Yesu u ka tɔn wɔru gari mɔ̀, wee win mɛro ka win wɔnɔbu ba yɔ̃ tɔɔwɔ ba kĩ bu ka nùn gari ko. 47 Sanam mɛya goo nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wunɛn mɛro ka wunɛn wɔnɔbu ba yɔ̃ tɔɔwɔ ba kĩ bu ka nun gari ko. 48 Adama Yesu u yɛ̃ro bikia u nɛɛ, wara nɛn mɛro. Berà maa nɛn wɔnɔbu. 49 Ma u win bwãabu nɔmu tĩi u nɛɛ, beya mini be ba sãa nɛn mɛro ka nɛn wɔnɔbu. 50 Domi baawure wi u nɛn Baaba wɔrukoon kĩru mɔ̀, wiya nɛn wɔnɔ ka nɛn sesu ka nɛn mɛro. 1 Sɔ̃ɔ tee te sɔɔ, Yesu u yara yɛnun di u da u sina daa burerun goorɔ. 2 Ma tɔn wɔru ga nùn mɛnnɛ sere u dua goo nimkuu sɔɔ u sina. Ma tɔn be kpuro ba yɔ̃ daa bure ten goorɔ. 3 U bu gãa dabinu sɔ̃ɔwa ka mɔnnu u nɛɛ, durɔ goowa yara u dĩa bweseru yɛ̃kam dɔɔ. 4 Nge mɛ u yɛ̃kamɔ sukum wɔri swaa baarɔ, ma gunɔsu na su di. 5 Ma sukum gam wɔri kpee saara wɔllɔ mi tem kun duku. Ma mu kpia mii mii yèn sɔ̃ tem kun duku mi. 6 Sanam mɛ sɔ̃ɔ gura u kpii te yania ta gbera yèn sɔ̃ ta ǹ gbini bɛkɛ mɔ. 7 Sukum gam maa wɔri sãkin suunu sɔɔ. Ma sãki ka mu kpɛ̃a sannu ma yi mu sɛ̃kenɛ yi go. 8 Adama sukum gam wɔri tem gem sɔɔ ma mu binu mara, gam gum wunɔbu (100), gam gum wata, gam gum tɛna. 9 Ma u nɛɛ, wi u swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ. 10 Yera win bwãaba da ba nùn deema ba bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na u ra ka bu mɔnnu gari sɔ̃. 11 Ma u bu wisa u nɛɛ, bɛɛya ba Gusunɔn bandun asiri sɔ̃ɔsi, adama be ba tie, ba ǹ bu sɔ̃ɔsi. 12 Domi wi u gãanu mɔ, wiya ba koo sosia kpa win mɔru tu kpɛ̃a. Adama wi u kun gãanu mɔ, fiiko ye u mɔ, yera ba koo maa nùn wɔrari. 13 Yenin sɔ̃na na ka bu mɔnnu gari sɔ̃ɔmɔ. Domi ba mɛɛrimɔ adama ba ǹ waamɔ. Ba swaa daki adama ba ǹ nɔɔmɔ n sere bu yeeri. 14 Nge mɛya gari yi Esai u gerua ben sɔ̃ yi sɔ̃ɔsiramɔ, ye u nɛɛ, "I ko n nɔɔmɔ ka gem, adama n ǹ koo bɛɛ yeeri. I ko n mɛɛrimɔ adama i ǹ ko i wa. 15 Domi tɔn benin gɔ̃ru ga ǹ biti mɔ. Ba ben tiin swaa kɔrua, ba nɔni yinwa. Kpa bu ku wa ka ben nɔni. Kpa bu ku nɔ ka ben swaa. Kpa bu ku gia ka ben bwisi. Kpa bu ku raa ka gɔsirama nɛn mi n ka bu bɛkia." 16 Doo nɔɔrugiba bɛɛ, yèn sɔ̃ bɛɛn nɔni waamɔ, bɛɛn swaa maa nɔɔmɔ. 17 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, Gusunɔn sɔmɔbu dabiru ka win tɔn geobu ba kĩa bu wa ye i waamɔ tɛ̃, ba ǹ maa ye wa. Mɛya ba maa kĩa bu nɔ ye i nɔɔmɔ tɛ̃, ba ǹ maa nua. 18 Ma Yesu u nɛɛ, tɛ̃ i mɔn ten tubusianu nɔɔwɔ tè ta ka bwese yɛ̃ko yã mi. 19 Be ba Gusunɔn bandun gari nɔɔmɔ ma yi ǹ bu yeeri, ba ka swaa baaru weenɛ mi bwese te, ta wɔri. Tɔn kɔ̃so wi, u ra nɛ u wuna ye ba duura ben gɔ̃ruɔ. 20 Gaba maa ka kpee saaran tem mɛ weenɛ mi bwese ten gara wɔri. Ba gari yi nɔɔmɔ, mii mii ba yi mwaamɔ ka nuku dobu. 21 Adama ba ǹ derimɔ yi gbini ko ben gɔ̃ruɔ. Ma ba ǹ yɔ̃ramɔ n ka tɛ. Sanam mɛ wahala ǹ kun mɛ nɔni swãara tunuma gari yin sɔ̃ kpa bu biru wura yande. 22 Gaba maa bwese te mwa nge tem sãkunugum sɔɔ. Ba gari yi nua adama handunian wãarun wururabu ka gobin nɔni wɔ̃kubu bu gari yi tɛɛsi, yi ǹ maa binu mara. 23 Gaba maa bwese te mwa nge tem gem sɔɔ. Beya be ba gari yi nɔɔmɔ ma yi bu yeerimɔ. Ma ba binu marumɔ gabu wunɔbu (100), gabu wata, gabu tɛna. 24 Yesu kpam bu mɔndu kua u nɛɛ, n wee ye Gusunɔn bandun gari yi ka weenɛ. Durɔ goowa u dĩa bwese geeru duura win gbaarɔ. 25 Sanam mɛ baawure kpuro u dweeya, durɔ win yibɛrɛ u na, u yaka kɔ̃susu duura alikama ye sɔɔ, ma u doona. 26 Ma alikama ya kpia ya kpɛ̃a ya marumɔ, ma yaka kɔ̃su si, su maa kpia ma ba kpɛ̃a sannu. 27 Gbaa yɛ̃ron sɔm kowoba na ba nɛɛ, yinni, n ǹ dĩa bwese geera a duura wunɛn gbaarɔ? Ma gian diya yaka kɔ̃su sini. 28 Ma u bu wisa u nɛɛ, yibɛrɛwa, u kua mɛ. Sɔm kowo be, ba nùn bikia ba nɛɛ, ǹ n mɛn na, a kĩ su da su yaka kɔ̃su si wukiri? 29 Ma u nɛɛ, aawo domi ì n su wukirimɔ tɛ̃, ka alikama sanna ko i ra wukiri. 30 I de ye yiru kpuro yu kpɛ̃a sannu sere gɛ̃ɛbun saa yà n tura. Sanam mɛya kon sɔm kowobu sɔ̃ bu gina yaka kɔ̃su si mɛnnɔ bu bɔkunu ko bu dɔ̃ɔ doke, yen biru bu sere alikama gɛ̃ bu mɛnna nɛn biraru sɔɔ. 31 Yesu kpam bu mɔndu garu kua u nɛɛ, Gusunɔn banda ka mutaadin bima weenɛ ye durɔ goo u sua u duura win gbaarɔ. 32 Dãa binu kpuro sɔɔ yeya ya piiburu bo. Adama yà n kpia ya kpa ya gberun kiku baagere kpãaru kere. Domi ya ra ko dãru sere gunɔsu ra nɛ su sin sokunu ko ten kãasin wɔllɔ. 33 Yesu kpam bu mɔndu garu kua u nɛɛ, Gusunɔn banda ka pɛ̃ɛ seeyatia weenɛ ye kurɔ goo sua u doke sakaku nɔɔ itan som sɔɔ, ma mɛ kpuro mu seewa mu kukua. 34 Ka mɔnna Yesu u ra tɔn wɔru gari yi kpuro sɔ̃, u ku ra bu gãanu sɔ̃ n kun ka mɔnnu. 35 Nge mɛya Gusunɔn sɔmɔn gari yi koora yi yi nɛɛ, "Mɔnna ko na n da ka bu gari sɔ̃. Na kon maa ye gere batuma sɔɔ ye ya kukua saa handunian taka kobun di." 36 Sanam mɛya Yesu u seewa tɔn wɔru gen min di u dua yɛnuɔ. Ma win bwãaba da win mi ba nɛɛ, a sun mɔn te tubusio te ta ka yaka kɔ̃su sin gari yã mi. 37 Ma u bu wisa u nɛɛ, Tɔnun Biiwa u dĩa bwese gee te duura. 38 Handunia yera ya sãa gbaaru. Gusunɔn bandun biba ba sãa dĩa bwese gee te. Tɔn kɔ̃so win biba ba maa sãa yaka kɔ̃su si. 39 Setamwa maa sãa yibɛrɛ wi u su duura. Gɛ̃ɛbun saa maa sãa handunian kpeeru. Gusunɔn gɔradobara ba maa sãa gbaa sɔm kowobu. 40 Nge mɛ ba ra yaka kɔ̃susu wunɛ bu dɔ̃ɔ doke, nge mɛya n ko n ko handunian kpeeru sɔɔ. 41 Tɔnun Bii u koo win wɔllun gɔradoba gɔrima, bu ka baayere wuna ye ya tɔmbu torasiamɔ mi u bandu dii, ka be ba kɔ̃sa mɔ̀. 42 U koo maa bu kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi sɔɔ, mi ba koo wiru nɔma sɔndi bu swĩ. 43 Sanam mɛ sɔɔra be ba kua ye Gusunɔ u bikia ba ko n ballimɔ nge sɔ̃ɔ mi ben Baaba u bandu swĩi. Wi u swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ. 44 Yesu maa nɛɛ, Gusunɔn bandu ta maa sãawa nge dukia ye ya berua gbaaru sɔɔ. Ye durɔ goo ye kamɛ ma u ye berum sɔnwa. Ma u da ka nuku dobu u dɔra kpuro ye u mɔ, ma u gɔsirama u gbaa te dwa. 45 Yesu maa nɛɛ, Gusunɔn bandu ta maa sãawa nge goo gobigii ni nu wã, ni tenku goo u kasu. 46 Sanam mɛ u nin teeru wa te ta gobi mɔ too, ma u da u win baayere dɔra ye u mɔ, ma u tu dwa. 47 Yesu maa nɛɛ, Gusunɔn bandu ta kpam sãawa nge yãakororu te ba ra kpɛ̃ɛ nim wɔ̃ku sɔɔ kpa tu swɛ̃ɛ bwese bweseka mwa. 48 Tà n yiba ba ra gawamɛ guruɔ, kpa bu sina bu gɔsi ye ya wã bu doke bireru sɔɔ, kpa bu ye ya kun gea sãa yari. 49 Nge mɛya n ko n sãa handunian kpeeru sɔɔ. Wɔllun gɔradoba ba koo na bu tɔn kɔ̃sobu ka geegibu wunana. 50 Kpa bu tɔn kɔ̃so be doke dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi sɔɔ. Miya ba koo nɔma wiru sɔndi bu swĩ. 51 Yesu u bu bikia u nɛɛ, yabu ye kpuro ya bɛɛ yeeri? Ma ba nɛɛ, oo. 52 Yera u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wooda yɛ̃ro baawure wi u Gusunɔn bandun gari gia, u ka yɛnu yɛ̃ro weenɛ wi u gãa kpaanu ka gãa gurunu wunamɔ win dukian di. 53 Ye Yesu u mɔn ni kpuro kua u kpa, ma u doona min di. 54 U da win tiin wuuɔ ma u tɔmbu keu sɔ̃ɔsim wɔri ben mɛnnɔ yerɔ sere be kpuro ba biti soora. Ma ba nɛɛ, man diya u bwisi yinin bweseru waama. Amɔna u ka kpĩa u sɔm maamaakigii nini mɔ̀. 55 N ǹ dãa dãkon bii wi mini? N ǹ wiya wi Maari mara? N ǹ win wɔnɔba Yakɔbu ka Yosɛfu ka Simɔɔ ka Yudu? 56 N ǹ ka win sesubu kpuro sanna sa wãa mini? Ǹ n mɛn na, man diya u dam mɛ kpuro wa. 57 Yeni kpuro ya bu yinari bu nùn naanɛ doke. Yera Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gam sari mi Gusunɔn sɔmɔ ku ra n bɛɛrɛ mɔ ma n kun mɔ win tiin temɔ ka win yɛnuɔ. 58 U ǹ maa sɔm damgii dabinu kue mi, ben naanɛ dokebu sarirun sɔ̃. 1 Saa ye sɔɔra Herodu, Galilen tem yɛ̃ro u Yesun baaru nua. 2 Ma u win sɔm kowobu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yohanu Batɛmu kowowa u seewa gɔrin di. Yen sɔ̃na u dam mɔ u ka sɔm maamaakiginu mɔ̀. 3 N deema Yohanu Batɛmu kowo raa Herodu sɔ̃ɔwa ma n ǹ weenɛ u win wɔnɔ Filipun kurɔ Herodia sua kurɔ. Yen sɔ̃na Herodu u Yohanu Batɛmu kowo mwa ma u dera ba nùn bɔkua ba doke pirisɔm dirɔ Herodia win sɔ̃. 5 Ma u kĩ u nùn go, adama u tɔmbun nɔnu nasie yèn sɔ̃ ba nùn mɛɛra Gusunɔn sɔmɔ. 6 Adama dɔma te ba Herodun maru tɔ̃ru yaayamɔ, Herodian bii wɔndia u dweebu dua u yawa. N Herodu dore, 7 sere u nùn nɔɔ mwɛɛru kua ka bɔ̃ri u ka nùn wɛ̃ ye u koo nùn bikia kpuro. 8 Ye u win mɛron gere nua u Herodu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a man Yohanu Batɛmu kowon wiru wɛ̃ɛma mini pɛrɛnti sɔɔ. 9 Sunɔ win nukura sankira, adama u nɛɛ bu nùn tu wɛ̃ɛyɔ. U gerua mɛ yèn sɔ̃ u bɔ̃rua win tɔmbun wuswaaɔ. 10 Ma u gɔra ba Yohanu wiru bura pirisɔm dirɔ. 11 Ba wii te kpɛ̃ɛma pɛrɛnti sɔɔ ba bii wi wɛ̃ ma u ka win mɛro tu daawa. 12 Ma Yohanun bwãaba na ba win goru sua ba sikua ma ba da ba Yesu sɔ̃ɔwa. 13 Ye Yesu u nua mɛ, u doona min di. U goo nimkuu dua u da gbaburɔ wi turo. Sanam mɛ tɔmba nua mɛ, ba yara wusun di ma ba nùn naa gira mi gia ka naasu. 14 Ye Yesu u yara goon di, u tɔn wɔru guna wa. Ben wɔnwɔnda nùn mwa ma u yande ben barɔbu bɛkiam wɔri. 15 Sanam mɛ sɔ̃ɔ duɔ win bwãaba na win mi ba nɛɛ, wee, gbaburu sɔɔra sa wãa mini, sɔ̃ɔ maa kpa. A tɔn be karo bu da baru kpaanɔ bu ben tii dĩanu dwia. 16 Ma Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ǹ tilasi bu ka doona. Bɛɛn tii i bu dĩanu wɛ̃ɛyɔ. 17 Yera ba nɛɛ, pɛ̃ɛ nɔɔbu tɔnawa sa mɔ mini ka swɛ̃ɛ yiru. 18 Ma u nɛɛ, i man ye wɛ̃ɛma mini. 19 Yen biru u nɛɛ, tɔn wɔru ge, gu yakasu yamɔ gu sina. Ma u pɛ̃ɛ nɔɔbu ka swɛ̃ɛ yiru ye sua u wuswaa seeya wɔllɔ u Gusunɔ siara. Ma u pɛ̃ɛ ye murura u win bwãabu wɛ̃ ba tɔn wɔru ge yabua. 20 Ben baawure di u deba. Ye ba di n tiara ba gure birenu wɔkura yiru sɔɔ ba ka doona. 21 Be ba di ben geera tura tɔnu nɔrɔbun suba nɔɔbu (5.000), tɔn kurɔbu ka bibu baasi. 22 Yen biru mii mii Yesu dera win bwãaba goo nimkuu dua ba nùn gbiiyɔ bu ka tɔbura guru giɔ. Sanam mɛya win tii u tɔn wɔru yarinasiamɔ. 23 Ye u bu yarinasia u kpa u yɔɔwa guuru wɔllɔ wi turo u ka kanaru ko. Ma u wãa mi, wi tɔna, sere yam mu ka tĩra. 24 N deema saa ye sɔɔ, goo nimkuu ge, ga wãa nim suunu sɔɔ. Nim kurenu gu bɔrikiamɔ yèn sɔ̃ woo ga gu nɔm bira koosi. 25 Buru buru yam sãreru, yera Yesu u sĩimɔ nim wɔllɔ u dɔɔ win bwãabun bera gia. 26 Adama sanam mɛ ba nùn wa u sĩimɔ nim wɔllɔ, ba bɛrum soora ba nɛɛ siiniwa. Ma ba kuuki wɔri bɛrum saabu. 27 Adama mii mii Yesu ka bu gari kua u nɛɛ, i ku mwia kpana, nɛna, i ku bɛrum ko. 28 Yera Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni, ǹ n wunɛn na, a man nɔɔ kɛ̃ɛyɔ n na wunɛn mi nim wɔllɔ. 29 Ma Yesu nɛɛ, a na. Yera Piɛɛ u yara goon di u nim nɔɔ sɔndi u sĩimɔ u dɔɔ Yesun mi. 30 Adama ye u woo laakari kua bɛrum nùn mwa. Ma nge mɛ u nummɔ u wura kua u nɛɛ, Yinni, a man faaba koowo. 31 Mii mii Yesu nɔma dɛmia u nùn nɛnua ma u nɛɛ, naanɛ doke piibugii wunɛ, mban sɔ̃na a sika kua. 32 Be yiru kpuro ba dua goo sɔɔ ma woo ga mari. 33 Yera be ba wãa goo ge sɔɔ, ba yiira Yesun wuswaaɔ ba nɛɛ, ka geema wunɛ Gusunɔn Biiwa. 34 Ba tɔbura ba kpa ba tura Genɛsarɛtin temɔ. 35 Tem min tɔmba Yesu tuba ma ba win labaari yɛ̃bi yam kpuro ma u tunuma. Ma ba ka nùn ben barɔbu kpuro naawa. 36 Ba nùn kana u gesi de bu win yaberun swaa bua baba. Be ba maa ye baba kpuro ba bɛkura. 1 Yera Falisiba ka wooda yɛ̃robu gabu ba na Yesun mi saa Yerusalɛmun di, ba nùn bikia ba nɛɛ, 2 mban sɔ̃na wunɛn bwãabu ba ǹ bɛsɛn sikadoban deema mɛm nɔɔwammɛ. Domi ba ku ra niɛ bu sere di. 3 Yesu bu wisa u nɛɛ, bɛɛ maa ni, mban sɔ̃na i ra Gusunɔn wooda sare ma i sere bɛɛn deema nɛni. 4 Domi Gusunɔ u nɛɛ, "A wunɛn tundo ka wunɛn mɛro bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ." U maa nɛɛ, "Wi u win tundo ǹ kun mɛ win mɛro kɔ̃sa gerusi ba koo nùn gowa." 5 Adama bɛɛ i gerumɔ ma goo ù n win tundo ǹ kun mɛ win mɛro sɔ̃ɔwa u nɛɛ, win dukia ye u koo kpĩ u ka nùn somi ya kua Gusunɔgia, 6 n ǹ maa weenɛ durɔ wi, u win tundo ǹ kun mɛ win mɛro somi. Nge mɛya i Gusunɔn gari tɛɛsimɔ ma i bɛɛn deema swĩi. 7 Murafiti bɛɛ, ka geema bɛɛn sɔ̃na Gusunɔ u gerua saa Esain nɔɔn di u nɛɛ, 8 "Tɔn beni ba man bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ ka nɔɔ. Adama ben gɔ̃ru ga ka man toma. 9 Kama ba man sãamɔ. Domi tɔmbun woodawa ya kua ben sɔ̃ɔsiru." 10 Ma Yesu u tɔn wɔru soka u nɛɛ, i nɔɔwɔ kpa i de n bɛɛ yeeri. 11 N ǹ mɔ ye ya dumɔ tɔnun nɔɔ sɔɔ yera ya nùn mɔ̀ disigii, ma n kun mɔ ye ya yarimɔ saa win nɔɔn di, yeya ya ra tɔnu ko disigii. 12 Yera win bwãaba na win mi ba nɛɛ, n ǹ a yɛ̃ ma gari yi a gerua mi, yi Falisiba duawa mi ya. 13 U bu wisa u nɛɛ, dãru baatere te nɛn Baaba wɔrukoo kun duure ba koo tu wukawa. 14 I bu derio. Swaa gbio wɔ̃koba. Wɔ̃ko ù n maa win wɔ̃kosi swaa gbiiye be yiru kpurowa ba koo tokoro wɔri. 15 Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a sun mɔn te tubusio. 16 Yesu u nɛɛ, n ǹ bɛɛn tii yeeri ka tɛ̃? 17 I ǹ yɛ̃ ma ye ya dumɔ nɔɔ sɔɔ kpuro nukurɔwa ya dɔɔ? Ma ǹ n sosi ya koo yari wasin di. 18 Adama ye ya yarimɔ nɔɔn di, gɔ̃run diya ya wee. Yeya ya ra tɔnu ko disigii. 19 Domi gɔ̃run diya bwisiku kɔ̃sunu wee, ka tɔn goberu, ka sakararu, ka kɔ̃ɔ mɛnnabu tantanaru sɔɔ ka gbɛna ka weesu ka tɔn sankubu. 20 Yeya mi, ye ya ra tɔnu ko disigii. Adama nɔm kɛsɛnun dibu ku ra tɔnu ko disigii. 21 Yen biru Yesu doona min di u da Tiri ka Sidonin bera gia. 22 Kurɔ Kananigii goo wi u wãa bera mi, u na win mi, ma u nɔɔgiru sua u nɛɛ, Yinni, Dafidin sikadobu, a nɛn wɔnwɔndu waawo. Nɛn bii tɔn kurɔ u wɛrɛkunu mɔ nu nùn nɔni sɔ̃ɔwa too. 23 Ka mɛ, Yesu kun nùn gari gɛɛ wisa. Ma win bwãaba na win mi, ba nùn kana u de kurɔ wi, u doona min di domi u kuuki mɔ̀ u ka bu swĩi biruɔ. 24 U bu wisa u nɛɛ, Isireliba tɔnan miya ba man gɔrima be, be ba kɔ̃ɔre nge yãanu. 25 Adama kurɔ wi, u na Yesun wuswaaɔ u yiira u nɛɛ, Yinni, a man somiɔ. 26 Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ǹ weenɛ bu bibun dĩanu sua bu bɔ̃nu kɔ̃ɔwa. 27 Kurɔ wi nɛɛ, geema, Yinni. Ka mɛ, bɔ̃nu ra dĩa buri di yi yi wɔruma nin yinnibun tabulun di. 28 Yera Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, kurɔ wunɛ, wunɛn naanɛ dokebu kpã too. N koo nun kua nge mɛ a kĩ. Saa ye sɔɔ, ma kurɔ win bii wi, u bɛkura. 29 Yesu u doona min di u da Galilen daa burerun goorɔ. Ma u yɔɔwa guuru wɔllɔ u sina. 30 Yera tɔn wɔru guna na win mi. Ba ka yɛmɔbu na ka wɔ̃kobu ka alebugibu ka sosobu, ka kpam barɔ dabinu ba yi Yesun wuswaaɔ, ma u bu bɛkia. 31 Biti baka tɔn be mwa ye ba wa sosoba gari mɔ̀, alebugiba bɛkura, yɛmɔba sĩimɔ, wɔ̃koba yam waamɔ, ma ba Gusunɔ Isireliban Yinni siarabu wɔri. 32 Yesu u win bwãabu soka u nɛɛ, tɔn benin wɔnwɔnda man mɔ̀. Yen sɔ̃ɔ ita wee ye ba ka wãa nɛn mi, gãanu kun maa bu tie ni ba koo di. Na ǹ maa kĩ n bu kara ka gɔ̃ɔru kpa bu ku raa dam bia swaaɔ bu wɔri. 33 Win bwãaba nùn bikia ba nɛɛ, mana sa ko sere dĩanu wa gbaburu sɔɔ mini ni nu koo tɔn dabi teni debu. 34 Yesu bu bikia u nɛɛ, pɛ̃ɛ nyewa i sere mɔ. Ma ba nɛɛ, wasi nɔɔba yiru ka swɛ̃ɛ piiminu ganu. 35 Yesu u tɔn wɔru ge sinasia temɔ. 36 Ma u pɛ̃ɛ nɔɔba yiru ye sua ka swɛ̃ɛ yi, u Gusunɔ siara ma u murura u win bwãabu wɛ̃ ba tɔn wɔru ge yabua. 37 Be kpuro ba di ba deba. Ye ba di n tia ba gure birenu nɔɔba yiru sɔɔ ba ka doona. 38 Be ba ye di ben geera tura tɔnu nɔrɔbun suba nnɛ (4.000), tɔn kurɔbu ka bibu baasi. 39 Ye u tɔn wɔru ge yarinasia u kpa, u goo nimkuu dua u da Magadan tem gia. 1 Falisiba ka Sadusiba ba na Yesun mi, bu ka win laakari mɛɛri, ba nùn bikia ba nɛɛ, u bu sɔ̃ɔsi ka yĩreru garu ma win dam weewa saa Gusunɔn min di. 2 Adama Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, saa ye sɔ̃ɔ kpeeyɔ i ra nɛɛ, yam koo dora gisɔ domi wɔlla sɔ̃ri. 3 Ǹ n bururun na, i ra nɛɛ, gura koo nɛ gisɔ domi wɔlla swãa ka wɔ̃ka tobe kua. I wɔllun yĩrenu wunanamɔ, adama i ǹ kpɛ̃ i saa yenin yĩrenu tubu. 4 Tɛ̃n tɔn kɔ̃sobu be ba ǹ ka Gusunɔ turo yɔ̃ ba yĩrenu bikiamɔ. Adama yĩreru garu maa sari te ba koo bu sɔ̃ɔsi ma n kun mɔ Gusunɔn sɔmɔ Yonasigiru. Ma u bu deri u doona. 5 Ye win bwãaba tɔburɔ guru giɔ, ba duari bu pɛ̃ɛ kusenu ko. 6 Yera Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i kpurɛ kpurɛ ko, i n tii sɛ ka Falisiba ka Sadusiban pɛ̃ɛ seeyatia. 7 Bwãa be, ba wesiana ba nɛɛ, u gerua mɛ yèn sɔ̃ ba ǹ pɛ̃ɛ kusenu kue. 8 Yesu ben bwisikunu gia ma u bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na i wesiana i nɛɛ, yèn sɔ̃ i ǹ pɛ̃ɛ kusenu kue, yen sɔ̃na na gerua mɛ. Naanɛ doke piibugii bɛɛ. 9 N ǹ bɛɛ yeeri sere ka tɛ̃? I ǹ pɛ̃ɛ nɔɔbu ye yaaye ye na murura tɔmbu nɔrɔbun suba nɔɔbun (5.000) sɔ̃? Ka sukum mɛ n tian birenun geeru? 10 I ǹ maa pɛ̃ɛ nɔɔba yiru ye yaaye ye na murura tɔmbu nɔrɔbun suba nnɛn (4.000) sɔ̃? Ka sukum mɛ n tian birenun geeru? 11 Amɔna i ǹ ka tuba ma na ǹ ka pɛ̃ɛ yã. I n tii sɛ ka Falisiba ka Sadusiban pɛ̃ɛ seeyatia. 12 Sanam mɛya bwãa be, ba tuba ma u ǹ ka pɛ̃ɛ seeyatia yã. Adama u bu sɔ̃ɔmɔwa ba n tii sɛ ka Falisiba ka Sadusiban sɔ̃ɔsinu. 13 Yesu u tura Sesare Filipin temɔ. Ma u win bwãabu bikia u nɛɛ, wara tɔmba gerumɔ Tɔnun Bii u sãa. 14 Ba nùn wisa ba nɛɛ, gaba gerumɔ Yohanu Batɛmu kowowa a sãa. Gaba maa mɔ̀ Eliwa. Gaba maa kpam gerumɔ wunɛ Yeremiwa ǹ kun mɛ, Gusunɔn sɔmɔbun turo. 15 Yesu u nɛɛ, bɛɛ maa ni, wara i gerumɔ na sãa. 16 Simɔɔ Piɛɛ nɛɛ, wuna mi, wi Gusunɔ u gɔsa, wi, Yinni wason Bii. 17 Yera Yesu nùn wisa u nɛɛ, doo nɔɔrugiiwa wunɛ Simɔɔ, Yohanun Bii, domi n ǹ mɔ tɔnu u nun yeni sɔ̃ɔsi, ma n kun mɔ nɛn Baaba wi u wãa wɔllɔ. 18 Nɛna na nun sɔ̃ɔmɔ ma na nun soka kperu. Kpee ten wɔllɔwa kon nɛn yigbɛru swĩi. Baa gɔɔn tii u ǹ kpɛ̃ u tu gãanu kua. 19 Wuna kon ban te Gusunɔ u swĩin kɔkɔrɔba wɛ̃. Ye a yinamɔ handuniaɔ ba koo ye yina wɔllɔ. Ye a maa wura handuniaɔ ba koo ye wura wɔllɔ. 20 Yera Yesu win bwãabu nɔɔ goosi u nɛɛ, bu ku raa goo sɔ̃ ma wiya wi Gusunɔ u gɔsa. 21 Saa saa yen min diya Yesu Kirisi u win bwãabu gari sɔ̃ɔmɔ batuma sɔɔ u nɛɛ, u ǹ koo ko u kun Yerusalɛmu de, mi guro gurobu ka yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃roba koo nùn nɔni sɔ̃. Ba koo nùn go adama sɔ̃ɔ itase u koo se. 22 Yera Piɛɛ ka nùn da bɔ̃ɔrɔ u nùn gerisim wɔri u nɛɛ, Gusunɔ u nun bere Yinni, yenin bwesera kun nun deemamɔ pai! 23 Adama Yesu sĩira u Piɛɛ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a gɛɛro nɛn birun di Setam. A kasu a man torasiawa, domi a ǹ bwisikumɔ nge Gusunɔ, ma n kun mɔ nge tɔnu. 24 Yen biru Yesu win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, goo ù n kĩ u man swĩi nge bɔ̃̀ɔ, u win gɔ̃ru kĩru derio kpa u win tiin dãa bunanaru sua u n ka man swĩi. 25 Wi u kĩ u win wãaru di ka win gɔ̃ru kĩru u koo tu bia. Adama wi u win wãaru yina nɛn sɔ̃ u koo ra tu wa. 26 Nge arufaani yerà tɔnu mɔ ù n handunian gãanu kpuro wa ma u win wãaru bia. Nge mba n wãa ye tɔnu u koo ka win wãaru kɔsina. 27 Tɔnun Bii u sisi kam kam ka win Baaban yiiko ka win gɔradoba sannu. Sanam mɛya u koo baawure nùn win are kɔsia nge mɛ win kookoosu nɛ. 28 Geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ tɔn be ba wãa mini ben gaba kun gbimɔ bu ka Tɔnun Bii wa u na nge sunɔ. 1 Sɔ̃ɔ nɔɔba tian biru Yesu Piɛɛ sua ka Yakɔbu ka Yohanu, Yakɔbun wɔnɔ, u ka bu da guu bakaru garun wɔllɔ be tɔna. 2 Win wasi gɔsia tuki ben nɔni sɔɔ, ma win wuswaa ballimɔ nge sɔ̃ɔ, win yãnu maa burura fem fem nge suru. 3 Yen biru ba Mɔwisi ka Eli wa ba ka Yesu gari mɔ̀. 4 Yera Piɛɛ u Yesu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni, n wã sa n wãa mini. À n kĩ, kon kunu ita ko, teeru wunɛgiru, teeru Mɔwisigiru, teeru maa Eligiru. 5 U ǹ gari yi gerum kpa, bukɔ kpiku ga ka bu wukiri. Ma ba nɔɔ gagu nua saa bukɔ min di ga nɛɛ, winiwa nɛn Bii kĩnasi wì sɔɔ nɛn gɔ̃ru dobu kpuro wãa. I wigii swaa dakio. 6 Ye bwãa be, ba nɔɔ ge nua bɛrum bu mwa sere ba wɔruma ba wuswaa tem girari. 7 Yesu na ben mi u bu nɔma sɔndi u nɛɛ, i seewo, i ku bɛrum ko. 8 Ye ba wuswaa seeya ba ǹ maa goo wa ma n kun mɔ Yesu turo. 9 Sanam mɛ ba saram wee guu ten min di, Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu ku raa goo sɔ̃ ye ba wa mi, sere Tɔnun Bii u ka se gɔrin di. 10 Bwãa be, ba nùn bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na wooda yɛ̃roba ra gere Eliwa koo gbi u na. 11 U bu wisa u nɛɛ, ka geema Eli koo na kpa u yabu baayere wesia yen ayerɔ. 12 Adama na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, Eli u na kɔ, ba ǹ nùn tuba, ma ba nùn kua nge mɛ ba kĩ. Nge mɛya ba koo Tɔnun Biin tii nɔni sɔ̃. 13 Yera n win bwãabu yeeri ma Yohanu Batɛmu kowon gariya u mɔ̀. 14 Ye ba tunuma mi tɔn wɔru ga wãa, durɔ goo u na u yiira Yesun wuswaaɔ 15 u nɛɛ, Yinni, a nɛn biin wɔnwɔndu waawo. U giri kpakpanu barɔ nu nùn wahala mɔ̀ gem gem sere nu ra gasɔ nùn kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ sɔɔ ǹ kun mɛ nim sɔɔ. 16 Na ka nùn wunɛn bwãabu naawa adama ba kpana bu nùn bɛkia. 17 Yesu u nɛɛ, bɛɛ tɔn kɔ̃so naanɛ doke sarirugibu, sere saa yerà ko na n ka bɛɛ wãa. Nge sere domma ko na n kpam ka bɛɛ tɛmanɛ. I ka man bii wi naawa mini. 18 Yesu u wɛrɛku ge gerusi ma ga bii wi doonari ma u bɛkura mii mii. 19 Yera Yesun bwãaba da win mi be tɔna ba nùn bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na ba kpana bu wɛrɛku ge gira. 20 Yesu bu wisa u nɛɛ, yèn sɔ̃ bɛɛn naanɛ dokebu kun kpã. Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baa bɛɛn naanɛ dokebu bù n piibu sãa nge dĩa bima ye ya piiburu bo i ko guu teni sɔ̃ tu wukuro minin di tu da giɔ. Mɛya ta koo maa wukura. Gãanu maa sari ni i ko kpana i ko. (( 21 Adama wɛrɛku genin bwesera ku ra doonɛ ma n kun ka kanaru ka nɔɔ bɔkuru.)) 22 Sɔ̃ɔ teeru nge mɛ bwãa be, ba mɛnnɛ sannu Galileɔ Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ba koo Tɔnun Bii tɔmbu nɔma bɛria 23 bu nùn go, adama sɔ̃ɔ itase u koo se gɔrin di. Yera bwãa ben nukura sankira gem gem. 24 Sanam mɛ Yesu ka win bwãabu ba tura Kapenamuɔ, yera sãa yerun wɔ̃ɔ gobigiba na Piɛɛn mi ba nɛɛ, bɛɛn yinni u ku ra sãa yerun wɔ̃ɔ gobi kɔsie? 25 Piɛɛ nɛɛ, a, u ra kɔsie. Ye Piɛɛ u duɔ dirɔ Yesu gbia u nùn bikia u nɛɛ, amɔna a wa Simɔɔ. Berà n weenɛ bu handunia min sinambu gbere gobi kɔsia. Sina bibu? Nge gabu. 26 Piɛɛ nɛɛ, gabu. Ma Yesu nɛɛ, ǹ n mɛn na sina bibu ba ǹ kɔsiamɔ. 27 Ka mɛ, sa ǹ kĩ su tɔn be mɔru kɔsiki. Yen sɔ̃, a doo daarɔ a kɔkɔru kɔ̃. Swãa ye ya gbia ya tu mwɛ, a ye gawo a yen nɔɔ baaya. Kaa sii geesun gobi wa mi, yi yi koo nɛ ka wunɛn gobi turi. A yi suo a bu kɔsia. 1 Saa ye sɔɔra Yesun bwãaba da win mi, ba nùn bikia ba nɛɛ, wara gisonkoru bo Gusunɔn bandu sɔɔ. 2 Yesu u bii piibu gagu soka u yɔ̃rasia ben wuswaaɔ. 3 Ma u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ma n kun mɔ i tii gɔsia i kua nge bibu, i ǹ kpɛ̃ i n wãa ban te Gusunɔ u swĩi sɔɔ. 4 Wi u sãa gisonko ban te Gusunɔ u swĩi sɔɔ, wiya wi u tii kawa nge bii wini. 5 Wi u maa bii winin bweseru wura nɛn yĩsirun sɔ̃, nɛna u wura. 6 Yesu maa nɛɛ, wi u dera bii piimii ni nu man naanɛ doke min turo wɔri toraru sɔɔ, n buram bo bu yɛ̃ro nɛɛ bakaru gbinisia win wĩirɔ kpa bu nùn kpɛ̃ɛ nim wɔ̃ku sɔɔ u nim diira. 7 Anna a handunian wahala wa ye gãanu ka wãa ni nu derimɔ tɔmba wɔrimɔ toraru sɔɔ. Gãa ninin bwesera ko n wãawa baadomma, adama nɔni swãarugiiwa wìn min di nu koo yari. 8 Wunɛn nɔmu ǹ kun mɛ wunɛn naasu, yen ye ya nun sure toraru sɔɔ, a ye buro a kɔ̃ n toma. Domi n sanɔ bo a ka nɔm teu ǹ kun mɛ naa teesu wãaru wa te ta ku ra kpe, n kere a n nɔma yiru ka naasu yiru mɔ kpa bu nun kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi sɔɔ. 9 Ǹ n maa wunɛn nɔnun na ga nun sure toraru sɔɔ a gu wɔwo a kɔ̃ n toma. Domi n sanɔ bo a ka nɔni tia wãaru wa te ta ku ra kpe n kere a n nɔni yiru mɔ kpa bu nun kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi sɔɔ. 10 Yesu maa nɛɛ, i ku ra de i bii piimii nin teu gɛm. Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ben gɔrado be ba wãa wɔllɔ ba ra n yɔ̃wa baadomma nɛn Baaba wɔrukoon wuswaaɔ. (( 11 Domi Tɔnun Bii u nawa u ka ye ya kɔ̃ɔra faaba ko.)) 12 Mba i tamaa. Tɔnu ù n yãanu wunɔbu (100) mɔ ma teera kɔ̃ɔra, u ǹ koo wunɔbu tia sari deri guuru wɔllɔ kpa u da u tee te ta kɔ̃ɔra kasu? 13 Ù n maa tu wa, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, win nuku dobu ko n kpã yãa ten sɔ̃ n kere wunɔbu tia sari ni nu ǹ kɔ̃ɔre. 14 Nge mɛya maa bɛɛn Baaba wi u wãa wɔllɔ u ǹ kĩ baa bii piimii nin teu gu kɔ̃ɔra. 15 Yesu maa nɛɛ, naanɛ dokeo goo ù n tora a doo win mi wunɛ tɔna a nùn win toraru tubusia. Ù n wunɛgii nua, a nùn faaba kua. 16 Adama ù n yina u nun swaa daki, a tɔn turo ǹ kun mɛ tɔnu yiru kasuo a ka da win mi, kpa tɔnu yiru ǹ kun mɛ ita ye, yu gari yi kpuron seeda di nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ. 17 Ù n maa kpam yina u bu swaa daki, a Yesun yigbɛru gari yi nɔɔsio. Ù n den yina u yigbɛrun gari nɔ, a nùn garisio tɔn tuko ǹ kun mɛ gbere mwaɔ. 18 Ma Yesu maa nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ye i yinamɔ handunia sɔɔ ba koo ye yina wɔllɔ. Ye i maa wura handunia sɔɔ, ba koo ye wura wɔllɔ. 19 Na kpam bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ma bɛɛn tɔmbu yiru bà n nɔɔ tia kua handunia mini ba gãanu bikia kanaru sɔɔ, nɛn Baaba wi u wãa wɔllɔ u koo bu wɛ̃. 20 Domi mi tɔmbu yiru ǹ kun mɛ ita ba mɛnnɛ ka nɛn yĩsiru, na wãa ben suunu sɔɔ. 21 Yera Piɛɛ u da Yesun mi u nùn bikia u nɛɛ, nɔn nyewa kon nɛn beruse wi u man torari suuru kua. Nɔn nɔɔba yiru? 22 Yesu nùn wisa u nɛɛ, aawo n ǹ mɔ nɔn nɔɔba yiru tɔna, nɔn wata ka wɔkurun nɔn nɔɔba yiruwa. 23 Yenin sɔ̃na Gusunɔn bandun gari ka sunɔ goon gari weenɛ wi u kĩ u win gobi dooru ko ka win sɔm kowobu. 24 Ye u win gobi dooru torua, yera ba ka durɔ goo na wi u win dibu nɛni fɔrɔtɔ dabi dabiru. 25 Wee, durɔ wi kun gãanu mɔ u ka dii bi kɔsia. Ma win yinni nɛɛ bu nùn dɔro ka win kurɔ ka win bibu ka ye u mɔ kpuro bu ka dii bi kɔsia. 26 Yera sɔm kowo wi, u yiira win yinnin wuswaaɔ u nùn suuru kana u nɛɛ, a ka man tɛmanɔ, kon nun kɔsia kpuro. 27 Ma win yinni u win wɔnwɔndu wa u dii bi go u dera u doona. 28 Ye sɔm kowo wi, u yara min di, u ka win sɔm kowosi yinna wi u win dibu nɛni nge fɔrɔtɔ nɔɔbun saka. Yera u nùn sɛ̃re u wĩiru sɛ̃ka u nɛɛ, a nɛn dibu kɔsiama bi a nɛni. 29 Yera win kpaasi u yiira win wuswaaɔ u nùn suuru kana u nɛɛ, a ka man tɛmanɔ, kon nun kɔsia. 30 Adama u ǹ wure. U dera ba nùn doke pirisɔm sɔɔ sere u ka dii bi kɔsia u kpe. 31 Ye sɔm kowo be ba tie ba gari yi wa, ben nukura sankira ma ba da ba ben yinni ye kpuro sɔ̃ɔwa. 32 Yera yinni wi, u nùn sokusia u nɛɛ, sɔm kowo nuku kɔ̃surugii, na nun wunɛn dibu goowa yèn sɔ̃ a man suuru kana. 33 N daa weenɛwa wunɛn tii a maa wunɛn sɔm kowosi wi wɔnwɔndu kua nge mɛ na nun kua. 34 Yinni wi, u mɔru bɛsira ma u sɔm kowo wi pirisɔm kɔ̃sobu wɛ̃ sere u ka dii bi kpuro kɔsia. 35 Ma Yesu nɛɛ, nge mɛya nɛn Baaba wi u wãa wɔllɔ koo bɛɛ kua bɛɛn wi u kun win winsim suuru kue win gɔ̃run di. 1 Ye Yesu u gari yi gerua u kpa u doona Galilen di u da Yudean bera gia ye ya wãa Yuudɛnin daarun guru giɔ. 2 Tɔn wɔru guna nùn swĩi mi, ma u ben barɔbu bɛkia. 3 Falisi gaba na win mi, bu ka win laakari mɛɛri ba nùn bikia ba nɛɛ, bɛsɛn wooda ya wura tɔnu u win kurɔ yina gari baayiren sɔ̃? 4 Yesu u nɛɛ, i ǹ garire Gusunɔn gari sɔɔ ma "Toren di Taka kowo u bu kuawa durɔ ka kurɔ." 5 Ma yi kpam nɛɛ, "Yen sɔ̃na, durɔ u koo win tundo ka win mɛro deri kpa wi ka win kurɔ ba n maninɛ kpa be yiru kpuro bu ko wasi tee." 6 Nge mɛya ba ǹ maa sãa tɔmbu yiru ma n kun mɔ tɔn turo. Ǹ n man na, tɔnu u ku karana ye Gusunɔ u mɛnna. 7 Falisiba ba nùn bikia ba nɛɛ, ǹ n mɛn na, mban sɔ̃na Mɔwisi u wooda wɛ̃ u nɛɛ, durɔ u yinanaan tireru yore kpa u de win kurɔ u doona. 8 Yesu u bu wisa u nɛɛ, Mɔwisi dera i bɛɛn kurɔbu yinamɔ bɛɛn woo bɔbunun sɔ̃. Adama saa toren di gari yi, yi ǹ sãa mɛ. 9 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, wi u win kurɔ yina ma n kun mɔ sakararun sɔ̃, ma u kurɔ kpao sua, u sakararu kuawa. 10 Win bwãaba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, ǹ n mɛn na n sãa durɔ ka win kurɔn suunu sɔɔ, n buram bo bu ku suana. 11 Yesu u nɛɛ, tɔmbu kpuro ba ǹ kpɛ̃ bu gari yi sua ma n kun mɔ be Gusunɔ u yen dam wɛ̃. 12 Domi gabun mi marumara, gabu maa tɔmba ba bu kua mɛ, gabu maa kpam, Gusunɔn bandun sɔ̃na ba ǹ kurɔ suamɔ. Wi u koo kpĩ u gari yi sua, u suo. 13 Tɔmba ka bii piiminu na Yesun mi, u ka bu nɔma sɔndi kpa u bu kanaru kua, adama win bwãaba tɔn be gerusi. 14 Yera Yesu nɛɛ, i de bii piiminu nu na nɛn mi, i ku bu yinari. Domi Gusunɔ u bandu swĩi tɔmbun sɔ̃ be ba ka bu weenɛ. 15 U bu nɔma sɔndi ma u doona min di. 16 Durɔ goo na Yesun mi, u nùn bikia u nɛɛ, yinni, gea mba kon ko n ka wãaru te ta ku ra kpe wa. 17 Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, mban sɔ̃na a man gean kobun gari bikiamɔ. Tɔn turowa sãa geo. À n kĩ a wãaru te ta ku ra kpe wa a woodaba swĩiyɔ. 18 U nɛɛ, yen yerà. Yesu u nɛɛ, a ku tɔnu go, a ku sakararu ko, a ku gbɛni, a ku goo gari mani, 19 a wunɛn tundo ka wunɛn mɛro bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ, kpa a wunɛn tɔnusi kĩa nge wunɛn tii tii. 20 Aluwaasi wi, u nɛɛ, yeni kpurowa na swĩi. Mba n maa man tie. 21 Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, à n kĩ a yibu, a doo a dɔra kpuro ye a mɔ, kpa a yen gobi sãarobu bɔnu kua, kaa n dukia mɔ wɔllɔ, kpa a na a man swĩi. 22 Adama ye aluwaasi wi, u nua mɛ, u doona ka nuku sankiranu domi win dukia ya kpã. 23 Yera Yesu u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, n sɛ̃ gem gem dukiagii u ka ban te Gusunɔ u swĩi wura. 24 Yen sɛ̃sɔ ga kpã n kere yooyoo gu du yaburan wɛ̃rɔ gu yari. 25 Ye bwãa be, ba gari yi nua, ba biti soora gem gem, ma ba nɛɛ, ǹ n mɛn na, wara u koo den faaba wa. 26 Yesu bu mɛɛra ma u nɛɛ, tɔmbun miya n ǹ koorɔ adama gãanu sari ni Gusunɔ u kpanɛ. 27 Yera Piɛɛ u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n wee bɛsɛ sa gãanu kpuro deri sa nun swĩi. Mba n ko n ko bɛsɛgia. 28 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, sanam mɛ Tɔnun Bii u ko n sɔ̃ win sina gɔni yiikogian wɔllɔ handunia kpaa sɔɔ, bɛɛ wɔkura yiru be i man swĩi bɛɛn tii i ko n sɔ̃ sina gɔni wɔllɔ i ka Isireliban bwesenu wɔkura yiru siri. 29 Ma baawure wi u win yɛnu deri, ǹ kun mɛ wɔnɔbu, ǹ kun mɛ sesubu, ǹ kun mɛ tundo, ǹ kun mɛ mɛro, ǹ kun mɛ bibu, ǹ kun mɛ gbea nɛn yĩsirun sɔ̃, u koo yen kɔsire wa dabi dabinu, kpa u wãaru te ta ku ra kpe tubi di. 30 Adama dabiru be ba tɛ̃ sãa gbiikobu ba koo ko birukobu, ma dabiru be ba tɛ̃ sãa birukobu ba koo ko gbiikobu. 1 Ma Yesu u nɛɛ, n wee ye Gusunɔn bandu ta ka weenɛ. Yɛnu yɛ̃ro goo u yara buru buru yellu u ka sɔm kowobu kasu bu da win gbaarɔ. 2 U wura u bu kɔsia nge mɛ ba ra sɔm kowo kɔsie sɔ̃ɔ teeru, ma u nɛɛ bu doo bu sɔmburu ko win gbaarɔ. 3 Ye n kua bururun kɔba nɔɔba nnɛ, u kpam yara ma u gabu deema ba sɔ̃ tɛngɛɔ ba ǹ garu mɔ̀. 4 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛn tii i doo i sɔmburu ko nɛn gbaarɔ. Kon bɛɛ yen gobi kɔsia nge mɛ n weenɛ. 5 Ma ba da mi. Yɛnu yɛ̃ro wi, u kpam yara sɔ̃ɔ wii wɔllu, ka maa yokan kɔba ita, ma u kua mɛ. 6 Ye n da kua yokan kɔba nɔɔbu, u kpam yara u gabu wa be ba sɔ̃ mi. U bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na i sɔ̃ mini saa bururun di i ǹ garu mɔ̀. 7 Ba wisa ba nɛɛ, yèn sɔ̃ goo kun sun sɔmburu wɛ̃. Ma u nɛɛ, ǹ n mɛn na, i doo nɛn gbaarɔ i sɔmburu ko bɛɛn tii. 8 Ye n kua yoka yɛnu yɛ̃ro wi, u win sɔm kowobun wirugii soka u nɛɛ, a sɔm kowobu sokuo a bu ben gobi kɔsia, saa birukobun min di sere ka gbiikobun mi. 9 Be ba sɔmburu torua yokan kɔba nɔɔbu ba na ma ba sɔ̃ɔ teerun sɔmburun gobi wa. 10 Ye gbiikoo be, ba na, ba tamaa begii koo kerawa mɛ. Adama sɔ̃ɔ teerun sɔmburun gobiya ba maa ben tii kɔsia. 11 Ye ba gobi yi wa ba ka yɛnu yɛ̃ro wi wɔki. 12 Ba gerua, ba nɛɛ, be ba dãkuru na mi, kɔbi tia tɔnawa ba kua ma a bu kɔsia nge bɛsɛ be sa sɔmburu kua bururun di ka sɔ̃ɔ boko. 13 Ma u ben turo wisa u nɛɛ, nɛn bɔrɔ, na ǹ nun taki di. A wura ma kaa sɔ̃ɔ teerun sɔmburun gobi mwa, nge n ǹ mɛ. 14 Ǹ n mɛn na, a wunɛn gobi mɔɔ a doona. Nà n kĩ n biruko wini kɔsia nge wunɛ, mba n nun wa. 15 N ǹ ye na kĩ yera kon ka nɛn ye na mɔ ko? Nge a nisinu mɔ̀wa yèn sɔ̃ na tɔn geeru kua. 16 Ma Yesu nɛɛ, nge mɛya birukobu ba koo ko gbiikobu, gbiikobu maa, ba koo ko birukobu. 17 Nge mɛ Yesu u dɔɔ Yerusalɛmu gia, swaaɔ u win bwãabu wɔkura yiru ye tɔna sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 18 wee, sa dɔɔ Yerusalɛmuɔ mi ba koo Tɔnun Bii yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu nɔma bɛria. Ba koo nùn taarɛ wɛ̃ bu go, 19 kpa bu nùn tɔn tukobu nɔmu sɔndia be ba koo nùn yaakoru ko, bu nùn sɛni so, yen biru bu nùn kpare dãa bunanarɔ. Sɔ̃ɔ itase u koo maa se gɔrin di. 20 Yera Sebeden bibun mɛro u na Yesun mi ka win bibu sannu u yiira u ka gãanu kana. 21 Yesu u nùn bikia u nɛɛ, mba a kĩ. U nɛɛ, a de nɛn bibu yiru yeni yu sina, turo wunɛn nɔm geuɔ, turo maa wunɛn nɔm dwarɔ sanam mɛ kaa bandu di. 22 Yesu u wisa u nɛɛ i ǹ yɛ̃ ye i bikiamɔ, i ko kpĩ i wahala sɔbe ye kon sɔbe? Ma ba nɛɛ, sa ko kpĩ. 23 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema i ko wahala sɔbe nge nɛ. Adama n ǹ nɛn baa n ka gɔsi be ba koo sina nɛn nɔm geuɔ ka nɛn nɔm dwarɔ. Tɔn bèn sɔ̃ nɛn Baaba u aye ni sɔɔru kua beya ba koo nu wa. 24 Ye bwãabu wɔku te ta tie ta gari yi nua, ta ka yiru ye mɔru kua. 25 Yera Yesu bu soka u nɛɛ, bɛɛn tii i yɛ̃ nge mɛ tɔn tukobun tem yɛ̃robu ba ra n bu dam dɔremɔ. Kpa ben wirugibu ba n bu taaremɔ. 26 Adama n ǹ sãa mɛ bɛɛn mi. Bɛɛn goo ù n kĩ u ko wirugii, u de u ko bɛɛn sɔmɔ. 27 Mɛya maa bɛɛn wi u kĩ u ko gbiikoo u koowo bɛɛn yoo. 28 Nge mɛya Tɔnun Bii kua. U ǹ nɛ bu ka nùn sã ma n kun mɔ u ka gabu sã, kpa u win wãaru wɛ̃ u ka tɔn dabinu yakia. 29 Sanam mɛ ba yara Yerikon di, tɔn wɔru guna Yesu swĩi. 30 Wɔ̃kobu yiru gaba sɔ̃ swaa baarɔ ba nua ma Yesu sarɔ. Yera ba nɔɔgiru sua ba nɛɛ, Yinni, Dafidin sikadobu, a bɛsɛn wɔnwɔndu waawo. 31 Tɔn wɔru guna ye, ya bu wɔkisimɔ bu mario. Ka mɛ, ba gbãramɔ too too, ba mɔ̀, Yinni, Dafidin sikadobu, a bɛsɛn wɔnwɔndu waawo. 32 Yera Yesu u yɔ̃ra u bu soka ma u bu bikia u nɛɛ, mba i kĩ n bɛɛ kua. 33 Ba nùn wisa ba nɛɛ, Yinni, sa kĩ bɛsɛn nɔni yi yam wawa. 34 Yesu u ben wɔnwɔndu wa ma u ben nɔni baba. Yãatem mi, tɔnu yiru ye, ya yam wa ma ya nùn swĩi. 1 Ye ba Yerusalɛmu bɔku kua ba tura wuu ge ba ra soku Bɛtefagiɔ, Olifin guurɔ ma Yesu u win bwãabu yiru gɔra. 2 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i doo baru kpaa te i mɛɛra bɛɛn wuswaaɔ mi. Miya i ko yande kɛtɛku wa ka gen buu nu sɔri. I nu sɔsiama i ka man naawa. 3 Goo ù n bɛɛ gãanu bikia, i nɛɛ, Yinniwa u nin bukata mɔ. Mii mii ba koo de i ka nu na. 4 Yeni ya kua kpa Gusunɔn sɔmɔn gari yini yi ka koora yi yi nɛɛ, 5 "I Yerusalɛmugibu sɔ̃ɔwɔ i nɛɛ, wee, ben sunɔ sisi ben mi. Wi, tɔn duuduowa, u kɛtɛku sɔni, kɛtɛku buu kpɛmbu." 6 Ma bwãa be, ba da ba kua ye Yesu u bu sɔ̃ɔwa. 7 Ba ka kɛtɛku ge ka gen buu na. Ba ben beka tɛria nin wɔllɔ ma ba dera Yesu u sɔni. 8 Ma tɔn wɔru ga gen beka tɛria swaa sɔɔ. Gaba bãa kako bekusu bɔɔra ba tɛria swaaɔ. 9 Tɔn be ba nùn gbiiye ka be ba nùn swĩi biruɔ, ba gbãramɔ ba mɔ̀, su Dafidin sikadobu wɔlle sua. U sãawa domarugii. U sisi ka Yinnin yĩsiru! Su Wɔrukoo wɔlle sua. 10 Ye u dua Yerusalɛmuɔ, wuugibu kpuro ba biti soora ba mɔ̀, wara wini. 11 Tɔn wɔru ga nɛɛ, Gusunɔn sɔmɔ Yesuwa, Galilen Nasarɛtigii. 12 Yesu u dua sãa yerɔ ma u be ba kiaru dɔramɔ ka be ba dwemɔ gira min di. U be ba gobi kɔsimɔn tabuluba fukura, ka totobɛrɛ dɔrobun kitanu. 13 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔn gari nɛɛ, "Nɛn dira ko n sãawa kanarun diru." Adama bɛɛ i tu gɔsia gbɛnɔbun wãa yeru. 14 Yera wɔ̃kobu ka yɛmɔba na win mi sãa yeru mi ma u bu bɛkia. 15 Yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃roba mɔru kua ye ba maamaaki wa ye u kua, ka maa bii be ba gbãramɔ sãa yerɔ ba mɔ̀, su Dafidin sikadobu wɔlle sua. 16 Ma ba Yesu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, a sere nɔɔmɔ ye ba gerumɔ? Ma Yesu nɛɛ, oo, i ǹ garire Gusunɔn gari sɔɔ mi ba nɛɛ, "A dera bii piiminu ka bii wɛ̃ɛnu nu nun siaramɔ." 17 Yen biru u bu deri u doona wuu min di u da Betaniɔ u kpuna mi. 18 Sisiru bururu nge mɛ Yesu gɔsirɔ wuu mi, gɔ̃ɔra nùn mɔ̀. 19 U dãru garu wa swaa baarɔ te ba ra soku figie. U tu susi, adama wurusu tɔnawa u wa mi. Yera u tu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ǹ maa wãa a binu ma sere ka baadommaɔ. Ma yande, figie ye, ya gbera. 20 Win bwãaba yabu ye wa ma biti bu mwa. Ba Yesu bikia ba nɛɛ, amɔna figie ye, ya ka gbera mɛ mii mii. 21 Yesu bu wisa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ì n naanɛ doke ma i ǹ sika mɔ̀, i ko kpĩ i ko ye na figie ye kua. N ǹ mam mɛ tɔna, i ko maa kpĩ i guu teni sɔ̃ tu wukuro min di tu da tu nim wɔ̃ku wɔri. Ya koo maa koora mɛ. 22 Ma i naanɛ doke, ye i bikia kanaru sɔɔ ye kpurowa i ko wa i mwa. 23 Yesu dua sãa yerɔ u keu sɔ̃ɔsimɔ. Yera yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu ba da win mi ba nɛɛ, weren yiikowa a ka yeni mɔ̀. Wara nun yiiko ye wɛ̃. 24 Yesu bu wisa u nɛɛ, nɛn tii kon bɛɛ gari tia gaa bikia. Ì n man wisa, nɛn tii kon bɛɛ sɔ̃ wìn yiiko na ka yeni mɔ̀. 25 Wara u Yohanu gɔrima u ka batɛmu ko. Gusunɔ? Nge tɔnu. Ma ba gerumɔ ben tii tiinɛ sɔɔ ba mɔ̀, sà n nɛɛ Gusunɔwa, u koo sun bikia mban sɔ̃na sa ǹ Yohanu naanɛ doke. 26 Sà n maa nɛɛ, tɔmba, ye tɔn wɔru ga koo ko sa yen bɛrum mɔ, domi be kpurowa ba Yohanu garisi Gusunɔn sɔmɔ. 27 Yera ba Yesu wisa ba nɛɛ, sa ǹ yɛ̃. Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, to, ǹ n mɛn na, nɛn tii na ǹ maa bɛɛ sɔ̃ɔmɔ wìn yiiko na ka yeni mɔ̀. 28 Yesu maa nɛɛ, amɔna i wa. Durɔ goo win bii tɔn durɔbu yiru mɔ. Ma u gbiikoo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bii wunɛ, a doo a sɔmburu ko nɛn gbaarɔ gisɔ. 29 Ma u nɛɛ, na ǹ dɔɔ. Adama ye n sosi u bwisika ma u da. 30 Ma u maa da u win bii yiruse wini sɔ̃ɔwa mɛ. Bii wi, u nùn wisa u nɛɛ, too, baaba, kon da. Adama u ǹ de. 31 Be yiru ye sɔɔ, wara u tundon kĩru kua. Ba nɛɛ, gbiikoo wi. Yera Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, gbere mwaɔbu ka kurɔ tanɔbu ba koo bɛɛ gbiiya bu da mi Gusunɔ u bandu swĩi. 32 Domi Yohanu na u bɛɛ swaa gea sɔ̃ɔsi, ma i ǹ nùn naanɛ doke. Adama gbere mwaɔbu ka kurɔ tanɔbu beya ba nùn naanɛ doke. Wee bɛɛ, baa mɛ i ye wa i ǹ gɔ̃ru gɔsie i nùn naanɛ doke. 33 Yesu maa nɛɛ, i kpam mɔndu garu swaa dakio. Yɛnu yɛ̃ro goo u dãa gbaaru kua ma u tu kara kua, ma u dãa bii gama yeru kua ma u gbaa kɔ̃sobun diru bana. Yen biru u gbaa wukobu kasu u bu ye nɔmu bɛria ma u sanum da. 34 Sanam mɛ dãa binun sɔribu tura u win sɔm kowobu gɔra gbaa wuko ben mi, bu win bɔnu mwaama. 35 Adama gbaa wuko be, ba bu kunisi ba turo so, ma ba turo go, ma ba itase kpenu kasuka. 36 Yɛnu yɛ̃ro wi, u kpam bu gabu gɔria be ba gbiikobu dabiru kere. Daa tia yera ba ben tii kua. 37 Yen biru u bu win bii gɔria u nɛɛ, ba koo nɛn bii bɛɛrɛ wɛ̃. 38 Adama saa ye gbaa wuko be, ba bii wi wa ba geruna ba nɛɛ, i ǹ nùn wa wi u koo ra gbaa te tubi di? I de su nùn go kpa gbaa te, tu ko bɛsɛgiru. 39 Ma ba nùn sɛ̃re ba yara gbaa ten min di ba go. 40 Yesu u bu bikia u nɛɛ, sanam mɛ gbaa yɛ̃ro win tii u koo na, mba u koo gbaa wuko be kua. 41 Ba nùn wisa ba nɛɛ, nɔni swãarun gɔɔwa u koo ka tɔn kɔ̃so be go, kpa u gbaa wukobu gabu win gbaaru nɔmu sɔndia, be ba ko n da nùn win bɔnu wɛ̃ dãa binun sɔribun saa sɔɔ. 42 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ǹ garire Gusunɔn gari sɔɔ mi ba nɛɛ, "Kpee te banɔba yina, tera ta kua gani gɔmburun dam. Yinniwa ye kua, ma n kua maamaaki bɛsɛn nɔni sɔɔ." 43 Yen sɔ̃na na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ba koo bɛɛ Gusunɔn bandu wɔrari kpa bu tu bweseru garu wɛ̃ te ta koo ban te mɛm nɔɔwa. (( 44 Baawure wi u koo kpee te wɔri ta koo nùn bɔɔku, wi ta maa wɔri ta koo nùn namwa munu munu.)) 45 Ye yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiba ba Yesun mɔn ni nua, ba tuba ma beya u ka yã. 46 Yera ba swaa kasu bu ka nùn mwa. Adama ba tɔn wɔrun bɛrum kua yèn sɔ̃ ga nùn garisi Gusunɔn sɔmɔ. 1 Yesu kpam ka bu mɔndu gari sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 2 n wee, ye Gusunɔn bandun gari ka weenɛ. Sunɔ goo u win biin kurɔ kpaarun sɔɔru kua. 3 U win sɔmɔbu gɔra bu da bu be ba dim soka sokuma. Adama ba ǹ kĩ bu na. 4 Ma u kpam win sɔmɔbu gabu gɔra u nɛɛ, i doo i be na dim soka sɔ̃ na sɔɔru kpa, na nɛn naa kinɛnu ka yaa sabe gumginu go. Ye kpuro ya sɔɔru kpeera, bu na kurɔ kpaa yerɔ. 5 Adama be ba dim soka mi, ba ǹ gari yi swaa sue ma baawure u wigiru doona, wini win gberu da, wini maa win tenkuru doona. 6 Ben gaba sɔmɔ be mwa ba nɔni sɔ̃ɔwa ba go. 7 Sunɔ wi, u mɔru bɛsira u win tabu kowobu gɔra bu ka tɔn gowo be go kpa bu ben wuu dɔ̃ɔ sɔku. 8 Sanam mɛya u win sɔmɔbu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, kurɔ kpaa dĩanu ye, adama be na soka ba ǹ maa ka nu weenɛ. 9 Ǹ n mɛn na, i doo swaa swaabu i be i waamɔ sokuma. 10 Ma sɔmɔ be, ba da swaa swaabu ba be ba wa kpuro mɛnna kɔ̃sobu ka geobu. Nge mɛya tɔmba ka yiba kurɔ kpaa yee te sɔɔ. 11 Ye sunɔ wi, u dua u ka bu wa be ba dim na, u durɔ goo wa wi u kun kurɔ kpaa yãnu doke. 12 U nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɔrɔ, amɔna a kua a ka duuma mini a ǹ ka kurɔ kpaa yãnu doke. Durɔ wi kun gɛɛ wisa. 13 Yera sunɔ wi, u win sɔm kowobu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i win nɔma ka naasu bɔkuo kpa i nùn kasa ko yam wɔ̃kuru sɔɔ tɔɔwɔ, mi u koo wiru nɔma sɔndi u swĩ. 14 Ma Yesu u nɛɛ, dabira ba soka adama fiikowa ba gɔsa. 15 Sanam mɛya Falisiba ba da ba mɛnna bu ka kasu mɛ ba koo ko bu ka Yesu garin yina bɛria. 16 Ma ba ben bwãabu gabu ka Herodun tɔmbu gabu gɔra win mi. Ba da ba nɛɛ, yinni, sa yɛ̃ ma a ra gem gere, ma a tɔmbu Gusunɔn swaa sɔ̃ɔsimɔ dee dee, mɛya a ku ra goon nɔnu mɛɛri, domi a ku ra gari gere binɛ ka bɛrum sɔ̃. 17 Ǹ n mɛn na, a sun sɔ̃ɔwɔ, yen mɛ a wa. N weenɛ bu tem yɛ̃ro wɔ̃ɔ gobi kɔsia? Nge n ǹ weenɛ. 18 Adama Yesu u ben bwisi kɔ̃si yi yɛ̃ ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, murafiti bɛɛ! Mban sɔ̃na i kĩ i nɛn laakari mɛɛri. 19 I man gobi yi sɔ̃ɔsio yi i ra ka wɔ̃ɔ gobi kɔsie. Ma ba nùn sii geesun gobi sɔ̃ɔsi. 20 Ma u bu bikia u nɛɛ, weren foto ka yĩrera mini. 21 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, tem yɛ̃rogia. Yera u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i tem yɛ̃ro kɔsio ye ya sãa tem yɛ̃rogia, kpa i maa Gusunɔ kɔsia ye ya sãa Gusunɔgia. 22 Ye ba gari yi nua, ba biti soora, ma ba nùn deri ba doona. 23 Sɔ̃ɔ tee te sɔɔ, Sadusi be ba ra nɛɛ gɔriba kun seemɔ, ben gaba na Yesun mi. Ma ba nùn bikia 24 ba nɛɛ, tɔnwero, Mɔwisi nɛɛ, durɔ goo ù n gu ù kun bii mara, win wɔnɔwa koo win gɔmini yɛnu doke kpa u ka win mɔɔ bweseru seeya. 25 N wee bɛsɛn suunu sɔɔ tundo turosibu nɔɔba yiru gaba raa wãa. Gbiikoo kurɔ sua ma u gu u ǹ bii mara, ma u win wɔnɔ gɔmini deria. 26 Ben yirusen tii mɛya, ka itase, sere ka nɔɔba yiruseɔ. 27 Be kpuron biru kurɔ win tii maa gu. 28 Ǹ n mɛn na, dɔma te gɔriba koo se, tɔmbu nɔɔba yiru ye sɔɔ, ben wara ko n kurɔ wi mɔ, domi be kpuro ba nùn yɛ̃wa kurɔ. 29 Yesu bu wisa u nɛɛ, i tore yèn sɔ̃ i ǹ Gusunɔn gari yɛ̃, mɛya i ǹ maa win dam yɛ̃. 30 Domi sanam mɛ gɔriba koo se, durɔbu ka kurɔbu ba ǹ maa suanamɔ, ba ko n sãawa nge Gusunɔ wɔllun gɔradoba. 31 Ye n maa sãa gɔribun seebun gari, i ǹ garire ye Gusunɔ u bɛɛ sɔ̃ɔwa? U nɛɛ, 32 nɛna Gusunɔ Aburahamu ka Isaki ka Yakɔbun Yinni. Gusunɔ sãawa wasobun Yinni, u ǹ sãa gɔribun Yinni. 33 Tɔn wɔru ge ga gari yi nua ga biti kua win sɔ̃ɔsirun sɔ̃. 34 Ye Falisiba ba nua ma Yesu u Sadusiba nɔɔ mwaari, yera ba mɛnna. 35 Ben turo wi u sãa wooda yɛ̃ro u kĩ u Yesun laakari mɛɛri, ma u nùn bikia u nɛɛ, 36 tɔnwero, wooda yerà ya kpãaru bo woodaba sɔɔ. 37 Yesu nùn wisa u nɛɛ, "A Gusunɔ wunɛn Yinni kĩɔ ka wunɛn gɔ̃ru kpuro ka wunɛn bwɛ̃ra kpuro ka wunɛn bwisikunu kpuro." 38 Yeya ya sãa wooda gbiikaa, yera ya maa kpãaru bo. 39 Yen yiruse wee, ye ya ka ye weenɛ yera "A wunɛn tɔnusi kĩɔ nge wunɛn tii tii." 40 Wooda yiru ye sɔɔn diya Mɔwisin wooda ka Gusunɔn sɔmɔbun sɔ̃ɔsinu kpuro yari. 41 Ye Falisiba ba mɛnnɛ, Yesu u bu gari yini bikia. 42 U nɛɛ, amɔna i tamaa wi Gusunɔ u gɔsa u sãa. Weren bweserun diya u yari. Ba nùn wisa ba nɛɛ, Dafidin bweserun diya. 43 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, amɔna Dafidi ka nùn soka Yinni ka Hunde Dɛɛron sɔ̃ɔsiru. Domi Dafidi gerua u nɛɛ, 44 "Yinni Gusunɔ u nɛn Yinni sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a sinɔ nɛn nɔm geuɔ sere n ka nun wunɛn yibɛrɛba taarea." 45 Ǹ n mɛn na, Dafidi ù n nùn soka Yinni, amɔna u ko n ka kpam sãa win bii. 46 Baa ben turo kun maa kpĩa u nùn gɛɛ wisi. Saa dɔma ten di goo kun maa nùn gɛɛ bikiare. 1 Sanam mɛya Yesu u tɔn wɔru ka win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 2 wooda yɛ̃robu ka Falisiba ba sɔ̃ Mɔwisin ayerɔ. 3 Ǹ n man na, i bu mɛm nɔɔwɔ kpa i ko ye ba bɛɛ sɔ̃ɔmɔ adama i ku ben kookoosu saari, domi ye ben tii ba gerumɔ, ba ǹ ye mɔ̀. 4 Ba sɔmu ni nu bunu bɔkumɔ ba tɔmbu sɔbimɔ adama ba ku ra wure bu nu baba baa ka niki bii tia. 5 Ben kookoosu si ba mɔ̀ kpuro ba mɔ̀wa bu ka bu wan sɔ̃. Nge mɛya ba ra tii bɔki bɛkɛ gbinisi kpa ba n gurumusu sari dɛndɛniginu wukiri. 6 Ba maa sin yee bɛɛrɛginu kĩ dii yenu ka mɛnnɔ yenɔ. 7 Ba ra kã tɔmba n bu tɔbirimɔ yaburɔ ka bɛɛrɛ kpa ba n bu sokumɔ yinni. 8 Adama bɛɛ, i ku kasu bu bɛɛ soku yinni domi bɛɛ kpuro saara teera, ma i yinni turo dege dege mɔ. 9 I ku maa goo soku baaba handunia sɔɔ, domi i Baaba turo mɔ wi u wãa wɔllɔ. 10 I ku maa kasu bu bɛɛ soku wirugii, domi wirugii turo dege dege tɔnawa i mɔ, wiya Kirisi. 11 Wi u sãa gisonko bɛɛ sɔɔ, wiya u ko n sãa bɛɛn sɔmɔ. 12 Wi u tii sua ba koo nùn kawa, wi u maa tii kawa ba koo nùn wɔlle sua. 13 Ma Yesu u nɛɛ, bɛɛ wooda yɛ̃robu ka Falisiba murafiti bɛɛ, i ko nɔni swãaru wa! Domi i ban te Gusunɔ u swĩin gambo kɛnumɔ. Bɛɛn tii, i ǹ tu wure. I ǹ maa wure be ba tu kĩ, bu tu wura. (( 14 Bɛɛ wooda yɛ̃robu ka Falisiba murafiti bɛɛ, i ko nɔni swãaru wa! Domi i gɔminibu wɔrarimɔ ye ba mɔ kpuro, mɛya i maa kana dɛndɛnnu mɔ̀ i n ka sãare nge tɔn geobu. Yen sɔ̃na bɛɛn taarɛ koo kpɛ̃a.)) 15 Bɛɛ wooda yɛ̃robu ka Falisiba murafiti bɛɛ, i ko nɔni swãaru wa! Domi i sirenɛ yam kpuro temɔ ka nim wɔ̃kuɔ i kasu wi u koo bɛɛ swĩi. Ma ì n nùn wa i ra nùn ko kam koore wi u bɛɛ kere nɔn yiru. 16 I ko nɔni swãaru wa, bɛɛ swaa gbio wɔ̃kobu. Domi i gerumɔ ma goo ù n ka sãa yeru bɔ̃rua n ǹ sãa gãanu, ù n maa ka ten wura bɔ̃rua u kua dibugii. 17 Gari baka wɔ̃kobu! Mba n kpãaru bo. Wura? Nge sãa yee ten tii te ta wura ye dɛɛrasie. 18 I kpam gerumɔ ma goo ù n ka yãku yeru bɔ̃rua, n ǹ sãa gãanu, ù n maa ka yãkuru bɔ̃rua te ta wãa yãku yeru wɔllɔ, u kua dibugii. 19 Wɔ̃kobu bɛɛ! Yen mba n kpãaru bo. Yãkuru? Nge yãku yee ten tii te ta yãkuru dɛɛrasie. 20 Ǹ n man na, wi u ka yãku yeru bɔ̃rua, tera u ka bɔ̃rua ka maa kpuro ye ya sɔndi ten wɔllɔ. 21 Wi u ka sãa yeru bɔ̃rua, tera u ka bɔ̃rua ka maa Gusunɔ wi u wãa te sɔɔ. 22 Wi u maa ka wɔllu bɔ̃rua, Gusunɔn sina gɔna u ka bɔ̃rua ka maa Gusunɔ wi u sɔ̃ mi. 23 Bɛɛ wooda yɛ̃robu ka Falisiba murafiti bɛɛ, i ko nɔni swãaru wa! Domi i Gusunɔ kpee yi ba mɔ̀ mantu ka anɛti ka kumɛ, yin wɔkuru baateren wɔllɔ tia wɛ̃ɛmɔ, adama i duarimɔ ye ya kpãaru bo wooda sɔɔ nge gem kobu ka tɔn geeru ka naanɛ. Yeya n weenɛ i ko kpa i ku ye ya tie duari. 24 Swaa gbio wɔ̃ko bɛɛ, i ra bɛɛn gãa nɔruranu wɔre kɔkɔbun sɔ̃, adama i yooyoo mwɛɛmɔ. 25 Bɛɛ wooda yɛ̃robu ka Falisiba murafiti bɛɛ, i ko nɔni swãaru wa! Domi i nɔra ka gbɛ̃ɛrun biru teamɔ. Adama sɔɔwɔ bɛɛn aka dim ka gbɛna i yibie mi. 26 Falisi wɔ̃ko, a gina nɔra ka gbɛ̃ɛrun nukuru teo, birun tii ga koo maa dɛɛra. 27 Bɛɛ wooda yɛ̃robu ka Falisiba murafiti bɛɛ, i ko nɔni swãaru wa! Domi i ka sikinu weenɛ ni ba soo tɛɛni. Nin wɔlla wã adama sɔɔwɔ gonun kukuna nu yiba ka yabu baayere ye ya kɔ̃sa. 28 Bɛɛn tii, tɔɔwɔ i sãare nge tɔn geobu adama bɛɛn nukurɔ murafitiru ka kɔ̃sa ya yiba. 29 Ma Yesu maa nɛɛ, bɛɛ wooda yɛ̃robu ka Falisiba murafiti bɛɛ, i ko nɔni swãaru wa! Domi i gãa buranu banimɔ Gusunɔn sɔmɔbun sika wɔllɔ ma i gemgibun sika kisa kisa kuammɛ. 30 Ma i gerumɔ i mɔ̀, ì n daa wãa bɛɛn sikadoban waati, i ǹ ko i n daa nɔma mɔ Gusunɔn sɔmɔbun goberu sɔɔ. 31 Ǹ n mɛn na, bɛɛn tii i wura ma i sãa be ba Gusunɔn sɔmɔbu gon bweseru. 32 I hania koowo, i bɛɛn sikadoban ye ba deri dakura. 33 Waa gɔsɔ wuuru bɛɛ! Amɔna i ko ka dɔ̃ɔ wi u ku ra gbin taarɛ suuri. 34 Yen sɔ̃, i swaa dakio, kon bɛɛ Gusunɔn sɔmɔbu ka bwisigibu ka tire yɛ̃robu gɔriama. I ko i ben gabu go, i ko i gabu dãa bunanaru kpare, i ko i maa gabu sɛni so bɛɛn mɛnnɔ yenɔ kpa i n bu naa swĩi i n nɔni sɔ̃ɔmɔ wusu ka wusɔ. 35 Nge mɛya bɛɛn wiru wɔllɔwa be ba geegibu go kpuron nɔni swãara koo wɔri, saa Abɛli geegii win goberun di sere Sakari, Barakin biigiru wi i go sãa yeru ka yãku yerun baa sɔɔ. 36 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, yeni kpuro ya koo wɔriwa tɛ̃n tɔmbun wii wɔllɔ. 37 Ma Yesu u nɛɛ, Yerusalɛmu, Yerusalɛmu, wunɛ wi a ra Gusunɔn sɔmɔbu go kpa a be u nun gɔria kpenu kasuku. Nɔn nyewa na kĩa n wunɛn tɔmbu kpaasina nɛn bɔkuɔ nge mɛ goo mɛro ga ra gen binu mɛnnɛ gen kasa sɔɔ, adama i ǹ wure. 38 N wee ba ko bɛɛ bɛɛn yɛnu deria gu ko bansu. 39 Domi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ saa tɛ̃n di i ǹ ko i maa man wa sere dɔma te i ko i nɛɛ, na sãa domarugii wi u sisi ka Yinnin yĩsiru. 1 Yesu yara sãa yerun di. Sanam mɛ u doonɔ win bwãaba da win mi bu ka nùn sãa yerun bana sɔ̃ɔsi. 2 Yera u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i yabu ye kpuro wa? Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ba koo ye kpuro sura, baa kpee teeru ta ǹ ko n sɔndi ten tensim wɔllɔ. 3 Yesu u sɔ̃ guu te ba mɔ̀ Olifin wɔllɔ. Yera win bwãaba da win mi be tɔna ba nùn bikia ba nɛɛ, a sun sɔ̃ɔwɔ ǹ n domman na yabu ye, ya koo koora ka yĩre te ta koo wunɛn naaru ka handunian kpeeru sɔ̃ɔsi. 4 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i n tii sɛ kpa goo u ku raa bɛɛ nɔni wɔ̃ke. 5 Domi tɔn dabira koo na ka nɛn yĩsiru ba n mɔ̀, beya ba sãa wi Gusunɔ u gɔsa, kpa bu tɔn dabiru nɔni wɔ̃ke. 6 I ko i n tabun damu damusu nɔɔmɔ. I ku de n bɛɛ bɛrum ko. Yeni ya ǹ koo ko ya kun koore, adama n ǹ gina handunian kpeeru mi. 7 Bwesenu koo seesina nu tabu ko, sinamba koo tabu seesina. Gɔ̃ɔru ka tem yĩiribu ko n wãa bera ka bera. 8 Ye kpuro ya ko n sãawa nge tɔn kurɔn nuku wuriribun tore. 9 Tɔmba koo bɛɛ gabu nɔmu sɔndia bu bɛɛ tɔ̃ya ko kpa bu bɛɛ go. Bwesenu kpuro nu koo bɛɛ tusi nɛn yĩsirun sɔ̃. 10 Sanam mɛ sɔɔ, tɔn dabira koo biru wura. Ba koo kɔrumɔtɔnu kuana kpa bu tusina. 11 Sɔmɔ weesugii dabira koo yarima bu tɔn dabinu nɔni wɔ̃ke. 12 Kɔ̃san kobu koo dabia sere tɔn dabi dabinun kĩra koo yɛmia. 13 Adama wi u tɛmana sere ka nɔrɔ, wiya u koo faaba wa. 14 Gusunɔn bandun Labaari gea yeni ya koo nɔɔra handunia kpuro sɔɔ, kpa yu ko seeda bwesenu kpuron mi. Sanam mɛ sɔɔra kpeerabu koo tunuma. 15 Yesu maa nɛɛ, Gusunɔn sɔmɔ Daniɛli u raa "Kam koosion bwãaroku kɔ̃sun" gari kua. Geya i ko wa ga yɔ̃ yam dɛɛram sɔɔ. Wi u tire teni garimɔ, u tubuo sãa sãa. 16 Sanam mɛya n weenɛ be ba wãa Yudeaɔ bu duki su bu da guunu gia. 17 Wi u wãa dii tɛɛran wɔllɔ u ku raa sare u du dirɔ u yãnu gura. 18 Wi u maa woo gberɔ u ku gɔsira yɛnuɔ u ka win kumbooro sua. 19 Amɔna kurɔ ben wahala ko n nɛ sanam mɛ sɔɔ, be ba guri mɔ ka be ba bibu bɔm kɛ̃mɔ. 20 I Gusunɔ kanɔ kpa bɛɛn kpikirun sanam mu kun sãa woorun saa ǹ kun mɛ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 21 Domi sanam mɛ sɔɔ, nɔni swãa bakara ko n wãa tèn bweseru ta ǹ koore saa handunian toren di sere ka gisɔ. Ten bwesera kun mam maa sisi. 22 Gusunɔ ù kun daa sanam mɛ kawe goo kun tiarɔ. Adama u mu kawawa be u gɔsan sɔ̃. 23 Saa ye sɔɔ, goo ù n bɛɛ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Kirisi wi, u wãa mini, ǹ kun mɛ u wãa giɔ, i ku ra naanɛ ko. 24 Domi Kirisi weesugibu ka Gusunɔn sɔmɔ weesugiba koo yari. Ba koo yĩre bakanu ka sɔm maamaakigia ko bu ka tɔmbu nɔni wɔ̃ke, ka mam be Gusunɔ u gɔsa, ǹ n ko n koora. 25 N wee, na bɛɛ ye sɔ̃ɔwa ya sere na. 26 Bà n maa bɛɛ sɔ̃ɔwa, wee u wãa gbaburɔ, i ku da mi. Nge bà n bɛɛ sɔ̃ɔwa, wee u wãa dii sɔɔwɔ, i ku ra naanɛ ko. 27 Nge mɛ guru maakinu ra balli wɔllɔ saa sɔ̃ɔ yari yerun di n ka da duu yerɔ, nge mɛya Tɔnun Biin naaru ta ko n maa sãa. 28 Yam mi gora wãa, miya yaberekunu koo mɛnna. 29 Ma Yesu maa nɛɛ, sanam mɛn nɔni swãarun biru, mii mii sɔ̃ɔ koo yam tĩra, suru kun maa win yam bururam sɔ̃ɔsimɔ, kperi koo wɔruma wɔllun di kpa wɔllun dam mu yĩiri. 30 Sanam mɛya Tɔnun Biin yĩrera koo kura wɔllɔ. Handunian bwesenu kpuro nu koo swĩ. Nu koo Tɔnun Bii wa u wee wɔllun di guru wiru sɔɔ ka dam bakam ka yiiko. 31 Kɔbi baka koo swĩ kpa u win wɔllun gɔradoba gɔri handunian goonu nnɛ sɔɔ. Ba koo be u gɔsa mɛnna handunia kpuron di. 32 Yesu maa nɛɛ, i de n bɛɛ yeeri ye dãa te ba mɔ̀ figie ta sɔ̃ɔsimɔ. Saa mìn di ten kãasi dwiiya ma ta kpararu toruma, i yɛ̃ ma tomburura ta turuku kua. 33 Nge mɛya bɛɛ maa, ì n yabu ye kpuro wa, i n yɛ̃ ma saa ya sisi ya turuku kooma. 34 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, tɔn be ba wãa tɛ̃ ben kpuro kun gbimɔ yabu ye kpuro yu ka tunuma. 35 Wɔllu ka tem baa ya koo doona, adama nɛn gari kun dɔɔnɔ pai. 36 Yesu maa nɛɛ, ye n sãa nɛn naarun saa, goo sari wi u yen tɔ̃ru yɛ̃, baa gɔradoba be ba wãa wɔllɔ, baa mam Biin tii, ma n kun mɔ Baaba turo. 37 Nge mɛ n kua Nɔwɛn saa, mɛya n ko n maa ko sanam mɛ Tɔnun Bii u koo na. 38 Geema nim yibu baka te, tu sere na, tɔmba dimɔ ba nɔrumɔ ba kurɔ kpaanu mɔ̀, ba ben bibu durɔbu kɛ̃mɔ sere dɔma te Nɔwɛ dua goo sɔɔ. 39 Ba ǹ gãanu bwisika sere nim yibu baka te, ta ka tura ta ka bu doona kpuro. Nge mɛya n ko n sãa sanam mɛ Tɔnun Bii u koo na. 40 Sanam mɛya tɔmbu yiru ba ko n wãa gberɔ. Ba koo turo sua bu turo deri. 41 Tɔn kurɔbu yiru ba ko n nammɔ. Ba koo turo sua bu turo deri. 42 Yen sɔ̃, i n swaa mɛɛra domi i ǹ yɛ̃ tɔ̃ɔ te bɛɛn Yinni u koo tunuma. 43 I de yeni yu bɛɛ yeeri. Yɛnu yɛ̃ro ù n yɛ̃ wɔ̃kurun saa ye gbɛnɔ u koo na, u koo dom se kpa u ku de u du win yɛnuɔ. 44 Yen sɔ̃, bɛɛn tii i n sɔɔru sãa domi Tɔnun Bii u koo nawa saa ye i ǹ bwisika. 45 Ma Yesu nɛɛ, wara sãa yoo laakarigii wi u naanɛ mɔ. Wiya wi win yinni u win sɔm kowo be ba tie nɔmu sɔndia, u ka bu nɔɔri saa ye n weenɛ. 46 Doo nɔɔrugiiwa sɔm kowo wi, win yinni ù n deema u mɔ̀ mɛ, sanam mɛ u koo wurama. 47 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, yinni wi, u koo win dukia kpuro sɔm kowo wi nɔmu bɛria. 48 Adama ù n sãa sɔm kowo kam, ma u bwisikumɔ u mɔ̀, win yinni tɛɛmɔ, 49 ma u seemɔ u win sɔm kowosibu soomɔ, ma u dimɔ u nɔrumɔ ka tam nɔrobu sannu, 50 win yinni koo wurama dɔma te u ǹ nùn yĩiyɔ ka saa ye u ǹ yɛ̃. 51 Kpa u nùn bɔɔri kpiri kpirika kpa u da u ka murafitiba nɔni swãaru bɔnu ko. Miya u koo wiru nɔma sɔndi u swĩ. 1 Yesu kpam nɛɛ, tɔ̃ɔ te, tà n na, Gusunɔn bandun gari yi ko n ka wɔndia wɔkuru garun gari weenɛ be ba ben fitilanu sua ba yara ba kurɔ kpaon durɔ sennɔ da. 2 Ben nɔɔbu ba laakari mɔ, nɔɔbu maa ba ǹ laakari mɔ. 3 Nɔɔbu be ba ǹ laakari mɔ ba ben fitilanu sua ba ǹ gum kusenu kue. 4 Adama be ba laakari mɔ mi, ba fitilanu sua, ba maa gum kusenu kua. 5 Nge mɛ kurɔ kpaon durɔ tɛɛmɔ, wɔndia wɔku te, ta dom yĩbirimɔ ta dweeyamɔ. 6 Wɔ̃kurun bɔnu goo u gbãra u nɛɛ, kurɔ kpaon durɔ wee, i yarima i wi sennɔ da. 7 Yera wɔndia wɔku te, ta seewa ta ten fitilanu sɔnwa. 8 Be ba ǹ laakari mɔ mi, ba beɔnɔ sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, i sun gum kɛ̃ domi bɛsɛn fitilanu gbiɔ. 9 Laakarigii be, ba wisa ba nɛɛ, aawo domi n ǹ koo bɛsɛ kpuro turi. I yande doo i bɛɛgim dwe. 10 Saa ye ba dwem da ma kurɔ kpaon durɔ u tunuma. Be ba sɔɔru sãa siba dua kurɔ kpaa yerɔ ka wi sannu ma ba gambo kɛnua. 11 Yen biruwa wɔndia be ba tie ba tunuma ba nɔɔgiru sua ba nɛɛ, yinni a sun kɛniɔ. 12 Adama kurɔ kpaon durɔ nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, na ǹ bɛɛ yɛ̃. 13 Ma Yesu u nɛɛ, ǹ n mɛn na, i n swaa mɛɛra, domi i ǹ tɔ̃ɔ te ka saa ye yɛ̃. 14 Yesu maa nɛɛ, win naarun gari yi ko n sãawa nge durɔ goon gari wi u kĩ u wuu da. U win yobu soka u bu win dukia nɔmu sɔndia. 15 U turo gobi bɛkɛ gɛɛn suba nɔɔbu wɛ̃, turo maa suba yiru, itase sube teeru. U bu wɛ̃ wɛ̃ nge mɛ ben baawuren dam nɛ, ma u doona. 16 Yoo wi ba suba nɔɔbu wɛ̃ mi, u yande seewa u ka gobi yi tenkuru kua, ma u maa nɔɔbu kpaa are wa. 17 Wi ba maa suba yiru wɛ̃ u kua nge mɛ, ma u maa yiru kpaa are wa. 18 Adama wi ba sube teeru wɛ̃ mi, u da u wɔru gba u win yinnin gobi yi sikua. 19 Sanam dɔɔ sanam wee, yoo ben yinni u wurama ma u ka ben baawure win gobi dooru kua. 20 Yoo wi ba suba nɔɔbu wɛ̃ u na ka suba nɔɔbu kpaa u nɛɛ, yinni, gobi yin suba nɔɔbuwa a man wɛ̃. N wee, nɔɔbu kpaa ye na are di. 21 Win yinni nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na nun siara, wunɛ yoo geo ka naanɛgiiwa. A kua naanɛgii gãa piiminu sɔɔ, kon nun gãa bakanu nɔmu sɔndia. A na su yɛ̃ɛri. 22 Wi ba maa suba yiru wɛ̃ u na u nɛɛ, yinni, gobi yin suba yiruwa a man wɛ̃, n wee yiru kpaa ye na are di. 23 Win yinni nɛɛ, na nun siara wunɛ yoo geo ka naanɛgiiwa. A kua naanɛgii gãa piiminu sɔɔ, kon nun gãa bakanu nɔmu sɔndia. A na su yɛ̃ɛri. 24 Yen biru yoo wi ba sube teeru wɛ̃ mi, u na u nɛɛ, yinni na yɛ̃ ma wunɛ tɔn sɛ̃sɔgiiwa. Mi a ǹ duure miya a ra gbe, mi a ǹ maa yɛ̃ke, miya a ra gɛ̃. 25 Bɛrum man mwa ma na da na wunɛn gobi berua temɔ. N wee wunɛnyam. 26 Win yinni nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wunɛ yoo kɔ̃so ka yikurowa. N ǹ a yɛ̃ ma na ra gbe mi na ǹ duure? Kpa n gɛ̃ mi na ǹ yɛ̃ke? 27 Ǹ n mɛn na, n daa weenɛwa a nɛn gobi goo wɛ̃ ka nim kɛ̃ru, sanam mɛ na wuma kpa n nɛnyam wa ka are. 28 I nùn sube tee te mwaario kpa i wɔkurugii wi wɛ̃. 29 Domi wi u mɔ, win mɔru sɔɔra ba koo nùn sosia kpa u n mɔ n kpã, adama wi u kun mɔ, fiiko ye u mam mɔ ba koo nùn ye mwaari. 30 Yoo kam wi maa, i nùn kasa koowo tɔɔwɔ mi u koo wiru nɔma sɔndi yam wɔ̃kuru sɔɔ u swĩ. 31 Ma Yesu nɛɛ, sanam mɛ Tɔnun Bii u koo na ka win yiiko baka, ka wɔllun gɔradoba kpuro, u koo sina win sina gɔni yiikogian wɔllɔ. 32 Handunian bwesenu kpuro nu ko n mɛnnɛ win wuswaaɔ, kpa u tɔmbu wunana nge mɛ yãa kparo ra yãanu ka bonu wunanɛ. 33 U koo yãanu yi win nɔm geuɔ, bonu maa win nɔm dwarɔ. 34 Sanam mɛya sunɔ u koo be ba wãa win nɔm geuɔ sɔ̃ u nɛɛ, i na bɛɛ be nɛn Baaba u domaru kua, i bandu tubi dio te ba bɛɛ sɔɔru kua saa handunian toren di. 35 Domi gɔ̃ɔra man kua ma i man dĩanu wɛ̃ na di. Nim nɔru ga man kua ma i man nim kã na nɔra. Na sãa sɔɔ ma i man dam koosia. 36 Na wãa tereru, ma i man biru wukiri. Na barɔ ma i man nɔɔri. Na wãa pirisɔm sɔɔ ma i man beram da. 37 Saa ye sɔɔra gemgii be, ba koo nùn wisi bu nɛɛ, Yinni, domma sa wa gɔ̃ɔra nun mɔ̀ sere sa nun dĩanu wɛ̃, ǹ kun mɛ nim nɔru ga nun mɔ̀ ma sa nun nim kã. 38 Domma sa nun sɔru mwa ǹ kun mɛ domma sa nun wa tereru ma sa nun biru wukiri. 39 Domma sa nun wa a barɔ, ǹ kun mɛ a wãa pirisɔm dirɔ, ma sa nun beram da. 40 Sunɔ u koo bu wisi u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, mɛn nɔ i bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ benin turo ye kua nɛna i kua. 41 Yen biru sunɔ u koo win nɔm dwarugibu sɔ̃ u nɛɛ, i tii gawo nɛn bɔkun di, bɛɛ be Gusunɔ u bɔ̃rusi. I doo dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi sɔɔ wi ba sɔɔru kua Setam ka win gɔradoban sɔ̃. 42 Domi gɔ̃ɔra man kua, i ǹ man dĩanu wɛ̃ na di. Nim nɔru ga man kua, i ǹ man nim kã na nɔra. 43 Na sãa sɔɔ, i ǹ man dam koosie. Na wãa tereru, i ǹ man biru wukiri. Na barɔ, na maa wãa pirisɔm dirɔ, i ǹ man nɔɔri. 44 Sanam mɛya be, ba koo maa nɛɛ, Yinni, domma sa nun wa gɔ̃ɔra nun mɔ̀, ǹ kun mɛ nim nɔru ga nun mɔ̀, ǹ kun mɛ a sãa sɔɔ, ǹ kun mɛ a wãa tereru, ǹ kun mɛ a barɔ, ǹ kun mɛ a wãa pirisɔm dirɔ, ma sa ǹ nun somi. 45 Sunɔ u koo bu wisi u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, mɛn nɔɔ i ǹ bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ benin turo ye kue, nɛna i ǹ ye kue. 46 Ma Yesu u nɛɛ, beniwa ba koo da mi sɛɛyasia bi bu ku ra kpe bu wãa, gemgibu maa, wãaru te ta ku ra kpe sɔɔ. 1 Ye Yesu u gari yi kpuro gerua u kpa, u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 2 i yɛ̃ ma n tie sɔ̃ɔ yiru bu ka Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru ko. Ba koo Tɔnun Bii tɔmbu nɔmu sɔndia bu nùn go dãa bunanaru wɔllɔ. 3 Sanam mɛya yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu ba mɛnna Kaifa yãku kowo tɔnweron yɛnu yaaraɔ. 4 Ba nɔɔ tia kua bu ka Yesu mwa goo u kun yɛ̃ kpa bu nùn go. 5 Adama ba nɛɛ, n ǹ mɔ tɔ̃ɔ bakarun sanam, kpa n ku raa ko gidi baka tɔmbun suunu sɔɔ. 6 Sanam mɛ Yesu wãa Betaniɔ Simɔɔn yɛnuɔ wi u raa bara disigiru mɔ, 7 kurɔ goo na win mi, u too buraru nɛni te ta turare gobi bɛkɛgia yiba. U too te wukia ma u turare ye yɛ̃ka Yesun wirɔ sanam mɛ u dimɔ. 8 Ye bwãa be, ba wa mɛ, ben nuki gbisa ba nɛɛ, mban sɔ̃na u yeni kam koosia. 9 Sa ko raa kpĩ su turare ye dɔra ka gobi bɛkɛ kpa su sãarobu yen gobi bɔnu kua. 10 Yesu gia ye ba gerumɔ, ma u bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na i ka kurɔ wi wɔki. Gãa geena u man kua. 11 Domi baadommawa sãaroba wãa ka bɛɛ, adama nɛna, na ǹ ko na n wãa ka bɛɛ baadomma. 12 U nɛn wasi turare ye wisi u ka nɛn sikubun sɔɔru ko. 13 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baama mi ba koo Labaari gea yeni kpara handunia sɔɔ kpuro ba koo maa gere ye kurɔ wi kua ba n ka nùn yaaye. 14 Sanam mɛya bwãabu wɔkura yiru yen turo wi ba mɔ̀ Yudasi Isikariɔtu, u da u yãku kowo tɔnwerobu deema. 15 U bu bikia u nɛɛ, mba i ko i man kɛ̃ nà n bɛɛ Yesu nɔmu sɔndia. Ma ba sii geesun gobi tɛna gara ba nùn wɛ̃. 16 Saa saa yen diya u swaa kasu u ka nùn bu nɔmu sɔndia. 17 Pɛ̃ɛ ye ba ǹ seeyatia doken tɔ̃ɔ bakarun tɔ̃ɔ gbiikiru Yesun bwãaba na win mi, ba bikia ba nɛɛ, mana a kĩ su nun Gɔɔ sararibun yaa dibun sɔɔru kua. 18 Yesu bu wisa u nɛɛ, i doo wuu sɔɔ waanɛ kasan mi, kpa i nùn sɔ̃ na nɛɛ, nɛn saa ya tura, win miya kon Gɔɔ sararibun yaa dibu di ka nɛn bwãabu sannu. 19 Bwãa be, ba kua nge mɛ Yesu bu sɔ̃ɔwa ma ba Gɔɔ sararibun yaa dibu sɔɔru kua. 20 Ye n kua yoka, Yesu ka win bwãabu wɔkura yiru ye, ba mɛnna bu ka di. 21 Nge mɛ ba dimɔ Yesu nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ bɛɛn turo koo man dɔmɛ. 22 Bwãa ben nukura sankira ma ba nùn bikiamɔ tia tia ba mɔ̀, asa n ǹ nɛ Yinni. 23 Yesu u wisa u nɛɛ, nɛ ka wi sa gbɛ̃ɛ teerɔ sɔ̃ramɔ, wiya wi u koo man dɔmɛ. 24 Tɔnun Bii u koo gbi nge mɛ Gusunɔn gari yi win gari mɔ̀, adama nɔni swãarugiiwa wi u koo nùn dɔmɛ. N buram bo ba kun daa yɛ̃ro mara. 25 Yudasi wi u koo nùn dɔmɛ u nɛɛ, asa n ǹ nɛ yinni. Yesu nùn wisa u nɛɛ, wuna mi. 26 Sanam mɛ ba dimɔ, Yesu pɛ̃ɛ sua. Ye u Gusunɔ siara u kpa u ye murura u win bwãabu wɛ̃ u nɛɛ, i mɔɔ i di, yeniwa nɛn wasi. 27 Yen biru u tam nɔra sua. Ye u Gusunɔ siara u kpa, u bu wɛ̃ u nɛɛ, i nɔruo bɛɛ kpuro. 28 Domi yeniwa nɛn yɛm, mɛ̀ sɔɔ Gusunɔ u win nɔɔ mwɛɛru sire, mɛ mu yari tɔn dabirun sɔ̃ bu ka torarun suuru wa. 29 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, saa tɛ̃n di na ǹ maa tam mɛni nɔrumɔ sere dɔma te nɛ ka bɛɛ sa ko tam kpam nɔ nɛn Baaban bandu sɔɔ. 30 Yen biru ba womusu kua ma ba yara ba da Olifin guuru wɔllɔ. 31 Yera Yesu u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gisɔn wɔ̃ku te, bɛɛ kpuro i ko tora nɛn sɔ̃, domi ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ, "Kon yãa kparo go, kpa yãanu nu yarina yam kpuro." 32 Adama nà n seewa gɔrin di kon bɛɛ gbiiya Galileɔ. 33 Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, baa be kpuro bà n tora wunɛn sɔ̃, nɛna kun toramɔ pai. 34 Yesu nùn wisa u nɛɛ, ka geema na nun sɔ̃ɔmɔ, gisɔn wɔ̃ku te, goo dɔɔ gu sere swĩ kaa man siki nɔn ita. 35 Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, baa sà n ko gbi sannu na ǹ nun sikimɔ. Bwãa be ba tie mɛya ben tii ba gerua. 36 Yera Yesu ka win bwãabu ba tura yam mi ba mɔ̀ Gɛsemanɛ. Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i sinɔ mini kpa n da n kanaru ko giɔ. 37 U Piɛɛ ka Sebeden bibu yiru sua ba susi wuswaaɔ. Ma nuku sankiranu nùn deema, win wasi dwiiya. 38 Yera u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛn nukura sankira sere n gɔɔ gum girari. I yɔ̃ro mini i ka man dom se. 39 U ka bu tondina ma u kpuna u kibari u kanaru kua u nɛɛ, nɛn Baaba, ǹ n ko n koora, a de wahala ye, yu man doonari. Adama n ǹ mɔ nge mɛ na kĩ ma n kun mɔ nge mɛ a kĩ. 40 Yen biru u wurama bwãabu ita yen mi, u deema ba do ma u Piɛɛ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ǹ n man na, i kpana i ka man dom se baa kɔbi tia. 41 I n dom sera kpa i n kanaru mɔ̀ kpa i ku ra du kɔkiribu sɔɔ. Tɔnun gɔ̃ru ga kĩ adama wasi yen dam bie. 42 U kpam ka bu tondina nɔn yiruse u kanaru kua u nɛɛ, nɛn Baaba, wahala yeni yà kun koo man doonari na kun ye wa, a de wunɛn kĩru tu koora. 43 U kpam wurama win bwãabun mi ma u deema ba do, domi ben nɔni bunia. 44 Yesu u kpam bu deri u doona u kanaru kua nɔn itase ka gari tee yi. 45 Ma u kpam wurama win bwãabun mi u nɛɛ, i do ka tɛ̃ i wɛ̃ramɔ? Saa ya turuku kooma ye ba koo Tɔnun Bii tɔn kɔ̃sobu nɔmu sɔndia. 46 Wee wi u koo nùn dɔmɛ u sisi, i seewo su ka bu yinna. 47 Yesu kun gari yi gerum kpa Yudasi ka tunuma, bwãabu wɔkura yiru yen turo. Tɔn dabi dabira nùn swĩi ba takobiba ka bokunu nɛni. Yãku kowo tɔnwerobu ka guro guroba ba bu gɔra. 48 Yudasi wi u koo Yesu dɔmɛ u raa bu yĩreru sɔ̃ɔsi u nɛɛ, wi kon nɛnɛ n bɔkasi, wiya mi, i nùn mɔɔ. 49 Mii mii u susi Yesun mi u nɛɛ, yinni a sɔ̃ɔ kpa n do? Ma u nùn nɛnua u bɔkasi. 50 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɔrɔ, ye a kobu na a koowo. Yera tɔn be, ba na ba Yesu sɛ̃re ba mwa. 51 Yesun tɔmbun turo u win takobi woma, u ka yãku kowo tɔnweron yoon soo sɔ̃ra u bura. 52 Yera Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a wunɛn takobi wesio yen kararɔ, domi baawure wi u takobi nɛni, takobiwa ya koo nùn go. 53 A ǹ yɛ̃ ma kon kpĩ n nɛn Baaba faaba kana kpa u yande man wɔllun gɔradoban wuunu gɔriama n kere wɔkura yiru? 54 Adama nà n kua mɛ, amɔna Gusunɔn gari yi koo ka yibiara yi yi gerumɔ ma mɛya kon ka gbi. 55 Ma Yesu u tɔn wɔru ge sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n weenɛ i man mwaabu na ka takobiba ka bokunu nge swaa dio? Baadommawa na ra n sɔ̃ ka bɛɛ sãa yerɔ na n keu sɔ̃ɔsimɔ, i ǹ maa man mwaare. 56 Adama ye kpuro ya koorawa kpa Gusunɔn sɔmɔbun gari yi ka koora yi yi wãa Gusunɔn gari sɔɔ. Yera win bwãabu kpuro ba nùn deri ba duki sua. 57 Be ba Yesu mwa ba ka nùn da Kaifa yãku kowo tɔnweron mi, mi wooda yɛ̃robu ka guro guroba mɛnnɛ. 58 Piɛɛ u Yesu swĩi dandankuru sere ka yãku kowo tɔnweron yɛnu yaaraɔ. U dua yɛnu yaaraɔ ma u sina ka yɛnu kɔ̃sobu u ka wa nge mɛ gari yi, yi koo ka wiru goora. 59 Yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobun mɛnnɔ kpuro ba seeda weesugia kasu bu Yesu mani bu wa bu ka nùn go. 60 Adama ba ǹ wa, baa mɛ seedagii dabiru ta na ta weesu kua. Yen biru tɔmbu yiru gaba na. 61 Ba nɛɛ, durɔ wini gerua u nɛɛ, u koo kpĩ u Gusunɔn sãa yeru sura kpa u tu bani sɔ̃ɔ itan baa sɔɔ. 62 Yãku kowo tɔnwero u seewa u Yesu bikia u nɛɛ, a ǹ gɛɛ wisimɔ? Mban bwesera tɔn beni ba nun manimɔ. 63 Adama Yesu u maari. Ma yãku kowo tɔnwero nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a bɔ̃ruo ka Gusunɔ Yinni wason yĩsiru, a sun sɔ̃ɔwɔ ǹ n wunɛn na Gusunɔ u gɔsa, a sãa win Bii. 64 Yesu nùn wisa u nɛɛ, wunɛn tii a gerua kɔ. Adama na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ sɔ̃ɔ teeru i ko i Tɔnun Bii wa u sɔ̃ Gusunɔ Yinni damgiin nɔm geuɔ. I ko maa nùn wa u wee guru wirun di. 65 Yera yãku kowo tɔnwero u win tiin yaberu nɛnua u karana mɔrun sɔ̃ ma u nɛɛ, u Gusunɔ gari kam gerusi, seedagii berà sa kpam mara. I nua tɛ̃ gari kam ye u gerua. 66 Amɔna i wa. Ba nɛɛ, n weenɛwa bu nùn go. 67 Yen biru ba nùn yãatam sie nɔniɔ, ma ba nùn nɔm kusa so, gaba nùn baari so. 68 Ba nɛɛ, Kirisi a de Gusunɔ u nun sɔ̃, kpa a sun sɔ̃ wi u nun so. 69 Piɛɛ u sɔ̃ yɛnu yaaraɔ. Wɔndia goo u nùn susi u nɛɛ, wunɛn tii a raa wãa ka Yesu Galilegii wi sannu. 70 Adama u siki baawuren nɔni biru u nɛɛ na ǹ yɛ̃ mba a gerumɔ. 71 Yen biru u seewa u da yɛnu yaaran kɔnnɔwɔ. Wɔndia goo kpam nùn wa ma u be ba wãa mi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, durɔ wini u raa wãa ka Yesu Nasarɛtigii wi. 72 Ma Piɛɛ kpam siki ka bɔ̃ri u nɛɛ, na ǹ durɔ wi yɛ̃. 73 Ye n tɛ fiiko be ba wãa mi, ba susi Piɛɛn bɔkuɔ ba nɛɛ, ka gem, a sãawa ben turo, wunɛn gari geru gerusu nun terasia. 74 Yera u bɔ̃rua u sɔnna u nɛɛ, na ǹ durɔ wi yɛ̃. Mii mii ma goo dɔɔ ga swĩ. 75 Ma Piɛɛ u Yesun gari yi yaaya yi u raa gerua u nɛɛ, goo dɔɔ gu sere swĩ kaa man siki nɔn ita. U yara tɔɔwɔ u swĩ gem gem. 1 Ye n kua buru buru yellu yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu ba nɔɔ tia kua bu ka Yesu go. 2 Ye ba nùn bɔkua ba kpa ba ka nùn da ba Pilati tem yɛ̃ro nɔmu bɛria. 3 Ye Yudasi wi u Yesu dɔmɛ u wa ba Yesu taarɛ wɛ̃ bu go, win nuki sankira ma u ka sii geesun gobi tɛna ye wura yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobun mi. 4 U nɛɛ, na durum kua ye na ka tɔn dɛɛro gɔɔ bɔrie. Ma ba nùn wisa ba nɛɛ, bɛsɛn baaye, wunɛn gariya. 5 Yudasi gobi yi yari sãa yerɔ ma u yara u da u tii soora doke. 6 Yãku kowo tɔnwerobu ba gobi yi dɔbura ba nɛɛ, n ǹ weenɛ su gobi yi kpɛ̃ɛ sãa yerun gobi beru yerɔ, domi tɔnun yɛm gobiya. 7 Ye ba wesiana ba kpa ba ka gobi yi tem dwa mɔmɔn mi, mi ba ko n da sɔbu sike. 8 Yen sɔ̃na ba tem mɛ sokumɔ tem yɛmgim sere ka gisɔn gisɔ. 9 Yera Gusunɔn sɔmɔ Yeremin gari yi koora yi yi nɛɛ, "Ba sii geesun gobi tɛna ye sua, gobi yi Isireliba ba wesiana ba wɛ̃ win sɔ̃, 10 ba ka tem dwa mɔmɔn mi, nge mɛ Yinni u man yiire." 11 Yesu yɔ̃ tem yɛ̃ro Pilatin wuswaaɔ ma tem yɛ̃ro wi, u nùn bikia u nɛɛ, wuna Yuuban sunɔ? Yesu nùn wisa u nɛɛ, wunɛn tii a gerua kɔ. 12 Yen biru sanam mɛ yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu ba nùn mɛm mani, u ǹ gɛɛ wisa. 13 Yera Pilati nùn bikia u nɛɛ, a ǹ mɛm kpuro nɔɔmɔ mɛ ba nun manimɔ? 14 Adama Yesu kun nùn wisa baa nɔn teeru sere biti baka tem yɛ̃ro wi mwa. 15 Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru baatere tem yɛ̃ro ra pirisɔm turo karewa wi tɔn wɔru ga kĩ. 16 N deema saa ye sɔɔ, pirisɔm yĩsirugii goo wãa mi, wi ba sokumɔ Baraba. 17 Yen sɔ̃na sanam mɛ ba mɛnnɛ, Pilati u bu bikia u nɛɛ, wara i kĩ n bɛɛ kara, Baraba? Nge Yesu wi ba sokumɔ Kirisi. 18 Domi u yɛ̃ sãa sãa ma nisinun sɔ̃na ba nùn Yesu nɔmu bɛria. 19 Ye Pilati sɔ̃ win siri yerɔ win kurɔ nùn tɔnu gɔria u nɛɛ, a ku nɔma doke durɔ gemgii win gari sɔɔ domi wɔ̃ku te, na wahala wa dosu sɔɔ durɔ win sɔ̃. 20 Yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu ba tɔn wɔru sɔ̃ɔmɔ gu de bu Baraba kara kpa bu Yesu go. 21 Pilati u bu bikia u nɛɛ, be yiru ye sɔɔ, ben wara i kĩ n bɛɛ kara. Ba nɛɛ, Baraba. 22 Ma Pilati nɛɛ, ǹ n mɛn na, mba kon ko ka Yesu wi ba mɔ̀ Kirisi. Be kpuro ba nɛɛ, a nùn kpareo dãa bunanarɔ. 23 Pilati u nɛɛ, kɔ̃sa yerà u kua. Adama ba nɔɔgiru sua wɔllɔ ba nɛɛ, a nùn kpareo dãa bunanarɔ. 24 Ye Pilati wa ma ye u mɔ̀ kpuro kama, wurenu sosimɔwa, yera u nim sɔka u nia tɔn wɔru gen wuswaaɔ u nɛɛ, durɔ gemgii win yɛm yaribu kun man wa, bɛɛn gariya. 25 Ma tɔn be kpuro ba nɛɛ, win yɛm mu ko bɛsɛ ka bɛsɛn bibun sɔmunu. 26 Yera Pilati bu Baraba kara, ma u dera ba Yesu sɛni so. Yen biru u nùn bu nɔmu sɔndia bu nùn kpare dãa bunanarɔ. 27 Pilatin tabu kowobu ba ka Yesu da tem yɛ̃ron siri yerɔ, ma tabu kowobu kpuro ba mɛnna mi. 28 Ba nùn win yãnu potari ma ba nùn gurumusu swãabu sebusia. 29 Ma ba sãki tundu bɔkana ba nùn dokea wirɔ, ma ba nùn dɛka wɛ̃ win nɔm geuɔ. Yen biru ba nùn yiirammɛ ba yaakoru mɔ̀ ba mɔ̀, Yuuban sunɔ, fɔɔ baasira. 30 Ba nùn yãatam siriki ma ba dɛka wɛ̃ɛna ba ka nùn soomɔ wirɔ. 31 Ye ba nùn yaakoru kua ba kpa, ba nùn gurumusu te potari ba kpam nùn win yãnu sebusia ma ba ka nùn da bu dãa bunanaru kpare. 32 Ye ba yariɔ ba ka Sirɛnin durɔ goo yinna wi ba mɔ̀ Simɔɔ, ma ba nùn Yesun dãa bunanaru sɔbi ka tilasi. 33 Ye ba tura yam mi ba ra soku Gɔɔgɔta, yen tubusiana aye te ta ka wii koko weenɛ, 34 miya ba Yesu tam wɛ̃ u nɔ ka tim mɛ mu ra yɛm go. Ye u mu denda u ǹ wure u mwɛ. 35 Ba nùn kpare dãa bunanaru sɔɔ, ma ba win yãnu tɛtɛ toosi ba bɔnu kua. 36 Ma ba sina ba nùn kɔ̃su. 37 Win wii wɔllɔ ba yora gaa bwɛ̃ ye ya win taarɛ gerumɔ ya nɛɛ, winiwa Yesu, Yuuban sunɔ. 38 Ba maa gbɛnɔbu yiru kpare dãa bunananɔ Yesun bɔkuɔ, turo win nɔm geuɔ, turo maa nɔm dwarɔ. 39 Be ba sarɔ bera mi, ba nùn wiru diirisimɔ ba wɔmmɔ. 40 Ba mɔ̀, wunɛ wi kaa sãa yeru sura kpa a tu bani sɔ̃ɔ itan baa sɔɔ, a tii faaba koowo. À n sãa Gusunɔn Biin na, a sarama dãa bunanarun di. 41 Nge mɛya yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ka guro gurobu ba nùn yaakoru mɔ̀ ba nɛɛ, 42 u gabu faaba kua adama u kpana u tii faaba ko. Isireliban sunɔwa. U den sarama dãa bunanarun di kpa su nùn naanɛ doke. 43 U Gusunɔ naanɛ sãa ma u nɛɛ, wiya Gusunɔn Bii. Ǹ n mɛn na, Gusunɔ u nùn faaba koowo ù n nùn kĩ. 44 Mɛya maa gbɛnɔ be ba kpare ka wi sannu, ben tii ba nùn wɔmmɔ. 45 Ye n kua sɔ̃ɔ wii wɔllu, yera yam tĩra tem mɛ sɔɔ kpuro sere n ka tura yokan kɔba ita. 46 Kɔba itan saka Yesu u nɔɔgiru sua u nɛɛ, Eli, Eli, lema sabatani. Yen tubusiana, Gusunɔ nɛn Yinni mba n kua a ka man deri. 47 Tɔn be ba wãa mi, ye ben gaba nua mɛ, ba nɛɛ, u Eli soku. 48 Yande ben turo u duka da u swɛɛ dukɛ dukɛsu sua u kpɛ̃ɛ tam mɔmmɔm sɔɔ u bɛri dɛkaɔ u ka nùn tĩi u nɔ. 49 Adama be ba tie ba nɛɛ, a yɔ̃ro gina, su wa nge Eli u koo na u nùn faaba ko. 50 Yesu u kpam nɔɔgiru sua ma u nɔɔ mari. 51 Saa ye sɔɔra, beku kare te ta wãa sãa yerɔ ta gɛ̃ɛra saa wɔllun di sere temɔ. Tem mu yĩira ma kpenu bɛsikira. 52 Sikinu wukiara, ma Gusunɔgii dabinu be ba raa gu ba seewa. 53 Ba yara sikan di Yesun seebun biru, ba dua Yerusalɛmu Gusunɔn wuuɔ, ba tii tɔn dabinu sɔ̃ɔsi. 54 Tabu sinambu ka be ba wãa ka wi ba Yesu kɔ̃su, ba tem yĩiri bi wa ka kpuro ye ya koora, ma bɛrum bakam bu mwa ba nɛɛ, ka geema Gusunɔn Biiwa. 55 Tɔn kurɔ dabinu nu yɔ̃ mi, nu Yesu mɛɛra saa sarun di. Ba raa nùn swĩimawa saa Galilen di bu ka nùn nɔɔri. 56 Be sɔɔ, Maari Madalagii ka Maari, Yakɔbu ka Yosɛfun mɛro, ka Sebeden bibun mɛro, ba wãa mi. 57 Ye n kua yoka, durɔ gobigii goo na, Arimategiiwa, win yĩsira Yosɛfu, u maa sãa Yesun bɔ̃ɔ. 58 U da Pilatin mi, u nùn kana u nùn Yesun goru wɛ̃. Yera Pilati nùn tu yɔllaa kua, u dera ba nùn tu wɛ̃. 59 Yosɛfu wi, u goo te sua u beku kpaaru tɛ̃kusi te ba wesa ka wɛ̃ɛ damgii. 60 U tu kpĩ win tiin sikirɔ te u dera ba nùn dãkua kperɔ. Yen biru u kpee bakaru bimiama u ka siki ten nɔɔ kɔrua ma u doona. 61 Maari Madalagii ka Maari wiɔnɔ ba sɔ̃ siki ten bɔkuɔ. 62 Ye n kua sisiru, tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru, yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiba ba da Pilatin mi sannu. 63 Ba nɛɛ, yinni sa yaaye ye weesugii wi, u raa gerure sanam mɛ u wãa handunia sɔɔ. U nɛɛ, sɔ̃ɔ itan biru u koo se gɔrin di. 64 Yen sɔ̃, a wooda wɛ̃ɛyɔ bu siki te kɔ̃su sere sɔ̃ɔ ita, kpa win bwãabu bu ku raa nɛ bu win goru gbɛni, kpa bu tɔmbu sɔ̃ bu nɛɛ, u seewa gɔrin di. Wee dãaki sini su koo gbiikisu kpãaru kera. 65 Pilati u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i tabu kowobu mɔ, i doo i tu kɔ̃su nge mɛ i ko kpĩ. 66 Ba doona ma ba yĩreru kua siki ten nɔɔwɔ bu ka tubu goo ù n wukia. Ma ba tabu kowobu yi, ba tu kɔ̃su. 1 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugirun biru, alusuma buu sɔ̃nu buru buru yellu, Maari Madalagii ka Maari wiɔnɔ ba siki te tendem da. 2 Suaru sɔɔ tem yĩiri bakabu seewa, ma Yinnin gɔrado u sarama wɔllun di u na u kpee te bɔria u sinari. 3 Win wuswaa ballimɔ nge guru maakinu ma win yãnu buriri nge suru. 4 Bɛrum bakam mu kɔ̃so be mwa ba diira ma ba kua nge gonu. 5 Gɔrado wi, u kurɔ be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku bɛrum ko bɛɛ! Na yɛ̃ ma Yesuwa i kasu, wi ba kpare dãa bunanarɔ. 6 U ǹ wãa mini, u seewa nge mɛ u raa gerua. I na i wa mi u raa kpĩ, 7 kpa i da fuuku fuuku i win bwãabu sɔ̃ ma u seewa gɔrin di. Wee, u bɛɛ gbiiyɔ u dɔɔ Galileɔ. Miya i ko nùn wa. Yera na bɛɛ sɔ̃ɔbu na. 8 Ba gɔsira kpaaka sikiru min di ka bɛrum ka nuku doo bakabu, ba duki da bu bwãa be labaari ye sɔ̃. 9 Wee Yesu ka bu yinna ma u nɛɛ, na bɛɛ tɔbura. Ma ba na ba win naasu nɛnua ba nùn sãwa. 10 Yera Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku bɛrum ko, i doo i nɛgibu sɔ̃ bu doo Galileɔ. Miya ba koo man wa. 11 Nge mɛ ba dɔɔ, kɔ̃so ben gaba dua wuu sɔɔ ba yãku kowo tɔnwerobu sɔ̃ɔwa ye n koora kpuro. 12 Ma yãku kowo tɔnwero be, ba mɛnna ka guro gurobu ba wesiana ma ba tabu kowobu gobi bɛkɛ kã. 13 Ba bu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, i geruo ma win bwãaba ba na wɔ̃kuru ba win goru gbɛna sanam mɛ i do. 14 Tem yɛ̃ro ù n gari yi nua sa yɛ̃ mɛ sa ko nùn kua su ka bɛɛ yara wahalan di. 15 Tabu kowo be, ba gobi yi mwa ma ba kua nge mɛ ba bu yiire. Yeya n dera Yuuba ba ra n gari yi gerumɔ sere ka gisɔ. 16 Bwãabu wɔkura tia ye, ya da Galileɔ guu ten mi, te Yesu raa bu yĩreru kua. 17 Ye ba nùn wa, ba nùn sãwa. Adama ben gaba gɔ̃rusu yiru mɔ̀. 18 Yesu bu susi u nɛɛ, wɔllu ka tem yiiko kpurowa ba man wɛ̃. 19 Yen sɔ̃, i doo bwesenu kpuron mi, kpa i bu ko nɛn bwãabu. I bu batɛmu koowo ka Baan yĩsiru ka Biigiru ka Hunde Dɛɛrogiru. 20 Kpa i de ye na bɛɛ sɔ̃ɔwa ba n ye kpuro mɛm nɔɔwammɛ. N wee, ko na n ka bɛɛ wãa baadomma sere ka handunian kpeerɔ. 1 Yesu Kirisi, Gusunɔn Biin Labaari gean torubu wee. 2 Gusunɔn sɔmɔ Esai u yen gari yorua win tireru sɔɔ u nɛɛ, Gusunɔ u nɛɛ, "N wee, na nɛn sɔmɔ gɔriɔ wunɛn wuswaaɔ u wunɛn swaa sɔmɛ. 3 Nɛn sɔmɔn nɔɔ ga gbãramɔ gbaburu sɔɔ ga gerumɔ ga mɔ̀, i Yinnin swaa sɔnwɔ, kpa i n ye nɔɔ nɛrasiamɔ yu dɛnda." 4 Nge mɛya, Yohanu Batɛmu kowo u na gbaburu sɔɔ. U kparamɔ u mɔ̀, bu gɔ̃ru gɔsio ben toranun di kpa u bu batɛmu ko kpa Gusunɔ u bu ben toranu suuru kua. 5 Tɔmbu kpuro ba ra n daamɔ win mi saa Yudean tem di ka maa Yerusalɛmu maron di. Ba ben toranu tuuba mɔ̀, ma ba derimɔ u bu batɛmu mɔ̀ daa te ba mɔ̀ Yuudɛniɔ. 6 Yohanu wi, u yooyoon sansun yaberu sebua, ma u gɔna sɛ̃ke win pɔraɔ. Twee ka tim bausa u ra di. 7 Ma u waasu mɔ̀ u gerumɔ u mɔ̀, goo u sisi nɛn biruɔ wi u man yiiko kere. Nɛ na kun mam tura n yiira n yɛ̃ron baranun wɛ̃ɛ kusia. 8 Nɛ na bɛɛ batɛmu mɔ̀ ka nim, adama yɛ̃ro wi, u koo bɛɛ batɛmu kowa ka Hunde Dɛɛro. 9 Yen biru Yesu u na Nasarɛtin di ye ya wãa Galilen temɔ, ma Yohanu nùn batɛmu kua daa te ba mɔ̀ Yuudɛniɔ. 10 Sanam mɛ u yariɔ nim di, yera u wa wɔlla wukiara, ma u Hunde Dɛɛro wa nge kparuko u saram wee win wɔllɔ. 11 Ma u nɔɔ gagu nua wɔllun di ga nɛɛ, wuna nɛn Bii kĩnasi wì sɔɔ nɛn gɔ̃ru dobu kpuro wãa. 12 Saa ye sɔɔra Hunde Dɛɛro u Yesu sure gbaburu sɔɔ. 13 Ma u wãa mi sɔ̃ɔ weeru, Setam nùn kɔkirimɔ. Wi ka gbeeku yɛɛ sanna ba wãa mi, ma wɔllun gɔradoba ba na ba nùn nɔɔri. 14 Ye ba Yohanu mwa ba pirisɔm doke ba kpa, yera Yesu u da Galilen temɔ u Gusunɔn Labaari gea kparamɔ. 15 U nɛɛ, saa ya tura, Gusunɔ u sisi u bandu swĩi. I gɔ̃ru gɔsio bɛɛn toranun di kpa i Labaari gea ye naanɛ doke. 16 Sanam mɛ Yesu u sĩimɔ Galilen daa burerun goorɔ, u Simɔɔ wa ka win wɔnɔ Andere. Ba ben yãakororu kpɛ̃ɛmɔ daa bure te sɔɔ, domi swɛ̃ɛ gowoba ba sãa. 17 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i man swĩima, kon de i n da tɔmbu kasu bu man swĩi. 18 Yande ba ben yãakoronun baa deri, ma ba nùn swĩi. 19 Ye u susi wuswaaɔ fiiko, u Yakɔbu wa ka win wɔnɔ Yohanu be ba sãa Sebeden bibu. Ba wãa goo nimkuu sɔɔ ba yãakoronu kɔrumɔ. 20 Mii mii u bu soka, ma ba nùn swĩi. Ba ben tundo Sebede deri ka sɔm kowobu sannu goo nimkuu sɔɔ. 21 Ma ba da Kapenamuɔ. Ye n kua tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru, ma Yesu u dua mɛnnɔ yerɔ, u bu Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsim wɔri. 22 Biti bu mwa win keu sɔ̃ɔsi bin sɔ̃. U bu sɔ̃ɔsimɔwa ka yiiko, n ǹ mɔ nge mɛ wooda yɛ̃roba ra sɔ̃ɔsi. 23 N deema saa ye sɔɔ, wɛrɛkunugii goo u wãa ben mɛnnɔ yee te sɔɔ. U gbãra u nɛɛ, 24 mba sa mɔɔsinɛ bɛsɛ ka wunɛ, Yesu Nasarɛtigii. A nawa a ka sun kam koosia? Na yɛ̃ wi a sãa. Wunɛ Gusunɔn tɔn Dɛɛrowa. 25 Yesu u wɛrɛku ge gerusi u nɛɛ, a mario, kpa a yari durɔ win min di. 26 Yera wɛrɛku ge, ga durɔ wi sura nge giri kpakpanugii, ma ga kuuki kua ga ka yara win min di. 27 Biti tɔn be kpuro mwa gem gem sere ba sɔ̃ɔnamɔ ba mɔ̀, mban bwesera yeni. Gari tukiya u sɔ̃ɔsimɔ ka yiiko. Baa ka wɛrɛkunɔ u nu wooda wɛ̃ɛmɔ, ma nu nùn mɛm nɔɔwammɛ. 28 Ma win baaru yande kparara Galilen tem kpuro sɔɔ. 29 Ye Yesu yara mɛnnɔ yerun di, wi ka Yakɔbu ka Yohanu ba da Simɔɔ ka Anderen yɛnuɔ. 30 N deema, Simɔɔn kurɔn mɛro u wasi sundu barɔ u kpĩ. Ye ba yande tura mi, ba win gari Yesu sɔ̃ɔwa. 31 Ma u da win mi, u nùn nɔmu nɛnua u ka nùn seesia. Yande wasi sun te, ta nùn doonari, ma u bu nɔɔrim wɔri. 32 Ye n kua yoka, sanam mɛ sɔ̃ɔ dua, tɔmba ka barɔbu kpuro ka wɛrɛkunugibu na win mi. 33 Ma wuugibu kpuro ba mɛnna dii tèn mi u wãan kɔnnɔwɔ. 34 U dabiru bɛkia saa ben bara bwese bwesekan di, ma u maa wɛrɛku dabinu gira. Adama u ǹ deri wɛrɛku ni, nu gari gere domi nu nùn yɛ̃. 35 Yen sisiru buru buru yellu, sanam mɛ yam kun dɛɛram kpa, Yesu u seewa u yara. U doona mi n dɛsire, u kanaru mɔ̀. 36 Ma Simɔɔ ka win kpaasibu ba nùn kasu. 37 Sanam mɛ ba nùn wa ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, tɔmbu kpuro wɔɔ ba nun kasu. 38 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n weenɛ su da wusu gasu sɔɔ si su ka sun sikerenɛ, kpa n maa waasu ko mi, domi yen sɔ̃na na na. 39 Ma u bɔsu Galilen tem kpuro sɔɔ u waasu mɔ̀ ben mɛnnɔ yenɔ, u maa wɛrɛkunu giramɔ. 40 N wee, goo u na Yesun mi, wi u bara disigiru mɔ u yiira u nùn faaba kana. U nɛɛ, à n wura kaa kpĩ a man bɛkia kpa n dɛɛra. 41 Yera wɔnwɔnda Yesu mwa, ma u win nɔmu dɛmia u nùn baba u nɛɛ, na wura, a bɛkuro kpa a dɛɛra. 42 Yande bara disigii te, ta nùn yɔ̃su, ma u bɛkura u dɛɛra. 43 Sanam mɛya Yesu u nùn sɔ̃ɔwa ka dam u nɛɛ, a ku goo gɛɛ sɔ̃. Adama a doo a tii yãku kowo tusia, kpa a yãkuru ko te Mɔwisi raa bɛɛ yiire, a ka baawure seeda sɔ̃ɔsi ma a bɛkura a dɛɛra. Ma u dera u doona. 45 Adama durɔ wi, u doona ma u da u gari yi kparam wɔri batuma sɔɔ ye n koora wi sɔɔ. U gari yi saarimɔ sere Yesu kun kpĩa u wuu due, adama u yɔ̃ra wuun biruɔ mi n dɛsire. Ma tɔmba naamɔ win mi saa baaman di. 1 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru, Yesu u wura Kapenamuɔ. Tɔmba nua ma u wãa yɛnuɔ. 2 Ma tɔn wɔru ga mɛnna sere ayeru maa sari baa kɔnnɔwɔ. Ma u bu Labaari gean gari nɔɔsiamɔ. 3 Ba ka nùn durɔ goo naawa wìn wasin bee tia gu. Tɔmbu nnɛwa ba nùn sɔɔwa. 4 Adama tɔn wɔru gen sɔ̃ ba kpana bu Yesu susi. Yen sɔ̃na ba diru mi u wãan wɔllɔ yaba win deedeeru. Ye ba yaba ba kpa, ma ba ka wɛ̃ɛ beku bɔɔ te sarasia tè sɔɔ durɔ wi, u kpĩ. 5 Ye Yesu u durɔ ben naanɛ dokebu wa bi ba mɔ wi sɔɔ, u barɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bii durɔbu, a wunɛn durum suuru wa. 6 Wooda yɛ̃robu gabu ba sɔ̃ mi, ma ba tii bikiamɔ gɔ̃ruɔ ba mɔ̀, 7 mban sɔ̃na durɔ wi, u gari gerumɔ mɛsum. U Gusunɔ wɔmmɔwa. Wara koo kpĩ u durum suuru ko Gusunɔ turo baasi. 8 Mii mii Yesu u gia ye ba bwisikumɔ. Ma u bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na i gari yinin bweseru bwisikumɔ bɛɛn gɔ̃ruɔ. 9 Yerà ya sɛ̃sɔ bo, bu ka barɔ wi sɔ̃ u win durum suuru wa, ǹ kun mɛ bu nùn sɔ̃ u seewo u win kpin yeru kure, kpa u sĩ. 10 Adama na kĩ i n yɛ̃ ma Tɔnun Bii u yiiko mɔ handunia ye sɔɔ u ka durum suuru ko. Yera u barɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 11 na nun sɔ̃ɔmɔ, a seewo a wunɛn kpin yeru kure, kpa a we yɛnuɔ. 12 Nge mɛ tɔmbu kpuro ba nùn mɛɛra swee, durɔ wi, u seewa u win kpin yeru sua, u n yariɔ. Biti baka tɔn be mwa gem gem, ma ba Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. Ba gerumɔ ba mɔ̀, ba ǹ yenin bweseru waare. 13 Yera Yesu u kpam wura daa burerun goorɔ. Tɔmbu kpuro ba naamɔ win mi, ma u bu Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ. 14 Sanam mɛ u sarɔ u Lefi wa, Alufen bii, u sɔ̃ gbere yerɔ. U nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a man swĩiyɔ. Lefi seewa ma u nùn swĩi. 15 N deema sanam mɛ Yesu u dimɔ Lefin yɛnuɔ, gbere mwaɔbu ka kɔ̃san kowobu dabira sɔ̃ ka wi, ka win bwãabu sannu, domi ba dabi be ba nùn swĩi. 16 Ye Falisiban wooda yɛ̃robu ba Yesu wa u dimɔ ka gbere mwaɔbu ka kɔ̃san kowobu sannu, ba win bwãabu bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na u ka gbere mwaɔbu ka kɔ̃san kowobu dimɔ sannu. 17 Ye Yesu u ye nua, u wooda yɛ̃ro be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, be ba bwãa do ba ǹ timgiin bukata mɔ ma n kun mɔ be ba barɔ. Na ǹ nɛ n ka gemgibu soku. Na nawa n ka torobu soku. 18 Ye Yohanun bwãabu ka Falisibagibu ba nɔɔ bɔkua, tɔmba na ba Yesu bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na Yohanun bwãabu ka Falisibagibu ba nɔɔ bɔkua, ma wigiba kun bɔkua. 19 Yesu u bu bikia u nɛɛ, kurɔ kpaon durɔn bɔrɔba ba koo kpĩ bu nɔɔ bɔke sanam mɛ̀ sɔɔ kurɔ kpaon durɔ wãa ka be? Aawo, baa ǹ n saa yeren na, ù n wãa ka be, ba ǹ kpɛ̃ bu nɔɔ bɔke. 20 Adama saa sisi yè sɔɔ ba koo bu kurɔ kpaon durɔ suari, sanam mɛya ba koo nɔɔ bɔke. 21 Ba ku ra yabe tɔkɔru kɔre ka kĩa kpaa si ba ǹ nim doke. Bà n kua mɛ, kĩa kpaa si, su koo gawana kpa su yabe tɔkɔrugisu gĩa kpa gɛ̃ɛrabu sosi. 22 Ba ku ra maa tam kpam wisi gɔnan bɔɔnu sɔɔ ni nu diira. Bà n kua mɛ, tam kpam mɛ, mu koo de bɔɔnu nu kura, kpa mu yari kpa bɔɔ ni ka tam mɛ, n kam ko kpuro. Adama ba ra tam kpam wisiwa gɔnan bɔɔ kpaanu sɔɔ. 23 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru garu sɔɔ, n deema Yesu ka win bwãabu ba sĩimɔ swaa sɔɔ alikama gbaarun bɔkuɔ. Nge mɛ ba sĩimɔ, win bwãabu ba alikama wɔkamɔ. 24 Yera Falisiba ba Yesu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, u mɛɛrio, mban sɔ̃na win bwãaba mɔ̀ ye wooda ya yina bu ko tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 25 Ma Yesu u bu bikia u nɛɛ, i ǹ garire ye Dafidi u kua sanam mɛ gɔ̃ɔra bu mɔ̀ wi ka win bwãabu, ma ba ǹ gãanu mɔ ni ba koo di? 26 U dua Gusunɔn dirɔ Abiataa, yãku kowo tɔnweron waati, ma u pɛ̃ɛ di ye ba Gusunɔ yiiye, ye n ǹ weenɛ goo u di ma n kun mɔ yãku kowobu tɔna. Adama Dafidi u ye di, u maa win bwãabu wɛ̃. 27 Ma Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔ u tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru wunawa tɔnun arufaanin sɔ̃. U ǹ tɔnu taka kue tɔ̃ɔ wɛ̃rarugirun sɔ̃. 28 I de i n yɛ̃ ma Tɔnun Biiwa u tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru kua. 1 Ma Yesu u kpam dua mɛnnɔ yerɔ. Durɔ goo wãa mi, wìn nɔm teu ga gu. 2 Tɔmba Yesu mɛɛra bu wa ù n koo durɔ wi bɛkia tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ, kpa bu ka wa bu nùn durum mani. 3 Ma u durɔ wi sɔ̃ɔwa wìn nɔmu ga gu mi, u nɛɛ, a seewo a yɔ̃ra suunu sɔɔ. 4 Ma u tɔn be bikia u nɛɛ, mba n weenɛ bu tɔmbu kua tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. Gea? Nge kɔ̃sa. N weenɛ bu tɔnu faaba ko? Nge bu nùn go. Adama ba maari. 5 Yesu u bu mɛɛra ka mɔru u ka sikerena, ma win nukura sankira ben woo bɔbunun sɔ̃. Yera u durɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a wunɛn nɔmu dɛmiɔ. U ge dɛmia ma ga wura nge mɛ ga raa sãa. 6 Yen sɔ̃na Falisiba ba yara ma ba yande mɛnna ka Herodun tɔmbu, ba wesiana nge mɛ ba koo ko bu ka Yesu go. 7 Yesu ka win bwãabu ba tii gawa ba da Galilen daa bureru gia, ma tɔn wɔru guna nùn swĩi. Tɔn be, ba nawa Galilen di ka maa Yudean tem di, 8 ka Yerusalɛmun di, ka Idumɛn tem di, ka Yuudɛnin gurun di, ka Tiri ka Sidonin baru kpaanun di. Tɔn wɔru guna ye, ya na Yesun mi yèn sɔ̃ ba ye u mɔ̀ kpuron labaari nua. 9 Tɔn wɔru guna yen kpãarun saabu Yesu u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu nùn goo nimkuu sɔɔru kuo, kpa tɔn be, bu ku nùn baasi. 10 Yesu u raa tɔn dabinu bɛkia, yen sɔ̃na be ba barɔ ba bɔrikianamɔ bu wa bu ka nùn baba. 11 Wɛrɛkunu nù n nùn wa nu ra nùn kpunɛwa kpa nu n kuuki mɔ̀ nu n gerumɔ, wuna Gusunɔn Bii. 12 Adama Yesu u ra nu gerusi gem gem nu ku ka gere wi u sãa. 13 Yen biru Yesu u da guuru wɔllɔ, ma u tɔmbu gabu soka be u kĩ. Ma ba da win mi. 14 Yera u ben wɔkura yiru gɔsa, ((u bu yĩsiru kã gɔrobu)), be ba ko n ka nùn wãa, kpa u bu gɔri bu Labaari gea kpara, 15 kpa u bu dam wɛ̃ bu ka wɛrɛkunu gira. 16 Tɔnu wɔkura yiru ye u gɔsa wee, Simɔɔ wi u yĩsiru kã Piɛɛ, 17 ka Yakɔbu ka win wɔnɔ Yohanu, Sebeden bibu be u yĩsiru kã Buanɛge, yen tubusiana guru kukirinugibu, 18 ka Andere, ka Filipu, ka Baatelemi, ka Mateu, ka Tomaa, ka Yakɔbu Alufen bii, ka Tade, ka Simɔɔ wi u win tem gari kĩ, 19 ka sere Yudasi Isikariɔtu wi u tɔmbu Yesu nɔmu sɔndia. 20 Ma ba wura yɛnuɔ. Tɔn wɔru ga wure ga mɛnna sere Yesu ka win bwãabu ba fɛɛ bia bu di. 21 Sanam mɛ win dusiba ye nua, ba da bu ka nùn doona min di, domi ba gerumɔ u wiirawa. 22 Ma wooda yɛ̃ro be ba wee saa Yerusalɛmun di ba gerumɔ ba mɔ̀, Beseburu u nùn wãasiwa. Wɛrɛkunun sunɔ wiya u nùn dam wɛ̃ u ka wɛrɛkunu gira. 23 Yen sɔ̃na Yesu u tɔmbu soka ma u bu bikia ka mɔndu u nɛɛ, amɔna Setam ya koo kpĩ yu yen tii gira. 24 Bandun tɔmbu bà n tabu mɔ̀ ben suunu sɔɔ, ban te, ta ǹ kpɛ̃ tu tɛ. 25 Yɛnu gèn tɔmba maa sankinamɔ, ga ǹ kpɛ̃ gu tɛ. 26 Setam yà n maa ka yen tii tabu mɔ̀, yen dam mù n bɔnu kua, ya ǹ kpɛ̃ yu tɛ, yen dam mu koo nɔru ko. 27 Goo kun kpɛ̃ u du damgiin yɛnuɔ u ka win yãnu gura u kun gina damgii wi bɔkue u sere win yãnu gura. 28 Ka geema, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, toraru ka gari kam kpuro ye tɔmba gerumɔ, ba koo bu ye suuru kua. 29 Adama baawure wi u Hunde Dɛɛro gari kam gerusimɔ, u ǹ suuru wasi. Win torara ko n maa nùn wãasiwa ka baadommaɔ. 30 Yesu u yeni geruawa yèn sɔ̃ gaba nɛɛ wɛrɛkuwa ga nùn wãasi. 31 Sanam mɛya win wɔnɔbu ka win mɛro ba tunuma. Ba yɔ̃ra tɔɔwɔ, ba goo gɔra u nùn sokuma. 32 Tɔn wɔru ga sɔ̃ ga nùn sikerenɛ, ma goo u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wee, wunɛn mɛro ka wunɛn wɔnɔbu ba yɔ̃ tɔɔwɔ ba nun soku. 33 Ma u nɛɛ, wara sãa nɛn mɛro. Berà ba sãa nɛn wɔnɔbu. 34 Ma u be ba nùn suunu bure mɛɛra u ka sikerena, ma u nɛɛ, nɛn mɛro ka nɛn wɔnɔbu wee. 35 Baawure wi u Gusunɔn kĩru mɔ̀, wiya nɛn wɔnɔ, ka nɛn sesu, ka nɛn mɛro. 1 Yesu u kpam Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsim wɔri daa burerun goorɔ. Tɔn wɔru guna ya mɛnna ya nùn sikerena, yen sɔ̃na u bu deri goorɔ u goo dua ge ga wãa nim sɔɔ, ma u sina. 2 Ma u bu gãa dabinu sɔ̃ɔsim wɔri ka mɔnnu. Win sɔ̃ɔsibu sɔɔ u gerua u nɛɛ, 3 i swaa dakio. Durɔ goo u yara u ka dĩa bweseru yɛ̃ka. 4 Sanam mɛ u yɛ̃kamɔ, sukum wɔruma swaa sɔɔ. Gunɔsu na su di. 5 Sukum gam maa wɔri kpee saara wɔllɔ mi tem kun duku. Ma mu kpia yande yèn sɔ̃ tem kun duku. 6 Adama ye sɔ̃ɔ u bɔbia mu dɔ̃ɔ mwaara ma mu gbera yèn sɔ̃ mu ǹ gbini mɔ. 7 Sukum gam maa kpam wɔri sãki sɔɔ. Sãki kpia fuuku ma yi yina mu kpɛ̃a. Mu ǹ mara. 8 Adama sukum gam maa wɔruma tem gem sɔɔ. Mu kpia ma mu kpɛ̃a ma mu mara sukum tɛn tɛnibu, sukum wata wata, sukum wunɔm wunɔm. 9 Ma u nɛɛ, wi u swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ. 10 Sanam mɛ Yesu u tia wi turo, be ba nùn swĩi ka bwãabu wɔkura yiru ye sannu, ba nùn mɔnnun asansi bikia. 11 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛya Gusunɔ u win bandun asiri sɔ̃ɔsi, adama be ba tie ba gari kpuro nɔɔmɔ ka mɔnnu, 12 kpa "Bu ka mɛɛri ba kun wa. Bà n maa nua, kpa n ku bu yeeri, kpa bu ku raa ka gɔ̃ru gɔsie, Gusunɔ u sere bu suuru kua." 13 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, mɔn teni ta ǹ bɛɛ yeeri? Ǹ n mɛn na, amɔna ni nu tie kpuro nu koo ka bɛɛ yeeri. 14 Durɔ wi, Gusunɔn gariya u yɛ̃kamɔ. 15 Tɔn be ba ka swaa baaru weenɛ mi ba gari yi yɛ̃ka, beya bà n gari yi nua Setam da nɛ u yi wuna ben gɔ̃run di. 16 Mɛya maa be ba ka kpee saaran tem weenɛ, beya bà n gari yi nua mii mii ba ra yi mwɛ ka nuku dobu. 17 Adama ba ku ra n gbini mɔ ben tii sɔɔ, ba ku ra yɔ̃re n ka tɛ. Sanam mɛ wahala ka nɔni swãara tunuma gari yin sɔ̃, yande kpa bu biru wura. 18 Gaba maa sãa be ba ka tem sãkunugum weenɛ. Beya ba ra gari yi nɔ 19 adama ba ra n wurure ka ben handunian wãaru kpa dukian kĩra n bu taki dii. Ba gãa dabinun kɔdɛ mɔ. Ye kpurowa ya ra gari yi tɛɛsi kpa yi kpana yi binu ma. 20 Be ba maa ka tem gem weenɛ, beya ba ra gari yi nɔ kpa bu yi mwa kpa bu binu ma, gabu tɛna, gabu wata, gabu wunɔbu (100). 21 Yera Yesu u bu bikia u nɛɛ, ba ra fitila ge ga sɔ̃re kaaru wukiri? Ba ra gu doke kpinun kɔkɔrɔ? Ba ku ra gu sɔndi dabu wɔllɔ? 22 Gãanu sari ni nu berua ma nu ǹ koo tera, asirin gãanu maa sari ni nu ǹ koo sɔ̃ɔsira. 23 Wi u swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ. 24 U maa bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i laakari koowo ye i nɔɔmɔ. Sakaku ge i ka yĩirumɔ, geya ba koo ka bɛɛ yĩirua, kpa bu bɛɛ sosia. 25 Domi wi u mɔ, wiya ba koo sosia. Adama wi u kun gãanu mɔ, piiko ye u mam mɔ ba koo nùn ye wɔrari. 26 Ma Yesu u nɛɛ, Gusunɔn banda sãawa nge durɔ goo wi u bweseru yɛ̃ka gberɔ. 27 U kpunamɔ wɔ̃kuru, u seemɔ bururu. Saa ye kpurowa bwese te, ta kpiimɔ ta kpɛ̃amɔ. U ǹ yɛ̃ amɔna n koosinamɔ. 28 Tema mu ka mɛn tii tu kpiisiamɔ, gbiikaa kpii nɔnu, yen biru kɛri, dãkuru kpa tu bɛm doke. 29 Sanam mɛ bɛm mu ye, kpa bu gɛ̃ ka kɔmbɔ domi gɛ̃ɛbun sanam mu tura. 30 Yesu u kpam wure u nɛɛ, mba sa ko ka Gusunɔn bandu weesina. Ka mɔn terà sa ko tu tubusia. 31 Ta ka mutaadin bima weenɛ. Bà n ye duurumɔ gberɔ, handunian gãa bweseru kpuro sɔɔ yeya ya piiburu bo. 32 Adama bà n ye duura bà n kpa ya ra kpɛ̃yɛ yu ko dãru, kpa yu kãasi bɛkɛ ko sere gunɔsu su sokunu ko yin kukɔsɔ. 33 Yesu u tɔn be Labaari gean gari sɔ̃ɔwa ka mɔn dabinu nge nini, nge mɛ̀n saka ba koo kpĩ bu nɔ. 34 U ǹ ka bu gari diri kue ma n kun mɔ ka mɔndu, adama ù n tia ka win bwãabu tɔna, u ra bu kpuro tubusiewa. 35 Tɔ̃ɔ ten yoka, u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i de su tɔbura guru giɔ. 36 Ba tɔn wɔru deri, ma ba dua goo ge sɔɔ, mi u sɔ̃, ba tɔburɔ sannu. Ma goosu gasu bu swĩi. 37 Suaru sɔɔ woo bɔkɔ ga na ka dam ma nim kurenu wisi goo sɔɔ sere ga kĩ gu yande nim yibu. 38 Adama Yesu u dò goo sɔɔ biruɔ u leferi wiru kpĩiri. Bwãa be, ba nùn yamia ba nɛɛ, yinni n ǹ nun gam sãa ye sa kam kobu dɔɔ? 39 Yera u yanda ma u woo gerusi ka dam ma u nim kurenu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n tura mɛ, i mario sɛ̃ɛ. Woo ga mari ma yande nim kurenu kpa. 40 Yera u bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na i nanda nge mɛ. Amɔna i ǹ ka man naanɛ sãa. 41 Ben yaro sua ma ba bikianamɔ, tɔnu weren bwesera wini wi baa woo ka nim kurenu nu mɛm nɔɔwammɛ. 1 Ba tura daa bure ten guru giɔ Gadaran temɔ. 2 Ye Yesu u yande sara goon di yera durɔ wɛrɛkunugii goo u ka nùn yinna, u wee sika gian di. Sika sɔɔra u ra n wãa. Ba ku ra kpĩ bu nùn bɔke, baa ka yɔni. 4 Domi nɔn dabira ba raa win nɔma sunnu doke, ma ba win kɔ̃ri bɔkua ka yɔni adama u ra yɔni kasuku kpa u sun ni bɔɔku. Goo maa sari wi u dam mɔ u ka nùn dwiiyasia. 5 Saa baayere wɔ̃kuru ka sɔ̃ɔ sɔɔ, u ra n wãawa sikan suunu sɔɔ ka guunu wɔllɔ u n kuuki mɔ̀ kpa u n tii muririmɔ ka kpenu. 6 Ye u Yesu wa sarun di u duka da u kpuna win wuswaaɔ. 7 Ma u gbãra u nɛɛ, mba n sun mɛnnɛ Yesu, Wɔrukoon Bii. Na nun suuru kanamɔ ka Gusunɔn yĩsiru, a ku man toori. 8 U yeni gerua yèn sɔ̃ Yesu u raa nɛɛ, wɛrɛku ge, gu yario. 9 Ma Yesu nùn bikia u nɛɛ, amɔna wunɛn yĩsiru. U wisa u nɛɛ, nɛn yĩsira Nɔrɔbu domi sa dabi. 10 Ma u Yesu suuru kana u nɛɛ, u ku nu tem mɛ yara. 11 N deema kurusɔ wuu bakaru gara wãa ta dimɔ guurɔ. 12 Ma wɛrɛku ni, nu Yesu kana u de nu da kurusɔ nin mi, nu du ni sɔɔ. 13 Ma Yesu u dera nu da. Ma wɛrɛku ni, nu durɔ wi doonari nu dua kurusɔ ni sɔɔ. Ma kurusɔ wuu te, ta duki sure saa guuru wɔllun di daa bure te sɔɔ. Kurusɔ nin geera tura nge nɔrɔbun suba yiru (2.000) ma ta nim diira. 14 Be ba kurusɔ ni kpare ba duki sua, ba yen labaari kparamɔ wuu maroɔ ka baru kpaanɔ. Tɔmba da bu wa ye n koora. 15 Ba na Yesun mi, ma ba durɔ wi wa wi u raa wɛrɛku dabinu mɔ mi sere ba nu sokumɔ Nɔrɔbu. Win laakari ya wurama, u sɔ̃ u yãnu doke. Sanam mɛya be kpuro ba nanda. 16 Be ba wa ye n durɔ wɛrɛkunugii wi ka maa kurusɔ ni deema, beya ba tɔn be nɔɔsia ye n koora. 17 Ma tɔn be, ba Yesu kana u doona ben tem di. 18 Sanam mɛ Yesu u dumɔ goo sɔɔ, wi wɛrɛkunu raa wãasi mi, u nùn ayeru kana u ka nùn da sannu. 19 Adama Yesu nùn yinari. Ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u doo yɛnuɔ wigibun mi kpa u bu nɔɔsia ye Yinni nùn kua kpuro ka nge mɛ u nùn wɔnwɔndu kua. 20 Durɔ wi, u doona ma u kparamɔ tem mɛ ba ra soku Wusu wɔkuru sɔɔ gãa baka ni Yesu nùn kua. Ma n tɔmbu kpuro maamaaki sãa. 21 Ye Yesu u kpam gɔsirama guru ge u raa wãa, tɔn wɔru guna maa mɛnna win mi daa burerun goorɔ. 22 Durɔ goo wi ba ra soku Yarusi, mɛnnɔ yerun wirugii, u na mi. Ye u Yesu wa u kpuna win wuswaaɔ. 23 Ma u nùn kana gem gem u na u win bii wɔndia nɔma sɔndi wi u wasikiramɔ, kpa u bɛkura u n wãa. 24 Yesu ka nùn da. Ma tɔn wɔru guna nùn swĩi, ya nùn baasi. 25 N deema, tɔn ben suunu sɔɔ kurɔ goo wãa mi, wi u yɛm wĩibu barɔ saa wɔ̃ɔ wɔkura yirun di. 26 Timgii dabiru be ba nùn nɔɔri ba nùn nɔni sɔ̃ɔwa gem gem, ma ya win ye u mɔ kpuro di ma n ǹ sanɔ kue adama n gɔɔgɔm mɔ̀wa n dɔɔ. 27 Ye u Yesun baaru nua u tɔn wɔru ge bukiana u nùn susi biruɔ, ma u win yaberu baba. 28 Domi u gerua win gɔ̃ruɔ u nɛɛ, baa win yaberu, wi, ù n baba u koo bɛkura. 29 Yera win yɛm wĩi bi, bu yɔ̃ra migum migum, ma u gia win wasi sɔɔ ma u bɛkurawa. 30 Ma Yesu tuba mii mii ma win dam mu sɔmburu kua. Ma u sĩira tɔn wɔrun suunu sɔɔ u nɛɛ, wara nɛn yaberu baba. 31 Win bwãaba nùn wisa ba nɛɛ, a tɔn wɔru mɛɛrio ge ga nun mɔnsi. Miya a maa bikiamɔ wara nun baba? 32 U mɛɛra u ka sikerena u ka wa wi u ye kua. 33 Ma kurɔ wi, u diirimɔ ka nandabu, ma u na u kpuna win wuswaaɔ yèn sɔ̃ u yɛ̃ ye n koora wi sɔɔ. Ma u nùn win garin dee dee sɔ̃ɔwa. 34 Ma Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bii kurɔbu, wunɛn naanɛ dokebu nun bɛkia. A doo ka alafia, kpa a n bwãa do. 35 Sanam mɛ Yesu u gari yi gerumɔ gaba na saa Yarusi wirugii win yɛnun di, ma ba wirugii wi sɔ̃ɔwa ma win bii u sariru kua. Mban sɔ̃na u maa yinni baasimɔ. 36 Adama Yesu u ǹ ben gari swaa sue, ma u mɛnnɔ yerun wirugii wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ku bɛrum ko, a gesi naanɛ dokeo. 37 U ǹ dere goo u nùn yɔ̃siri ma n kun mɔ Piɛɛ ka Yakɔbu ka Yakɔbun wɔnɔ Yohanu. 38 Ye ba tura mɛnnɔ yerun wirugii win yɛnuɔ, Yesu u tɔn dabiru wa ba wure bakanu mɔ̀, ba sumɔ ba kuuki mɔ̀. 39 Sanam mɛ u dua dirɔ u bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na i sumɔ, i wure mɛ. Wɔndia wi, u ǹ gu u dòwa. 40 Ma ba nùn yaakoru mɔ̀. Adama ye u be kpuro yara u kpa, u dera wɔndia win tundo ka win mɛro ka be ba wãa ka wi sannu ba dua ka wi, mi wɔndia wi, u kpĩ. 41 U wɔndia win nɔmu nɛnua, ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, talita kum. Yen tubusiana, wɔndia wunɛ, na nun sɔ̃ɔmɔ, a seewo. 42 Ma yande wɔndia wi, u seewa u sĩimɔ, domi wɔ̃ɔ wɔkura yirugiiwa. Biti bu mwa sere n banda. 43 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u sire u nɛɛ, bu ku raa de goo u nɔ. Ma u nɛɛ, bu wɔndia wi dĩanu wɛ̃ɛyɔ u di. 1 Yesu u doona min di u da win tiin wuuɔ, ma win bwãaba ka nùn da. 2 Ye n kua tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsim wɔri mɛnnɔ yerɔ. Tɔn dabi te ta nùn swaa daki, biti bu mwa. Ma ba mɔ̀, man diya u yenin bweseru waama. Bwisi yiràn bwesera ba nùn kã. Amɔna u ka sɔm damgii ninin bweseru mɔ̀. 3 N ǹ dãa dãko wi mini? Maarin bii? Yakɔbu ka Yosɛfu ka Yudu ka Simɔɔban mɔɔ? N ǹ bɛsɛ ka win sesuba sa wãa mini sannu? Yeniban sɔ̃na ba ǹ nùn naanɛ doke. 4 Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gam sari mi Gusunɔn sɔmɔ ku ra n bɛɛrɛ mɔ ma n kun mɔ win tiin temɔ ka win tɔmbun suunu sɔɔ ka win yɛnuɔ. 5 Yesu u ǹ kpĩa u sɔm damgiru garu kue mi, ma n kun mɔ ye u barɔbu gabu nɔma sɔndi u ka bu bɛkia. 6 Ma u biti kua gem gem ben naanɛ doke sarirun sɔ̃. Yen biru Yesu u baru kpaanu daamɔ, u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ. 7 Ma u wɔkura yiru ye soka u bu gɔrimɔ yiru yiru. U bu dam kã wɛrɛkunun wɔllɔ, 8 ma u bu yiire bu ku gãanu kusenu ko sanum sɔ̃ ma n kun mɔ dɛki. Bu ku dĩanu sua, ǹ kun mɛ bɔɔru, ǹ kun mɛ gobi yansurɔru sɔɔ. 9 U nɛɛ bu salubata dokeo adama bu ku yaberu yiruse sua. 10 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ì n wuu gagu dua, i koowo yɛnu teun sɔbu sere i ka wuu ge yari. 11 Bà kun bɛɛ dam koosie gam, ma ba kun bɛɛn gari swaa daki, ì n doonɔ i bɛɛn naasun tua bu kpareo. Yeniwa n ko n sãa seeda ye ya bu taarɛ wɛ̃ɛmɔ. 12 Yera bwãa be, ba doona, ba waasu mɔ̀ ba gerumɔ tɔmbu bu ben gɔ̃rusu gɔsio toranun di. 13 Ma ba wɛrɛku dabinu giramɔ, ba maa barɔ dabinu gum tãremɔ ba bu bɛkiamɔ. 14 N wee, sunɔ Herodu u nua ye gɔro be, ba kua, domi Yesun yĩsira yara. Ma ba nɛɛ, Yohanu Batɛmu kowowa seewa gɔrin di. Yen sɔ̃na u dam mɔ u ka maamaaki mɔ̀. 15 Gaba nɛɛ, Eliwa. Ma gaba maa nɛɛ, u sãawa Gusunɔn sɔmɔ nge win sɔmɔ yerukobu. 16 Adama ye Herodu u ye nua, u nɛɛ, Yohanuwa wìn wiru u dera ba bura, wiya u seewa gɔrin di. 17 N deema Herodu wi, u raa win wɔnɔ Filipun kurɔ Herodia sua kurɔ, ma Yohanu u nùn sɔ̃ɔwa ma n ǹ ka nùn weenɛ u win wɔnɔn kurɔ yɛnu doke. Yen sɔ̃na Herodia u Yohanun mɔru nɛni, u kĩ u nùn go ma u kpana. Adama Herodu u dera ba Yohanu mwa ba pirisɔm doke u ka Herodian gɔ̃ru yɛmiasia. 20 Domi Herodu u Yohanun bɛɛrɛ yɛ̃. U yɛ̃ ma Yohanu sãa tɔn geo wìn wãaru ta dɛɛre, ma u nùn berua u ku wahala wa. U ra kã u Yohanun gari swaa daki baa mɛ gari yi u ra nɔ, yi ra win laakari seeye. 21 Dɔma te Herodu u dim bakam kua u ka win maru tɔ̃ru yaaya, u tɔnwerobu ka tabu wirugibu ka Galilen gobigibu soka. Dɔma teya sanam Herodia naawa. 22 Ye win bii tɔn kurɔ yaabu dua u yawa, n Herodu ka win sɔbu dore. Ma Herodu u wɔndia wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a man bikio ye a kĩ, kon nun ye kɛ̃. 23 Yen biru u gerua ka bɔ̃ri u nɛɛ, ye a bikia kpuro kon nun kɛ̃, baa ǹ n nɛn tem bɔnun na. 24 Ma wɔndia wi, u yara u da u win mɛro bikia mba n weenɛ u sunɔ bikia. Ma mɛro u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u Yohanu Batɛmu kowon wiru bikio. 25 Yande wɔndia wi, u wura ka sɛndaru sunɔn mi, ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na kĩ a man Yohanu Batɛmu kowon wiru kɛ̃ tɛ̃n tɛ̃ pɛrɛnti sɔɔ. 26 Baa mɛ sunɔ win nukura sankira gem gem, ka mɛ, win bɔ̃ri ka win sɔbun sɔ̃, u ǹ kĩ u nùn yinari. 27 Ma u win kiruku turo gɔra ka wooda u ka Yohanu Batɛmu kowon wiru na. Ma kiruku u da u Yohanun wiru bura pirisɔm dirɔ, 28 ma u ka wii te na pɛrɛnti sɔɔ u wɔndia wi wɛ̃, ma wɔndia maa sua u win mɛro wɛ̃. 29 Ye Yohanun bwãaba gari yi nua, ba da ba win goru sua ba sikua. 30 Gɔro be, ba wurama Yesun mi, ma ba nùn saaria kpuro ye ba kua, ka yèn keu ba sɔ̃ɔsi. 31 Ma tɔn dabira naamɔ ben mi ta wemɔ sere wi ka win bwãaba fɛɛ bia bu di. Yen sɔ̃na u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i na su tii kara su da gbaburu gia i wɛ̃ra fiiko. 32 Ma ba goo nimkuu dua ba doona gbaburu gia, wi ka win bwãabu. 33 Adama tɔn dabira wa ba doonɔ, ma ba bu tuba. Yen sɔ̃na tɔmba gbia ba duki da wusu kpuron di mi Yesu ka win bwãaba dɔɔ. 34 Ye Yesu u yara goon di u tɔn wɔru guna wa, ma u yen wɔnwɔndu wa yèn sɔ̃ ba sãa nge yãanu ni nu kun kparo mɔ. Ma u bu gãa dabinu keu sɔ̃ɔsim wɔri. 35 Ye sɔ̃ɔ yãara win bwãaba nùn susi ba nɛɛ, yam mi gbabura, sɔ̃ɔ wee maa yãara. 36 A de tɔn be, bu da baru kpaanɔ ka wuu si su wãa turuku bu dwe ye ba koo di. 37 Adama u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i bu dĩanu wɛ̃ɛyɔ bɛɛn tii. Ba nùn bikia ba nɛɛ, a kĩ su sɔ̃ɔ goobun (200) sɔmburun gobi sua su da su ka pɛ̃ɛ dwe kpa su bu wɛ̃ bu di? 38 Ma Yesu u bu bikia u nɛɛ, pɛ̃ɛ nyewa i mɔ. I doo i wa. Ye ba wa ba nɛɛ, pɛ̃ɛ nɔɔbuwa ka maa swɛ̃ɛ yiru. 39 Ma u win bwãabu yiire bu tɔn be sinasia wuu wuuka yaka bekusu sɔɔ. 40 Ma ba sina wuu wuuka gam wunɔbu (100), gam weeraakuru. 41 Yera Yesu u pɛ̃ɛ nɔɔbu ye sua ka swɛ̃ɛ yiru ye, ma u win nɔni sua wɔllɔ u Gusunɔ siara. Ma u pɛ̃ɛ ye murura u win bwãabu wɛ̃ɛmɔ bu tɔn be yabua. U maa swɛ̃ɛ yi bɔnu kua tɔmbu kpuro bu ka wa. 42 Ma be kpuro ba di ba deba. 43 Ma win bwãaba pɛ̃ɛ ka swɛ̃ɛn sukum gura ye tɔmba di n tiara ma n yiba birenu wɔkura yiru sɔɔ. 44 Be ba pɛ̃ɛ ye di sɔɔ, tɔn durɔbun geera tura nɔrɔbun suba nɔɔbu (5.000). 45 Ye ba kpa yande, Yesu u win bwãabu sɔ̃ɔwa bu goo nimkuu duo bu nùn gbiiya guru giɔ Bɛsaida gia kpa win tii u n tɔn be yarinasiamɔ. 46 Ye u tɔn be nɔɔ kana u kpa, u doona guurun bera gia u ka kanaru ko. 47 Sanam mɛ yam tĩra bwãa be, ba wãa goo nimkuu sɔɔ daa burerun suunuɔ, ma Yesu tia wi turo guruɔ. 48 U wa ma ben sɛsɛra kun maa nim muramɔ yèn sɔ̃ woo damguu ga ka bu yinnamɔ. Sanam mɛ yam sãram dɔɔ, ma u bu turuku kooma u sĩimɔ nim wɔllɔ u kĩ u bu gbiiri. 49 Adama ye ba nùn wa u sĩimɔ nim wɔllɔ ba tamaa siiniwa, ma ba nɔɔgiru sua, 50 domi be kpuro ba nùn waamɔ ma ba nanda. Ma yande Yesu ka bu gari kua u nɛɛ, nɛna, i de bɛɛn laakari yu wurama, i ku nanda. 51 Ma u dua ben goo sɔɔ ma woo ga mari. Yera biti bu mwa n banda, 52 domi pɛ̃ɛ yen sɔm maamaakigira kun bu yeeri ben laakari sarirun sɔ̃. 53 Sanam mɛ ba tɔbura ba kpa, ba tura Genɛsarɛtin temɔ, ma ba gooru girari. 54 Ye ba yara goon di, migum migum tɔmba Yesu tuba. 55 Yera tem mɛn tɔmbu kpuro ba duki daamɔ ma ba ka ben barɔbu naamɔ baama kpuron di Yesun mi, mi ba gesi nua u wãa. 56 Yam kpuro mi Yesu u da, baru kpaanɔ ka wuu marosɔ ka gberu kpaanɛba sɔɔ ba ra ka barɔbu nɛwa ben yaaraɔ kpa bu nùn kana u de bu gesi win yaberun swaa bua baba. Be ba maa ye baba kpuro ba bɛkura. 1 N wee, Falisiba ka wooda yɛ̃robu gabu be ba na Yerusalɛmun di, ba mɛnna Yesun mi. 2 Ba wa win bwãabu gabu ba dimɔ ka nɔm gbeba, ba ǹ niɛ. 3 N deema Falisiba ka maa Yuuba be ba tie ba ben sikadoban deema swĩi. Bà kun niɛ wasa wasa ba ku ra gãanu di. 4 Mɛya maa, bà n yara ba wurama tɔɔwɔn di, bà kun wobura ba ku ra di. Gãa dabina ba ra maa ko ni nu sãa ben deema nge nɔrin teabu, ka wekenu, ka maa gbɛ̃a ye ba kua ka sii gandu. 5 Yen sɔ̃na Falisiba ka wooda yɛ̃robu ba Yesu bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na wunɛn bwãaba ku ra sikadoban deema swĩi. Mban sɔ̃na ba ra di ka nɔm gbeba. 6 Ma Yesu u bu wisa u nɛɛ, Esai u raa Gusunɔn gari gerua sãa sãa bɛɛ murafitiban sɔ̃ sanam mɛ u yorua, "Gusunɔ u nɛɛ, bwese teni ta man bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ ka nɔɔ. Adama ten gɔ̃ru ga ka man toma. 7 Kama ta man sãamɔ. Domi tɔmbun woodawa ya kua ben sɔ̃ɔsiru." 8 Ma Yesu u nɛɛ, i Gusunɔn wooda derimɔ, ma i tɔmbun komanu swĩi. 9 U maa bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, anna a bwisi wa, ma i Gusunɔn wooda yina ma i bɛɛn deema swĩi. 10 Domi Mɔwisi u gerua u nɛɛ, "A wunɛn tundo ka wunɛn mɛro bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ." Ma u kpam nɛɛ, "Wi u win tundo ǹ kun mɛ win mɛro kɔ̃sa gerusi, ba koo yɛ̃ro gowa." 11 Adama bɛɛ i gerumɔ ma goo ù n win tundo ǹ kun mɛ win mɛro sɔ̃ɔwa u nɛɛ, win dukia ye u koo kpĩ u ka nùn somi, koobaniwa, yen tubusiana ya kua Gusunɔgia, 12 n ǹ maa weenɛ yɛ̃ro wi, u win tundo ǹ kun mɛ win mɛro somi. 13 Nge mɛya i Gusunɔn gari tɛɛsimɔ ma i bɛɛn deema swĩi ye ba bɛɛ deria. I maa gãa dabinu ganu mɔ̀ ni nu ka ye weenɛ. 14 Ma Yesu u kpam tɔn wɔru soka win mi, ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i man swaa dakio bɛɛ kpuro i nɔ. 15 Gãa tɔɔkinu sari ni nu dumɔ tɔnu sɔɔ ni nu koo kpĩ nu nùn ko disigii. Adama gãa ni nu yarimɔ tɔnu sɔɔn di, niya nu nùn mɔ̀ disigii. (( 16 Goo ù n swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ.)) 17 Sanam mɛ u tɔn wɔru guna ye deri u dua yɛnuɔ, win bwãaba nùn mɔn ten tubusianu bikia. 18 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛn tii i maa sãa bwisi sarirugibu? I ǹ tuba ma gãa tɔɔkinu ni nu dumɔ tɔnu sɔɔ nu ǹ kpɛ̃ nu nùn ko disigii? 19 Domi dĩanu kun dumɔ win gɔ̃ru sɔɔ ma n kun mɔ win nukurɔ, kpa nu kam ko. Nge mɛya Yesu u bu sɔ̃ɔsimɔ ma dĩanu kpurowa nu dɛɛre. 20 Ma u nɛɛ, gãa ni nu yarimɔ tɔnun gɔ̃run di niya nu nùn mɔ̀ disigii. Niya bwisiku kɔ̃sunu ka kɔ̃ɔ mɛnnabu tantanaru sɔɔ ka gbɛna ka tɔn goobu (200) 22 ka sakararu ka kɔdɛ ka nuku kɔ̃suru ka taki ka kom bɛrɛtɛkɛ ka nɔnu ka tɔn sankubu ka tii suabu ka atafiiru. 23 Gãa kɔ̃su ni kpuro nu yarimɔwa tɔnu sɔɔn di ma nu yɛ̃ro mɔ̀ disigii. 24 Ma Yesu u swaa wɔri u doona Tirin tem gia. U dua yɛnu gagu sɔɔ, u ǹ kĩ goo u n yɛ̃ adama u ǹ kpĩa u kuke. 25 Ma kurɔ goo wìn bii tɔn kurɔ sãa wɛrɛkunugii, u nua ba Yesun gari mɔ̀, ma u na u kpuna win wuswaaɔ. 26 Kurɔ wi, u sãawa Gɛrɛki wi ba mara Fenisiɔ, Sirin tem sɔɔ. U Yesu kanamɔ u nùn win biin wɛrɛku gira. 27 Adama Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n weenɛ bu gina bibu dĩanu wɛ̃, domi n ǹ wã bu bibun dĩanu sua bu bɔ̃nu kɔ̃ɔwa. 28 Ma u Yesu wisa u nɛɛ, mɛya Yinni, adama baa bɔ̃ɔ binu nu ra bibun dĩa buri dɔbiri tabulun kɔkɔrɔ. 29 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wisi bin sɔ̃, a wio. Wɛrɛku ge, ga wunɛn bii doonari. 30 Ye u tura yɛnuɔ u deema bii wi, u kpĩ kpin yerɔ, wɛrɛku ge, ga nùn doonari. 31 Yen biru Yesu u gɔsirama Tirin tem di u dɔɔ Galilen daa bureru gia. Nge mɛ u dɔɔ u Sidonin tem ka tem mɛ ba mɔ̀ Wusu wɔkuru bukiana. 32 Yera gaba ka soso goo na win mi, wi u ku ra kpĩ u gari ko sãa sãa. Ma ba Yesu kana u nùn nɔma sɔndi u bɛkia. 33 U ka nùn da bee tia mi n ka tɔn wɔru toma, ma u win niki binu doke soso win swasu sɔɔ. Ma u yãatam sia u ka win yara baba. 34 Ma Yesu u nɔni sua wɔllɔ, u wom mwɛ, ma u nɛɛ, Efata, yen tubusiana swasu su wukiaro. 35 Mii mii ma durɔ win swasu wukiara, win yara dɛnda, ma u gari kobu wɔri dee dee. 36 Yesu bu yiire bu ku raa goo sɔ̃ adama nge mɛ u bu sɔ̃ɔmɔ kpeetim sari, mɛya ba maa gerumɔ kpeetim sari. 37 Ma biti baka bu mwa n banda ma ba gerumɔ ba mɔ̀, ye u mɔ̀ kpuro gãa burana. U mam derimɔ sosoba gari nɔɔmɔ. Be ba ku ra raa maa gere, ba gerumɔ. 1 Sanam dɔɔ sanam wee, tɔn wɔru guna ya kpam mɛnna win mi. N deema ba ǹ mɔ ye ba koo di. Yera Yesu u win bwãabu soka u nɛɛ, 2 tɔn wɔru gen wɔnwɔnda man mɔ̀ domi yen sɔ̃ɔ ita wee mìn di ba ka man wãa. Ba ǹ maa gãanu mɔ ni ba koo di. 3 Nà n maa nɛɛ bu wio, ba kun gãanu di ba koo wɔruku swaa sɔɔ, domi mìn di ben gaba na, n toma. 4 Ma win bwãaba nùn bikia ba nɛɛ, mana sa ko pɛ̃ɛ wa gbabu teni sɔɔ ye ya koo tɔn beni debia. 5 Yesu bu bikia u nɛɛ, pɛ̃ɛ nyewa i mɔ. Ma ba nɛɛ, nɔɔba yiru. 6 Yera u tɔn wɔru ge sɔ̃ɔwa gu sinɔ temɔ. Ma u pɛ̃ɛ nɔɔba yiru ye sua, u Gusunɔ siara, ma u ye murura u win bwãabu wɛ̃ bu tɔn be yabua. Ma ba ye tɔn wɔru ge bɔnu kua. 7 Ba maa swɛ̃ɛ piiminu ganu mɔ. Ma Yesu u Gusunɔ siara nin sɔ̃, ma u win bwãabu sɔ̃ɔwa bu maa ni tɔn be yabuo. 8 Ba di ba deba. Ma bwãaba sukum mɛ n tie gura ma n yiba birenu nɔɔba yiru sɔɔ. 9 Tɔn ben geera tura nge nɔrɔbun suba nnɛ (4.000). Yen biru Yesu u bu yarinasia. 10 Mii mii wi ka win bwãabu ba goo nimkuu dua ba da tem gam gia mɛ ba ra soku Damanuta. 11 Miya Falisi gaba na Yesun mi, ma ba ka nùn sikirinɔ wɔri. Ba nùn bikia u bu sɔ̃ɔsi ka yĩreru ma win dam weewa wɔllun di. Ba gerua mɛ bu ka win laakari mɛɛri. 12 Yera u wom mwɛ ma u bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na tɛ̃n tɔn beni ba yĩreru bikiamɔ. Ka geema, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, yĩreru garu sari te ba koo bu sɔ̃ɔsi. 13 Ma u bu deri, u kpam goo nimkuu dua u ka tɔbura guru giɔ. 14 Bwãa be, ba duari bu pɛ̃ɛ kusenu ko. Tia tɔnawa ba mɔ goo nimkuu sɔɔ. 15 Yesu bu yiire u nɛɛ, i bɛɛn tii laakari koowo kpa i n Falisiban pɛ̃ɛ seeyatia geri ka maa Herodugia. 16 Ma ba gerunamɔ ben tii tiinɛ sɔɔ ba nɛɛ, yèn sɔ̃ ba ǹ pɛ̃ɛ mɔ yen sɔ̃na u gerua mɛ. 17 Yesu u tuba ye ba gerunamɔ ma u nɛɛ, mban sɔ̃na i gerumɔ i nɛɛ, yèn sɔ̃ i ǹ pɛ̃ɛ mɔ yen sɔ̃na. I ǹ gie? N ǹ bɛɛ yeeri gina? Bɛɛ swaa taoba rò? 18 I ǹ nɔni mɔ rò? I ku ra yam wa? I ǹ swasu mɔ? I ku ra gari nɔ? I ǹ yaaye 19 dɔma te na pɛ̃ɛ nɔɔbu murura tɔmbu nɔrɔbun suba nɔɔbun (5.000) sɔ̃? Birenu nye sɔɔra i gure ye ba di n tia. Ba nùn wisa ba nɛɛ, wɔkura yiru. 20 Yesu u kpam bu bikia u nɛɛ, ye na pɛ̃ɛ nɔɔba yiru murura tɔmbu nɔrɔbun suba nnɛn (4.000) sɔ̃, birenu nye sɔɔra i gure ye ba di n tia. Ba nɛɛ, nɔɔba yiru. 21 Ma u nɛɛ, n ǹ bɛɛ yeeri ka tɛ̃? 22 Sanam mɛ ba tura wuu ge ba ra soku Bɛsaidaɔ, tɔmbu gaba ka wɔ̃ko goo na Yesun mi ma ba nùn kana u nùn baba. 23 U wɔ̃ko win nɔma nɛnua u ka da wuun biruɔ. Yen biru u yãatam sie win nɔniɔ ma u yi nɔma sɔndi u nɛɛ, a gãanu waamɔ? 24 Durɔ wi, u nɔni wukia u nɛɛ, na tɔmbu waamɔ. Ba ka dãnu weenɛ ba sĩimɔ. 25 Ma Yesu kpam win nɔma sɔndi wɔ̃ko win nɔni wɔllɔ. Ye u yãatem nɔni girari, u bɛkura ma u kpuro waamɔ sãa sãa. 26 Yesu nùn sɔ̃ɔwa u wio, u ku maa wura wuu nukurɔ. 27 Sanam mɛya Yesu u doona ka win bwãabu Sesareɔ, Filipin tem gia. Ma swaa sɔɔ u win bwãabu bikia u nɛɛ, na nɛɛ ya? Wara tɔmba gerumɔ na sãa. 28 Ba nɛɛ, gaba gerumɔ Yohanu Batɛmu kowowa, gaba maa gerumɔ Eliwa, ma gaba kpam gerumɔ a sãawa Gusunɔn sɔmɔbun turo. 29 Ma u bu bikia u nɛɛ, to, bɛɛ maa ni, amɔna bɛɛn tii i gerumɔ. Piɛɛ nùn wisa u nɛɛ, a sãawa Kirisi wi. 30 Yera Yesu u bu gerusi u nɛɛ, bu ku raa ye goo sɔ̃. 31 Ma u bwãa be sɔ̃ɔbu wɔri u nɛɛ, Tɔnun Bii u ǹ koo ko u kun nɔni swãa bakaru wa kpa guro gurobu ka yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu bu nùn yina kpa bu nùn go, adama u koo se gɔrin di sɔ̃ɔ itase. 32 U gari yi geruawa kpasasa. Yera Piɛɛ ka nùn da bɔkuɔ ma u nùn gerusibu wɔri. 33 Adama Yesu sĩira u win bwãabu mɛɛra ma u Piɛɛ gerusi u nɛɛ, a dɛsiro nɛn birun di Setam, domi wunɛn bwisikunu kun sãa Gusunɔginu, nu sãawa tɔnuginu. 34 Yen biru Yesu u tɔn wɔru soka ka win bwãabu sannu, ma u nɛɛ, goo ù n kĩ u nɛn yira swĩi nge bɔ̃̀ɔ, u win gɔ̃ru kĩru derio kpa u win tiin dãa bunanaru sua kpa u man swĩi. 35 Domi baawure wi u kĩ u win wãaru di ka win gɔ̃ru kĩru, u koo tu bia. Adama baawure wi u win wãaru yina nɛn sɔ̃ ka nɛn Labaari gean sɔ̃, wiya u koo tu wa ka gem. 36 Arufaani yerà tɔnu u mɔ, baa ù n handunian gãanu kpuro wa, ma u win wãaru bia. 37 Mba tɔnu u koo ka win wãaru kɔsina. 38 Ǹ n mɛn na, baawure wi u nɛn sekuru mɔ̀ ka maa nɛn gari tɛ̃n tɔn kɔ̃sobun suunu sɔɔ, be ba ǹ ka Gusunɔ turo yɔ̃, Tɔnun Bii u koo win sekuru ko ù n wurama win Baaban yiiko sɔɔ ka Gusunɔn gɔrado dɛɛrobu sannu. 1 U kpam bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ gabu be ba yɔ̃ mini, ba koo wa Gusunɔ u bandu swĩi ka ten yiiko bu sere gbi. 2 Sɔ̃ɔ nɔɔba tian biru, Yesu u ka Piɛɛ ka Yakɔbu ka Yohanu da bee tia, ma u bu kpara u ka da guu bakaru garun wɔllɔ be tɔna. Nge mɛ ba nùn mɛɛra ba wa win wasi gɔsia tuki. 3 Win yãnu maa ballimɔ gem gem ma nu burura fem fem. Goo sari handunia mi, wi u koo kpĩ u bekuru tea tu burura nge mɛn bweseru. 4 Yen biru Eli ka Mɔwisi ba bu kurema ba ka Yesu gari mɔ̀. 5 Ma Piɛɛ u Yesu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni, n wã sa n wãa mini. A de su kunu ita ko, teeru wunɛgiru, teeru Mɔwisigiru, teeru maa Eligiru. 6 U yeni gerua yèn sɔ̃ u ǹ yɛ̃ ye u koo gere, domi ba nanda gem gem. 7 Ma guru wira na ta bu wukiri, ma ba nɔɔ gagu nua guru wii ten min di ga nɛɛ, winiwa nɛn Bii kĩnasi, i wigii swaa dakio. 8 Mii mii ye bwãa be, ba mɛɛra ba ka sikerena, ba ǹ maa goo wa ma n kun mɔ Yesu turo ka be. 9 Nge mɛ ba sarɔ guurun di, Yesu u bu yiire bu ku goo sɔ̃ ye ba wa sere Tɔnun Bii u ka se saa gɔrin di. 10 Ba kua ye u bu yiire adama ba bikianamɔ ben tii tiinɛ sɔɔ ba nɛɛ, mba seebu gɔrin din tubusianu. 11 Ma ba nùn bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na wooda yɛ̃roba gerumɔ ma Eliwa koo gbi u na. 12 U bu wisa u nɛɛ, mɛya Eliwa koo gbi u na u baayere kpuro wesia nge mɛ ya raa sãa. Ǹ n mɛn na, mban sɔ̃na Gusunɔn gari maa Tɔnun Biin gari gerumɔ yi nɛɛ, u ǹ koo ko u kun nɔni sɔ̃ɔre gem gem, kpa bu nùn gɛm. 13 Adama na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, Eli u na kɔ ma ba nùn kua nge mɛ ba kĩ, nge mɛ Gusunɔn gari yi win gari gerumɔ. 14 Sanam mɛ ba wurama bwãa be ba tien mi, ba tɔn wɔru wa ga bu sikerenɛ, ma wooda yɛ̃roba ka bu sikirinamɔ. 15 Ye tɔn be kpuro ba Yesu wa, ba biti soora too too, ma ba duki daamɔ win mi bu ka nùn tɔbiri. 16 Ma u win bwãabu bikia u nɛɛ, mban sikirinɔwa i mɔ̀ bɛɛ ka be. 17 Tɔn wɔru ge sɔɔn di goo u nùn wisa u nɛɛ, yinni, na ka nun nɛn bii naawawa yèn sɔ̃ u wɛrɛku mɔ ge ga yinamɔ u gari gere. 18 Baama mi ga nùn seeri ga ra nùn surewa temɔ, kpa u yãatam pɔkeru yari u n donnu temmɔ kpa u bemi. Na maa wunɛn bwãabu kana bu gu gira adama ba kpana. 19 Ma Yesu u bu wisa u nɛɛ, bɛɛ tɔn naanɛ doke sarirugibu, sere saa yerà ko na n ka bɛɛ wãa. Sere domma ko na n ka bɛɛ tɛmanɛ. I ka man bii wi naawa mini. 20 Ma ba ka nùn da win mi. Ye wɛrɛku ge, ga Yesu wa, yande, ga bii wi sura temɔ ka dam u bindimɔ ma u yãatam pɔkeru yarimɔ. 21 Yesu bii win baa bikia u nɛɛ, saa domman diya yeni ya nùn deema. Ma u nɛɛ, saa win birun diya. 22 Kiri kiri ga ra nùn sure dɔ̃ɔ sɔɔ, ǹ kun mɛ nim sɔɔ, kpa ga n kĩ gu nùn kam koosia. Adama à n kaa kpĩ a gãanu ko, a bɛsɛn wɔnwɔndu waawo, kpa a sun faaba ko. 23 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a nɛɛ, nà n kon kpĩ ro! Wi u naanɛ doke, kpuro n koo nùn koora. 24 Ma bii win baa u nɔɔgiru sua u nɛɛ, na naanɛ doke, a man somiɔ kpa nɛn naanɛ dokebu bu sosi. 25 Ye Yesu wa ma tɔn wɔru ga duki naamɔ ga mɛnnamɔ u wɛrɛku ge gerusi u nɛɛ, wɛrɛku wunɛ, wunɛ wi a ra tɔnu ko soso kpa u kpana u gari gere, a bii wi doonario, a ku ra maa wuramɛ win mi. 26 Yera ga bii wi sura ka dam, ma ga kuuki mɔ̀ ga ka doonɔ. Ma bii wi, u kua nge goru sere tɔn dabira mɔ̀, u guwa. 27 Adama Yesu u win nɔmu nɛnua u seeya, ma u yɔ̃ra. 28 Sanam mɛ Yesu u dua yɛnuɔ tɔn tuko goo kun maa ka bu wãa, win bwãaba nùn bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃na be, ba kpana bu wɛrɛku ge gira. 29 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wɛrɛku genin bwesera ku ra doonɛ ma n kun mɔ ka kanaru. 30 Yen biru ba doona min di, ma ba Galilen tem bukiana. N deema u ǹ kĩ goo u n yɛ̃ mi u wãa, 31 domi u win bwãabu sɔ̃ɔmɔ u mɔ̀, ba koo Tɔnun Bii tɔmbu nɔmu sɔndia bu nùn go, adama sɔ̃ɔ itase u koo se gɔrin di. 32 Ye u gerua mi, ya ǹ bu yeeri. Ma ba bɛrum mɔ̀ bu ka nùn yen tubusianu bikia. 33 Ma ba tura Kapenamuɔ. Saa ye u wãa yɛnuɔ u bu bikia u nɛɛ, mba ba sikirinɛmɔ swaa sɔɔ. 34 Adama ba mari sɔ̃ɔ yèn sɔ̃ swaa sɔɔ ba sikirinamɔwa ba n ka yɛ̃ ben suunu sɔɔ wi u bo. 35 Ma u sina u wɔkura yiru ye soka u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, goo ù n kĩ u ko be kpuron wirugii, u koowo be kpuron biruko ka be kpuron sɔmɔ. 36 Yera u bii piibu gagu nɔmu nɛnua u ka na ben suunu sɔɔ. U nùn sua ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 37 baawure wi u bii winin bweseru wura nɛn yĩsirun sɔ̃, nɛna u wura. Baawure wi u maa man wura, n ǹ nɛ turo u wura, u maa wi u man gɔrima wurawa. 38 Yohanu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni sa goo wa u wɛrɛkunu giramɔ ka wunɛn yĩsiru, ma sa nùn yinari yèn sɔ̃ u ǹ nun swĩi ka bɛsɛ sannu. 39 Adama Yesu u nɛɛ, i ku yɛ̃ro yinari, domi goo sari wi u koo maamaaki ko ka nɛn yĩsiru, ù n kpa u n yande nɛn kɔ̃sa gerumɔ. 40 Domi wi u kun ka sun yibɛrɛ tɛɛru nɛni bɛsɛgiiwa. 41 Ka geema, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u bɛɛ nim kã i nɔra yèn sɔ̃ i sãa Kirisigibu yɛ̃ro u koo win are wa. 42 Adama baawure wi u bii piimii ni nu man naanɛ doke min teu torasia, n sanɔ bu nùn nɛɛru gbinisia win wĩirɔ, kpa bu nùn kpɛ̃ɛ nim wɔ̃ku sɔɔ. 43 Ǹ n mɛn na, wunɛn nɔmu ǹ kun mɛ wunɛn nɔɔ teu gà n nun torasia a gu buro. N sanɔ bo a ka nɔm teu ǹ kun mɛ naa teesu wãaru wa te ta ku ra kpe, n kere a n nɔma yiru ka naasu yiru mɔ kpa bu nun kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ sɔɔ ((mi kɔkɔ ni nu ko n ben wasi dimɔ nu ǹ gbimɔ, ka mi dɔ̃ɔ kun gbimɔ.)) 47 Ǹ n maa wunɛn nɔnun na, ga nun torasia a gu wɔwo. N sanɔ a n nɔnu teu mɔ a ka da mi Gusunɔ u bandu swĩi ka sere a n nɔni yiru mɔ kpa bu nun kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ sɔɔ, 48 mi kɔkɔ ni nu ko n ben wasi dimɔ nu ǹ gbimɔ ka mi dɔ̃ɔ kun gbimɔ. 49 Domi ba koo baawure dɔ̃ɔ wisi nge mɛ ba ra bɔru yɛ̃ke dĩanu wɔllɔ. 50 Bɔru gãa geena, adama bɔru tà n nɔɔ gu, ka mba ba koo kpam tu dorasia. I n bɔru mɔ bɛɛn tii sɔɔ, kpa i n nɔɔ nɛ bɛɛn tii tiinɛ sɔɔ. 1 Yen biru Yesu doona min di u da Yudean temɔ ka Yuudɛnin guruɔ. Tɔn wɔru guna kpam mɛnna win mi. Nge mɛ win dɔɔnɛ u kpam bu Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ. 2 Falisi gaba na win mi bu ka win laakari mɛɛri. Ba nùn bikia ba nɛɛ, wooda ya koo wura tɔnu u win kurɔ yina? 3 U bu wisa u nɛɛ, wooda yerà Mɔwisi u bɛɛ wɛ̃. 4 Ba nɛɛ, u nɛɛwa durɔ u yinanaan tireru yore kpa u de win kurɔ u doona. 5 Ma Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛn woo bɔbunun sɔ̃na Mɔwisi u bɛɛ wooda ye yorua. 6 Adama sanam mɛ Gusunɔ u handunia taka kua u tɔmbu taka kuawa durɔ ka kurɔ. 7 Yen sɔ̃na durɔ u koo win tundo ka win mɛro deri kpa wi ka win kurɔ ba n maninɛ, 8 kpa be yiru kpuro bu ko wasi tee. Nge mɛya, ba ǹ maa sãa tɔmbu yiru ma n kun mɔ tɔn turo. 9 Ǹ n mɛn na, tɔnu u ku maa karana ye Gusunɔ u mɛnna. 10 Sanam mɛ Yesu ka win bwãabu ba wura yɛnuɔ, ba nùn gari yin tubusianu bikia. 11 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, baawure wi u win kurɔ yina ma u kpao sua, u sakararu kuawa. 12 Kurɔ goo ù n maa win durɔ yina ma u kpao sua, sakarara u kua. 13 Yera tɔmba ka bibu na win mi u ka bu baba. Adama win bwãaba bu gerusi. 14 Ye Yesu wa ye ba mɔ̀ u mɔru bara, ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i bibu derio bu na nɛn mi, i ku bu yinari, domi Gusunɔ u bandu swĩi tɔmbun sɔ̃ be ba sãa nge bibu. 15 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u kun ban te Gusunɔ u swĩi wure nge mɛ bii yãkabu ga ra gen mɔwɔbu wure, u ǹ kpɛ̃ u n sãa ban tegii. 16 Yera u bibu sua, u ben baawure nɔma sɔndi, ma u bu domaru kua. 17 N wee, ye Yesu u kpam swaa wɔri u doonɔ, durɔ goo duka da win mi u yiira win wuswaaɔ u nɛɛ, yinni, a sãawa tɔn geo, mba kon ko n ka wãaru te ta ku ra kpe wa. 18 Ma Yesu nùn bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na a man sokumɔ tɔn geo. Goo sari wi u sãa geo, ma n kun Gusunɔ turo. 19 N ǹ a wooda yɛ̃ rò ye ya gerumɔ, "I ku tɔnu go. I ku sakararu ko. I ku gbɛni. I ku goo gari mani. I ku goo taki di. I bɛɛn tundo ka mɛro bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ." 20 Ma u nɛɛ, yinni, wooda yeni kpurowa na swĩi nɛn birun di. 21 Yera Yesu u nùn mɛɛra u nùn kĩa ma u nɛɛ, gãa teena nu nun tie. A doo a dɔra kpuro ye a mɔ kpa a yen gobi sãarobu bɔnu kua. À n kua mɛ, kaa n dukia mɔ Gusunɔn mi. Yen biru kpa a na a man swĩi. 22 Adama u mɔrua gari yinin sɔ̃, ma u doona ka nuku sankiranu domi dukia bakagiiwa. 23 Yesu u yam mɛɛra u ka sikerena, ma u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n sɛ̃ gem gem dukiagii u ka ban te Gusunɔ u swĩi wura. 24 Ma biti baka bwãa be mwa win gari yin saabu. Yesu u kpam nɛɛ, bɔrɔba, n sɛ̃ gem gem be ba ben naanɛ doke dukia sɔɔ bu ka ban te Gusunɔ u swĩi wura. 25 Yen sɛ̃sɔ ga kpã n kere yooyoo gu du yaburan wɛ̃rɔ gu yari. 26 Bwãa be, ba biti soora ma ba bikianamɔ ba mɔ̀, ǹ n mɛn na, wara koo den faaba wa. 27 Yesu bu mɛɛra tii, ma u nɛɛ, tɔmbun miya ya ǹ koorɔ, adama Gusunɔn mi ya koo koora, domi Gusunɔ u ku ra gãanu ganu kpanɛ. 28 Ma Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n wee, sa kpuro deri sa nun swĩi. 29 Yesu nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, goo ù n win kpaaru deri nɛn sɔ̃ ka Labaari gean sɔ̃, ǹ kun mɛ win maabu ka win wɔnɔbu ka win sesubu, ǹ kun mɛ win mɛro ka win tundo, ǹ kun mɛ win bibu, ǹ kun mɛ win gbea, 30 u koo kpam kpaanu wa wunɔm wunɔm tɛ̃ saa yeni sɔɔ. U koo dinu wa, ka maabu ka wɔnɔbu ka sesubu ka mɛrobu ka bibu ka gbea, ka maa nɔni swãaru. Sia u koo maa wãaru te ta ku ra kpe wa. 31 Adama tɔn dabinu be ba tɛ̃ sãa gbiikobu ba koo ra ko dãakobu, be ba maa tɛ̃ sãa dãakobu, ba koo ra ko gbiikobu. 32 Yesu u win bwãabu gbiiye ba swaa mɔ̀ ba dɔɔ Yerusalɛmuɔ. Biti win bwãabu mɔ̀, ma be ba bu swĩi ba nande. Ma Yesu kpam gɛra bee tia ka wɔkura yiru ye, u bu sɔ̃ɔbu wɔri ye n koo nùn deema. 33 U nɛɛ, n wee, sa Yerusalɛmu dɔɔ mi ba koo Tɔnun Bii yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu nɔmu sɔndia. Ba koo nùn taarɛ wɛ̃ bu ka nùn go, kpa bu nùn tɔn tukobu nɔmu sɔndia. 34 Beya ba koo nùn yaakoru ko, bu nùn yãatam sie, bu nùn sɛni so. Yen biru kpa bu nùn go. Sɔ̃ɔ itase kpa u se gɔrin di. 35 Yera Yakɔbu ka Yohanu, Sebeden bibu, ba susi Yesun bɔkuɔ ma ba nɛɛ, yinni sa kĩ a sun kua ye sa ko nun bikia. 36 Ma u bu bikia, mba i kĩ n bɛɛ kua. 37 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, a de su sina, turo wunɛn nɔm geuɔ turo maa wunɛn nɔm dwarɔ, wunɛn yiiko sɔɔ. 38 Yesu u nɛɛ, i ǹ yɛ̃ ye i bikiamɔ. I ko kpĩ i wahala sɔbe ye kon sɔbe? I ko batɛmu ye kpĩ yèn bweseru ba koo man ko? 39 Ba nɛɛ, sa ko kpĩ. Ma Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, geema, i ko wahala wa ye kon wa, ba koo maa nɛn batɛmun bweseru bɛɛ ko, 40 adama n ǹ nɛn baa n ka gɔsi be ba koo sina nɛn nɔm geuɔ ka nɛn nɔm dwarɔ. Tɔn bèn sɔ̃ aye ni, nu sɔɔru sãa, beya ba koo nu wa. 41 Ye bwãabu wɔku te ta tie ta gari yi nua, ta ka Yakɔbu ka Yohanu mɔru kua. 42 Ma Yesu u bu soka u nɛɛ, bɛɛn tii i yɛ̃ nge mɛ be tɔn tukoba ra garisi ben tem yɛ̃robu, ba ra n bu dam dɔremɔ kpa ben wirugibu ba n bu taare. 43 Adama n ǹ sãa mɛ bɛɛn mi. Bɛɛn goo ù n kĩ u ko wirugii bɛɛn suunu sɔɔ, u koowo bɛɛn sɔmɔ. 44 Mɛya maa bɛɛn wi u kĩ u ko gbiikoo, u koowo bɛɛ kpuron yoo. 45 Domi baa Tɔnun Bii, u ǹ nɛ bu ka nùn sã, u nawa u ka gabu sã, kpa u gbi u ka tɔn dabinu yakia. 46 Yera ba Yeriko dua. Sanam mɛ Yesu u yariɔ ka win bwãabu ka tɔn wɔru guna sannu, bara kowo wɔ̃ko goo wi ba ra soku Baatimɛ, Timɛn bii, u sɔ̃ swaa baarɔ. 47 Ye u nua ma Yesu Nasarɛtigiiwa wãa mi, u nɔɔgiru sua u mɔ̀, Yesu, Dafidin sikadobu, a nɛn wɔnwɔndu waawo. 48 Ma tɔn dabira nùn gerusimɔ, ba nùn sɔ̃ɔmɔ u mario. Adama u gbãramɔ too too u mɔ̀, Dafidin sikadobu, a nɛn wɔnwɔndu waawo. 49 Yesu yɔ̃ra, ma u nɛɛ bu nùn sokuma. Ba wɔ̃ko wi soka ba nùn sɔ̃ɔwa u ku mwia kpana, u seewo, Yesu u nùn soku. 50 Wɔ̃ko wi, u win gɔ̃gɔ kakia u kɔ̃ u seewa fuuku, ma u na Yesun mi. 51 Ma Yesu u nùn bikia u nɛɛ, mba a kĩ n nun kua. Ma wɔ̃ko wi, u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yinni na kĩ n yam wawa. 52 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a doo, wunɛn naanɛ dokebu nun bɛkia. Mii mii u yam wa, ma u Yesu swĩi swaa yen min di. 1 Sanam mɛ ba Yerusalɛmu turuku kua Bɛtefagi ka Betanin bɔkuɔ, ba tura Olifin guurɔ. Yera Yesu u win bwãabu yiru gɔra. 2 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i doo baru kpaa te i mɛɛra bɛɛn wuswaaɔ mi. Ì n dua mi, i ko kɛtɛku buu wa ga sɔri ge goo kun sɔnire, i gu sɔsiama i ka na. 3 Goo ù n bɛɛ bikia mban sɔ̃na i gu sɔsiamɔ, i nɛɛ, Yinniwa u gen bukata mɔ. Mii mii u koo de i ka gu na mini. 4 Ma ba doona ba tura mi ba kɛtɛku buu ge wa ga sɔri yɛnu kɔnnɔn gamboɔ swaa baarɔ. Ma ba gu sɔsia. 5 Gabu be ba yɔ̃ mi, ba bu bikia, amɔna! Mban sɔ̃na i kɛtɛku buu ge sɔsiamɔ. 6 Ba bu sɔ̃ɔwa nge mɛ Yesu u nɛɛ bu gere, ma ba bu deri ba ka doona. 7 Ba kɛtɛku buu ge gawa ba ka Yesu daawa. Ma ba ben yabenu potira ba tɛria gen wɔllɔ, ma Yesu u nu sinari. 8 Tɔn dabinu nu nin yabenu tɛria swaa sɔɔ, ma gaba maa bãa kakosu bɔɔrimɔ ba tɛriamɔ swaa mi. 9 Be ba nùn gbiiye ka be ba nùn swĩi biruɔ, ba gbãsukumɔ ba mɔ̀, "Baruka! U sãawa domarugii wi u sisi Yinnin yĩsiru sɔɔ. 10 Domarugira bɛsɛn baaba Dafidin ban te ta sisi. Bu Gusunɔ siaro wɔllɔ!" 11 Yera Yesu u Yerusalɛmu dua u da sãa yerɔ, ma u gãanu kpuro mɛɛra u ka sikerena. Adama ye u wa yam tĩra u yara u da Betani gia ka win bwãabu wɔkura yiru ye. 12 Yen sisiru, ye ba doona Betanin di, yera gɔ̃ɔra Yesu mɔ̀. 13 Ma u dãru garu wa sarun di te ba mɔ̀ figie ta wurusu kpare. U da mi, u ka wa nge ta mara. Adama ye u tura mi, u ǹ gãanu ganu wa ma n kun mɔ wurusu yèn sɔ̃ sanam mɛ, mu ǹ sãa ten marubun saa. 14 Yesu tu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, goo kun maa ten binu dimɔ sere ka baadommaɔ. Win bwãaba maa gari yi nua. 15 Sanam mɛ ba tura Yerusalɛmuɔ Yesu u da sãa yerɔ. Ma u be ba kiaru dɔramɔ ka be ba dwemɔ mi giram wɔri. U be ba gobi kɔsimɔn tabuluba fukura, ka totobɛrɛ dɔrobun kitanu. 16 U ǹ maa dere goo u ka gãanu bukiana sãa yeru mi. 17 Yera u tɔn be sɔ̃ɔbu wɔri u nɛɛ, ba yorua ma Gusunɔ u nɛɛ, "Win diru ta ko n sãawa kanarun diru tɔmbu kpuron sɔ̃." Adama bɛɛ i tu kua gbɛnɔbun wãa yeru. 18 Ye yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ba gari yi nua, yera ba swaa kasu bu ka Yesu go. Adama ba nùn bɛrum sãa domi tɔn wɔru ge, ga biti soora win keu sɔ̃ɔsibun sɔ̃. 19 Ye sɔ̃ɔ kpa, Yesu ka win bwãabu ba yara wuun di. 20 Yen sisiru bururu, nge mɛ ba sarɔ, ba dãa te Yesu u bɔ̃rusi mi wa ta gbera mam mam sere ka ten gbiniɔ. 21 Yera Piɛɛ u yaaya ye Yesu raa gerua ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni a figie ye mɛɛrio ye a bɔ̃rusi, wee ya gbera. 22 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i de i n Gusunɔ naanɛ sãa. 23 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u guu teni sɔ̃ɔmɔ tu seewo tu tii sure nim wɔ̃ku sɔɔ, ma u kun sika sika mɔ̀ win gɔ̃ruɔ kpa u n naanɛ doke ye u gerumɔ sɔɔ mɛya n koo maa nùn koora. 24 Yenin sɔ̃na na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, gãanu baanire ni i bikiamɔ kanaru sɔɔ, i naanɛ dokeo ma i nu wa i mwa kɔ, mɛya n koo maa bɛɛ kua. 25 Sanam mɛ i yɔ̃ i kanaru mɔ̀, ì n gãanu mɔɔsinɛ ka goo, i gina yɛ̃ro suuru kuo, kpa bɛɛn Baaba wi u wãa wɔllɔ u maa bɛɛ bɛɛn toranu suuru kua. (( 26 Adama bɛɛ, ì kun gabu suuru kue, bɛɛn Baaba wi u wãa wɔllɔ, u ǹ koo maa bɛɛ bɛɛn toranu suuru kua.)) 27 N wee, ba kpam wura Yerusalɛmuɔ. Nge mɛ Yesu u bɔsu sãa yerɔ, yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ka guro gurobu ba na win mi, 28 ba nùn bikia ba nɛɛ, weren yiikowa a ka yeni mɔ̀. Wara nun yiiko wɛ̃ a ka yenin bweseru ko. 29 Yesu bu wisa u nɛɛ, kon bɛɛ gari tia gaa bikia. Ì n kpĩa i man ye wisa, sanam mɛya kon bɛɛ sɔ̃ yiiko ye na ka yeni mɔ̀. 30 Batɛmu ye Yohanu u mɔ̀, weren yiikowa u ka mɔ̀. Gusunɔgia? Nge tɔnugia. I man wisio. 31 Ma ba wesiana ben tii tiinɛ sɔɔ ba nɛɛ, mba sa ko nùn wisi. Tɛ̃ nɔ? Sà n gerua sa nɛɛ Gusunɔn yiikowa, u koo nɛɛ, mban sɔ̃na sa ǹ Yohanu naanɛ doke. 32 Sà n maa gerua sa nɛɛ, tɔnugia, to. N deema ba tɔmbun bɛrum mɔ domi tɔmbu kpurowa ba wura kam kam ma Yohanu u sãa Gusunɔn sɔmɔ. 33 Yen sɔ̃na ba Yesu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, ba ǹ yɛ̃. Ma Yesu maa bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna kun maa bɛɛ sɔ̃ɔmɔ wìn yiiko na ka yeni mɔ̀. 1 Yen biru, Yesu u ka bu mɔndu gari sɔ̃ɔwa. U nɛɛ, durɔ goo u gbaaru kua mi u dãa bii duronu duura ni ba ra soku resɛm, ma u kara kua u ka sikerena. U maa wɔru gba mi ba koo dãa bii ni gama ma u gbaa kɔ̃su yeru kua. Yera u gbaa wukobu kasu u bu ye nɔmu bɛria ma u wigiru doona. 2 Sanam mɛ dãa binun sɔribu tura, u win sɔm kowo gɔra gbaa wuko ben mi bu win bɔnu mwaama. 3 Yera gbaa wuko be, ba sɔm kowo wi mwa ba so ma ba nùn gɔsia nɔm dira. 4 Yera u kpam bu sɔm kowo goo gɔria ma gbaa wuko be, ba nùn so wirɔ ma ba nùn yaa kasiki. 5 Gbaa yɛ̃ro wi, u kpam maa bu sɔm kowo gɔria, ma ba nùn go. Mɛya ba ben dabinu kua, ba gabu so ba gabu go. 6 Tɛ̃, n tie gbaa yɛ̃ro win bii kĩnasin tii tii. Wiya u bu gɔria dãkuru u nɛɛ, ba koo win biin nɔnu nasia. 7 Adama gbaa wuko be, ba wesiana ba nɛɛ, winiwa gbaa ten tubi dio. I na su nùn go kpa gbaa te, tu ko bɛsɛgiru. 8 Yera ba aluwaasi wi mwa ba go. Ma ba win goru yara gbaarun di. 9 Yesu u nɛɛ, tɛ̃, amɔna gbaa yɛ̃ro wi, u koo ko. U koo da u gbaa wuko be go kpa u win gbaaru gabu nɔmu sɔndia. 10 Bɛɛ i ǹ gari yini gara Gusunɔn gari sɔɔ yi yi nɛɛ, "Kpee te banɔba yina, tera ta kua gani gɔmburun dam. 11 Yinniwa ye kua, ma n kua maamaaki bɛsɛn nɔni sɔɔ." 12 Yera ba swaa kasu bu ka nùn mwa, domi ba tuba ma ben sɔ̃na u mɔn te kua. Adama ba tɔn wɔru nasia, ma ba nùn deri ba doona. 13 Ma ba Falisi gabu ka Herodun tɔmbu gabu gɔra Yesun mi, bu ka nùn garin yina bɛria. 14 Ye ba tura win mi, ba nɛɛ, yinni, sa yɛ̃ ma a ra gem gere. Mɛya a ku ra goon nɔnu mɛɛri, domi a ku ra gari gere binɛ ka bɛrum sɔ̃, adama a tɔmbu Gusunɔn swaa sɔ̃ɔsimɔwa dee dee. N weenɛ su tem yɛ̃ro wɔ̃ɔ gobi kɔsia? Nge su ku kɔsia. 15 Adama Yesu u ben murafiti te tuba ma u nɛɛ, mban sɔ̃na i ka man garin yina bɛriammɛ. I man sii geesun gobi sɔ̃ɔsima n wa. 16 Ba nùn sɔ̃ɔsi. Ma u bu bikia u nɛɛ, weren foto ka yĩrera mini. Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, tem yɛ̃rogia. 17 Yera Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i tem yɛ̃ro kɔsio ye ya sãa tem yɛ̃rogia kpa i maa Gusunɔ kɔsia ye ya sãa Gusunɔgia. Yera biti baka bu mwa n banda win sɔ̃. 18 Yera Sadusi be ba ra nɛɛ, gɔriba kun seemɔ, ba da Yesun mi, ba nùn bikia ba nɛɛ, 19 yinni, Mɔwisi u sun wooda wɛ̃ u nɛɛ, goo ù n gu ma u kurɔ deri, ma wi ka kurɔ wi, ba ǹ bii mɔ, n weenɛ yɛ̃ro win wɔnɔ u kurɔ gɔmini wi sua, kpa u ka mɔɔ bibu marua. 20 Wee, tundo turosibu nɔɔba yiru gaba raa wãa. Ben gbiikoo u kurɔ sua ma u gu, u ǹ ka kurɔ wi bii mara. 21 Yera ben yiruse u kurɔ gɔmini wi sua. Win tii maa gu, u ǹ ka kurɔ wi bii mara. Nge mɛya ben itasen tii, 22 sere n ka girari ben nɔɔba yiruse, ba ǹ ka kurɔ wi bii mara. Be kpuron biruwa kurɔ win tii maa gu. 23 Dɔma te gɔriba koo se, tɔn ben wara ko n kurɔ wi mɔ. Domi be nɔɔba yiru ye kpuro ba nùn yɛ̃wa kurɔ. 24 Yesu bu wisa u nɛɛ, i ǹ Gusunɔn gari ka win dam yɛ̃. N ǹ yen sɔ̃na i tore? 25 Domi sanam mɛ gɔriba koo se durɔbu ka kurɔbu ba ǹ maa suanamɔ, ba ko n sãawa nge Gusunɔn gɔradoba. 26 Ye n maa sãa gɔribun seebun gari, i ǹ garire Mɔwisin tireru sɔɔ mi awĩi dɔ̃ɔgiin gari wãa nge mɛ Gusunɔ u ka nùn gari kua u nɛɛ, "Wiya Aburahamun Yinni, ka Isakin Yinni, ka Yakɔbun Yinni." 27 Wee, Gusunɔ u ǹ sãa gɔribun Yinni. U sãawa wasobugii. Yenin sɔ̃na bɛɛn torara kpã. 28 N wee, wooda yɛ̃ro goo u ben sikirinɔ ge nua. U wa ma Yesu u Sadusi be gari gee wisa, ma u da Yesun mi u nùn bikia u nɛɛ, woodaba kpuro sɔɔ yerà ya kere. 29 Yesu u nɛɛ, wooda ye ya kere wee, "Bɛɛ Isireliba, i swaa dakio, Gusunɔ bɛsɛn Yinni, wi turowa Yinni. 30 A Gusunɔ wunɛn Yinni kĩɔ ka wunɛn gɔ̃ru kpuro ka wunɛn bwɛ̃ra kpuro ka wunɛn bwisikunu kpuro ka wunɛn dam kpuro." 31 Yen yiruse wee, "A wunɛn tɔnusi kĩɔ nge wunɛn tii tii." Wooda gaa maa sari ye ya yeni kere. 32 Ma wooda yɛ̃ro wi, u Yesu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, to, n wã yinni. Gema a gerua ye a nɛɛ Gusunɔ turowa wãa, goo maa sari ma n kun mɔ wi. 33 Ma tɔnu ù n Gusunɔ kĩa ka win gɔ̃ru kpuro ka win bwisikunu kpuro ka win dam kpuro, ù n maa win tɔnusi kĩa nge win tii tii, yeya ya yãku dɔ̃ɔ mwaararuginu ka yãku ni nu tie kere. 34 Ye Yesu u wa ma u yeni geruawa ka yɛ̃run baa, yera u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a turuku kooma a ka du mi Gusunɔ u bandu swĩi. Yenin biru goo kun maa kãka u Yesu gãanu ganu bikie. 35 Yen biru, nge mɛ Yesu u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ sãa yerɔ, u tɔmbu bikia u nɛɛ, amɔna wooda yɛ̃roba koo kpĩ bu gere ma Kirisi u sãawa Dafidin bii. 36 Dafidin tii, ka Hunde Dɛɛron sɔ̃ɔsiru u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u nɛn Yinni sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a sinɔ nɛn nɔm geuɔ sere n ka nun wunɛn yibɛrɛba taarea." 37 Dafidin tii u nùn soka Yinni. Amɔna u ko n maa ka sãa win bii. Ma tɔn wɔru ge, ga Yesun gari swaa daki ka nuku dobu. 38 Win keu sɔ̃ɔsibu sɔɔ u nɛɛ, i tii laakari koowo ka wooda yɛ̃robu be ba kĩ ba n bɔsu ka yabe dɛndɛnnu, ba maa tɔbirinaa kĩ batuma sɔɔ ka bɛɛrɛ. 39 Ma ba sin yee bɛɛrɛginu kĩ mɛnnɔ yenɔ ka maa aye bɛɛrɛginu tɔ̃ɔ baka yerɔ. 40 Ba gɔminibun yɛnusu dimɔ ka taki ma ba kana dɛndɛnnu mɔ̀ bu ka bu wan sɔ̃. Ba koo bu taarɛ wɛ̃ n kpã. 41 Yera Yesu u da u sina sãa yerun kpakoro te ba ra gobi doken bɔkuɔ, ma u mɛɛra nge mɛ tɔmba gobi kpɛ̃ɛmɔ te sɔɔ. Gobigibu dabiru ba gobi bɛkɛ doke. 42 Yera gɔmini sãaro goo u na ma u gobi piiminu yiru doke mi, yìn geera sãa nge faram yirun saka. 43 Ma Yesu u win bwãabu soka u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, gɔmini sãaro wini, u gobi doke kpakoro teni sɔɔ n tɔmbu kpuro kere. 44 Domi be kpuro, ye n sɔndi ben mɔɔ bakaru sɔɔ, yera ba wuna ba doke, adama kurɔ wi, win yãaru sɔɔra u kpuro kpɛ̃ɛ ye u ka tii kɔ̃su. 1 Nge mɛ Yesu u yariɔ sãa yerun di, win bɔ̃ɔ turo u nɛɛ, yinni, anna a dii bakanu wa ka nin kpee buranu! 2 Ma Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a dii baka ni wa? Baa kpee teeru ta ǹ ko n sɔndi ten tensim wɔllɔ. Ba koo ni kpuro surawa. 3 Yen biru Yesu u da Olifin guurɔ u sina u wuswaa kisi sãa yeru gia. Yera Piɛɛ ka Yakɔbu ka Yohanu ka Andere ba da be tɔna ba nùn bikia ba nɛɛ, 4 a sun sɔ̃ɔwɔ, domma yabu ye, ya koo koora. Yĩre terà ta koo sun sɔ̃ɔsi ma yen saa ya tura. 5 Ma Yesu u bu sɔ̃ɔbu wɔri u nɛɛ, i tii laakari koowo, kpa goo ku raa bɛɛ nɔni wɔ̃ke. 6 Tɔn dabira koo na ka nɛn yĩsiru ba n mɔ̀, beya ba sãa Kirisi wi, kpa bu tɔn dabinu nɔni wɔ̃ke. 7 Ì n tabun damu damusu nɔɔmɔ, i ku de n bɛɛ bɛrum ko. Yeni ya ǹ koo ko ya kun koore, adama n ǹ gina handunian kpeeru mi. 8 Domi bwesenu koo seesina. Sinamba koo seesina. Tem yĩiribu ka gɔ̃ɔru ko n wãa gam ka gam. Ye kpuro n ko n sãawa nge tɔn kurɔn nuku wuriribun tore. 9 Adama bɛɛ, i n bɛɛn tii sɛ. Domi ba koo bɛɛ mwa kpa bu bɛɛ siri kowobu nɔmu sɔndia. Ba koo maa bɛɛ so mɛnnɔ yenɔ, kpa bu ka bɛɛ da tem yɛ̃robu ka sinambun wuswaaɔ nɛn sɔ̃ kpa i ka seeda di. 10 Yu sere koora mɛ ba koo gina bwesenu kpuro Labaari gea waasu kua. 11 Adama sanam mɛ ba bɛɛ gawe ba ka dɔɔ bu bɛɛ siri kowobu nɔmu bɛria, i ku gbi i wurura ka ye i ko gere. Saa ye, yà n tunuma, i geruo ye Gusunɔ u koo bɛɛ sɔ̃. Domi n ǹ bɛɛn tii i ko gere, ma n kun mɔ Hunde Dɛɛro. 12 Mɔɔ ka wɔnɔ ba koo kɔrumɔtɔnu kuana bu ka ben turo go, mɛya tundoba koo maa ben bibu kua. Bibu ba koo ben mɔwɔbu seesi kpa bu de bu bu go. 13 Tɔmbu kpurowa ba ko n bɛɛ tusa nɛn yĩsirun sɔ̃. Adama wi u tɛmana sere ka nɔrɔ, u koo faaba wa. 14 Yesu maa nɛɛ, adama i ko kam koosion bwãaroku kɔ̃su wa ga yɔ̃ mi n ǹ weenɛ ga n wãa. Wi u tire teni garimɔ u tubuo sãa sãa. Sanam mɛya n weenɛ be ba wãa Yudeaɔ bu kpikiru su bu da guunɔ. 15 Kpa wi u wãa dii tɛɛra wɔllɔ u ku sara u du dirɔ u gãanu sua. 16 Wi u maa woo gberɔ u ku gɔsira yɛnuɔ u win yabe bakaru sua. 17 Anna kurɔ ben nɔni swãara ko n nɛ sanam mɛ, be ba guri mɔ ka be ba bibu bɔm kɛ̃mɔ. 18 I Gusunɔ kanɔ kpa saa ye, yu ku raa ko woorun sanam. 19 Domi sanam mɛ sɔɔ, nɔni swãa bakara ko n wãa tèn bweseru ta ǹ koore saa handunian toren di sere ka gisɔ. Ten bwesera kun mam maa sisi. 20 Yinni ù kun daa tɔ̃ɔ te kawe, goo kun tiarɔ. Adama wigii be u gɔsan sɔ̃na u tɔ̃ɔ te kawa. 21 Saa ye sɔɔ, goo ù n bɛɛ sɔ̃ɔmɔ u nɛɛ, Kirisi wi, u wãa mini, ǹ kun mɛ u wãa miɔnɔ, i ku ra naanɛ ko. 22 Domi Kirisi weesugibu ka sɔmɔ weesugiba koo yari. Ba koo yĩrenu ka sɔm maamaakigia ko, bu ka be Gusunɔ u gɔsa nɔni wɔ̃ke ǹ n ko n koora. 23 Wee, na bɛɛ yeni kpuro sɔ̃ɔwa kɔ yu sere koora. Yen sɔ̃, i n tii sɛ. 24 Yesu maa nɛɛ, adama saa ye sɔɔ, nɔni swãarun biru, sɔ̃ɔ u koo yam tĩra, suru kun maa waarɔ. 25 Wɔllun kperi yi koo wɔruma temɔ, kpa wɔllun dam mu yĩiri. 26 Saa yera ba koo Tɔnun Bii wa u kurama guru winu sɔɔ ka dam bakam ka yiiko. 27 U koo win gɔradoba gɔri handunian goonu nnɛ sɔɔ bu be u gɔsa mɛnna saa handunian nɔrun di sere ka wɔllɔ. 28 Yesu maa nɛɛ, tɛ̃ i de dãa te ba mɔ̀ figie tu bɛɛ gari gɛɛ sɔ̃ɔsi. Sanam mɛ ta kpararu torua, i yɛ̃ ma tomburura ta turuku kua. 29 Nge mɛya maa, ì n wa yeni kpuro ya kooramɔ, i n yɛ̃ ma nɛ Tɔnun Bii na turuku kuawa, na mam wãa kɔnnɔwɔ. 30 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, tɛ̃n tɔn beni ba ǹ gbimɔ ye kpuro yu ka koora. 31 Wɔllu ka tem baa ya koo doona, adama nɛn gari kun doonɔ pai. 32 Yesu maa nɛɛ, ye n sãa nɛn naarun saa, goo sari wi u yen tɔ̃ru yɛ̃, baa Gusunɔn gɔradoba be ba wãa wɔllɔ, baa mam Biin tii, ma n kun mɔ Baaba turo. 33 I n tii sɛ kpa i n swaa mɛɛra, domi i ǹ yɛ̃ dɔma te tɔ̃ɔ te, ta koo tunuma. 34 N ko n sãawa nge durɔ goo wi u sanum dɔɔ. U win yɛnu win sɔm kowobu nɔmu sɔndia, u ben baawure win sɔmburu wɛ̃, ma u kɔnnɔ kɔ̃so sɔ̃ɔwa u n swaa mɛɛra. 35 Ǹ n mɛn na, i n swaa mɛɛra, domi i ǹ yɛ̃ nge yɛnu yɛ̃ro u koo tunuma yoka, ǹ kun mɛ wɔ̃ku suunu, ǹ kun mɛ saa ye gue sumɔ, ǹ kun mɛ bururu. 36 Ù n tunuma suaru sɔɔ, kpa u ku raa bɛɛ deema i dò. 37 Ye na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ yera na maa baawure sɔ̃ɔmɔ, i n swaa mɛɛra. 1 N wee, n tie sɔ̃ɔ yiru bu ka Gɔɔ sararibu ka pɛ̃ɛ ye ba kun seeyatia doken tɔ̃ɔ bakaru ko. Ma yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ba swaa kasu bu ka Yesu mwa asiri sɔɔ bu go, 2 domi ba gerumɔ ba mɔ̀, n ǹ weenɛ bu ko tɔ̃ɔ baka te sɔɔ, kpa n ku raa ko gari baka tɔmbun suunu sɔɔ. 3 Sanam mɛ Yesu u wãa Betaniɔ Simɔɔn yɛnuɔ wi u raa bara disigiru mɔ, kurɔ goo u na win mi u too buraru nɛni te ba kua ka abatiri, te ta turare gobi bɛkɛgia yiba ye ba kua ka naadin gum. U too te kɔra ma u turare ye yɛ̃ka Yesun wirɔ sanam mɛ u dimɔ. 4 Gabu ba sɔ̃ɔnamɔ ka mɔru ba nɛɛ, mban sɔ̃na u turare ye kam koosia. 5 Sa ko raa kpĩ su ye dɔra yu ko sɔm kowon wɔ̃ɔ tian kɔsiarun saka, kpa su gobi yi sãarobu bɔnu kua. Ma ba kurɔ wi wɔkisi. 6 Adama Yesu u nɛɛ, i nùn derio. Mba n kua i ka nùn wɔkisimɔ. Gãa burana u man kua. 7 Baadommawa sãarobu ba wãa bɛɛn suunu sɔɔ. Sanam baamɛre mɛ i kĩ, i ko kpĩ i bu durom kua. Adama nɛna na ǹ ko na n wãa ka bɛɛ ka baadomma. 8 U kua nge mɛ win mɔra nɛ. U nawa u ka nɛn wasin sikubun sɔɔru ko bu sere yi sike. 9 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baama mi ba Labaari gea waasu mɔ̀ handunia kpuro sɔɔ, ba koo maa kurɔ win gari gere ye u kua minin sɔ̃, ba n ka nùn yaaye. 10 Yen biru Yudasi Isikariɔtu, bwãabu wɔkura yiru yen turo, u da yãku kowo tɔnwerobun mi u ka bu Yesu nɔmu sɔndia. 11 Ben nukura dora gem gem ye ba win gari nua ma ba nùn gobi nɔɔ mwɛɛru kua yi ba koo nùn kɛ̃. Ma u swaa kasu nge mɛ u koo ko u ka Yesu bu nɔmu sɔndia ù n saa wa. 12 Pɛ̃ɛ ye ba kun seeyatia doken tɔ̃ɔ bakarun tɔ̃ɔ gbiikiru, tè sɔɔ ba ra Gɔɔ sararibun yãanu go, Yesun bwãaba na win mi ba nɛɛ, mana a kĩ su nun Gɔɔ sararibun yaa dibun sɔɔru kua. 13 Yera Yesu u win bwãabun yiru gɔra u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i doo wuu sɔɔ, i ko ka durɔ goo yinna u nim tooru sɔɔwa. I nùn swĩiyɔ. 14 Yɛnu mi u dua, i yɛnu gen yɛ̃ro sɔ̃ɔwɔ i nɛɛ, yinni u nɛɛ, diru mana wi ka win bwãabu ba koo be Gɔɔ sararibun yaa dibu di. 15 Durɔ wi, u koo bɛɛ gidambisa baka sɔ̃ɔsi ye ba sɔɔru kua ka gãa nìn bukata sa mɔ kpuro. Miya i ko i sun Gɔɔ sararibun sɔɔru kua. 16 Ma bwãa be, ba swaa wɔri ba tura wuu gen mi, ba ye kpuro wa nge mɛ Yesu u raa bu sɔ̃ɔwa. Ma ba Gɔɔ sararibun yaa dibu sɔɔru kua. 17 Ye n kua yoka Yesu u da mi ka win bwãabu wɔkura yiru ye. 18 Ye ba sɔ̃ ba dimɔ Yesu u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, bɛɛn turo wi u dimɔ ka nɛ sannu u koo man dɔmɛ. 19 Yeya bwãa be kpuron nuki sankira, ma ba nùn bikiabu wɔri tia tia ba mɔ̀, asa n ǹ nɛ. 20 Ma Yesu u bu wisa u nɛɛ, bɛɛ wɔkura yiru ye sɔɔ, nɛ ka wi sa gbɛ̃ɛ teeru sɔ̃ramɔ, wiya. 21 Ka geema, Tɔnun Bii u koo gbi nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ win sɔ̃. Adama nɔni swãarugiiwa wi u koo nùn dɔmɛ. N sanɔ ba kun daa yɛ̃ro mara. 22 Mi ba dimɔ mi, Yesu u pɛ̃ɛ sua u Gusunɔ siara ma u ye murura u win bwãabu wɛ̃. U nɛɛ, i mɔɔ, yeniwa nɛn wasi. 23 U maa nɔra sua u Gusunɔ siara ma u bu wɛ̃, ma be kpuro ba nɔra. 24 Ma Yesu u nɛɛ, yeniwa nɛn yɛm mɛ mu Gusunɔn nɔɔ mwɛɛ kpaaru sire. Mu koo maa yari tɔn dabinun sɔ̃. 25 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, na ǹ maa tam mɛni nɔrumɔ sere n ka ko sanam mɛ kon mɛn kpam nɔ ban te Gusunɔ u koo swĩi sɔɔ. 26 Ye ba womusu kua ba kpa, yera ba yara ba da Olifin guuru wɔllɔ. 27 Olifin guuru miya Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ kpurowa i ko i biru wura. Domi ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ ba nɛɛ, "Ba koo yãa kparo go, kpa yãanu nu yarina." 28 Adama nà n seewa gɔrin di kon bɛɛ gbiiya Galileɔ. 29 Yera Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, baa tɔmbu kpuro bà n biru wuramɔ, n ǹ ka nɛ! 30 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema na nun sɔ̃ɔmɔ, gisɔn wɔ̃ku te, sere goo dɔɔ gu ka swĩ nɔn yiru, kaa man siki nɔn ita. 31 Adama Piɛɛ u nɔɔ gɛ̃ɛ dim dim u mɔ̀, na ǹ nun sikimɔ pai. Baa ǹ n gɔɔn na, sanna sa ko gbi. Mɛya maa bwãa be kpuro ba gerua. 32 Yen biru ba da gam gum mi ba ra soku Gɛsemanɛ. Ma Yesu u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu sinɔ mi, kpa u da u kanaru ko. 33 Ma u Piɛɛ ka Yakɔbu ka Yohanu soka ba da ka wi. Ma u nanda, win wasi dwiiya. 34 Yera u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛn nukura sankira sere n gɔɔ gum girari. I yɔ̃ro mini kpa i n tii kparenu sãa. 35 Yen biru u bu dɛsirari fiiko u kpuna u kibari u kanaru kua, ǹ n koo koora, wahalan saa ye, yu nùn dɛsirari. 36 Yera u gerua u nɛɛ, nɛn Baaba, kaa kpĩ a gãanu kpuro ko. A de wahala ye, yu man dɛsirari. Adama a ku nɛn gɔ̃ru kĩru ko ma n kun mɔ wunɛgiru. 37 Ma u wurama bwãabu ita ben mi, u deema ba dò. Ma u Piɛɛ bikia u nɛɛ, Simɔɔ a dòwa? A kpana a n wasi baa kɔbi tia? 38 I n tii kparenu sãa i n kanaru mɔ̀, kpa i ku ra du kɔkiribu sɔɔ. Ka geema, tɔnun gɔ̃ru ga kĩ adama wasi yen dam bie. 39 Ma u kpam wura u kanaru kua. Gari tee yiya u gerumɔ. 40 Ye u kpam wurama u deema ba do domi ben nɔni bunia. Ba ǹ maa yɛ̃ ye ba koo nùn sɔ̃. 41 Ye u wurama ben mi nɔn itase u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i den dweeyo tɛ̃, kpa i wɛ̃ra. N tura mɛ. Saa ye, ya tunuma kɔ. N wee, ba Tɔnun Bii tɔn kɔ̃sobu nɔmu sɔndiammɛ. 42 I seewo su doona. Wee, wi u man dɔmɛmɔ u sisi. 43 Yesu kun gari yi gerum kpa Yudasi ka tunuma yande, bwãabu wɔkura yiru yen turo. Tɔn dabira nùn swĩi ba takobiba ka bokunu nɛni. Yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ka guro guroba ba bu gɔra. 44 N deema dɔmɛ wi, u raa tɔn be sɔ̃ɔwa yĩre te u koo ko. U nɛɛ, durɔ wi u koo nɛnɛ u bɔkasi, wiya mi, bu nùn mɔɔ, bu nɛnɛ kem kem bu ka doona. 45 Ye Yudasi tunuma, mii mii u da Yesun mi, ma u nɛɛ, yinni. Ma u nùn bɔkasi. 46 Yera tɔn be, ba nɔmu dɛmia ba Yesu mwa. 47 Adama be ba yɔ̃ min turo u win takobi woma, ma u yãku kowo tɔnweron yoon soo sɔ̃ra u bura. 48 Yera Yesu bu bikia u nɛɛ, nɛna bɛɛ i mwaabu na ka takobiba ka bokunu nge swaa dio? 49 Baadommawa na ra n ka bɛɛ wãa sãa yerɔ na n keu sɔ̃ɔsimɔ, ma i ǹ man mwɛ. Adama Gusunɔn gari yi ǹ koo ko yi kun koore. 50 Yera bwãa be kpuro ba yarina ba nùn deri. 51 Aluwaasi goo maa Yesu swĩi biruɔ u bekuru wukiri. Yera gaba kĩ bu nùn mwa, 52 adama u duka tereru, u bu bekuru deria. 53 Sanam mɛya ba ka Yesu da yãku kowo tɔnweron yɛnuɔ mi yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu ka maa wooda yɛ̃robu ba mɛnnɛ. 54 Ma Piɛɛ u bu swĩi dandankuru sere ka yãku kowo tɔnweron yɛnu yaaraɔ. Miya u sina, wi ka tabu kowobu sannu ba dɔ̃ɔ wɔ̃su. 55 Yãku kowo tɔnwerobu ka maa guro gurobun mɛnnɔ ge kpuro ba seeda kasu ye ba koo Yesu mani bu ka nùn go. Adama ba ǹ wa. 56 Domi tɔn dabiru ta nùn seeda weesugia diisimɔ adama seedagii be, ba ǹ nɔɔ tia sãa. 57 Yera gaba seewa ba nùn weesu mani ba nɛɛ, 58 bɛsɛ sa nua u nɛɛ u koo sãa yeru sura te ba ka nɔma bana, kpa sɔ̃ɔ itan baa sɔɔ u be ten kpaaru bani te ba ǹ ka nɔma banɛ. 59 Ka mɛ, baa gari yinin tii sɔɔ ba ǹ nɔɔ tia kue. 60 Ma yãku kowo tɔnwero u seewa u yɔ̃ra be kpuron wuswaaɔ, u Yesu bikia u nɛɛ, a ǹ gɛɛ wisimɔ? Mba tɔn beni ba nun saarisimɔ. 61 Adama Yesu u maari piti, u ǹ bu gãanu wisa. Yera yãku kowo tɔnwero wi, u kpam nùn bikia u nɛɛ, wuna Kirisi wi? Gusunɔ Yinni wi sa siaramɔn Bii? 62 Ma Yesu u nɛɛ, oo, nɛna mi. Sɔ̃ɔ teeru i ko Tɔnun Bii wa u sɔ̃ Dam Kpurogiin nɔm geuɔ, u wee wɔllun di guru winu sɔɔ. 63 Sanam mɛya yãku kowo tɔnwero u win tiin yaberu nɛnua u karana, ma u nɛɛ, ee, seeda yerà i maa kasu. 64 Bɛɛ i nua gari kam yi u gerua. Amɔna i wa durɔ wi sɔɔ. Ma be kpuro ba nùn taarɛ wɛ̃ ba nɛɛ, bu nùn go. 65 Yera ben gaba yande nùn yãatam siem wɔri, ba win nɔni wɔ̃kua, ma ba nùn nɔm kusa soomɔ, ba nɛɛ u tubuo wi u nùn soomɔ. Ma tabu kowobu ba nùn mwa ba soomɔ. 66 Sanam mɛ Piɛɛ u wãa yɛnu yaaraɔ, yera wɔndia goo wi u sɔmburu mɔ̀ yãku kowo tɔnweron mi u na mi. 67 Ye u Piɛɛ wa u dɔ̃ɔ wɔ̃su, u nùn mɛɛra tii. Yera u nɛɛ, wunɛ maa, a raa wãa ka Yesu Nasarɛtigii sannu. 68 Adama Piɛɛ u gari yi siki, u nɛɛ, na ǹ yɛ̃ fa, ya ǹ man yeeri ye a gerumɔ. Ma u yara u da gongoroso gia. ((Saa yera goo dɔɔ ga swĩ.)) 69 Wɔndia sɔm kowo wi, u kpam nùn wa mi, ma u be ba yɔ̃ mi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, durɔ win tɔmbun turowa mini. 70 Adama Piɛɛ u kpam gari yi siki. Ye n tɛ fiiko, be ba yɔ̃ mi ba Piɛɛ sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, ka gem, wunɛ tɔn ben turowa domi wunɛn tii Galilegiiwa. 71 Yera Piɛɛ u bɔ̃rua u sɔnna u nɛɛ, na ǹ durɔ wi yɛ̃ wi bɛɛ i ka yã mini. 72 Mii mii ma goo dɔɔ ga swĩ nɔn mɛɛruse. Yera u Yesun gari yaaya yi u raa nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sere goo dɔɔ gu ka swĩ nɔn yiru, u koo nùn siki nɔn ita. Ma u swĩi wɔri. 1 Buru buru yellu yãku kowo tɔnwerobu ka maa guro gurobu ka wooda yɛ̃robu, ka be ba tie mɛnnɔ ge sɔɔ, ba mɛnna bu ka gari yi wesiana sannu. Ma ba Yesu bɔkua ba ka da ba Pilati nɔmu sɔndia. 2 Yera Pilati nùn bikia u nɛɛ, wuna Yuuban sunɔ? Yesu nùn wisa u nɛɛ, mɛya nge mɛ a gerua. 3 Ma yãku kowo tɔnwerobu ba Yesu mɛm dabinu manimɔ. 4 Yera Pilati kpam nùn bikia u nɛɛ, a ǹ gãanu wisimɔ? A ǹ nɔɔmɔ nge mɛ ba nun mɛm dabinu manimɔ? 5 Adama Yesu kun yen gaa wisa sere biti ya Pilati mwa. 6 N deema, Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru baatere Pilati u ra pirisɔm turo karewa wi tɔmba kĩ. 7 Sanam mɛya, tem gowobu gaba wãa pirisɔm sɔɔ be ba tɔmbu go tem gooru garu sɔɔ. Ben turon yĩsira Baraba. 8 Ma tɔn wɔru ga susi Pilatin mi bu ka nùn kana u bu kua nge mɛ u ra bu kue wɔ̃ɔ baagere tɔ̃ɔ te sɔɔ. 9 Ma Pilati u bu bikia u nɛɛ, i kĩ n bɛɛ Yuuban sunɔ kara? 10 Domi win tii u yɛ̃ kam kam ma nisinun sɔ̃na yãku kowo tɔnwerobu ba nùn Yesu nɔmu sɔndia. 11 Sanam mɛ sɔɔra yãku kowo tɔnwero be, ba tɔn wɔru bɔrie gu ka Pilati seesi kpa u bu Baraba kara. 12 Ma Pilati u kpam bu bikia u nɛɛ, ǹ n mɛn na, mba i kĩ n ko ka durɔ wi bɛɛ i sokumɔ Yuuban sunɔ. 13 Yera ba kpam gbãsukum wɔri ba nɛɛ, a nùn kpareo dãa bunanaru sɔɔ. 14 Pilati u bikia u nɛɛ, mban sɔ̃na. Kɔ̃sa yerà u kua. Adama tɔn be, ba gbãsukum sosi ba nɛɛ, a nùn kpareo dãa bunanaru sɔɔ. 15 Pilati u kĩ u ko ye n koo bu dore, yen sɔ̃na u bu Baraba kara. Yen biru u dera ba Yesu so ma u nùn tabu kowobu nɔmu sɔndia bu nùn dãa bunanaru kpare. 16 Sanam mɛya tabu kowobu ba Yesu gawa ba ka nùn da tem yɛ̃ron agbara sɔɔkaaɔ ma ba tabu kowobu kpuro kpuro mɛnna mi. 17 Ba Yesu gurumusu swãabu sebusia, ma ba sãki tundu bɔkana ba doke win wirɔ nge furɔ. 18 Ma ba nùn tɔbirim wɔri ba mɔ̀, Yuuban sunɔ, fɔɔ baasira. 19 Ma ba nùn gãa bɔ̃ɔ soomɔ wirɔ, ba nùn yãatam siemɔ, ba nùn yiirammɛ. 20 Ye ba nùn yaakoru kua ba kpa, ba nùn gurumusu swãabu ge potari ba win tiin yãnu sua ba nùn sebusia. Ma ba nùn gawa ba ka yara bu ka nùn kpare dãa bunanaru sɔɔ. 21 Sanam mɛ ba ka nùn dɔɔ, n wee durɔ goo u sarɔ mi, wi ba ra soku Simɔɔ Sirɛnigii, u wee gberu kpaanɛn di. N deema Simɔɔ wi, u sãawa Alesandu ka Rufusin baaba. Ma tabu kowobu ba nùn mwa ka dam ba nùn Yesun dãa bunanaru sɔbi. 22 Ba ka Yesu da mi ba ra soku Gɔɔgɔta, yĩsi ten tubusiana, aye te ta ka wii koko weenɛ. 23 Ma ba nùn tam wɛ̃ mɛ mu ka tim mɛnna mɛ ba ra soku miru, adama u yina u nɔ. 24 Yera ba nùn kpare dãa bunanarɔ. Yen biru tabu kowo be, ba win yãnu tɛtɛ toosi bu ka wa ye ben baawure u koo sua. Nge mɛya ba ka Yesun yãnu bɔnu koosina. 25 Bururun kɔba nɔɔba nnɛn sakawa ba nùn kpare dãa bunanarɔ. 26 Tora te u kua ba ka nùn kpare, tera ba yorua ba mani ba nɛɛ, Yuuban sunɔ. 27 Ba maa gbɛnɔbu yiru gabu dãa bunananu kpare, turo Yesun nɔm geuɔ, turo win nɔm dwarɔ. (( 28 Nge mɛya Gusunɔn gari yi koora yi yi nɛɛ, "Ba nùn garisi kɔ̃san kowobu sɔɔ.")) 29 Tɔn be ba sarɔ ba nùn wiru diirisimɔ ba wɔnsimɔ ba nɛɛ, ahã to, n ǹ wuna ra nɛɛ kaa sãa yeru sura kpa a kpaaru bani sɔ̃ɔ itan baa sɔɔ? 30 Tɛ̃, a re tii faaba koowo a sara dãa ten min di. 31 Nge mɛya maa yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ba nùn yaakoru mɔ̀. Ba sɔ̃ɔnamɔ ba mɔ̀, u gabu faaba kua adama u kpana u tii faaba ko. 32 Tɛ̃ i de Kirisi Isireliban sunɔ u sarama su wa saa dãa bunana ten min di kpa su nùn naanɛ doke. Mɛya maa be yiru, be ba kpare dãa bunanaru sɔɔ ka wi sannu, ba maa nùn wɔmmɔ. 33 Yera dɔma ten sɔ̃ɔ sɔɔ, yam wɔ̃kura tem mɛ kpuro wukiri sere n ka kua sɔ̃ɔ sɔɔn kɔba ita. 34 Kɔba ita yen sakawa Yesu u gbãra ka dam, u nɛɛ, "Eloi, Eloi, lema sabatani." Yen tubusiana, Gusunɔ nɛn Yinni, mba n kua a ka man deri. 35 Be ba yɔ̃ min gabu ba gari yi nua ma ba nɛɛ, i ǹ nɔɔmɔ? U Eli soku. 36 Yera ben turo u duka na ka swɛ̃ɛ dukɛ dukɛsu si u wasa tam mɔmmɔm sɔɔ u bɛri dɛkaɔ. Ma u Yesu tĩi u nɔ, u nɛɛ, i de su wa Eli ù n koo na u nùn sarasia. 37 Yera Yesu u gbãra wɔllɔ too too, ma win hunde ya doona. 38 Ase saa yera maa beku kare te ta wãa sãa yeru sɔɔ ta gɛ̃ɛrama saa wɔllun di sere temɔ. 39 Tabu kowobun tɔnwero wi u yɔ̃ Yesun wuswaaɔ u wa nge mɛ u ka gu. Yera u nɛɛ, ka gem durɔ wi, Gusunɔn Biiwa. 40 Kurɔbu gaba maa wãa mi, ba mɛɛra sarun di. Be sɔɔra Maari Madalagii wãa, ka Salomɛ, ka Maari wi u sãa Yose ka Yakɔbu yãkabun mɛro. 41 N deema beya ba raa Yesu swĩi ba nùn nɔɔrimɔ sanam mɛ u wãa Galileɔ. Kurɔbu dabiru gara maa wãa mi, be ba ka nùn na Yerusalɛmuɔ sannu. 42 Ye n kua yoka, Yosɛfu Arimategii u tunuma mi, wi u sãa bɛɛrɛgii Yuuban guro gurobu sɔɔ, u maa mara Gusunɔ u bandu swĩi. Tɔ̃ɔ te, tɔ̃ɔ wɛ̃rarugirun sɔɔrun tɔ̃ra, tèn yokan di tɔ̃ɔ wɛ̃rarugira koo tore. Yen sɔ̃na Yosɛfu u da Pilatin mi ka toro sindu u ka Yesun goru kana. 44 Ma Pilati u biti kua too too ye u nua ma Yesu u gu kɔ. Yera u tabu sunɔ sokusia u ka nùn bikia Yesu ù n gu kɔ. 45 Ye tabu sunɔ wi, u nùn sɔ̃ɔwa ma Yesu u gu, u Yosɛfu nɔɔ kã u ka goo te sua. 46 Yosɛfu u da u beku te ba wesa ka wɛ̃ɛ damgii dwa, ma u goo te sarasia u tu beku te tɛ̃ke. Ma u tu kpɛ̃ɛ kpee wɔru ge ba dãka sɔɔ. Yen biru u kpee bakaru garu bimiama u ka wɔru gen nɔɔ kɔrua. 47 N deema, Maari Madalagii ka Maari Yosen mɛro, ba mɛɛra mi ba Yesun goru kpɛ̃ɛmɔ. 1 Ye tɔ̃ɔ wɛ̃rarugira sara, Maari Madalagii ka Salomɛ ka Maari Yakɔbun mɛro, ba turare dwa bu ka Yesun goru yɛ̃ka. 2 Ye n kua alusuma buun buru buru yellu kurɔ be, ba da siki ten mi. 3 Swaaɔ ba bikianamɔ, wara u koo bu kpee te bimia siki ten nɔɔn di. 4 Ye ba mɛɛra ma ba wa, wee kpee te, ta bimiare baa mɛ ta kpã too. 5 Ye ba dua siki te sɔɔ ba aluwaasi goo wa u sɔ̃ ben nɔm geuɔ u yabe kpikiru sebua. Ma bɛrum bu mwa gem gem. 6 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku bɛrum ko. Na yɛ̃ ma Yesu Nasarɛtigiiwa i kasu wi ba kpare dãa bunanaru sɔɔ. U seewa gɔrin di u ǹ wãa mini. I mɛɛrio mi ba raa nùn kpĩi. 7 Ǹ n mɛn na, i doo i win bwãabu sɔ̃ ka Piɛɛn tii ma u koo bu gbiiya u da Galileɔ. Miya ba koo nùn wa nge mɛ u raa bu sɔ̃ɔwa. 8 Yera ba yarima ba duki doona sikiru min di ka diiribu domi bɛrum bu mwa gem gem. Ba ǹ maa goo gãanu ganu sɔ̃ɔwa bɛrum saabu. (( 9 Ye Yesu u seewa gɔrin di alusuma buun buru buru yellu, Maari Madalagiiwa u gbia u tii sɔ̃ɔsi, wì sɔɔn di u wɛrɛkunu nɔɔba yiru gira. 10 Ma kurɔ wi, u da u win kpaasibu labaari ye sɔ̃ɔwa be ba wãa nuku sankiranu ka swĩi sɔɔ. 11 Sanam mɛ ba nua Yesu kua waso, kurɔ wi maa nùn wa, ba ǹ ye wure. 12 Yenin biru, Yesu u wigibu yiru gabu kure ye ba sĩimɔ swaaɔ ba baru kpaaru garu dɔɔ adama u tii kɔsa ben nɔni sɔɔ. 13 Ye ba wɔma wuu min di ba be ba tie yen labaari sɔ̃ɔwa, adama ba ǹ maa ye naanɛ kue. 14 Yen biru Yesu u bwãabu wɔkura tia ye kurema ye ba dimɔ. Ma u bu gerusi ben naanɛ dokebu sarirun sɔ̃ ka maa ben degangam sɔ̃, domi ba ǹ tɔn ben gari wure be ba nùn wa u seewa gɔrin di. 15 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i doo handunian baama kpuro kpa i bweseru baatere Labaari gea waasu kua. 16 Baawure wi u ye naanɛ doke, ma ba nùn batɛmu kua, u koo hunden faaba wa. Baawure wi u kun maa ye naanɛ doke, u koo taarɛ wa. 17 Sɔm maamaakiginu wee ni naanɛ dokeobu ba koo ko. Ba koo wɛrɛkunu gira ka nɛn yĩsiru kpa bu ka barum kpam gari gere. 18 Bà n waa gɔsɔnu sua nɔmaɔ, ǹ kun mɛ bà n dɛ̃ɛ nɔra, ba ǹ wahala gaa wasi. Bà n maa barɔbu nɔmu sɔndi, ba koo bɛkurawa. 19 Ye Yinni Yesu ka bu gari yi kua u kpa, u suara wɔllɔ u da u sina Gusunɔn nɔm geuɔ. 20 Ma bwãa be, ba da ba waasu kua baama kpuro. Ma Yinni u ka bu sɔmbu te mɔ̀, u sɔ̃ɔsimɔ ka sɔm maamaakiginu ma ben gari sãawa gem.)) 1 Teofiru, bɛɛrɛ bakagii, n man wɛ̃re n nun tireru yorua n nun sɔ̃ dee dee ye n koora bɛsɛn suunu sɔɔ. Be ba ye wa toren di ba kua yen labaarin sɔm kowobu ma ba sun ye sɔ̃ɔwa. Dabiru be ba ye nua ba kookari kua bu ka ye yore dee dee. Nɛn tii na gari yi kpuro wɛ̃ɛra yin toren di. N maa man wɛ̃re n nun ye yorua a n ka yen gem yɛ̃ ye ba nun sɔ̃ɔsi. 5 To, Herodu Yudean tem yɛ̃ron waati, yãku kowo goo wãa yãku kowobun wuuru sɔɔ te ba mɔ̀ Abia, win yĩsira Sakari. Win kurɔ maa sãawa Aronin bweseru, win yĩsira Elisabɛti. 6 Be yiru kpuro geegiba Gusunɔn wuswaaɔ. Ba sĩimɔ Yinni Gusunɔn wooda ka win sɔ̃ɔsibu kpuro sɔɔ dee dee. 7 Adama ba ǹ bii mɔ yèn sɔ̃ Elisabɛti sãa wĩro, be yiru kpuro ba maa tɔkɔnu kua. 8 N wee sanam mɛ n ben wuuru girari, Sakari win yãku kobun sɔmburu mɔ̀ Gusunɔn wuswaaɔ. 9 Ma tubu tubu ya nùn mwa nge mɛ yãku kowobun komaru, u ka du Yinni Gusunɔn sãa yerɔ u turare dɔ̃ɔ doke. 10 Tɔn wɔru kpuro ga kanaru mɔ̀ tɔɔwɔ sanam mɛ u turare dɔ̃ɔ dokemɔ. 11 Ma Yinnin gɔrado u nùn kure u yɔ̃ mi ba ra turare dɔ̃ɔ doken nɔm geuɔ. 12 Ye Sakari u nùn wa, u wom torura ma bɛrum nùn mwa. 13 Ma gɔrado wi, u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ku bɛrum ko Sakari, domi ba wunɛn kanaru mwa. Wunɛn kurɔ Elisabɛti u koo nun bii tɔn durɔ marua, kpa a nùn yĩsiru kɛ̃ Yohanu. 14 Kaa nuku doo bakabu wa, tɔn dabira koo maa yɛ̃ɛri win marubun sɔ̃. 15 Domi u koo ko tɔn boko Yinni Gusunɔn wuswaaɔ. U ǹ tam nɔrumɔ. U ko n maa Hunde Dɛɛro yiba win mɛron nukurun di. 16 U koo de Isireliba dabiru bu wura Gusunɔ ben Yinnin mi gia. 17 U koo nùn swaa gbiiya kpa u n sãa nge Gusunɔn sɔmɔ Eli, u n dam mɔ u ka baababa ka ben bibu dorasia, kpa u maa ka mɛm nɔɔ sariba wura geegibun swaa sɔɔ, kpa u maa tɔmbun gɔ̃ rusu sɔɔru koosia mam mam Yinnin sɔ̃. 18 Sakari u gɔrado wi bikia u nɛɛ, amɔna ko na n ka yɛ̃ ma gari yi gema. Domi nɛ durɔ tɔkɔra, nɛn kurɔn tii maa tɔkɔru kua. 19 Ma gɔrado wi, u nùn wisa u nɛɛ, nɛna Gabiriɛ, nɛ wi na ra n yɔ̃ Gusunɔn wuswaaɔ. Ba man gɔrimawa n ka nun gari ko kpa n ka nun labaari gea ye nɔɔsia. 20 Adama a ǹ nɛn gari naanɛ doke yi yi koo koora yin saa sɔɔ. Yen sɔ̃ na, a ǹ maa kpɛ̃ a gari gere sere dɔma te yabu ye, ya koora. 21 Tɔmba Sakari mara, ma biti ya bu mwa ye u ka tɛ mɛ sãa yerɔ. 22 Ye u yara, u ǹ kpĩa u ka bu gari kue, ma ba gia ma u kãsiru wawa sãa yeru mi. U ka bu nɔma gari sɔ̃ɔmɔ, u ǹ nɔɔ wukie. 23 Ye win yãku kowo sɔmbura kpa, u sĩa win yɛnuɔ. 24 Yen biru win kurɔ Elisabɛti u gura sua, ma u tii berua suru nɔɔbu. U nɛɛ, 25 n wee ye Yinni Gusunɔ u man kua. U ka man nɔnu geu mɛɛra u man sekuru yara tɔmbun wuswaaɔ. 26 Elisabɛtin guran suru nɔɔba tiase, Gusunɔ u win gɔrado Gabiriɛ gɔra Nasarɛtiɔ, Galilen tem sɔɔ wɔndia goon mi, wi u kun durɔ yɛ̃. Wɔndia win durɔ kɛ̃ɛro Yosɛfu u sãawa Dafidi sina bokon bweseru. Wɔndia win tiin yĩsira Maari. 28 Gɔrado wi, u da win mi ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na nun tɔbura, Gusunɔ u nun durom kua, u maa wãa ka wunɛ. 29 Maarin laakari ya burisina ka gari yi, ma u tii bikia u nɛɛ, tɔbiri teren bwesera mini. 30 Gɔrado u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ku bɛrum ko Maari domi Gusunɔ u nun durom kua. 31 Wee kaa gura sua a bii tɔn durɔ ma kpa a nùn yĩsiru kɛ̃ Yesu. 32 U koo ko tɔn boko. Ba ko n da nùn soku Wɔrukoon Bii. Yinni Gusunɔ u koo nùn win sikado Dafidin bandu wɛ̃. 33 U ko n bandu dii Yakɔbun yɛnuɔ sere ka baadommaɔ. Win bandu ta ǹ ko n nɔru mɔ. 34 Ma Maari u gɔrado bikia u nɛɛ, amɔna yeni ya koo ka koora domi na ǹ durɔ yɛ̃. 35 Gɔrado u nùn wisa u nɛɛ, Hunde Dɛɛro u koo nun deema, kpa Wɔrukoon dam mu nun wukiri. Yen sɔ̃ na ba koo bii dɛɛro wi kaa ma mi soku Gusunɔn Bii. 36 Wee wunɛn mɛro bisi Elisabɛti wi ba raa sokumɔ wĩro, win tii u bii tɔn durɔn gura mɔ win tɔkɔru sɔɔ. U wãa win suru nɔɔba tiase sɔɔ tɛ̃. 37 Domi gãanu sari ni Gusunɔ kpanɛ. 38 Maari nɛɛ, nɛna Yinnin yoo. N man kuo nge mɛ a gerua. Ma gɔrado wi, u doona. 39 Sɔ̃ɔ mɛɛ te sɔɔ, Maari u seewa kpaaka u da Yudean wuu gagu sɔɔ ge ga wãa guunun bera gia. 40 U dua Sakarin yɛnuɔ ma u Elisabɛti tɔbura. 41 Ye Elisabɛti u Maarin tɔbiribu nua, yera bii wi u wãa win nukurɔ u diira ma Elisabɛti u Hunde Dɛɛro yiba. 42 Ma u gbãra u nɛɛ, domarugiiwa wunɛ tɔn kurɔbu sɔɔ, domarugiiwa maa bii wi kaa ma. 43 Wara ra n nɛ, nɛn Yinnin mɛro u ka man beram na. 44 Domi wee, ye wunɛn tɔbiribun nɔɔ ga nɛn swaa wɔri, bii wi u wãa nɛn nukurɔ u diira ka nuku dobu. 45 Doo nɔɔrugiiwa wunɛ ye a ka naanɛ doke ma ye kpuro ya koo koora ye Gusunɔ u nun sɔ̃ɔwa. 46 Maari u womu kua u nɛɛ, nɛn gɔ̃ ru ga Yinni saabu mɔ̀. 47 Nɛn hunde yɛ̃ɛrimɔ Gusunɔ nɛn Faaba kowon sɔ̃, 48 yèn sɔ̃ u ka man nɔnu geu mɛɛra, nɛ wi na sãa win yoo bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ. Wee, saa tɛ̃n di saa baayeren tɔmbu ba koo man soku doo nɔɔrugii 49 yèn sɔ̃ Gusunɔ dam kpurogii u man gãa bakanu kua. Win yĩsira Dɛɛro. 50 U ra be ba nùn nasie durom kue saa baayere. 51 U win dam sɔ̃ɔsi, ma u be ba tii suabun bwisikunu mɔ yarinasia. 52 U sinambu bandu yara. Ma u bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛbu wɔlle sua. 53 U gɔ̃ɔrobu debia ka gãa geenu. Ma u gobigibu gira nɔm dira. 54 U win sɔmɔ Isireli somi yèn sɔ̃ u win durom yaaya 55 mɛ u Aburahamu ka win bibu kuammɛ sere ka baadomma nge mɛ u bɛsɛn baababa nɔɔ mwɛɛru kua. 56 Maari u ka Elisabɛti sina nge suru ita, yen biru u gɔsira win kpaarɔ. 57 Elisabɛtin marubun sanam yiba, ma u bii tɔn durɔ mara. 58 Win berusebu ka win dusibu ba nua ma Yinni u nùn durom bakam kua, ma ba ka nùn nuku dobu mɔ̀ sannu. 59 Ma n kua sɔ̃ɔ nɔɔba itase ba mɛnna bu ka bii wi bango ko, ma ba kĩ bu nùn yĩsiru kɛ̃ Sakari nge win tundon yĩsiru. 60 Adama win mɛro u gerua u nɛɛ, aawo, Yohanuwa ba koo nùn soku. 61 Ma ba nɛɛ, wunɛn bweseru sɔɔ, goo sari wi u yĩsi te mɔ. 62 Yera ba win tundo gari bikia ka yĩreru bu ka gia mɛ u kĩ bu nùn soku. 63 Ma u bu gãanu bikia niǹ sɔɔ u koo yore ma u yorua, Yohanuwa win yĩsiru. Ma biti ya tɔn be kpuro mwa. 64 Yande win nɔɔ ga wukiara, win yara dɛnda, u gari mɔ̀ ma u Gusunɔ siaramɔ. 65 Bɛrum be kpuro mwa be ba wãa bera mi, ma ba gari yi kpuro sɔ̃ɔna ba ka sikerena Yudean tem wusu sɔɔ si su wãa guunun bera gia. 66 Ma be ba gari yi nua kpuro, ba yi berua ben gɔ̃ rusɔ, ba bikianamɔ ba mɔ̀, ǹ n mɛn na, amɔna bii wi, u koo ra ko. Domi ba wa Yinnin nɔmu ga wãa ka wi. 67 Ma bii win tundo Sakari, u Hunde Dɛɛro yiba ma u gerua u nɛɛ, 68 su Gusunɔ Isireliban Yinni siara ye u ka win tɔmbu naawa ma u bu yakia. 69 Ma u ka sun Faaba kowo damgii naawa wi u sãa Dafidi win sɔm kowon sikadobu. 70 Wiya u koo sun faaba ko saa bɛsɛn yibɛrɛban min di, ka be ba sun tusa kpuron nɔman di, nge mɛ u raa gerua saa win sɔmɔ dɛɛrobun nɔsun di be ba wãa yellu. 72 Mɛya u ka bɛsɛn baababa durom kua, ma u maa win nɔɔ mwɛɛ dɛɛraru yaaya. 73 Nge mɛ u raa bɔ̃ rua Aburahamu bɛsɛn baaban wuswaaɔ 74 u ka sun wɔra saa bɛsɛn yibɛrɛban nɔman di, kpa u sun ayeru wɛ̃ su ka nùn sã bɛrum sariru sɔɔ, 75 kpa su ko dɛɛrobu ka gemgibu win wuswaaɔ bɛsɛn wãarun sanam kpuro sɔɔ. 76 Wunɛ maa nɛn bii, ba koo nun sokuwa Wɔrukoon sɔmɔ domi kaa Yinni gbiiya a ka win swɛɛ sɔmɛ, 77 kpa a maa win tɔmbu sɔ̃ ma ba koo faaba wa bà n bu ben toranu suuru kua 78 bɛsɛn Yinnin wɔnwɔndun sɔ̃ te ta kpã. Wɔnwɔn ten saabuwa yam bururam ko n sun naawa wɔllun di nge buruku sɔ̃ɔ yana, 79 u ka bu yam dɛɛrasia be ba wãa yam wɔ̃ kuru sɔɔ ka be gɔɔn bɛrum wukiri nge yam wɔ̃ kuru. Kpa u ka bɛsɛn naasu kpara alafian swaa sɔɔ. 80 Ma bii wi, u kpɛ̃amɔ u bwisi mɔ̀, ma u da u wãa gbaburɔ sere n ka kua tɔ̃ɔ te u tii sɔ̃ɔsi Isireliban wuswaaɔ. 1 Sanam mɛ sɔɔ, tem yɛ̃ro Ogusitu u wooda yara bu tem baama kpuron tɔmbu gari. 2 Gari gari gbiikaa ye, ba ye kuawa Kirinusi Sirin tem yɛ̃ron waati. 3 Ma baawure u da win wuuɔ bu ka nùn tireru doke. 4 Yosɛfu u maa seewa Galilen wuu gagun di ge ba ra soku Nasarɛti, u da Yudean temɔ sere Dafidin wuuɔ ge ba ra nɛɛ Bɛtelehɛmu yèn sɔ̃ u sãa Dafidin sikadobu, 5 kpa bu ka bu tireru doke, wi ka win kurɔ kɛ̃ɛro Maari. Maari wi, u gura mɔ. 6 Ye ba wãa mi, win sanam yiba ye u koo ka ma. 7 Ma u win bii gbiikoo mara tɔn durɔ, ma u nùn sɛ̃katia tɛ̃kusi u nùn kpĩ yãanun yakasu wɔllɔ, yèn sɔ̃ ba ǹ ayeru wa sɔbun sɔbia yerɔ. 8 N deema yãa kparoba wãa bera mi yakasɔ, ba ben yãanu kɔ̃ su wɔ̃ kuru. 9 Yera Gusunɔn gɔrado u bu kure ma Gusunɔn yiikon girima ya bu burure ya ka sikerena ma bɛrum bu mwa gem gem. 10 Ma gɔrado u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku nanda domi na ka bɛɛ Labaari gea naawawa ye ya koo tɔmbu kpuro nuku doo bakabu wɛ̃. 11 Gisɔ Dafidin wuuɔ ba bɛɛ Faaba kowo marua wi u sãa Kirisi Yinni. 12 Wee, nge mɛ i ko ka nùn tubu, i ko bii wɛ̃ɛru wa ba sɛ̃katia tɛ̃kusi, u kpĩ yãanun yakasu wɔllɔ. 13 Suaru sɔɔ wɔllun tabu kowobu dabi dabiru ba kurama gɔrado win bɔkuɔ ba Gusunɔ siaramɔ ba gerumɔ, 14 bu Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ wɔllɔ. Bɔri yɛnda n wãa handunia sɔɔ be ba Gusunɔn nukuru dorasiamɔn suunu sɔɔ. 15 Sanam mɛ wɔllun gɔrado be, ba bu doonari ba wura Gusunɔ wɔllɔ, yãa kparo be, ba geruna ba nɛɛ, ǹ n mɛn na, su da Bɛtelehɛmuɔ su wa ye ya koora ye Yinni Gusunɔ u sun sɔ̃ɔsi. 16 Ba da ka sɛndaru ma ba Maari ka Yosɛfu wa ka bii wɛ̃ɛ te, ta kpĩ yãanun yakasu wɔllɔ. 17 Ye ba nùn wa ba kpa ba saara ye gɔrado wi, u raa bu sɔ̃ɔwa bii win wɔllɔ. 18 Ma be kpuro be ba gari yi nua ba biti soora ka ye yãa kparoba bu sɔ̃ɔwa. 19 Adama Maari u gari yi kpuro doke gɔ̃ ruɔ u yi lasabu mɔ̀. 20 Ma yãa kparo be, ba gɔsira ba Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ, ba nùn siaramɔ yabu ye kpuron sɔ̃ ye ba nua ka ye ba wa, nge mɛ gɔrado wi, u raa bu sɔ̃ɔwa. 21 Ye sɔ̃ɔ nɔɔba ita ya yiba ba bii wi bango kua, ma ba nùn yĩsiru kã Yesu, yĩsi te Gusunɔn gɔrado u nùn kã ba sere win gura sua. 22 Amɛniwa ba yorua Yinnin wooda sɔɔ ba nɛɛ, "Bii tɔn durɔ gbiikoo baawure wi ba mara, ba koo nùn wunawa nɛnɛm Yinni Gusunɔn sɔ̃." Yen sɔ̃ na ye sanam yiba bu ka tii sãrasia nge mɛ Mɔwisin wooda ya gerua, Maari ka Yosɛfu ba ka bii wi da Yerusalɛmuɔ bu nùn Yinni tusia, 24 kpa bu ka yãkuru ko nge mɛ ba gerua Yinnin wooda sɔɔ ba nɛɛ, "Kparukonu yiru, ǹ kun mɛ totobɛrɛ binu yiru." 25 Durɔ goo wãa Yerusalɛmuɔ, win yĩsira Simɛɔ. Durɔ wi, u sãawa geegii wi u Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃. U wi u koo Isireliban nukuru yɛmiasia swaa daki ma Hunde Dɛɛro nùn wãasi. 26 Hunde Dɛɛro wi, u maa nùn sɔ̃ɔsi ma u koo Kirisi, wi Yinni u gɔsa wa u sere gbi. 27 U da sãa yerɔ ka Hunde Dɛɛron kparabu. Ye Yesun dusiba ka nùn dua bu nùn kua nge mɛ wooda ya gerua, 28 Simɛɔ u nùn mwa win nɔmaɔ ma u Gusunɔ saabu kua u nɛɛ, 29 Yinni, tɛ̃ kaa de nɛ wunɛn sɔm kowo, n handunia deri ka alafia nge mɛ a man sɔ̃ɔwa. 30 Domi nɛn nɔni yi wunɛn faaba wa 31 ye a sɔɔru kua bwesenu kpuron wuswaaɔ. 32 Yeya yam bururam mɛ mu koo tɔn tukobu wunɛn swaa sɔ̃ɔsi. Mu koo maa wunɛn tɔmbu Isireliba bɛɛrɛ doke. 33 Ye ba gerua bii win sɔ̃ ya win baa ka win mɛro biti kua. 34 Simɛɔ u bu domaru kua ma u Maari, bii win mɛro sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ba bii wini gɔsa ba yi u ka tɔn dabiru wɔrumasia Isireliba sɔɔ, kpa u tɔn dabinu seesia. U koo maa ko yĩreru Gusunɔn min di te tɔmba kun wuramɔ 35 kpa dabirun gɔ̃ run bwisikunu nu sɔ̃ɔsira. Wunɛn tii, nuku sankiranu nu koo nun sɔku gɔ̃ ruɔ nge takobi. 36 Gusunɔn sɔmɔ tɔn kurɔ goo maa wãa, win yĩsira Ana, Fanuɛlin bii Asɛɛn bweseru sɔɔ. U tɔkɔru kua gem gem. U raa sina ka win durɔ wɔ̃ɔ nɔɔba yiru saa win wɔndiarun di. 37 Ma u gɔminiru sina wɔ̃ɔ wɛnɛ ka nnɛ. U ku ra kpe sãa yerɔ, u ra n Gusunɔ sãamɔ bururu ka yoka ka nɔɔ bɔkuru ka kanaru. 38 U besirama saa ye sɔɔ, u Gusunɔ saabu mɔ̀, ma u bii win gari tɔmbu kpuro sɔ̃ɔmɔ be ba mara Gusunɔ u Yerusalɛmu yakia. 39 Sanam mɛ ba baayere kua ba kpa nge mɛ Yinni Gusunɔn wooda, ba gɔsira Nasarɛti ben wuuɔ Galilen temɔ. 40 Ma bii wi, u kpɛ̃amɔ ma u dam sosimɔ ma bwisi gee yiba wi sɔɔ. Gusunɔn durom maa wãa ka wi. 41 Wɔ̃ɔ baagere Yesun dusibu ba ra Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru dewa Yerusalɛmuɔ. 42 Sanam mɛ Yesu u wɔ̃ɔ wɔkura yiru mɔ ba tɔ̃ɔ baka te da nge mɛ ben komaru. 43 Ye tɔ̃ɔ baka ten sanam kpa sanam mɛ ba wiɔ, bii wi, Yesu u sina Yerusalɛmuɔ, win dusiba kun yɛ̃. 44 Ba tamaa sãa u wãawa ben wuuru sɔɔ. Ye ba sĩa tɔ̃ɔ giriru ba nùn kasu ben dusibu ka ben bɔrɔba sɔɔ. 45 Adama ba ǹ nùn wa ma ba gɔsira Yerusalɛmuɔ ba nùn kasu. 46 Yen sɔ̃ɔ itase ba nùn wa sãa yerɔ u sɔ̃ wooda yɛ̃robun suunu sɔɔ u bu swaa daki u maa bu gari bikiamɔ. 47 Be ba nùn swaa daki kpuro ba biti kua win bwisi ka win gari wisibun sɔ̃. 48 Sanam mɛ win dusiba nùn wa biti ya bu mwa ma win mɛro u nùn bikia u nɛɛ, nɛn bii amɔna a ka sun kua mɛ. Nɛ ka wunɛn baa wee, sa nun kasu ka nuku sankiranu. 49 Ma u bu bikia u nɛɛ, mba n kua i ka man kasu. I ǹ yɛ̃ ma na ǹ kon ko na kun nɛn baaban wunanɔsu kue? 50 Adama gari yi u bu sɔ̃ɔwa mi, yi ǹ bu yeeri. 51 U ka bu sĩa Nasarɛtiɔ ma u bu mɛm nɔɔwa. Win mɛro u gari yi kpuro berua win gɔ̃ ruɔ. 52 Ma Yesu u kpɛ̃amɔ bwisi sɔɔ ka wasi sɔɔ, ma Gusunɔ u ka nùn nɔnu geu mɛɛra, ma u sãa tɔn geo tɔmbu sɔɔ. 1 Ye tem yɛ̃ro Tiberi kua wɔ̃ɔ wɔkura nɔɔbu win bandu sɔɔ, sanam mɛ, Pɔnsu Pilatiwa sãa Yudean tem yɛ̃ro, ma Herodu u sãa Galilen wirugii, ma Filipu win wɔnɔ u sãa Iture ka Takonitin wirugii, ma Lisania u sãa Abilɛnin wirugii. 2 Ya maa sãawa Ani ka Kaifa yãku kowo tɔnwerobun waati. Sanam mɛya Gusunɔ u ka Yohanu Sakarin bii gari kua gbaburɔ. 3 Ma u da Yuudɛnin baru kpaanɔ kpuro u kparamɔ u mɔ̀, bu gɔ̃ ru gɔsio bu batɛmu ko, kpa Gusunɔ u bu ben toranu suuru kua. 4 Nge mɛya ye Gusunɔn sɔmɔ Esai u yorua win tirerɔ ya koora ye u nɛɛ, "goo u gbãramɔ gbaburɔ u mɔ̀, i Yinnin swaa sɔnwɔ. Kpa i n ye nɔɔ nɛrasiamɔ yu dɛnda. 5 I yen wɔwi kpuro kɔruo, i maa yen guunu kpuron gunum kawo kpa i yen gungunu nɔɔ nɛrasia nu ko tem tɛɛra, kpa i yen mi n kɔ̃ kure kpuro dɛmia, kpa i yen wɔrusu kpuro kɔre. 6 Tɔmbu kpurowa ba koo Gusunɔn faaba wa." 7 Tɔn wɔrusu su daamɔ win mi u ka bu batɛmu ko. Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ waa gɔsɔnun bweseru, wara bɛɛ kirɔ kua i ka mɔru ye ya sisi suuri. 8 ǹ n mɛn na, i koowo ye ya koo bɛɛn gɔ̃ ru gɔsiabu sɔ̃ɔsi, kpa i ku gere bɛɛn tii sɔɔ ma Aburahamuwa bɛɛn baaba. Domi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ Gusunɔ u koo kpĩ u Aburahamu bibu seeya saa kpee nini sɔɔn di. 9 Ba gbãa sue kɔ bu ka dãnu bɔɔri nin nuurun di. Yen sɔ̃, dãru baatere te ta ǹ bii geenu marumɔ, ba koo tu burawa bu dɔ̃ɔ kpɛ̃ɛ. 10 Ma tɔn wɔrusu nùn bikiamɔ, ǹ n mɛn na, amɔna be, ba koo ko. 11 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wi u yabenu yiru mɔ u teeru goo wɛ̃ɛyɔ wi u kun mɔ, mɛya maa wi u dĩanu mɔ, u ka gabu bɔnu koowo. 12 Gbere mwaɔba maa da u ka bu batɛmu ko, ma ba nùn bikia ba nɛɛ, yinni, mba sa ko ko. 13 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku ra mwɛ n kere ye ba bɛɛ yiire. 14 Tabu kowobu gaba maa nùn bikia ba nɛɛ, bɛsɛ maa ni, mba sa ko ko. Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku ra goo gobi mwaari ka dam, i ku maa goo gari mani, kpa i ku ra bɛɛn kɔsiaru gɛm. 15 Tɔn be, ba swaa daki ma be kpuro ba bikianamɔ ba mɔ̀, Yohanu sãawa Kirisi wi? 16 Ye Yohanu u nua mɛ, u be kpuro sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛ na bɛɛ batɛmu mɔ̀ ka nim, adama wi u man dam kere u sisi. Na ǹ tura n win baranun wɛ̃ɛ kusia. Wiya u koo bɛɛ batɛmu ko ka Hunde Dɛɛro ka dɔ̃ɔ. 17 U saratia nɛni win nɔmaɔ, u ka win alikama sara, kpa u ye doke biraru sɔɔ. Adama sako si su tie u koo su doke dɔ̃ɔ sɔɔ wi u ku ra gbi. 18 Ka maa gari dabinu gana Yohanu u tɔmbu labaari gean waasu kuammɛ. 19 Adama u Herodu wirugii wi gerusi Herodia, win wɔnɔ Filipun kurɔn sɔ̃, ka daa kɔ̃ sa kpuro ye u raa kua. 20 Ma Herodu u kpam daa kɔ̃ sa ye sɔɔ daa kɔ̃ sa sosi, u dera ba Yohanu pirisɔm doke. 21 Ye ba tɔmbu kpuro batɛmu kua, ba maa Yesu batɛmu kua. Saa yè sɔɔ u kanaru mɔ̀ ma wɔlla wukiara, 22 ma Hunde Dɛɛro u sarama win wɔllɔ ka wasi gɛɛ nge kparuko. Ma nɔɔ gaga nɔɔra saa wɔllun di ga nɛɛ, wuna nɛn bii kĩnasi, wiǹ sɔɔ nɛn gɔ̃ ru dobu kpuro wãa. 23 Yesu u wɔ̃ɔ tɛnan saka tura u sere win sɔmburu torua. Ba tamaa u sãawa Yosɛfun bii. Yosɛfun baababa ba maa sãa Heli 24 ka Matati ka Lefi ka Mɛliki ka Yanai ka Yosɛfu, 25 ka Matatia ka Amɔsi, ka Nahumu ka Esili ka Naga, 26 ka Maatu ka Matatia ka Semɛni ka Yosɛki ka Yoda, 27 ka Yoanani ka Lesa ka Sorobabɛli ka Salatiɛli ka Nɛri, 28 ka Mɛliki ka Adi ka Kosamu ka Elimadamu ka Eri, 29 ka Yosue ka Eliseri ka Yorimu ka Matati ka Lefi, 30 ka Simɛɔ ka Yuda ka Yosɛfu ka Yonamu ka Eliakimu, 31 ka Mɛlea ka Mɛna ka Matata ka Natani ka Dafidi, 32 ka Isai ka Yobɛdi ka Boasi ka Sala ka Nasoni 33 ka Aminadabu ka Adimi ka Arani ka Esiromu ka Farɛsi ka Yuda, 34 ka Yakɔbu ka Isaki ka Aburahamu ka Tera ka Nakoru, 35 ka Seruku ka Raga ka Falɛki ka Ebɛɛ ka Sala, 36 ka Kainamu ka Aafasadi ka Sɛmu ka Nɔwɛ ka Lamɛki, 37 ka Matusala ka Enɔku ka Yarɛdi ka Maleleli ka Kainani, 38 ka Enɔsi ka Sɛti ka Adamu ka Gusunɔ. 1 Yesu u Hunde Dɛɛro yiba ma u wurama Yuudɛnin di. Ma Hunde wi, u nùn sure gbaburu sɔɔ. 2 Miya Setam maa nùn kɔkura sɔ̃ɔ weeru. U ǹ maa gãanu ganu di sanam mɛ sɔɔ. Ye saa yen baa ya kpa, gɔ̃ɔra nùn mwa. 3 Ma Setam nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, à n Gusunɔn Biin na, a kpee teni sɔ̃ɔwɔ tu gɔsira pɛ̃ɛ. 4 Ma Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ ba nɛɛ, "Tɔnu kun ko n wãa dĩanu tɔnan sɔ̃." 5 Ma Setam u ka nùn da guuru wɔllɔ u nùn handunian tem kpuro sɔ̃ɔsi nɔni kpaki teeru mi sinamba bandu dii. 6 Ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nin dam ka nin yiiko kpurowa kon nun wɛ̃ domi ba man wɛ̃. Wi na kĩ, wiya kon maa wɛ̃. 7 ǹ n mɛn na, à n yiira a man sãwa ye kpurowa ya koo ko wunɛgia. 8 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔn gari nɛɛ, "Gusunɔ wunɛn Yinniwa kaa n sãamɔ, kpa a n wi turon wãaru wãa." 9 Ma u ka nùn da Yerusalɛmuɔ, u nùn sɔndi sãa yerun wii kpiirɔ, ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, à n Gusunɔn Biin na, a suro saa minin di, 10 domi Gusunɔn gari nɛɛ, "U koo win gɔradoba nɔɔ kɛ̃wa wunɛn sɔ̃ bu ka nun kɔ̃ su." 11 "Ba koo nun nɛnɛ ben nɔma sɔɔ, kpa wunɛn naasu ku raa kperu sokura." 12 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔn gari maa nɛɛ, "A ku ra Gusunɔ wunɛn Yinnin dam mɛɛri a ka wa mɛ mu nɛ." 13 Ye Setam u nùn kɔkiri bi kpuro kua u kpa, u nùn deri u doona sere saa gaa gina. 14 Yesu u wura Galileɔ ka Gusunɔn Hunden dam, ma win labaari ya nɔɔra n ka sikerena bera ye sɔɔ kpuro. 15 U Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ ben mɛnnɔ yenu sɔɔ, ma tɔmbu kpuro ba nùn bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 16 Yesu u da Nasarɛtiɔ mi u biru di. Nge mɛ win dɔɔnɛ u mɛnnɔ yeru dua tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ, ma u seewa u ka tireru gari. 17 Ba nùn Gusunɔn sɔmɔ Esain tireru wɛ̃. Ye u tu wukia u wa mi ba yorua ba nɛɛ, 18 "Yinni Gusunɔn Hunde ka man wãa. U man gɔsa n ka dam sarirugibu Labaari gea nɔɔsia. U man gɔrima n ka yobu sɔ̃ ma ba koo yakiara, n ka wɔ̃ kobu sɔ̃ ma ba koo yam wa, n ka maa takasigibu yɔ̃ su bu doona, 19 kpa n maa ka kpara ma saa ya wee yè sɔɔ Yinni u koo tɔmbu durom kua." 20 U tire te wukiri u mɛnnɔ yerun sɔmɔ wesia ma u sina. Be ba mɛnnɛ mɛnnɔ yee te sɔɔ, ba nùn nɔni girari be kpuro. 21 Ma u win gari torua u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gisɔra Gusunɔn gari yini yi koora yi i nua mi. 22 Be kpuro ba nùn seeda gea diiya, ma biti ya bu mwa gari dure yin sɔ̃ yi yi yarimɔ win nɔɔn di. Ma ba mɔ̀, n ǹ Yosɛfun bii wi mi? 23 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka gem, i ko kpĩ i man mɔn te kua i nɛɛ, "Timgii, a wunɛn tii bɛkio," kpa i gere n koowo nɛn tem sɔɔ mini ye i nua na kua kpuro Kapenamuɔ. 24 U maa nɛɛ, ka gem, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, Gusunɔn sɔmɔ goo sari wi u bɛɛrɛ mɔ win tiin temɔ. 25 Na maa bɛɛ gem sɔ̃ɔmɔ, kurɔ gɔmini dabira ta raa wãa Isirelin temɔ Elin waati, ye gura kun na wɔ̃ɔ ita ka suru nɔɔba tia, ma gɔ̃ɔ bakaru ta kua tem kpuro. 26 Ka mɛ, ba ǹ Eli gɔre ben goon mi ma n kun mɔ gɔmini turo wi u wãa Sarepataɔ Sidonin temɔ. 27 Dabiru be ba bara disigiru mɔ ba raa maa wãa Isirelin temɔ Gusunɔn sɔmɔ Eliseen waati. Ka mɛ, ba ǹ ben goo bɛkie, ma n kun mɔ Namani Sirigii. 28 Ye ba gari yi nua mɛnnɔ yee te sɔɔ, ba mɔru bɛsira be kpuro. 29 N deema ben wuu ga wãawa guuru wɔllɔ. Yera ba seewa ba nùn bɔrikia ba ka da wuun biruɔ bu ka nùn sure wɔwa sɔɔ. 30 Adama u bu bukiana ma u doona. 31 Yesu u sara u da Kapenamuɔ, Galilen wuu gagɔ, ma u tɔmbu Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 32 Ma win sɔ̃ɔsira bu biti kua domi u gari gerumɔwa ka yiiko. 33 N deema durɔ goo wãa mɛnnɔ yeru sɔɔ wiǹ sɔɔ wɛrɛku ga wãa ma u wura kua wɔllɔ u nɛɛ, 34 man diya bɛsɛ ka wunɛ, Yesu Nasarɛtigii. A na a sun kam koosiawa? Na yɛ̃ wi a sãa, wunɛ Gusunɔn tɔn Dɛɛrowa. 35 Ma Yesu u gu gerusi u nɛɛ, a mario, kpa a doona win min di. Ye wɛrɛku ge, ga durɔ wi tem kparana ben suunu sɔɔ, ma ga doona, ga ǹ maa nùn mɛɛra kue. 36 Ma biti ya bu mwa kpuro ba bikianamɔ ba mɔ̀, gari yiren bwesera yini. Domi u wɛrɛkunu wooda wɛ̃ɛmɔ ka yiiko ka dam, ma nu doonamɔ. 37 Ma win labaari ya nɔɔra n ka sikerena bera ye sɔɔ kpuro. 38 Ye Yesu u yara mɛnnɔ yee ten min di u dua Simɔɔn yɛnuɔ. N deema Simɔɔn kurɔn mɛro u wasi sundu barɔ ta bɔɔbu, ma ba nùn suuru kana win sɔ̃. 39 U kurɔ wi tuke u wasi sun te gerusi ma ta nùn deri. U seewa yande u bu nɔɔrimɔ. 40 Ye sɔ̃ɔ duɔ, bèn tɔmba bara bwese bweseka mɔ kpuro ba ka bu na win mi, ma u ben baawure nɔma sɔndi u bu bɛkia. 41 Wɛrɛkunu maa doona tɔn dabirun min di, nu wuri mɔ̀ nu mɔ̀, wuna Gusunɔn Bii. Adama u nu gerusi, u ǹ maa dere nu gari gere yèn sɔ̃ nu yɛ̃ ma Kirisiwa u sãa. 42 Ye yam sãra Yesu u seewa u wuu yara u da gbaburɔ. Adama tɔn wɔru ga nùn kasu. Ye ba tura win mi, ba nùn suuru kana u ku bu deri. 43 Adama u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u ǹ koo ko u kun maa Gusunɔn bandun Labaari gea waasu kue wusu gasu sɔɔ, domi yen sɔ̃ na ba nùn gɔrima. 44 Ma u waasu mɔ̀ Galilen mɛnnɔ yenu sɔɔ. 1 Ye Yesu u yɔ̃ ra daa burerun bɔkuɔ te ba ra soku Genɛsarɛti, tɔn wɔru ga nùn mɛnnɛ gu ka Gusunɔn gari nɔ. 2 Ma u goosu yiru wa daa bure ten goorɔ siǹn min di swɛ̃ɛ gowobu ba sara ba ben yãakoronu teɔ da. 3 Ma u dua goo sin teu sɔɔ ge ga sãa Simɔɔguu, ma u nùn kana u ka gu gooru tondasia fiiko. Yen biru u sina u tɔn wɔrusu Gusunɔn gari sɔ̃ɔsimɔ gen min di. 4 Ye u win gari gerubu mari, u Simɔɔ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a wunɛn goo bɔrieyo bwerɔ kpa i bɛɛn yãakoronu kpɛ̃ɛ i ka swɛ̃ɛ mwa. 5 Simɔɔ u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yinni wɔ̃ ku girira sa sɔmburu kua, sa ǹ maa gãanu wa sa mwɛ, adama wunɛn garin sɔ̃ kon yãakoro te kpɛ̃ɛ. 6 Ye ba kua mɛ, ba swɛ̃ɛ dabi dabiru gura sere ben yãakorora gɛ̃ɛrɔ. 7 Ma ba ka yĩreru ben berusebu soka be ba wãa goo yiruse sɔɔ bu na bu bu somi. Ba na ma ba goosu yiru ye swɛ̃ɛ yibia sere su kĩ su num. 8 Ye Simɔɔ Piɛɛ u yeni wa u kpuna Yesun wuswaaɔ u nɛɛ, Yinni, a tii gawo nɛn bɔkun di, domi nɛ torowa. 9 Domi wi ka win berusebu kpuro ba biti kua swɛ̃ɛ dabi ten sɔ̃ te ba gura. 10 Mɛya maa biti ya Simɔɔn berusebu Yakɔbu ka Yohanu, Sebeden bibu mwa. Yesu u Simɔɔ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ku bɛrum ko, saa tɛ̃n di tɔmba kaa n kasu bu man swĩi. 11 Sanam mɛ ba ka ben goosu da goorɔ, ma ba si kpuro deri ba nùn swĩi. 12 Sanam mɛ Yesu u wãa wuu gagu sɔɔ durɔ goo wi u bara disigiru barɔ u nùn wa, ma u yiira win wuswaaɔ u nùn suuru kana u nɛɛ, Yinni à n wura, na yɛ̃ ma kaa kpĩ a man bɛkia kpa n dɛɛra. 13 Ma Yesu u win nɔmu dɛmia u nùn baba u nɛɛ, na wura, a bɛkuro kpa a dɛɛra. Mii mii bara disigii te, ta nùn doonari. 14 Yesu u nùn yiire u nɛɛ, u ku raa goo gãanu ganu sɔ̃, adama u doo u win tii yãku kowo tusia, kpa u yãkuru ko win dɛɛrasiabun sɔ̃ nge mɛ Mɔwisin wooda ya gerua, kpa tu ka ko seeda tɔmbun wuswaaɔ. 15 Ka mɛ, win labaari ya yabi, ma tɔn dabira mɛnnamɔ bu ka win gari nɔ, kpa bu ka bɛkura ben baranu sɔɔn di. 16 Adama Yesu u ra dewa gbaburɔ wi turo u n kanaru mɔ̀. 17 Sɔ̃ɔ teeru Yesu u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ ma Falisiba ka wooda yɛ̃robu ba sɔ̃ mi, be ba na saa Galile ka Yudean wuu baageren di, ka maa Yerusalɛmun di, ma Yinnin dam mu dera u barɔbu bɛkiamɔ. 18 Saa ye yande, tɔmbu gaba durɔ goo sɔɔwa ka kpinu wiǹn wasin bee tia ya gu. Ba kasu mɛ ba koo ka du kpa bu nùn yi Yesun wuswaaɔ. 19 Ye ba kun wa mi ba koo ka nùn duusia tɔn wɔrun sɔ̃, yera ba yɔɔwa diru mi u wãan wɔllɔ, ma ba tu yaba ba nùn sarasia ka win kpinu tɔn wɔru gen suunu sɔɔ Yesun wuswaaɔ. 20 Ye u ben naanɛ dokebu wa, yera u durɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a wunɛn durum suuru wa. 21 Wooda yɛ̃robu ka Falisiba ba bwisikum wɔri ba tii bikiamɔ, wara wini wi u Gusunɔ wɔmmɔ. Wara koo kpĩ u tɔnu win durum suuru kua ma n kun mɔ Gusunɔ turo. 22 Adama Yesu u ben bwisikunu gia ma u bu bikia u nɛɛ, mban sɔ̃ na i bwisikumɔ mɛ bɛɛn gɔ̃ ruɔ. 23 Yen yerà ya sɛ̃sɔ bo, bu nɛɛ, ba tɔnu nùn win durum suuru kua, ǹ kun mɛ bu nɛɛ, u seewo u sĩ. 24 ǹ n mɛn na, kon bɛɛ sɔ̃ɔsi ma Tɔnun Bii, u yiiko mɔ handunia mi, u ka durum suuru ko. Ma u barɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na nun sɔ̃ɔmɔ, a seewo a wunɛn kpinu sua kpa a we yɛnuɔ. 25 Ma u seewa mii mii ben wuswaaɔ u sua ye u raa kpunari, ma u Gusunɔ siaramɔ u ka dɔɔ yɛnuɔ. 26 Yera biti ya be kpuro mwa ma ba Gusunɔ siaramɔ. Bɛrum maa bu mwa ma ba mɔ̀, sa gãa maamaakiginu wa gisɔ. 27 Yeniban biru Yesu u yara ma u gbere mwaɔ goo wa wi ba ra soku Lefi u sɔ̃ gbere yerɔ, ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a man swĩiyɔ. 28 Lefi u seewa u ye kpuro deri ma u nùn swĩi. 29 Yen biru u Yesu tɔ̃ɔ baka dim kua win yɛnuɔ. Gbere mwaɔ dabinu ka maa gabu ba ka bu dimɔ. 30 Falisiba ka ben wooda yɛ̃robu gabu ba win bwãabu wɔkisi ba bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃ na i dimɔ i nɔrumɔ ka gbere mwaɔbu ka kɔ̃ san kowobu. 31 Yesu u bu wisa u nɛɛ, be ba bwãa do ba ǹ timgiin bukata mɔ ma n kun mɔ be ba barɔ. 32 Na ǹ nɛ n ka geegibu soku. Na nawa n ka kɔ̃ san kowobu soku bu ka ben gɔ̃ ru gɔsia. 33 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, Yohanun bwãabu ka Falisibagibu ba ra nɔɔ bɔke kiri kiri, ba ra maa kanaru ko, adama wunɛgiba dimɔ ba nɔrumɔ. 34 Ma u nɛɛ, i ko i kpĩ i kurɔ kpaon durɔn bɔrɔba nɔɔ bɔkusia sanam mɛ u wãa ka be? 35 Adama sanam wee mɛ ba koo kurɔ kpaon durɔ wɔra ben nɔman di. Sanam mɛ sɔɔra ba koo nɔɔ bɔke. 36 U maa bu mɔndu kua u nɛɛ, ba ku ra yabe kpaaru gĩɛ bu ka yabe tɔkɔru kɔre. Bà n kua mɛ, ba koo kpaaru gĩa, kpaarun yasa maa ya ko n sãa nɛnɛm yabe tɔkɔru sɔɔ. 37 Goo ku ra maa tam kpam doke gɔnan bɔɔ tɔkɔnu sɔɔ. ù n kua mɛ, tam kpam mɛ, mu koo bɔɔnu kurasia kpa mu yari, kpa bɔɔnu nu sankira. 38 Adama ba ǹ koo ko ba kun tam kpam doke bɔɔ kpaanu sɔɔ. 39 Goo sari wi u ko n tam kpam kĩ, sanam mɛ u tam gurum nɔra, domi u koo gere u nɛɛ, gurum ka nùn nɛrena. 1 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru garu sɔɔ Yesu u alikama gbaaru garu sarɔ, ma win bwãaba alikama wɔkamɔ, ba sunkumɔ ka nɔma, ba temmɔ. 2 Falisi gabu ba bu bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃ na i mɔ̀ ye wooda ya nɛɛ bu ku ko tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 3 Yesu u bu bikia u nɛɛ, i ǹ gara tirerɔ ye Dafidi u kua sanam mɛ gɔ̃ɔra wi ka win bwãabu mɔ̀? 4 U Gusunɔn diru dua ma u pɛ̃ɛ sua ye ba Gusunɔ yiiye, u ye di ma u win bwãabu wɛ̃. Adama bɛsɛn wooda ya yina goo u ye di ma n kun mɔ yãku kowobu. 5 Ma u nɛɛ, i de i n yɛ̃ ma Tɔnun Biiwa u tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru kua. 6 Ye n kpam kua tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru garu, u dua mɛnnɔ yerɔ u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ. N deema durɔ goo wãa mi wiǹn nɔm geu ga gu. 7 Wooda yɛ̃robu ka Falisiba ba swaa kasu bu ka Yesu durum mani. Yen sɔ̃ na ba nùn mɛɛra bu ka wa ù n koo goo bɛkia tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 8 Adama u ben bwisikunu yɛ̃, ma u durɔ wi sɔ̃ɔwa wiǹn nɔmu ga gu mi u nɛɛ, a seewo a yɔ̃ ra bu nun wa. Ma u seewa u yɔ̃ ra. 9 Ma Yesu u nɛɛ, na bɛɛ bikiamɔ, gea ka kɔ̃ sa, yen yerà n weenɛ bu ko tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. Bu tɔnu faaba ko? Nge bu nùn go. 10 Yera u be kpuro mɛɛra u ka sikerena, ma u durɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a wunɛn nɔmu dɛmiɔ. Ye u gu dɛmia, ma ga bɛkura. 11 Ma ba mɔru bɛsira ma ba wesianamɔ ye ba koo Yesu kua. 12 Sɔ̃ɔ mɛɛ te sɔɔ, Yesu u da guuru wɔllɔ u ka kanaru ko. Ma u Gusunɔ kana wɔ̃ ku giriru. 13 Ye yam sãra u win bwãabu mɛnna, ma u tɔnu wɔkura yiru gɔsa be sɔɔ, u bu yĩsiru kã gɔrobu. 14 Tɔn ben yĩsa wee, Simɔɔ wi u yĩsiru kã Piɛɛ, ka Andere win wɔnɔ, ka Yakɔbu ka Yohanu ka Filipu ka Baatelemi 15 ka Mateu ka Tomaa ka Yakɔbu Alufen bii, ka Simɔɔ wi u win tem gari kĩ, 16 ka Yudasi Yakɔbun bii, ka Yudasi Isikariɔtu wi u tɔmbu Yesu nɔmu sɔndia. 17 Ma u sara ka be, u yɔ̃ ra tem tɛɛra gaa sɔɔ mi win bwãa dabiru ka tɔn wɔru guna wãa, be ba na saa Yudean di kpuro ka Yerusalɛmun di, ka Tiri ka Sidonin di, wuu si su wãa nim wɔ̃ kun bera gia. 18 Ba na win mi bu ka win gari nɔ kpa u ka bu bɛkia ben baranu sɔɔn di. Be ba wɛrɛkunu mɔ nu bu toorimɔ, ba maa bɛkura. 19 Tɔn be kpuro ba kĩ bu nùn baba domi win dam mu sɔmburu mɔ̀, mu bu bɛkiamɔ kpuro. 20 Yera Yesu u win nɔni sua u win bwãabu mɛɛra u nɛɛ, Doo nɔɔrugiba bɛɛ sãarobu domi bɛɛya i ko n wãa mi Gusunɔ u bandu swĩi. 21 Doo nɔɔrugiba bɛɛ be gɔ̃ɔra mɔ̀ tɛ̃, domi i ko ra debu. Doo nɔɔrugiba bɛɛ be i sumɔ tɛ̃, domi i ko ra yɛ̃ɛ. 22 Doo nɔɔrugiba bɛɛ, tɔmbu bà n bɛɛ tusa, ma ba bɛɛ gira ben min di, ma ba bɛɛ wɔmmɔ, ma ba bɛɛn yĩsiru gɔsia gãa kɔ̃ sunu Tɔnun Biin sɔ̃. 23 Nge mɛya ben baababa ba Gusunɔn sɔmɔbu kua. Adama bɛɛ, i gɔ̃ ru doro dɔma te, i yɔ̃ɔkuo ka nuku dobu, domi ka gem ba bɛɛ are yiiye yi kpã Gusunɔ wɔllɔ. 24 Nɔni swãarugiba bɛɛ maa gobigibu, domi i bɛɛn nuku yɛmiabu wa kɔ. 25 Nɔni swãarugiba bɛɛ be i deba tɛ̃, domi gɔ̃ɔru ta koo bɛɛ ko. Nɔni swãarugiba bɛɛ be i yɛ̃ɛmɔ tɛ̃, domi i ko ra nukuru sankira kpa i swĩ. 26 Nɔni swãarugiba bɛɛ, tɔmbu kpuro bà n bɛɛn gea gerumɔ. Domi mɛya ben baababa ba sɔmɔ weesugibu kua. 27 Adama nɛ na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, bɛɛ be i man swaa daki, i bɛɛn yibɛrɛba kĩru sɔ̃ɔsio, i bu gea kuo be ba bɛɛ tusa. 28 I bu domaru kuo be ba bɛɛ bɔ̃ rusimɔ, i bu kanaru kuo be ba bɛɛ kɔ̃ sa kuammɛ. 29 Goo ù n nun baa teeru so, a maa nùn tensim tĩiyɔ, wi u maa wunɛn yabe bakaru sua, a ku nùn yinari u kpam wunɛn yabe piibu sua. 30 Wi u nun gãanu kana, a nùn kɛ̃ɛyɔ, goo ù n maa nun wunɛn gãanu suari, a ku maa nu bikia. 31 Ye i kĩ tɔmbu bu bɛɛ kua, i bu ye kuo bɛɛn tii. 32 Iǹ n bu kĩ be ba bɛɛ kĩ, siara birà i mɔ. Baa kɔ̃ san kowobun tii ba ra n ben kĩnasibu kĩ. 33 Iǹ n maa bu gea kua be ba bɛɛ gea kua, siara birà i mɔ. Mɛya kɔ̃ san kowobun tii ba ra ko. 34 Iǹ n bu bɔkura bèn mi i kɔsire yĩiyɔ, siara birà i mɔ. Kɔ̃ san kowobun tii ba ra bɔkuranɛwa, bu ka kɔsiana. 35 Adama i bɛɛn yibɛrɛba kĩru sɔ̃ɔsio, i bu gea kuo, i maa bu bɔkuro i kun kɔsire yĩiyɔ, bɛɛn are yi ko n kpã, i ko n maa sãa Wɔrukoon bibu, domi win tii u ra guturuba ka tɔn kɔ̃ sobu durom sɔ̃ɔsi. 36 I de i n wɔnwɔndu mɔ nge mɛ bɛɛn Baaba u wɔnwɔndu mɔ. 37 I kun da n tɔmbu sirimɔ, Gusunɔ u ǹ maa ka bɛɛ sirimɔ. I kun da n tɔmbu taarɛ wɛ̃ɛmɔ, Gusunɔ u ǹ maa bɛɛ taarɛ wɛ̃ɛmɔ. I suuru koowo, Gusunɔ koo maa bɛɛ suuru kua. 38 I kɛ̃ɛyɔ, Gusunɔ koo maa bɛɛ kɛ̃. Yĩirutii bakaru sɔɔra u koo bɛɛ kɛ̃ru kɛ̃, te u taasi u sire u yibia ka nɔɔwɔ, kpa u bɛɛ wisia bɛɛn bɔɔrɔ. Domi yĩirutii te i ka gabu yĩirua, teya Gusunɔ koo ka bɛɛ yĩirua. 39 U maa bu mɔndu garu kua u nɛɛ, wɔ̃ ko u koo kpĩ u wɔ̃ kosi swaa gbiiya? Be yiru sannu ba ǹ koo wɔru wɔri? 40 Bɔ̃ɔ u ku ra win yinni kere, adama bɔ̃ɔ baawure wi u sɔ̃ɔsiru gia u kpa, u koo ka win yinni weena. 41 Mban sɔ̃ na a yakɔ mɛɛrimɔ wunɛn kpaasin nɔnu sɔɔ, ma a ǹ dãa bĩiru laakari mɔ̀ te ta wãa wunɛn tiin nɔnuɔ. 42 Amɔna kaa ka kpĩ a wunɛn kpaasi sɔ̃ u de a nùn yakɔ wuna ge ga wãa win nɔnu sɔɔ, ma a ǹ dãa bĩiru waamɔ te ta wãa wunɛn tiin nɔnuɔ. Murafiti wunɛ, a gina dãa bĩiru wunɔ te ta wãa wunɛn nɔnuɔ yen biru kaa yam wa a ka yakɔ wuna ge ga wãa wunɛn kpaasin nɔnu sɔɔ. 43 Dãa geeru ta ku ra bii kɔ̃ sunu ma. Mɛya maa dãa kɔ̃ suru ta ǹ bii geenu marumɔ. 44 Domi dãru baatere, ten binun diya ba ra tu gie. Ba ku ra gandun binu sɔri sãka wɔllɔ, mɛya maa ba ku ra bereru sɔri awĩi wɔllɔ. 45 Tɔn geo u ra gãa geenu yarewa gãa geenu sɔɔn di ni nu berua win gɔ̃ ruɔ. Tɔn kɔ̃ so maa gãa kɔ̃ sunu yaramɔ gãa kɔ̃ sunu sɔɔn di ni nu berua win gɔ̃ ruɔ. Domi ye ya yiba tɔnun gɔ̃ ruɔ ya yarimɔ, yeya nɔɔ ga ra gere. 46 Mban sɔ̃ na i man sokumɔ Yinni Yinni, ma i kun mɔ̀ ye na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ. 47 Baawure wi u na nɛn mi ma u nɛn gari nɔɔmɔ ma u yi mɛm nɔɔwammɛ, kon bɛɛ sɔ̃ɔsi wi u ka weenɛ. 48 U ka durɔ goo weenɛ wi u diru banimɔ, ma u gba n duku u kperu girari u sere kpɛɛkpɛɛku sura. Ma nim yibura na, ma nim tora ya dii te swee, adama ya ǹ kpĩa ya dii te wuke yèn sɔ̃ ta bana wã. 49 Adama wi u nua, ma u kun kue, u sãawa nge durɔ goo wi u diru banimɔ tem dira wɔllɔ, ma u kun kpɛɛkpɛɛku sure. Nim tora ya dii te swee. Yande ta wɔra, ma ten wɔrumaa kpɛ̃a. 1 Ye Yesu u gari yi kpuro tɔmbu sɔ̃ɔwa u kpa, u da Kapenamuɔ. 2 Tabu sunɔ goo wãa mi u yoo mɔ, wi u kĩ gem gem. Yoo wiya u barɔ sere u wasikira. 3 Ye tɔnwero wi, u Yesun labaari nua, yeya u nùn Yuuban guro gurobu gabu gɔria bu nùn suuru kana u na u win yoo bɛkia. 4 Ye ba tura Yesun mi ba nùn suuru kana gem gem ba nɛɛ, n tura a durɔ wi ye kua 5 domi u bɛsɛn bweseru kĩ. Wiya maa sun bɛsɛn mɛnnɔ yeru bania. 6 Ma Yesu u ka bu swaa wɔri. Ye u yɛnu ge turuku kua yera tabu sunɔ wi, u win bɔrɔba gɔra bu Yesu sɔ̃ u ku tii gɔngɛrɛ ko, domi wi kun be tura u du win yɛnuɔ. 7 Yen sɔ̃ na u ǹ tii garisi goo wi u koo ka tii da Yesun mi. Adama u be gesi gari geruo, win yoo u koo bɛkura. 8 Domi wi, u gabu wiru kpĩiyɛ, u maa tabu kowobu mɔ be u kpare. ù n turo sɔ̃ɔwa u doo, u ra n dɔɔwa. ù n maa ben goo sɔ̃ɔwa u na, u ra n sisiwa. ù n win yoo sɔ̃ɔwa u yeni koowo, u ra n maa ye mɔ̀wa. 9 Ye Yesu u gari yi nua biti ya nùn mwa, ma u sĩira u tɔmbu sɔ̃ɔwa be ba nùn swĩi u nɛɛ, na ǹ gina naanɛ doke baka binin bweseru waare, baa Isireliba sɔɔ. 10 Ye gɔro be, ba gɔsira yɛnuɔ ba deema yoo wi, u bwãa dora. 11 Yen sisiru Yesu da wuu gagun mi, ge ba ra soku Nayini. Win bwãabu ka maa tɔn wɔru guna nùn swĩi. 12 Saa ye u wuu gen gbãrarun kɔnnɔ turuku kua, u wa ba aluwaasi goon goru sɔɔwa ba ka yariɔ bu sike. U sãawa win mɛron bii teere te u mɔ. Win mɛro maa, gɔminiwa. Wuugibu dabira wãa ka wi. 13 Ye Yinni u kurɔ wi wa win wɔnwɔnda nùn mwa, ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ku swĩ. 14 Yera u susi u goo ten kpakororu baba. Be ba tu sɔɔwa ba yɔ̃ ra. Ma u nɛɛ, aluwaasi wunɛ, na nun sɔ̃ɔmɔ, a seewo. 15 Ma goo te, ta seewa ta sina ta gari gerumɔ. Ma Yesu nùn win mɛro wesia. 16 Bɛrum be kpuro mwa, ma ba Gusunɔ siaramɔ ba gerumɔ ba mɔ̀, Gusunɔn sɔmɔ damgiiwa u bu kurema. Gusunɔwa u win tɔmbu naawa. 17 Yesun labaari ye, ya yabi Yudea kpuro sɔɔ ka maa yen beri kpuro. 18 Yohanun bwãaba nùn ye kpuron labaari sɔ̃ɔwa. Ma u win bwãa ben yiru soka, 19 u bu gɔra Yesun mi bu nùn bikia, wiya wi u sisi? Nge ba n kpao mara. 20 Ye durɔ be, ba tura win mi, ba nɛɛ, Yohanu Batɛmu kowowa sun gɔrima wunɛn mi su bikia, wuna wi u sisi? Nge sa n kpao mara. 21 Saa ye sɔɔ, u tɔn dabirun baranu ka ben alebu bɛkia, ma u ben wɛrɛkunu gira, u maa wɔ̃ ko dabinu yam waasia. 22 Ma u bu wisa u nɛɛ, i doo i Yohanu tusia ye i wa ka ye i nua. Wɔ̃ koba yam waamɔ, yɛmɔba sĩimɔ, be ba bara disigiru barɔ ba bɛkuramɔ ba dɛɛramɔ, sosobu ba gari nɔɔmɔ, ba gɔribu seeyamɔ, ma ba sãarobu Labaari gean waasu mɔ̀. 23 Doo nɔɔrugiiwa baawure wiǹn naanɛ ya yɔ̃ dim dim nɛ sɔɔ. 24 Ye Yohanun gɔroba sĩa, ma u tɔn dabinu Yohanun gari sɔ̃ɔbu wɔri. U bu bikia u nɛɛ, mba i mɛɛrim da gbaburɔ. Yakɔ ge woo ga toorimɔ? 25 Durɔ wi u yãa bɛɛrɛginu sebua? Wee, be ba yãa gobiginu sebua ma ba wãaru dimɔ dukia sɔɔ, beya ba wãa sina kpaanɔ. 26 ǹ n mɛn na, mba i mɛɛrim da. Gusunɔn sɔmɔ goo? Mɛya na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ yɛ̃ro mam Gusunɔn sɔmɔ kere mi n toma. 27 Domi Yohanu wiya wiǹn gari ba yorua ba nɛɛ, "N wee, na nɛn gɔro gɔra wunɛn wuswaaɔ wi u koo nun gbiiya u wunɛn swaa sɔmɛ." 28 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ma be tɔn kurɔba mara sɔɔ, goo kun Yohanu kere, adama wi u yãkabu bo Gusunɔn bandu sɔɔ, u Yohanu kere. 29 Ye ba ye nua, tɔmbu kpuro ka gbere mwaɔbu sannu ba Gusunɔ gem wɛ̃, domi beya Yohanu u raa batɛmu kua. 30 Adama Falisiba ka wooda yɛ̃robu ba ǹ daa wure Yohanu u bu batɛmu ko. Nge mɛya ba ka yina ye Gusunɔ u gɔ̃ ru doke u bu kua. 31 Ma Yinni u bikia u nɛɛ, mba kon ka tɛ̃n tɔmbu weesina. Mba ba ka weenɛ. 32 Ba sãawa nge bibu be ba sɔ̃ yaburɔ, ba sokunamɔ ba mɔ̀, sa bɛɛ guuru soowa ma i ǹ yawa. Sa bɛɛ gɔɔ womu kua, i ǹ maa swĩ. 33 Domi Yohanu Batɛmu kowo u na, u ǹ dĩanu dimɔ, u ǹ maa tam nɔrumɔ, ma i nɛɛ, u wɛrɛkunu mɔ. 34 Tɔnun Bii u na, u dimɔ u nɔrumɔ, ma i gerumɔ u sãa dim kĩro ka tam nɔro, gbere mwaɔbu ka kɔ̃ san kowobun bɔrɔ. 35 Ka mɛ, Gusunɔn bwisi yi ra tii sɔ̃ɔsi bwisi gee be ba yi wuran mi. 36 Falisi goo wi ba mɔ̀ Simɔɔ u Yesu dim soka. Ma Yesu u dua win dirɔ u sina u ka di. 37 Kurɔ tanɔ goo wãa wuu mi. Ye u nua ma Yesu u dimɔ Falisi win yɛnuɔ, yera u ka too buraru na te ta turare yiba. 38 U yɔ̃ ra Yesun biruɔ win naasu gia u sumɔ. Ma win yĩresu naa si waaya, ma u su sunkumɔ ka win seri, u su sɔ̃ sumɔ, ma u su turare ye wisi. 39 Falisi wi u Yesu dim soka, ye u wa mɛ, u gerua win gɔ̃ ruɔ u nɛɛ, durɔ wi, ù n Gusunɔn sɔmɔn na, u ko n yɛ̃ kurɔ weren bwesera wi u nùn babamɔ, domi kurɔ tanɔwa. 40 Ma Yesu u nɛɛ, Simɔɔ, na gari gɛɛ mɔ yi kon nun sɔ̃. Ma Simɔɔ u nɛɛ, yinni, a geruo. 41 Ma Yesu u nɛɛ, durɔ goo wãa wiǹn dibu tɔmbu yiru ba nɛni. Turo nɛni sii geesun gobi nɛɛra wunɔbu (500), turo maa weeraakuru. 42 Ye ba ǹ gãanu wa bu kɔsia, ma u be yiru kpuro suuru kua. Tɛ̃ be yiru ye sɔɔ, wara koo nùn kĩa n kere. 43 Simɔɔ u nɛɛ, na tamaa wi ba suuru kua n kere. Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gema a gerua. 44 Yera u sĩira kurɔ win mi gia ma u Simɔɔ bikia u nɛɛ, a kurɔ wi wa? Ye na dua wunɛn yɛnuɔ a ǹ man nim kã n ka nɛn kɔ̃ ri kpakia, adama kurɔ wini u nɛn naasu waaya ka win yĩresu, ma u su sunka ka win seri. 45 A ǹ man tɔbura ka sɔ̃ subu, adama kurɔ wini, miǹn di na dua, u ǹ nɛn naasu sɔ̃ sum deri. 46 A ǹ gum wisi nɛn wiru wɔllɔ, adama kurɔ wini u turare wisi nɛn naasɔ. 47 Yen sɔ̃, na nun sɔ̃ɔmɔ ma kurɔ win durum baka ye, ba nùn ye suuru kua. Yeya n dera win kĩra kpɛ̃a. Adama wi ba fiiko suuru kua, u ra n kĩwa fiiko. 48 Ma u kurɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ba nun wunɛn durum suuru kua. 49 Be ba sɔ̃ ba dimɔ ka wi, ba bikianamɔ, wara wini wi baa tɔmbun durum u mam suuru mɔ̀. 50 Ma u kurɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wunɛn naanɛ dokebu nun faaba kua. A doo ka alafia. 1 Yen biru Yesu u wuu marosu ka baru kpaanu da da, u waasu mɔ̀ u Gusunɔn bandun labaari gea kparamɔ. Ma bwãabu wɔkura yiru ye, ya wãa ka wi, 2 ka maa kurɔbu gabu bèn wɛrɛkunu ba gira, ka gabu be ba bɛkia ben baranu sɔɔn di. Beya Maari wi ba sokumɔ Madalagii, wiǹn min di wɛrɛkunu nɔɔba yiru nu doona, 3 ka Yoana wi u sãa Kusa, Herodun sɔm kowobun wirugiin kurɔ, ka Susana ka sere gabu dabiru. Kurɔ beya ba bu nɔɔrimɔ ka ben tiin ye ba mɔ. 4 Tɔn dabinu na saa wusu dabinun di ba mɛnna Yesun mi. Yera u bu mɔndu kua u nɛɛ, 5 durɔ goo yara u ka dĩa bweseru yɛ̃ka. Nge mɛ u yɛ̃kamɔ sukum wɔri swaa baarɔ, ma ba taaka, ma gunɔsu gɔsa su di. 6 Sukum gam maa wɔri kpee saara wɔllɔ. Sanam mɛ mu kpiima, mu gbera yèn sɔ̃ tem yɛndu sari mi. 7 Sukum gam kpam wɔri sãkin suunu sɔɔ, ma sãki ka mu kpɛ̃a sannu, ma yi mu sɛ̃kenɛ yi go. 8 Sukum gam maa kpam wɔri tem gem sɔɔ, ma mu kpia mu binu mara wunɔm wunɔm. Ye u gerua mɛ u kpa, u nɔɔgiru sua u nɛɛ, wi u swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ. 9 Ma win bwãaba nùn bikia ba nɛɛ, mba mɔn ten tubusianu. 10 U nɛɛ, bɛɛya ba wɛ̃ i ka Gusunɔn bandun asiri gia, adama ba gabu gari yi sɔ̃ɔmɔ ka mɔnnu, "kpa bu ka mɛɛri ba kun wa, bà n maa nua, kpa n ku bu yeeri." 11 Yesu u nɛɛ, yeniwa mɔn ten tubusianu. Gusunɔn gariya ba yɛ̃kamɔ. 12 Swaa baaru ta sãawa nge tɔn be ba ra yi nɔ, kpa Setam yu na yu yi wuna ben gɔ̃ run di bu ku raa ka naanɛ doke kpa bu faaba wa. 13 Kpee saara ya sãawa nge tɔn be ba ra gari yi mwɛ ka nuku dobu sanam mɛ ba yi nɔɔmɔ, adama ba ǹ gbini mɔ. Ba ra naanɛ dokewa saa fiiko sɔɔ, kpa bu biru wura laakari mɛɛribun sanam. 14 Tem mi sãki wãa mu sãawa nge tɔn be ba ra yi nɔ, adama nge mɛ ba dɔɔ, wururabu ka dukia ka handunian dobu ra yi sɛ̃ke yi go, ben binu ku ra ye. 15 Tem gem mu maa sãawa nge tɔn be ba ra gari yi ba nua nɛnɛ ben gɔ̃ ru geu sɔɔ ka nuku tia, ma ba binu marumɔ ka tɛmanabu. 16 Yesu kpam nɛɛ, goo sari wi u ra fitila mɛni kpa u gu wekeru wukiri, ǹ kun mɛ u gu doke kpin yerun kɔkɔrɔ. Adama u ra gu sɔndiwa dabu wɔllɔ, kpa be ba dumɔ ba n ka yam bururam waamɔ. 17 Domi gãanu sari ni ba berua ma nu ǹ koo tera, mɛya gãanu maa sari ni ba kua asiri sɔɔ ma nu ǹ koo giara kpa nu sɔ̃ɔsira batuma sɔɔ. 18 Yen sɔ̃, i n laakari sãa nge mɛ i nɔɔmɔ. Domi baawure wi u mɔ, wiya ba koo wɛ̃. Baawure wi u kun maa mɔ, ba koo nùn mwaari ye u tamaa u mɔ. 19 Yesun wɔnɔbu ka win mɛro ba na win mi, adama ba kpana bu nùn susi tɔn dabinun sɔ̃. 20 Ba nùn sɔ̃ɔwa ma win wɔnɔbu ka win mɛro ba yɔ̃ tɔɔwɔ ba kĩ bu nùn wa. 21 Adama u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, be ba Gusunɔn gari swaa daki, ma ba yi mɛm nɔɔwammɛ beya ba sãa win wɔnɔbu ka win mɛro. 22 Sɔ̃ɔ teeru Yesu dua goo nimkuu sɔɔ ka win bwãabu, ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i de su tɔbura daa burerun guru giɔ. Ma ba goo wuka ba doona. 23 Sanam mɛ ba dɔɔ, u dweeya. Yera woo bɔkɔ ga seewa daa bure te sɔɔ, ma goo ga nim yibuɔ. Ba wãa kari sɔɔ. 24 Ba nùn susi ma ba nùn yamia ba nɛɛ, Yinni, Yinni, sa kam kobu dɔɔ. Ye u yanda u woo ka nim kurenu gerusi. Ma n sure ma n mari sɔ̃ɔ sɔ̃ɔ. 25 Ma Yesu u bu bikia u nɛɛ, ma sɔɔra i bɛɛn naanɛ doke. Bɛrum bu mwa ka biti, ma ba bikianamɔ, durɔ weren bwesera wini wi baa woo ka nim ù n wooda wɛ̃, n da nùn mɛm nɔɔwɛ. 26 Ma ba Gadaran tem tura mɛ n ka Galile wuswaa kisinɛ. 27 Ye u sara temɔ u durɔ goo wa u wee wuu gian di u ka nùn yinna. Durɔ wi, u wɛrɛkunu mɔ. Nɔn dabira nu ra nùn seeri. Ba ra nùn bɔke ka yɔni nɔma ka naasɔ kpa ba n nùn kɔ̃ su. Adama u ra bɔkubu kpuro kasuku kpa wɛrɛku ni, nu ka nùn da gbaburɔ. Terera u ra n wãa saa tɛɛbun di, u ku ra sinɛ yɛnuɔ, ma n kun sikaɔ. Yera Yesu u wɛrɛku ni wooda wɛ̃ nu doona durɔ win min di. Ye durɔ wi, u Yesu wa u wura takana u wɔruma win wuswaaɔ ma u nɔɔgiru sua wɔllɔ u nɛɛ, mba n sun mɛnnɛ nɛ ka wunɛ Yesu Wɔrukoon Bii. Na nun kanamɔ a ku man tɔ̃ ya ko. 30 Ma Yesu u nùn bikia u nɛɛ, amɔna wunɛn yĩsiru. Ma u wisa u nɛɛ, Nɔrɔbu, domi u wɛrɛku dabinu mɔ. 31 Ma wɛrɛku ni, nu Yesu suuru kana nu nɛɛ, u ku de nu da wɔru bɔkɔ sɔɔ. 32 N deema kurusɔ wuu bakaru gara wãa ta dimɔ guuru wɔllɔ. Ma wɛrɛku ni, nu Yesu suuru kana nu nɛɛ, u de nu da kurusɔ ni sɔɔ. Ma u nu yɔllaa kua. 33 Ma nu durɔ wi doonari, nu da kurusɔ nin mi. Ma kurusɔ wuu te, ta duki sure daa bureru sɔɔ ta nim diira. 34 Sanam mɛ be ba nu kpare ba wa ye n koora, ba duki sua. Ba da ba labaari ye yɛ̃bi wuu maroɔ ka baru kpaanɔ. 35 Tɔmba yara bu ka wa ye n koora. Ba da Yesun mi ma ba durɔ wi deema wiǹn min di wɛrɛkunu doona, u sɔ̃ Yesun bɔkuɔ u bekuru wukiri u wura win laakari sɔɔ, ma bɛrum bu mwa. 36 Bèn nɔni biru ya koora ba tɔmbu sɔ̃ɔwa nge mɛ n kua wɛrɛkunugii wi, u ka bɛkura. 37 Gadaran tem girum tɔn be kpuro ba Yesu suuru kana ba nɛɛ, u bu dɛsirario, domi bɛrum bakam bu mwa. Ma u goo nimkuu dua u gɔsira. 38 Durɔ wi, wiǹn min di wɛrɛkunu doona, u Yesu suuru kana u nɛɛ, u de bu da sannu. Adama Yesu u nùn gɔsia u nɛɛ, 39 u gɔsiro win yɛnuɔ, kpa u kpara kpuro ye Gusunɔ u nùn kua. Ma u doona u da u kpara wuu ge sɔɔ kpuro ye Yesu nùn kua. 40 Ye Yesu u wurama ma tɔn wɔru ga nùn dam koosia, domi ba raa nùn marawa be kpuro. 41 Wee durɔ goo wi ba ra soku Yarusi, mɛnnɔ yerun wirugii, u da u yiira Yesun wuswaaɔ u nùn suuru kana u na win yɛnuɔ. 42 Domi win bii teere te u mara, ta wasikiramɔ. Bii wi, u sãawa wɔndia wi u wɔ̃ɔ wɔkura yiru mɔ. Ye u dɔɔ mi, tɔn wɔru ga nùn mɔnsi. 43 N wee, kurɔ goo u wãa mi, wi u yɛm wĩibu barɔ saa wɔ̃ɔ wɔkura yirun di. ((U win gobi di kpuro tim nɛmɔbun mi,)) ben goo kun maa kpĩa u nùn bɛkie. 44 U Yesu susi biruɔ ma u win yaberun swaa bua baba. Yande win yɛm wĩi bi, bu yɔ̃ ra. 45 Ma Yesu u bikia u nɛɛ, wara man baba. Ye be kpuro ba sikimɔ, Piɛɛ ka be ba wãa ka wi, ba nɛɛ, Yinni, n ǹ tɔn wɔruwa ga nun sɛ̃ke ga ka sikerenɛ? Ma a bikiamɔ wara nun baba? 46 Adama Yesu u nɛɛ, goo u man baba, domi na gia ma nɛn dam mu sɔmburu kua. 47 Ye kurɔ wi, u gia ma ba nùn tuburi, yera u na u yiira ka diiribu Yesun wuswaaɔ. Tɔmbu kpuron nɔni biru u gerua yèn sɔ̃ u nùn baba, ka maa mɛ u bɛkura yande. 48 Ma Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bii kurɔbu, wunɛn naanɛ dokebu nun bɛkia, a doo ka alafia. 49 Sanam mɛ u gari mɔ̀, goo u na u mɛnnɔ yerun wirugii wi sɔ̃ɔwa ma win bii u gu kɔ, u ku maa keu koosio gɔngɛrɛ ko. 50 Yesu u ye nua, ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ku bɛrum ko, a gesi naanɛ dokeo, u koo bɛkura. 51 Ye u tura yɛnu mi, u ǹ dere goo u ka nùn due ma n kun mɔ Piɛɛ ka Yohanu ka Yakɔbu ka bii win tundo ka win mɛro. 52 Be ba wãa mi kpuro ba sumɔwa ba tii soomɔ bii win sɔ̃. Adama Yesu u nɛɛ, i ku swĩ, u ǹ gu, u doǹwa. 53 Ba nùn yaakoru wɔri, domi ba yɛ̃ ma u guwa. 54 Ma Yesu u bii win nɔma nɛnua ma u gerua ka dam, wɔndia a seewo. 55 Wɔndia win hunde ya wurama, ma u seewa mii mii. Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu nùn dĩanu wɛ̃ɛyɔ. 56 Ma biti ya win mɔwɔbu mwa, adama Yesu u bu yiire u nɛɛ, bu ku raa goo sɔ̃ ye n koora. 1 Ma Yesu u win bwãabu wɔkura yiru soka u mɛnna u bu dam kã ka yiiko bu ka wɛrɛkunu kpuro gira, bu ka maa baranu bɛkia. 2 Ma u bu gɔra bu ka ban te Gusunɔ u koo swĩin waasu ko kpa bu barɔbu bɛkia. 3 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku gãanu kusenu ko sanum mɛ sɔɔ, baa dɛka ǹ kun mɛ bɔɔru ǹ kun mɛ dĩanu ǹ kun mɛ gobi, kpa i ku maa yaberu yiruse nɛnɛ. 4 Yɛnu gèn mi i sɔbia, i sinɔ mi sere i ka doona wuu gen min di. 5 Wuu mi ba ǹ bɛɛ dam koosie, i yario wuu gen min di, kpa i bɛɛn naasun tua bu kpare nge yĩreru te ta bu ben taarɛ sɔ̃ɔsimɔ. 6 Ba seewa ba doona baru kpaa kpaaka, ba Labaari gea kparamɔ ma ba barɔbu bɛkiamɔ yam kpuro. 7 Herodu sunɔ u nua kpuro ye Yesu u mɔ̀, ma ya win laakari burisina. Domi gaba gerumɔ Yohanuwa wurama gɔrin di. 8 Gaba maa gerumɔ Eliwa kurama. Ma gaba gerumɔ Gusunɔn sɔmɔ yerukobun turowa wurama saa gɔrin di. 9 Ma Herodu u nɛɛ, na dera ba Yohanu wiru bura. Adama wara wini wiǹn gari na nɔɔmɔ mɛnin bweseru. Ma u kasu u nùn wa. 10 Yesun bwãa be, ba gɔra ye wɔma ba nùn saaria kpuro ye ba kua. Ma u bu sua ba tii mɛna ba da wuu gagun bera gia ge ba ra soku Bɛsaida. 11 Tɔn wɔru ga gia gee u wãa, ma ga nùn swĩi. U bu dam koosia ma u bu ban te Gusunɔ u koo swĩin gari sɔ̃ɔmɔ, u maa bu bɛkiamɔ be ba barɔ. 12 Ye sɔ̃ɔ kpeeyɔ be wɔkura yiru ye, ba nùn susi ma ba nɛɛ, a tɔn be karo bu da wusɔ ka baru kpaanɔ bu kpin yeru kasu ka ye ba koo di, domi gbaburu sɔɔra sa wãa mini. 13 Yera Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i bu dĩanu wɛ̃ɛyɔ bɛɛn tii bu di. Adama ba nɛɛ, pɛ̃ɛ nɔɔbu ka swɛ̃ɛ yiru tɔnawa sa mɔ, ma n kun mɔ à n kĩ bɛsɛn tii su da su dĩanu kasuma tɔn be kpuron sɔ̃ baasi ya. 14 Tɔn be sɔɔ, tɔn durɔbun geera tura nge tɔnu nɔrɔbun suba nɔɔbu (5.000). Ma Yesu u win bwãa be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i bu sinasio wuu wuuka, weeraakuukuubu. 15 Ma ba kua mɛ ba be kpuro sinasia. 16 Yesu u pɛ̃ɛ nɔɔbu ye sua ka swɛ̃ɛ yiru ye, ma u nɔni seeya wɔllɔ u Gusunɔn domaru bikia, ma u ye murura u bwãa be wɛ̃ bu tɔn dabi te yabua. 17 Be kpuro ba di ba deba. Ma ba sukum gure birenu wɔkura yiru sɔɔ ye ba di n tiara. 18 Sɔ̃ɔ teeru sanam mɛ Yesu u kanaru mɔ̀ bee tia, ka win bwãabu sannu, u bu bikia u nɛɛ, wara tɔmba gerumɔ na sãa. 19 Ba nɛɛ, Yohanu Batɛmu kowowa. Gaba ra gere, Eliwa, gaba ra maa nɛɛ, Gusunɔn sɔmɔ yerukobun turowa u wurama gɔrin di. 20 Ma u bu bikia u nɛɛ, bɛɛn tii maa ni, wara i gerumɔ na sãa. Piɛɛ u nɛɛ, wuna Kirisi wi Gusunɔ u gɔrima. 21 Ma u bu nɔɔ goosi bu ku raa goo sɔ̃. 22 Yesu u kpam nɛɛ, Tɔnun Bii u ǹ koo ko u kun nɔni sɔ̃ɔre gem gem, kpa guro gurobu bu nùn yina ka yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu, kpa bu nùn go kpa u sikura sɔ̃ɔ itase. 23 Ma u be kpuro sɔ̃ɔwa u nɛɛ, goo ù n kĩ u man swĩi nge bɔ̃ ǹɔ, u win gɔ̃ ru kĩru derio, kpa u win tiin dãa bunanaru sua baadomma, kpa u n man swĩi. 24 Domi baawure wi u kĩ u win wãaru di ka win gɔ̃ ru kĩru, u koo tu bia. Adama baawure wi u win wãaru yina nɛn sɔ̃, wiya u koo tu wa ka gem. 25 Arufaani yerà tɔnu u mɔ, baa ù n handunian gãanu kpuro wa, ma u tii kam koosia ǹ kun mɛ u win wãaru bia. 26 Domi baawure wi u nɛn sekuru mɔ̀ ka maa nɛn gari, Tɔnun Bii u koo maa win sekuru ko ù n wurama ka win yiiko ka Baabagia ka wɔllun gɔrado dɛɛrobugia. 27 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem, gabu ba yɔ̃ mini be ba ǹ gbimɔ bu ka ban te wa te Gusunɔ u koo swĩi. 28 Ye u gari yi gerua u kpa, yen sɔ̃ɔ nɔɔba itase u Piɛɛ ka Yohanu ka Yakɔbu sua u yɔɔwa guuru wɔllɔ u wa u ka kanaru ko. 29 Nge mɛ u kanaru mɔ̀ win wuswaa gɔsia tuka, ma win yãnu burura fem fem. 30 N wee tɔmbu yiru, Mɔwisi ka Eli, ba kurama ka wɔllun girima ba ka nùn win doonarun gari mɔ̀ te u koo doona Yerusalɛmun di. 32 Piɛɛ ka win kpaasibu ben wasi bunia ka dom, adama ba dom kparura ma ba Yesun yiikon girima wa ka tɔn be yiru be ba yɔ̃ ka wi. 33 Nge mɛ tɔn be, ba Yesu dɛsirarimɔ, Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yinni, n wã sa n wãa mini. Su kunu ita ko, teeru wunɛgiru, teeru Mɔwisigiru, teeru maa Eligiru. Domi u ǹ yɛ̃ ye u gerumɔ. 34 Nge mɛ u gari mɔ̀ mɛsum, bukɔ ga na ga bu wukiri, ma bɛrum bwãa be mwa ye ba wa mɛsum. 35 Ma nɔɔ gagu ga nɔɔra bukɔ gen min di ga nɛɛ, winiwa nɛn Bii wi na tii gɔsia, i wigia nɔɔwɔ. 36 Gari yin biru, Yesu tia wi turo. Bwãa be, ba ye ba wa mi tii marisi, ba ǹ goo gɛɛ sɔ̃ɔwa sɔ̃ɔ mɛɛ te sɔɔ. 37 Yen sisiru, sanam mɛ ba sara guuru wɔllun di, tɔn wɔru guna ya Yesu sennɔ na. 38 Yera tɔn wɔru gen suunu sɔɔn di durɔ goo u gbãra u nɛɛ, yinni, na nun kanamɔ, a nɛn bii durɔbu ge mɛɛrio, domi u sãa bii teere te na mɔ. 39 Wɛrɛku ga ra nùn sɛ̃rewa kpa u gbãra suaru sɔɔ, kpa gu nùn bemisia, kpa gu de u n yãatam pɔkeru mɔ̀ kpa u tii mɛɛra ko, yen biru kpa gu nùn doonari. 40 Na wunɛn bwãabu kana bu gu gira, adama ba ǹ kpĩa. 41 Yesu nɛɛ, tɔn kɔ̃ so naanɛ doke sarirugibu, sere saa yerà ko na n ka bɛɛ wãa. Sere domma ko na n ka bɛɛ tɛmanɛ. Ma u durɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ka wunɛn bii wi na mini. 42 Sanam mɛ u ka bii wi susiɔ, wɛrɛku ge, ga nùn tem kparana ma ga nùn bemisia. Adama Yesu u gu gerusi u bii wi bɛkia, ma u nùn win tundo wesia. 43 Ma Gusunɔn sina te, ta tɔn be kpuro maamaaki kua. Sanam mɛ baawure u kãsa ka ye Yesu u mɔ̀, u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 44 bɛɛ i gari yini swaa dakio sãa sãa. Ba koo Tɔnun Bii tɔmbu nɔmu sɔndia. 45 Adama win bwãaba kun gari yi tuba, domi ba bu yi berue gina, bu ku ka gia. Ma ba bɛrum mɔ̀ bu ka nùn gari yin yaasi bikia. 46 Sikirinɔ ga dua bwãa ben suunu sɔɔ domi ba kĩ bu gia be sɔɔ wi u bo. 47 Yesu u ben gɔ̃ run bwisikunu yɛ̃. Yera u bii yãkabu sua u yɔ̃ rasia win bɔkuɔ, 48 ma u nɛɛ, baawure wi u bii yãkabu geni wura nɛn yĩsirun sɔ̃, nɛn tiiwa u wura, baawure wi u maa man wura, u wi u man gɔrima wurawa. Domi wi u sãa yãkabu bɛɛn suunu sɔɔ, wiya kpuro kere. 49 Yohanu u nɛɛ, yinni, sa goo wa wi u wɛrɛkunu giramɔ ka wunɛn yĩsiru, ma sa nùn yinari yèn sɔ̃ u ǹ nun swĩi ka bɛsɛ sannu. 50 Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku yɛ̃ro yinari, domi wi u kun ka bɛɛ yibɛrɛ tɛɛru nɛni, bɛɛgiiwa. 51 Sanam mɛ saa ya turuku kooma bu ka nùn sua u da wɔllɔ, u gɔ̃ ru doke dim dim u Yerusalɛmu da. 52 Ma u sɔmɔbu gabu gbiisia ba da ba dua Samarigibun wuu gagu sɔɔ bu ka nùn ayeru sɔɔru kua. 53 Adama wuu migibu ba ǹ nùn dam koosie yèn sɔ̃ ba wa n sãare nge u dɔɔ Yerusalɛmu gia. 54 Ye win bwãa beni Yakɔbu ka Yohanu ba wa mɛ, ba bikia ba nɛɛ, Yinni, a kĩ su de dɔ̃ɔ u sarama wɔllun di u tɔn be wɔri? 55 U bu sĩire ma u bu gerusi ka dam. ((U nɛɛ, i ǹ yɛ̃ ye i bwisikumɔ. 56 Domi Tɔnun Bii u ǹ nɛ u ka tɔnun hunde kam koosia. U nawa u ka ye faaba ko.)) Ma ba da wuu gam gia. 57 Sanam mɛ ba sĩimɔ swaa sɔɔ goo u nùn sɔ̃ɔwa ma u koo nùn swĩi baama mi u dɔɔ. 58 Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sɛmusu bweusu mɔ, gunɔsu maa sokunu mɔ, adama Tɔnun Bii u ǹ ayeru mɔ mi u koo kpuna. 59 U kpam goo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a man swĩiyɔ. Adama yɛ̃ro u nɛɛ, a de n gina da n nɛn tundo sike. 60 Yera Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a derio gɔribu bu ben gɔribu sike, adama wunɛ a doo a Gusunɔn bandun Labaari gea nɔɔsia baama. 61 Ma goo u kpam nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni, kon nun swĩi adama a de n gina da n nɛgibu nɔɔ kana. 62 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, baawure wi u tebo nɔmu sɔndi, ma u biru sĩira, u ǹ maa arufaani gaa mɔ ban te Gusunɔ u koo swĩi sɔɔ. 1 Yen biru Yinni u kpam gabu wata ka wɔkuru gɔsa, ma u bu gɔra yiru yiru win wuswaaɔ wuu maro baagere sɔɔ ka baama mi win tii u gɔ̃ ru doke u ra da. 2 U nɛɛ, ye ya ye bu ka gɛ̃ ya kpã, adama be ba gɛ̃ɛmɔ ba ǹ dabi. Yen sɔ̃, i gbee yɛ̃ro kanɔ u kpam tɔmbu mɔrisiama bu ka gɛ̃. 3 N wee na bɛɛ gɔriɔ nge yãa binu dɛmakunun suunu sɔɔ. I seewo i da. 4 I ku ka yansurɔru da ka bɔɔru ka baranu, i ku maa goo tɔbiri swaaɔ. 5 Yɛnu gè sɔɔ i dua, i gbiiyo i bu sɔ̃ i nɛɛ, Gusunɔ u bɛɛ alafia kɛ̃. 6 Alafiagii ù n wãa mi, bɛɛn alafia ya ko n wãa ka yɛ̃ro. ù kun maa wãa mi, ya koo wurama bɛɛ sɔɔ. 7 I koowo yɛnu gen sɔbu kpa i n dimɔ i n nɔrumɔ ye ba bɛɛ wɛ̃, domi n weenɛ bu sɔm kowo win kɔsiaru wɛ̃. I ku ko yɛnu dabinun sɔbu. 8 Wuu gè sɔɔ i dua, ma ba bɛɛ dam koosia, i dio ye ba bɛɛ wɛ̃, 9 i barɔbu bɛkio be ba wãa mi, kpa i bu sɔ̃ ma Gusunɔ u sisi u bandu swĩi. 10 Adama wuu gè sɔɔ i dua ma ba kun bɛɛ dam koosie, i doo gen yaaraɔ, kpa i nɛɛ, 11 baa ben wuun tua ye ya mani bɛɛn naasɔ, i bu kparemɔ, kpa bu ka gia ma Gusunɔ u sisi u bandu swĩi. 12 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, tɔ̃ɔ te sɔɔ, Sodomugia koo ko kpakaka ka sere wuu ge. 13 Yesu maa nɛɛ, nɔni swãarugiiwa wunɛ Kɔrasɛni, nɔni swãarugiiwa wunɛ Bɛsaida, domi bà n sɔm maamaakigia ye kua Tiri ka Sidoni sɔɔ, ye ba kua bɛɛn suunu sɔɔ, wuu sin tɔmbu ba ko n daa gɔ̃ ru gɔsie saa tɛɛbun di, ba n sɔ̃ torom sɔɔ ba n saaki sebua nuku sankiranun sɔ̃. 14 Yen sɔ̃, siribun sanam sɔɔ, Tiri ka Sidonigia koo ko kpakaka ka sere bɛɛ. 15 Wunɛ maa Kapenamu, a yĩiyɔ kaa suara sere wɔllɔ? Aawo, ba koo nun surewa sere gɔriɔ. 16 Ma u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wi u bɛɛ swaa daki, nɛna u swaa daki, wi u maa bɛɛ yina, nɛna u yina, wi u maa man yina u maa wi u man gɔrima yinawa. 17 Be wata ka wɔku te, ba wurama ka nuku dobu, ma ba nɛɛ, Yinni, sere ka wɛrɛkunɔ, nu sun wiru kpĩiyawa wunɛn yĩsirun sɔ̃. 18 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na Setam wa ya wɔrumamɔ wɔllun di nge guru maakinu. 19 N wee, na bɛɛ yiiko wɛ̃ i ka wɛɛ ka nii ka wɛrɔn dam kpuro taaku, gãanu ganu kun maa kpɛ̃ nu bɛɛ mɛɛra ko. 20 Adama, i ku gɔ̃ ru dora yèn sɔ̃ wɛrɛkunu nu bɛɛ wiru kpĩiya, i gɔ̃ ru doro yèn sɔ̃ ba bɛɛn yĩsinu yorua wɔllɔ. 21 Saa tia ye sɔɔ, Yesun gɔ̃ ru ga dora too ka Hunde Dɛɛron dam, ma u nɛɛ, Baaba, wɔllu ka tem Yinni na nun siara yèn sɔ̃ a ka yabu ye yɛ̃rugibu ka bwisigibu berua ma a ye bibu sɔ̃ɔsi. N wã Baaba, domi mɛya n ka nun naawa wunɛn kĩru sɔɔ. 22 Nɛn Baaba u man baayere wɛ̃. Goo sari wi u Bii yɛ̃ ma n kun mɔ Baaba wi. Goo maa sari wi u Baaba wi yɛ̃ ma n kun mɔ Bii wi, ka maa wi Bii wi, u kĩ u Baaba sɔ̃ɔsi. 23 Ma u sĩira win bwãabun bera gia u bu sɔ̃ɔwa be tɔna u nɛɛ, doo nɔɔrugiiwa wiǹn nɔni waamɔ ye i waamɔ. 24 Domi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ Gusunɔn sɔmɔbu ka sinambu dabira ba kĩa bu wa ye i waamɔ tɛ̃, ba ǹ maa wa. Ba kĩa bu nɔ ye i nɔɔmɔ tɛ̃, ba ǹ maa nua. 25 N wee, wooda yɛ̃ro goo u seewa u ka Yesun laakari mɛɛri ma u nɛɛ, yinni, mba kon ko n ka wãaru te ta ku ra kpe tubi di. 26 Yesu nùn bikia u nɛɛ, mba ba yorua wooda sɔɔ. Mba a ra gari mi. 27 U wisa u nɛɛ, "Kaa Gusunɔ wunɛn Yinni kĩa ka wunɛn gɔ̃ ru kpuro, ka wunɛn bwɛ̃ra kpuro, ka wunɛn dam kpuro, ka wunɛn bwisikunu kpuro, kpa a wunɛn tɔnusi kĩa nge wunɛn tii tii." 28 Yesu nɛɛ, a wisa n dɛnde, a koowo mɛ, kaa n wãaru mɔ. 29 Adama durɔ wi, u kĩ u tii gem wɛ̃ ma u bikia u nɛɛ, wara nɛn tɔnusi. 30 Yesu u nɛɛ, a swaa dakio a nɔ, durɔ goowa u wee Yerusalɛmun di u dɔɔ Yerikoɔ, ma u wɔri gbɛnɔbun nɔma sɔɔ. Gbɛnɔ be, ba nùn swaa di, ba nùn so, ma ba doona ba nùn deri u wasikiramɔ. 31 N deema ka saabu, yãku kowo goo sarɔ ka swaa ye. U durɔ wi wa ma u sɛ̃ɛna u doona. 32 Mɛna maa Lefi goo u tura yam mi. U nùn wa ma u sɛ̃ɛna u doona. 33 Adama Samarigii goo u wuu dɔɔ u tura win bɔkuɔ. Ye u durɔ wi wa win wɔnwɔnda nùn mwa. 34 U susi ma u gum ka tam wisi win mɛɛran bosu sɔɔ ma u su bɔkua. Yen biru u nùn sɔndi ye u sɔnin wɔllɔ u ka nùn da sɔbun sɔbia yerɔ ma u nùn nɔɔri. 35 Yen sisiru, u gobi sua yi yi ka sɔm kowon sɔ̃ɔ yirun gobi nɛ, u yi sɔbia yerun wirugii wɛ̃ ma u nɛɛ, a durɔ wi nɔɔrio. Aǹ n maa di n mɛni kera win sɔ̃, kon nun kɔsia nà n wurama. 36 Ma Yesu nɛɛ, tɔmbu ita ye sɔɔ, ben wara a tamaa u sãa durɔ win tɔnusi wi u wɔri gbɛnɔbun nɔma sɔɔ mi. 37 U nɛɛ, wi u nùn wɔnwɔndu kua, wiya. Ma Yesu u nɛɛ, ǹ n mɛn na, a doo kpa a n mɔ̀ mɛ. 38 Sanam mɛ ba wãa swaaɔ u wuu gagu dua ma kurɔ goo wi ba ra soku Maata u dera u sɔbia win yɛnuɔ. 39 Kurɔ wi, u wɔnɔ mɔ wi ba ra soku Maari. Wɔnɔ wi, u sɔ̃ Yinnin bɔkuɔ u win gari swaa daki. 40 Adama Maata u ka doo kobu wasire, ma u na u nɛɛ, Yinni n ǹ nun gam sãa ye nɛn wɔnɔ u man sɔma ye derie nɛ turo? A ǹ kaa de u na u man somi? 41 Yinni u nùn wisa u nɛɛ, Maata, Maata, a tii gɔngɛrɛ mɔ̀ a tii baasi gãa dabinun sɔ̃. 42 Gãa teenun bukatawa tɔnu u mɔ. Gãa geena Maari u gɔsa ni ba ǹ nùn mwaarimɔ. 1 Sɔ̃ɔ teeru Yesu u kanaru mɔ̀ gam gum. Saa ye u kpa win bwãabun turo u nɛɛ, Yinni kpa a sun sɔ̃ɔsi mɛ ba ra kanaru ko, nge mɛ Yohanu u win bwãabu sɔ̃ɔsi. 2 Yesu u bu sɔ̃ɔwa bà n kanaru mɔ̀ ba n da nɛɛ, Baaba, a de ba n yɛ̃ ma wuna sãa Dɛɛro. A na a bandu swĩi. 3 A sun bɛsɛn dĩanu kɛ̃ tɔ̃ ru baatere. 4 A sun bɛsɛn toranu suuru kuo domi bɛsɛn tii sa ra wi u sun torari suuru kue. A ku ka sun da kɔkiribun bera gia. 5 U kpam bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nge mɛ n tɛ̃ wãa, bɛɛn turo u n bɔrɔ mɔ, kpa u da win mi wɔ̃ ku suunu sɔɔ u nɛɛ u nùn pɛ̃ɛ ita bɔkuro, 6 domi win kpaasibun turowa gam wee, wi kun maa gãanu mɔ u nùn wɛ̃. 7 Saa sɔɔn di kpa bɔrɔ wi, u nɛɛ, u ku nùn baasi, u kɔnnɔ kɛnua kɔ, wi ka win bibu ba kpĩ. U ǹ maa kpɛ̃ u se u sere nùn pɛ̃ɛ wɛ̃. 8 Yesu u nɛɛ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baa ù kun seewe u nùn wɛ̃ bɔrɔnun sɔ̃, u koo se u nùn wɛ̃ yèn bukata u mɔ kpuro win baasibun sɔ̃. 9 Na maa bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, i n da bikie, ba koo bɛɛ wɛ̃. I n da kasu, i ko wa. I n da gambo so, ba koo bɛɛ kɛnia. 10 Domi baawure wi u bikiamɔ ba koo nùn wɛ̃. Wi u kasu u koo wa. Wi u maa gambo soomɔ, ba koo yɛ̃ro kɛnia. 11 Bɛɛ sɔɔ, ((goon bii ù n nùn pɛ̃ɛ bikia, u koo wura u nùn kperu wɛ̃?)) ǹ kun mɛ ù n swãa bikia, u koo nùn waa wɛ̃? 12 ǹ kun mɛ ù n sɛ̃ɛru bikia, u koo nùn nia wɛ̃? 13 Bɛɛ be i sãa tɔn kɔ̃ sobu, ma i yɛ̃ nge mɛ ba ra bibu kɛ̃ɛ geenu wɛ̃, bɛɛn Baaba wɔllugii u ǹ koo be ba nùn kanamɔ Hunde Dɛɛro wɛ̃? 14 Yesu u wɛrɛku gira ge ga tɔnu goo soso kua. Sanam mɛ wɛrɛku ge, ga doona, soso wi, u gari gerubu wɔri, ma tɔn wɔru ga biti soora. 15 Adama gaba nɛɛ, wɛrɛkunun sunɔ Beseburu, win dama u ka wɛrɛkunu giramɔ. 16 Gaba kĩ bu win laakari mɛɛri, ma ba nùn bikia u sɔm maamaakigiru ko u ka sɔ̃ɔsi ma win yiiko ya weewa wɔllun di. 17 Yesu u ben bwisikunu yɛ̃, yera u nɛɛ, bandu baatere tèn tɔmbu ba tabu mɔ̀ ben tii tiinɛ sɔɔ, ban te, ta koo kowa bansu kpa ten yɛnusu su wɔruku. 18 Mɛya maa Setam yà n ka yen tii tabu mɔ̀, amɔna yen banda koo ka yɔ̃ ra. Domi i nɛɛ, Beseburun dama na ka wɛrɛkunu giramɔ. 19 Nɛ, nà n wɛrɛkunu giramɔ ka Beseburun dam, waran dama bɛɛn bwãabu ba ka ni giramɔ. Ben tiiwa ba koo sɔ̃ɔsi ma i tora. 20 Adama ǹ n ka Gusunɔn dam na, na wɛrɛkunu giramɔ, ka gem ban te Gusunɔ u swĩi, ta bɛɛ naawa. 21 Sanam mɛ durɔ damgii wi u tabu yãnu mɔ u win yɛnu kɔ̃ su win dukia ko n wãawa alafia sɔɔ. 22 Adama goo wi u nùn dam kere, ù n na u nùn wɔri u kamia, u koo win tabu yãnu kpuro gura ni u naanɛ sãa kpa u win dukia gabu bɔnu kua. 23 Wi u kun sãa nɛgii u ka man yibɛrɛ tɛɛru nɛniwa, wi u ku ra maa gãanu mɛnnɛ ka nɛ sannu, u ra ni yarinasiewa. 24 Yesu maa nɛɛ, wɛrɛkunu nù n doona tɔnun min di, nu ra n bɔsuwa mi gãanu ku ra kpi nu n wɛ̃ra yeru kasu nu n bie. Yera nu ra nɛɛ, nu koo gɔsira nin wãa yerɔ miǹn di nu raa doona. 25 Nu ra wuramɛ kpa nu deema ta kurare ta sɔnde. 26 Kpa nu da nu ganu nɔɔba yiru kasuma ni nu ni kɔ̃ suru kere, kpa nu du yɛ̃ro sɔɔ nu n wãa mi. Saa ye, yɛ̃ro win wãa gbiikiru ta koo sãaya ka sere dãakiru. 27 Sanam mɛ Yesu u gari gerumɔ mɛsum, tɔn wɔrun suunu sɔɔn di kurɔ goo u nɔɔgiru sua u nɛɛ, doo nɔɔrugiiwa wi u wunɛn gura sua, ma a win bwãa nɔra. 28 Ma Yesu u nɛɛ, n sanɔ a gere, doo nɔɔrugiba be ba Gusunɔn gari swaa dakimɔ, ma ba yi nɛnumɔ. 29 Sanam mɛ tɔn wɔru ga mɛnnamɔ yera Yesu u nɛɛ, tɛ̃n tɔmbu tɔn kɔ̃ soba. Ba yĩreru bikiamɔ adama yĩreru garu maa sari te ba koo bu sɔ̃ɔsi ma n kun mɔ Gusunɔn sɔmɔ Yonasigiru. 30 Domi nge mɛ Yonasi u kua yĩreru Ninifugibun sɔ̃, mɛya maa Tɔnun Bii, u koo ko yĩreru tɛ̃n tɔmbun sɔ̃. 31 Siribun sanam sɔɔ Seban tem tɔn kurɔ sunɔ u koo tɛ̃n tɔmbu seesi u bu taarɛ wɛ̃, yèn sɔ̃ u na saa tem nɔrun di u ka Salomɔɔn bwisin gari nɔ. Tɛ̃ n wee, gãanu wãa mini ni nu Salomɔɔ kere. 32 Siribun sanam sɔɔ Ninifugibu ba koo tɛ̃n tɔmbu seesi bu bu taarɛ wɛ̃ ye ba ka gɔ̃ ru gɔsia Yonasin waasun sɔ̃. Ma tɛ̃ n wee, gãanu wãa mini ni nu Yonasi kere. 33 Yesu maa nɛɛ, goo ku ra fitila mɛni kpa u gu bere, ǹ kun mɛ u kaaru wukiri, adama ba ra gu sɔndiwa dabu wɔllɔ, kpa be ba dumɔ ba n ka yam bururam waamɔ. 34 Wunɛn nɔniya yi wunɛn wasin fitila. Wunɛn nɔni yiǹ n alafia mɔ, wunɛn wasi kpurowa yi yam bururam mɔ. Adama yiǹ kun bwãa do, wunɛn wasi yi ǹ yam bururam wasi. 35 Yen sɔ̃, a laakari koowo yam bururam mɛ mu wãa wunɛ sɔɔ mu ku raa ko yam wɔ̃ kuru. 36 Wunɛn wasi kpuro yiǹ n yam dɛɛram mɔ, ma yin gam kun wãa yam wɔ̃ kuru sɔɔ, yi kpurowa yi ko n dɛɛre nge sanam mɛ fitila ga nun yam bururasie ga ballimɔ. 37 Sanam mɛ Yesu u gari gerua u kpa, Falisi goo na u nùn kana u da u yaa dibu di win yɛnuɔ. Ma u da mi, u sina u ka di. 38 Falisi wi, u nùn mɛɛra ka biti ye u ǹ ka niɛ nge mɛ ben komaru u sere di. 39 Adama Yinni u nɛɛ, bɛɛ Falisiba i ra nɔra ka gbɛ̃ɛrun biru dɛɛrasie adama bɛɛn sɔɔwɔ i taki ka nuku kɔ̃ suru yiba. 40 Gari bakasu bɛɛ! Wi u wasin tɔɔ kua, n ǹ wiya u maa yin sɔɔ kua? 41 I sãarobu wɛ̃ɛyɔ ye ya wãa gbɛ̃ɛrun sɔɔwɔ, kpa ye ya tie yu bɛɛ dɛɛra. 42 Bɛɛ Falisiba, i ko nɔni swãaru wa yèn sɔ̃ i ra bɛɛn karan kpee yi ba ra soku mantu ka duu, yin wɔkuru baateren wɔllɔ tia wɛ̃. Ka mɛ, i ra gean kobu nɔni sarari, i ǹ maa Gusunɔ kĩru sɔ̃ɔsimɔ. Yeniwa n weenɛ i ko, kpa i ku ye ya tie deri. 43 Bɛɛ Falisiba, i ko nɔni swãaru wa yèn sɔ̃ i ra sin yee gbiikinu kã mɛnnɔ yenɔ, ka tɔbirinaa tɔn dabinun wuswaaɔ. 44 I ko nɔni swãaru wa, bɛɛ, yèn sɔ̃ i ka sikinu weenɛ ni goo kun waamɔ, niǹn wɔllɔ ba ra sĩ ba kun ka baaru. 45 Wooda yɛ̃ro goo u nɛɛ, yinni à n gerumɔ mɛ, ka maa bɛsɛra a wɔmmɔ. 46 Ma Yesu u nùn wisa u nɛɛ, bɛɛ maa wooda yɛ̃robu i ko nɔni swãaru wa, domi i tɔmbu sɔmunu sɔbimɔ ni nu suabu sɛ̃, ma bɛɛn tii i ku ra ni ture baa ka bɛɛn niki bia. 47 I ko nɔni swãaru wa bɛɛ, yèn sɔ̃ i Gusunɔn sɔmɔbun sika banimɔ, be bɛɛn baababa ba go. 48 Nge mɛya i sɔ̃ɔsimɔ ye ba kua, i ǹ maa bu taarɛ wɛ̃. Domi beya ba Gusunɔn sɔmɔbu go, ma bɛɛ i ben sika banimɔ. 49 Yeya Gusunɔ u yɛ̃ u ka nɛɛ, wi, u koo bu Gusunɔn sɔmɔbu ka gɔrobu gɔria. Ba koo gabu go, ba koo maa gabu nɔni sɔ̃, 50 kpa bu tɛ̃n tɔmbu Gusunɔn sɔmɔ be kpuron yɛm bikia mɛ mu yari handunian toren di, 51 saa Abɛlin yɛm di sere ka Sakarin yɛm wi ba go yãku yeru ka sãa yerun baa sɔɔ. Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ba koo mu tɛ̃n tɔmbu bikia. 52 I ko nɔni swãaru wa, bɛɛ wooda yɛ̃robu, yèn sɔ̃ i yɛ̃run gambo kɛnua. Bɛɛn tii i ǹ due, i maa yina gabu bu du be ba kĩ. 53 Ye u yara min di, wooda yɛ̃robu ka Falisiba ba nùn gari dabinu bikikia ka yibɛrɛ tɛɛru. 54 Ba nùn yɛ̃ri bɛriammɛ gari sɔɔ, kpa gɛɛ yi ka nùn samba ko. 1 Saa ye sɔɔ, tɔn wɔru guna ya mɛnna sere ba bɔrikianamɔ ma Yesu u gbia u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i tii laakari ko ka Falisiban pɛ̃ɛ seeyatia ye ya sãa murafitiru. 2 Gãanu sari ni nu wukiri ma nu ǹ koo tera. Asirin gãanu maa sari ni ba ǹ koo gia. 3 Yen sɔ̃ na ye i gerua kpuro yam wɔ̃ kurɔ ya koo nɔɔra yam bururam sɔɔ. Ye i maa gerua dia sɔɔ soon bɔkuɔ ya koo kparara gidambisa wɔllun di. 4 Yesu maa nɛɛ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, bɛɛ be i sãa nɛn bɔrɔba, i ku bu nasia be ba koo wasi go, ma yen biru ba ǹ kpɛ̃ bu maa gãanu ganu ko. 5 Na kon bɛɛ sɔ̃ wi n weenɛ i nasia. I nùn nasio wi u yiiko mɔ u ka kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ sɔɔ wi u ku ra gbi, ù n go ù n kpa. Mɛya na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, wiya n weenɛ i nasia. 6 Nge ba ku ra gunɔminu nɔɔbu dɔre faram yiru ro? Ka mɛ, baa nin teu, Gusunɔ u ku ra duari. 7 Baa mam bɛɛn wirun seri u yin geeru yɛ̃. Yen sɔ̃, i ku gãanu nasia domi i gunɔmii dabinu bɛɛrɛ kere. 8 Yesu maa nɛɛ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u man wura tɔmbun wuswaaɔ, Tɔnun Bii u koo nùn wura wɔllun gɔradoban wuswaaɔ. 9 Adama wi u man yina tɔmbun wuswaaɔ, Tɔnun Bii u koo maa nùn yina wɔllun gɔradoban wuswaaɔ. 10 Baawure wi u Tɔnun Biin kɔ̃ sa gerua, ba koo nùn suuru kua, adama wi u Hunde Dɛɛro gari kam gerusi, u ǹ suuru kobu wasi. 11 Bà n ka bɛɛ da mɛnnɔ yenɔ, wirugibu ka damgibun mi, i ku wurura i n kasu nge mɛ i ko ka tii yina, ǹ kun mɛ ye i ko gere. 12 Domi Hunde Dɛɛro u koo bɛɛ sɔ̃ɔsi saa ye, ye n weenɛ i gere. 13 Goo tɔn wɔru sɔɔn di u Yesu kana u nɛɛ, u nùn win mɔɔ sɔ̃ɔwɔ u de bu ben tubi bɔnu ko. 14 Yesu u yɛ̃ro wisa u nɛɛ, wara man kua siri kowo bɛɛn suunu sɔɔ ǹ kun mɛ bɛɛn tubi bɔnu kowo. 15 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ba n ben tii laakari sãa gem gem ka binɛ baayere, domi dukian kpãara kun tɔnun wãarun wiru. 16 Ma u bu mɔndu garu kua u nɛɛ, durɔ gobigii goon gbera dĩanu kua gem gem. 17 U bwisika u nɛɛ, mba u koo ko domi u ǹ ayeru mɔ mi u koo win dĩanu doke. 18 U nɛɛ, ye u koo ko wee. U koo win biranu sura, kpa u kpaanu bani ni nu ni kere, kpa u win alikama kpuro gure mi ka win dĩa ni nu tie. 19 Kpa u win tii sɔ̃ u nɛɛ, wi, u gãa bakanu mɔ ni nu berua wɔ̃ɔ dabinun sɔ̃. U koo wɛ̃ra kpa u n dimɔ u n nɔrumɔ kpa u n yɛ̃ɛrimɔ. 20 Adama Gusunɔ u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gari bɔkɔ, wɔ̃ ku teni ba koo nun wunɛn hunde bikia. Ye u sɔɔru kua mi, weregia ya ko n sãa. 21 Ma Yesu u nɛɛ, mɛya n ko n sãa ka wi u dukia taasinamɔ win tiin sɔ̃ ma u ǹ dukia mɔ Gusunɔn mi. 22 Yen biru Yesu u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yenin sɔ̃ na na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ i ku wurura bɛɛn wãarun sɔ̃ ye i ko i di, ǹ kun mɛ bɛɛn wasin sɔ̃ ye i ko ka yi wukiri. 23 Domi wãaru ta dĩanu kere, wasi maa yãnu kere. 24 I gbanamgbaanu lasabu koowo. Nu ku ra duure, nu ku ra maa gɛ̃, nu ǹ beru yeru mɔ, mɛya nu ǹ maa biraru mɔ, Gusunɔ maa nu diisiamɔ. I ǹ gunɔsu bɛɛrɛ kere sere mi n toma? 25 Wara bɛɛ sɔɔ, win wururabun saabu, u koo kpĩ u win wãarun dɛ̃ɛbu sosi, baa gɔm soo teeru. 26 Iǹ kun kpɛ̃ i gãa piimii nini ko, mban sɔ̃ na i wurure ka ye n tie. 27 I biibii mɛɛrio. Ya ku ra sɔmburu ko, mɛya ya ku ra maa tari. Ka mɛ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baa Salomɔɔ ka win yiiko baka, u ǹ buraru koore nge biibii yen tia. 28 Gusunɔ ù n gberun yakasu buraru wɛ̃ nge mɛ, si su wãa gisɔ, ma sia su koo dɔ̃ɔ mwaara, u ǹ koo bɛɛ yãnu sebusia n kere mɛ? Naanɛ doke piibugibu bɛɛ. 29 I kun ye i ko di, ka ye i ko nɔ tɔnan kaso mɔ̀, kpa i n wurure yen sɔ̃. 30 Handunian tɔmba ba yeni kpuro kasu, adama bɛɛn Baaba u yɛ̃ ma i yen bukata mɔ. 31 I kasuo i ka du mi Gusunɔ u bandu swĩi, yen biru u koo bɛɛ wɛ̃ ye ya tie. 32 Yesu maa nɛɛ, a ku nanda yãa gɔ̃ɔ piibu, domi n bɛɛn Baaban gɔ̃ ru dua u ka bɛɛ doke ban te u swĩi sɔɔ. 33 I dɔro ye i mɔ kpa i yen gobi sãarobu kɛ̃. I tii yansurɔnu kuo ni nu ku ra tɔkɔ ko, ka beru yeru Gusunɔ wɔllɔ tè sɔɔ dukia ku ra kpe, mi gbɛnɔ sari wi u koo susi, mi gɛma maa sari ye ya koo sanku. 34 Domi mi bɛɛn dukia berua, miya bɛɛn gɔ̃ ru ga ra n woo. 35 Ma Yesu kpam nɛɛ, i de i n sɔɔru sãa i n kpaka sɛ̃ke pɔraɔ kpa i de bɛɛn fitilanu nu n sɔ̃ re. 36 I de i n ka tɔmbu weenɛ be ba ben yinnin wuramaru mara kurɔ kpaa yerun di, kpa bu ka nùn kɛnia mii mii sanam mɛ u tunuma u gambo so. 37 Doo nɔɔrugiba sɔm kowo be, bèn yinni u koo deema ba swaa mɛɛra ù n tunuma, baa ǹ n wɔ̃ ku suunun na, ǹ kun mɛ goo gbiikaa yà n sumɔ. Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, u koo sɔɔru ko kpa u bu sinasia u bu nɔɔri. 39 I de i n yɛ̃ sãa sãa ma yɛnu yɛ̃ro ù n yɛ̃ saa ye gbɛnɔ u koo na, u koo dom se, u ǹ koo de bu win diru kɔra. 40 Bɛɛ maa, i n sɔɔru sãa domi Tɔnun Bii, u koo nawa saa ye i ǹ ka nùn yĩiyɔ. 41 Piɛɛ nɛɛ, Yinni bɛsɛra a mɔn te kua? Nge tɔmbu kpuro. 42 Ma Yinni u nɛɛ, wara yoo laakarigii wi u naanɛ mɔ. Wiya wi yɛnu yɛ̃ro u koo ko yobun wirugii u ka bu dĩanu yabua saa ye n weenɛ. 43 Doo nɔɔrugiiwa yoo wi, win yinni ù n deema u mɔ̀ mɛ, sanam mɛ u tunuma. 44 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, yinni wi, u koo nùn win dukia kpuro nɔmu bɛria. 45 Adama yoo wi, ù n bwisikumɔ ma win yinni u tɛɛmɔ kpa u se u yoo tɔn durɔbu ka tɔn kurɔbu soberu wɔri, kpa u n dimɔ u n nɔrumɔ, tam mu n nùn goomɔ, 46 win yinni u koo tunuma dɔma te yoo wi, u ǹ ka nùn yĩiyɔ, ka saa ye u ǹ yɛ̃. U koo nùn bɔɔri kpiri kpirika kpa u de u bɔnu wa ka naanɛ sarirugibu sannu. 47 Yoo wi u win yinnin kĩru gia, ma u ǹ gãanu sɔɔru kue, ma u ǹ win kĩru kue, win sobera ta koo kpɛ̃a. 48 Adama wi u kun gie, ma u kookoosu kua si su ka sɛɛyasiabu nɛ, win sobera kun kpɛ̃amɔ. Wi ba gãa dabinu wɛ̃, ba koo nùn gãa dabinu bikia. Wi ba maa gãa dabinu nɔmu sɔndia, wiya ba koo bikia n kere. 49 Ma Yesu maa nɛɛ, dɔ̃ɔwa na yɛ̃kam na handuniaɔ, na kĩwa u n daa yabure. 50 Batɛmu gaa wãa ye na ǹ kon ko na kun kue. Nɛn bwɛ̃ra kun kpĩ yèn sɔ̃ ya ǹ gina koore. 51 I tamaa na nawa n ka alafia wɛ̃ tem mɛ sɔɔ? Aawo, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, karanaba na ka na. 52 Domi saa tɛ̃n di tɔmbu nɔɔbu bà n wãa yɛnu teu sɔɔ, ba koo bɔnu ko. Nɔɔsinaa sarira ko n wãa ita ka yirun suunu sɔɔ, ǹ kun mɛ yiru ka itan suunu sɔɔ. 53 Baa ka bii ba ǹ nɔɔsinamɔ, mɛro ka bii wɔndia ba ǹ nɔɔsinamɔ, mɛya maa dwaa mɛro ka biin kurɔ ba ǹ nɔɔsinamɔ. 54 U kpam tɔn wɔru sɔ̃ɔwa u nɛɛ, iǹ n guru wiru wa ta seemɔ sɔ̃ɔ duu yerun di, i ra gere yande i nɛɛ, gura wee, mɛya n da maa ko. 55 Iǹ n maa wa woo ga mɔ̀ saa sɔ̃ɔ yɛ̃san nɔm dwarun di, i ra nɛɛ, yam mu koo swĩa. Mɛya n da maa ko. 56 Murafiti bɛɛ, i wɔllu ka tem yĩrenun tubusianu yɛ̃. Amɔna i ǹ ka saa yenin tubusianu yɛ̃. 57 Ma Yesu kpam nɛɛ, mban sɔ̃ na i ku ra bɛɛn tii bwisikue i ka wa ye n dɛnde. 58 Sanam mɛ wunɛn yibɛrɛ u ka nun dɔɔ siri yerɔ, a nùn suuru kanɔ swaa mi, kpa a wa a yari, kpa u ku ka nun da siri kowon mi, kpa siri kowo u ku nun sandamu nɔmu sɔndia, kpa sandamu u ku nun doke pirisɔm sɔɔ. 59 Na nun sɔ̃ɔmɔ a ǹ yarimɔ a kun kɔsie ye ba nun bure. Baa yen faram, a ǹ derimɔ. 1 Saa ye sɔɔ, tɔmbu gaba na ba Yesu saaria ye n daa Galilegibu deema be Pilati u dera ba go sanam mɛ ba Gusunɔ yãkuru kuammɛ. 2 Yesu u bu wisa u nɛɛ, i tamaa Galilegii beni ba toranu mɔ n kere Galilegii be ba tie yèn sɔ̃ ba wahala wa mɛn bweseru? 3 Aawo, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, bɛɛn tii iǹ kun gɔ̃ ru gɔsie, bɛɛ kpurowa i ko gbi nge be. 4 Nge tɔmbu wɔkura nɔɔbu ka ita ye, be Siloen dii wɔrukira wɔri ta go, i tamaa ba Yerusalɛmun tɔn be ba tie kpuro taarɛ kerewa? 5 Aawo, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, bɛɛn tii iǹ kun gɔ̃ ru gɔsie, bɛɛ kpurowa i ko gbi nge be. 6 U maa bu mɔn teni kua u nɛɛ, durɔ goo u dãru mɔ te ba ra soku figie te ba duura win dãa gbaarɔ. U na u ka ten binu kasu u sɔri, ma u ǹ wa. 7 U win sɔm kowo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n wee yen wɔ̃ɔ itawa mi, nà n dãa ten marum kasum na, na ku ra wa. A te buro. Mban sɔ̃ na ta ayeru dimɔ kam. 8 Sɔm kowo wi, u win yinni wisa u nɛɛ, a te derio gina wɔ̃ɔ geni sɔɔ, kon ten nuurɔ gbe n ka sikerena, kpa n taaki doke. 9 Sɔrɔkudo gasɔku ta koo binu ma. Tà kun mara, kpa a sere tu bura. 10 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru garu sɔɔ Yesu u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ mɛnnɔ yeru garu sɔɔ. 11 N wee kurɔ goo maa wãa mi, wi wɛrɛkunu nu kua barɔ saa wɔ̃ɔ wɔkura nɔɔbu ka itan di. U ra n yãarewa, u ku ra kpĩ u tii dɛmia baa fiiko. 12 Ye Yesu u nùn wa ma u nùn soka u nɛɛ, kurɔ wunɛ a bɛkurawa mi. 13 Ma u nùn nɔma sɔndi. Yande u tii dɛmia ma u Gusunɔ siaram wɔri. 14 Adama mɛnnɔ yerun wirugii u mɔru bara yèn sɔ̃ Yesu u goo bɛkia tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ, ma u tɔn wɔru sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sɔ̃ɔ nɔɔba tia wãa yè sɔɔ i ko sɔmburu ko. I na ye sɔɔ, bu ka bɛɛ bɛkia, n ǹ mɔ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 15 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, murafiti bɛɛ, bɛɛn baawure u ku ra win naa ǹ kun mɛ win kɛtɛku sɔsie gu da gu nim nɔ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ? 16 Kurɔ wi maa Aburahamun bwesera. Wee, Setam nùn bɔkua saa wɔ̃ɔ wɔkura nɔɔbu ka itan di. N ǹ weenɛ bu nùn kusia tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔ̃ɔ? 17 Sanam mɛ u yeni gerumɔ, sekura win wɛrɔbu kpuro mwa, ma tɔn wɔru ga nuku dobu mɔ̀ sɔm maamaakiginu kpuron sɔ̃ ni u mɔ̀. 18 U kpam nɛɛ, mba Gusunɔn bandu ta ka weenɛ. Mba na kon ka tu weesina. 19 Ta ka mutaadin bima weenɛ, ye goo u sua u kɔ̃ win gbaaru sɔɔ. Ma ya kpia ya kua dãru, ma gunɔsu su sina ten kãasi wɔllɔ. 20 U kpam nɛɛ, mba na kon ka Gusunɔn bandu weesina. 21 Ta ka pɛ̃ɛ seeyatia weenɛ ye kurɔ goo u sua u doke sakaku nɔɔ itan som sɔɔ ma mɛ kpuro mu seewa mu kukua. 22 Yesu u wuu marosu ka baru kpaanu bukianamɔ ma u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ u ka dɔɔ Yerusalɛmu gia. 23 Goo u nùn bikia u nɛɛ, yinni, tɔmbu fiiko tɔnawa ba koo faaba wa? U bu wisa u nɛɛ, 24 i kookari koowo i ka du saa kɔnnɔ ge ga ǹ yasun di. Domi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, dabira ta koo swaa kasu tu ka du, ta ǹ maa kpɛ̃. 25 Sanam mɛ yɛnu yɛ̃ro u koo ra se u win yɛnu kɛnɛ, kpa bɛɛ be i wãa tɔɔwɔ i n gambo soomɔ i n nùn kanamɔ u bɛɛ kɛnia, u koo nɛɛ, u ǹ yɛ̃ miǹn di i na. 26 Saa yera i ko i nɛɛ, i di i nɔra win wuswaaɔ, u maa Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsi bɛɛn wuun swɛɛɔ. 27 Sanam mɛya u koo bɛɛ sɔ̃ u nɛɛ, u ǹ yɛ̃ miǹn di i na, i doonɔ win min di, bɛɛ kpuro bɛɛ be i kɔ̃ sa mɔ̀. 28 Miya i ko swĩ kpa i nɔma wiru sɔndi sanam mɛ i ko Aburahamu ka Isaki ka Yakɔbu ka Gusunɔn sɔmɔbu kpuro wa win bandu sɔɔ, kpa bɛɛ i deema ba bɛɛ kɔ̃ɔ tɔɔwɔ. 29 Gaba koo na sɔ̃ɔ yari yeru ka sɔ̃ɔ duu yerun di, sɔ̃ɔ yɛ̃sa ka sɔ̃ɔ yɛ̃san di, kpa bu sina bu di win bandu sɔɔ. 30 Wee dãakoba wãa be ba koo ko gbiikobu, gbiikoba maa wãa be ba koo ko dãakobu. 31 Saa ye sɔɔ, Falisi gabu ba na ba nɛɛ, a doonɔ minin di domi Herodu u kĩ u nun go. 32 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i doo i sɛmu ge sɔ̃, n wee na wɛrɛkunu giramɔ, na tɔmbu bɛkiamɔ gisɔ ka sia, sɔ̃ɔ itaseru na kon nɛn sɔmburu dakura. 33 Adama na ǹ kon ko na kun wãa sanum sɔɔ gisɔ ka sia ka sin teeru, domi n ǹ koorɔ Gusunɔn sɔmɔ u kam ko gam gum, ma n kun mɔ Yerusalɛmuɔ. 34 Yen biru u nɛɛ, Yerusalɛmu Yerusalɛmu, wunɛ wi a ra Gusunɔn sɔmɔbu go, kpa a bu kpenu kasuku be ba nun gɔriama, nɔn nyewa na kĩa n wunɛn bibu mɛnna nge mɛ goo mɛro ya ra yen binu mɛnnɛ yen kasa sɔɔ, ma a ǹ wure. 35 N wee, ba koo nun wunɛn yɛnu deria, adama na nun sɔ̃ɔmɔ, a ǹ maa man wasi sere a ka nɛɛ, na sãawa domarugii wi u sisi ka Yinnin yĩsiru. 1 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru garu sɔɔ Yesu dua Falisiban wirugii goon yɛnuɔ u ka di. Ma ba nùn laakari sãa. 2 N wee durɔ goo wìn wasi yi mɔsa u yɔ̃ Yesun wuswaaɔ. 3 Ma Yesu u wooda yɛ̃robu ka Falisiba bikia u nɛɛ, n weenɛ bu tɔnu bɛkia tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ? Nge n ǹ weenɛ. 4 Ba maari. Yera u barɔ wi tii gawe u nùn bɛkia ma u dera u doona. 5 Ma u bu bikia u nɛɛ, bɛɛn wara, win bii ǹ kun mɛ win naa yà n dɔkɔ wɔri tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ, u ǹ koo ye wuna fuuku. 6 Yera ba kpana bu gari yi wisi. 7 Ye u laakari kua ma be ba dim soka nge maa wi, ba sin yee bɛɛrɛginu gɔsimɔ, u bu mɔndu kua u nɛɛ, 8 sanam mɛ ba nun soka kurɔ kpaa yerɔ, a ku sina sin yee bɛɛrɛgirɔ. Sɔrɔkudo ba koo ra goo soku wi u nun bɛɛrɛ kere. 9 Ma wi u bɛɛ kpuro soka u koo na u nɛɛ, a durɔ wi sin yee te wɛ̃ɛyɔ. Saa yera sekura koo nun mwa a ka da a sina sin yee birukirɔ. 10 Adama sanam mɛ ba nun dim soka, a doo a sina sin yee birukirɔ, kpa wi u nun soka ù n tunuma u nɛɛ, a seewo nɛn bɔrɔ a na wuswaaɔ. Saa ye, n ko n sãa bɛɛrɛ baka wunɛ sɔɔ be kpuron wuswaaɔ be ba sɔ̃ ka wunɛ sannu. 11 Ka geema baawure wi u tii sua wɔllɔ, ba koo nùn kawa. Baawure wi u maa tii kawa, ba koo nùn sua wɔllɔ. 12 U maa wi u nùn dim soka sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sanam mɛ a tɔmbu yaa dibu ǹ kun mɛ tɔ̃ɔ bakaru soka, a ku wunɛn bɔrɔba soku, ǹ kun mɛ wunɛn maabu, ǹ kun mɛ wunɛn dusibu, ǹ kun mɛ wunɛn beruse gobigibu, kpa ben tii bu ku raa nun soku bu ka nun kɔsia. 13 Adama sanam mɛ a tɔmbu dim kana, a sãarobu sokuo ka alebugibu ka kɔ̃ri barɔbu ka wɔ̃kobu. 14 Kaa ko doo nɔɔrugii yèn sɔ̃ ba ǹ mɔ bu ka nun kɔsia. Kaa wunɛn kɔsiaru wa Gusunɔn min di sanam mɛ ba koo geegibu seeya gɔrin di. 15 Ye be ba dimɔ ka Yesu sannu, ben turo u gari yi nua ma u nɛɛ, doo nɔɔrugiiwa wi u koo di ban te Gusunɔ u swĩi sɔɔ. 16 Ma Yesu nùn wisa u nɛɛ, durɔ goo u dim bakam sɔɔru kua ma u tɔn dabiru soka. 17 Ye dim saa ya tura u win sɔm kowo gɔra tɔn ben baawuren mi bu na domi yaa dibu kpuro sɔɔru kpeera. 18 Adama be kpuro ba suuru kana ba nɛɛ, ba ǹ fɛɛ wasi bu na. Gbiikoo nɛɛ, wi, u gberu dwa, tilasiwa u ka da u te wa. 19 Kpao maa nɛɛ, wi, u nɛɛ dwa wasi yiru yiru yen nɔɔbu, ma u koo den ka yi sɔmburu ko u wa. 20 Kpao kpam nɛɛ, tɛ̃ gera wi, u kurɔ sua. Yen sɔ̃na wi, u ǹ kpɛ̃ u na. 21 Sɔm kowo wi, u gɔsira u ka be kpuron suuru kana bi da u win yinni sɔ̃ɔwa. Yera yinni win mɔru seewa ma u win sɔm kowo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a doo fuuku wuun batuma ka gen swɛɛ sɔɔ a ka sãarobu na ka alebugibu ka wɔ̃kobu ka kɔ̃ri barɔbu. 22 Ma sɔm kowo wi, u nɛɛ, yinni, ye a man yiire mi, na ye kua. Wee, ayera maa tie. 23 Ma yinni wi, u nɛɛ, a swɛɛ swĩiyɔ ka karan goonu a tɔmbu duusiama ka kankansi, kpa nɛn yɛnu gu yibu. 24 Domi geema na gerumɔ, baa tɔn ben turo kun maa nɛn dĩanu dendamɔ, be, be na gbia na soka. 25 Tɔn wɔru guna ya swaa mɔ̀ ba sĩimɔ ka Yesu sannu, ma u sĩira u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 26 goo ù n kĩ u man swĩi, ma u ǹ man kĩɛ n kere win baa ka win mɛro ka win kurɔ ka win bibu ka win maabu ka wɔnɔbu ka win sesubu ka mam win tiin wãaru, u ǹ kpɛ̃ u ko nɛn bɔ̃ɔ. 27 Baawure wi u kun win tiin dãa bunanaru sue, u ka nɛn yira swĩi, u ǹ kpɛ̃ u ko nɛn bɔ̃ɔ. 28 Nge wara bɛɛ sɔɔ ù n kĩ u diru bani, u ǹ koo gina sina u dooru ko u wa win gobi yì n tura u ka tu wiru go. 29 Ma n kun mɛ, ù n kpɛɛkpɛɛku sura, ma u kpana u dakura, be ba gu waamɔ kpuro ba koo nùn yaakoru ko, 30 kpa bu nɛɛ, durɔ wi, u bana torua, ma u kpana u ye dakura. 31 Nge sunɔ wara ù n seewa ka tabu kowobu nɔrɔbun suba wɔkuru (10.000) u ka tabu ko ka win sunɔsi goo wi u tabu kowobu mɔ nɔrɔbun suba yɛndu (20.000), u ǹ koo gina sina u mɛɛri u wa ù n dam mɔ u ka taa bi ko? 32 Ù n wa u ǹ kpɛ̃, sanam mɛ wini kun tunumam kpa, u koo nùn sɔmɔbu gɔria bu nùn bikia ye u koo mɔɔru mwa bu ku maa ka tabu ko. 33 Yen sɔ̃na bɛɛn baawure wi u kun deri kpuro ye u mɔ, u ǹ kpɛ̃ u ko nɛn bɔ̃ɔ. 34 Ma Yesu maa nɛɛ, bɔru gãa geena, adama bɔru tà n nɔɔ gu, mba ba koo maa ka tu dorasia. 35 Ba ǹ maa ka tu bukata gaa mɔ̀ gberɔ baa taaki wɔllɔ bu ka tem kɔ̃sisia. Ba ra kubewa tɔɔwɔ. Wi u swaa mɔ u ka nɔ, u nɔɔwɔ. 1 Gbere mwaɔbu ka kɔ̃ san kowobu kpuro ba susi Yesun mi bu ka win gari nɔ. 2 Ma Falisiba ka wooda yɛ̃robu ba wɔkinu wɔri ba nɛɛ, durɔ wini u ka kɔ̃ san kowobu mɛnnamɔ ma u ka bu dimɔ sannu. 3 Yera u bu mɔn teni kua u nɛɛ, 4 wara bɛɛ sɔɔ, ù n yãanu wunɔbu (100) mɔ, ma teera nùn kɔ̃ɔrari, u ǹ koo wunɔbu tia sari yeni deri gbaburɔ kpa u tu kasum da sere u ka tu dɔba. 5 Saa ye u tu dɔba, u koo tu seru sɔndi ka nuku dobu. 6 ù n tunuma yɛnuɔ u koo win bɔrɔba ka win berusebu soku kpa u nɛɛ, i ka man nuku dobu koowo, domi na nɛn yãaru dɔba te ta raa kɔ̃ɔra. 7 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, mɛya wɔrukobun nuku dobu bu ko n kpã toro turon sɔ̃ wi u gɔ̃ ru gɔsia n kere geegibu wunɔbu tia sari be ba kun gɔ̃ ru gɔsiabun bukata mɔ. 8 Yesu maa nɛɛ, nge kurɔ wara, ù n sii geesun gobi wasi wɔkuru mɔ, ma yin tia kɔ̃ɔra, u ǹ koo fitila mɛni kpa u diru kura u ka ye kasu ka laakari sere u ka wa. 9 ù n wa, u koo win bɔrɔba ka win berusebu soku kpa u nɛɛ, i ka man nuku dobu koowo, domi na nɛn gobi yi yi raa kɔ̃ɔra wa. 10 Nge mɛya na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, nuku dobu wãa Gusunɔn gɔradoban wuswaaɔ toro turon sɔ̃ wi u gɔ̃ ru gɔsia. 11 U kpam nɛɛ, durɔ goo wãa u bii tɔn durɔbu yiru mɔ. 12 Wi u yãkabu bo u ben tundo sɔ̃ɔwa u nɛɛ u nùn win dukian bɔnu wɛ̃ ye ya ko n sãa wigia. Ma ben baa u bu win dukia bɔnu kua. 13 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru yãkabu wi, u mɛnna kpuro ye u mɔ, ma u ka wuu doona ge ga toma. Miya u win dukia ye kpuro di ka daa bɛrɛtɛkɛ. 14 Sanam mɛ u kpuro di ye u mɔ, gɔ̃ɔ bakara dua tem mɛ sɔɔ, ma u wɔri yãaru sɔɔ. 15 U da u win tii wuu migii goo wɛ̃ ma yɛ̃ro ka nùn da gberɔ u ka win kurusɔnu kɔ̃ su. 16 U kĩa u tii debia ka dĩa kokosu si kurusɔnu dimɔ, adama goo kun nùn wɛ̃. 17 Sanam mɛ win laakari wurama u nɛɛ, nɛn baaban sɔm kowobu kpuro ba dĩanu mɔ nu yiba, ma nɛ wee mini na gbimɔ ka gɔ̃ɔru. 18 Na kon se kpa n da nɛn baaban mi n nùn sɔ̃ n nɛɛ, na nùn torari, na maa Gusunɔ torari. 19 Yen sɔ̃, u ku man soku win bii. U man koowo win sɔm kowo. 20 U seewa ma u doona win baan mi gia. Saa yèn di u toma, win baa nùn wa ma wɔnwɔnda nùn mwa. U duka da u nùn gaba ka nuku dobu, u nùn tɔbura ka kĩru. 21 Bii wi, u nɛɛ, baaba, na nun torari, na maa Gusunɔ torari. Yen sɔ̃, a ku maa man soku wunɛn bii. 22 Adama tundo wi, u win yobu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i kumbooro tama fuuku ge ga buram bo, kpa i nùn sebusia. I nùn taabu wɛ̃ɛyɔ u doke, ka maa baranu. 23 I doo i naa kpɛma ye suama, ye ya gum mɔ, kpa i ye go. Su di kpa su tɔ̃ɔ bakaru ko ka nuku dobu. 24 Domi nɛn bii wi, n sãare u raa gu, ma u wurama wãaru sɔ̃ɔ. U raa kɔ̃ɔra ma u waara. Ma ba nuku dobu wɔri. 25 N deema bii yeruma u woo gberɔ. Saa ye u wee, ye u yɛnu turuku kua, u gãasu ka yaabu nɔɔmɔ. 26 U yobun turo soka u bikia mba n kua. 27 Yoo wi, u nɛɛ, wunɛn wɔnɔwa u wɔma, yera bɛɛn tundo u naa kpɛma ye go ye ya gum mɔ yèn sɔ̃ u nùn wa alafia sɔɔ. 28 Ma yeruma wi, u mɔru bara sere u ǹ kĩ u du yɛnuɔ. Ma tundo u yarima u ka nùn kɔkiri. 29 Yera u tundo wisa u nɛɛ, a mɛɛrio wɔ̃ɔ dabi tèn di na nun sãamɔ. Na ǹ wunɛn wooda gaa sarare, ma baa boo buu, a ǹ man kɛ̃ɛre n ka nuku dobu ko ka nɛn bɔrɔba. 30 Adama sanam mɛ wunɛn bii wi, u tunuma, wi u wunɛn dukia di ka kurɔ tanɔbu, win sɔ̃ na a naa kpɛma ye go. 31 Yera tundo nɛɛ, wunɛ nɛn bii baadommawa a ka man wãa, ye na maa mɔ kpuro, wunɛgia. 32 Adama n weenɛ su nuku dobu ko kpa su yɛ̃ɛri yèn sɔ̃ wunɛn wɔnɔ wini n sãare u raa gu, ma u wurama wãaru sɔɔ. U raa kɔ̃ɔra, u maa waara. 1 Yesu u bwãa be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, durɔ gobigii goo wãa. U sɔm kowo mɔ wi u win yɛnu nɔmu sɔndia. Yera ba sɔm kowo wi kɔrumɔtɔnu kua ba nɛɛ u win yinnin dukia sankumɔ. 2 Ma yinni wi, u nùn soka u nɛɛ, mba na nɔɔmɔ ba gerumɔ wunɛn sɔ̃. A man sɔ̃ɔwɔ nge mɛ a wunɛn sɔmburu koosina, domi a ǹ maa kpɛ̃ a ko nɛn sɔm kowo. 3 Sɔm kowo wi, u tii bikia u nɛɛ, mba u koo ko. Wee, win yinni u nùn yaramɔ win yɛnun sɔmburun di. U ǹ dam mɔ u ka wuku, u ǹ maa sekuru kpɛ̃ u bara ko. 4 Wee ye u koo ko, kpa gabu bu ka nùn mwa ben yɛnuɔ sanam mɛ ba nùn sɔmburu yara. 5 Yera u win yinnin dibugii baawure sokusia ma u gbiikoo bikia u nɛɛ, nyewa a nɛn yinnin dibu nɛni. 6 U wisa u nɛɛ, gum yĩirutiru wunɔbu (100). U nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u win tireru suo u sina fuuku kpa u yore weeraakuru. 7 Ma u kpam goo bikia u nɛɛ, wunɛ, nyewa a nɛni. U wisa u nɛɛ, alikama sakaku wunɔbu. Ma u nùn sɔ̃ɔwa u win tireru suo kpa u yore wɛnɛ. 8 Sɔm kowo naanɛ sarirugii win yinni u nɛɛ, bwisigiin tiiwa. Ma Yesu u nɛɛ, handuniagibu ba bwisi mɔ ben wãasinaa sɔɔ n kere yam bururamgibu. 9 Na maa bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, i bɔrɔba kasuo ka handunian dukia, kpa bu ra bɛɛ mwa wãa yenu sɔɔ ni nu ku ra kpe, sanam mɛ dukia ye, ya kpa. 10 Wi u naanɛ mɔ gãa piiminu sɔɔ, u maa naanɛ mɔ gãa bakanu sɔɔ. Wi u kɔ̃ sa mɔ̀ gãa piiminu sɔɔ, u maa kɔ̃ sa mɔ̀ gãa bakanu sɔɔ. 11 Yen sɔ̃, iǹ kun naanɛ mɔ handunia yen dukia sɔɔ, wara koo bɛɛ dukia gea nɔmu sɔndia. 12 Iǹ kun maa naanɛ mɔ goon gãanu sɔɔ, wara koo bɛɛ wɛ̃ ye n sãa bɛɛgia. 13 Sɔm kowo kun kpɛ̃ u yinnibu yiru sã. Domi u koo turo tusi kpa u turo kĩa, ǹ kun mɛ, u koo turo tii wɛ̃, kpa u turo gɛm. I ǹ kpɛ̃ i Gusunɔ ka dukia mɛnna i sã sannu. 14 Falisiba be ba gobin kĩru mɔ, ba ye kpuro swaa daki ma ba Yesu nɔɔ swiikinu mɔ̀. 15 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ i sãawa be ba tii gem wɛ̃ɛmɔ tɔmbun wuswaaɔ, adama Gusunɔ u bɛɛn gɔ̃ rusu yɛ̃. Domi ye ba siaramɔ tɔmbun mi gãa kɔ̃ suna Gusunɔn wuswaaɔ. 16 Sere ka Yohanun saa, wooda ka Gusunɔn sɔmɔbu ba wãa. Saa sanam mɛn di, ba bandun gari kparamɔ te Gusunɔ u swĩi, ma baawure u kookari mɔ̀ u ka du ka dam. 17 Woodan gari piikon sankirabu sɛ̃, n kere wɔllu ka tem kpeebu. 18 Baawure wi u win kurɔ yina, ma u kpao sua, u sakararu kuawa. Baawure wi u maa kurɔ sua wiǹn durɔ nùn yina, yɛ̃ro sakararu kuawa. 19 Ma Yesu kpam nɛɛ, durɔ dukiagii goo raa wãa, wi u ra n yabe nɔnigiru sebua te ta wesibu wã, ma baadomma win mi, tɔ̃ɔ bakara. 20 Sãaro goo raa maa wãa, wi ba sokumɔ Lasaa. U booboosu barɔ, u ra n kpĩwa dukiagii win yɛnu kɔnnɔwɔ. 21 Domi u kĩ u tii debia ka dĩa buri yi yi wɔrumamɔ saa gobigii win tabulu wɔllun di. Bɔ̃ nu ra mam nɛ nu n win booboo si dabirimɔ. 22 Sãaro wi, u gu ma wɔllun gɔradoba ba nùn sua ba ka da gɔriɔ mi Aburahamu u wãa. Dukiagii wi, u maa gu, ma ba nùn sika. 23 U wãa nɔni swãaru sɔɔ gɔriɔ, ma u nɔni sua wɔllɔ u Lasaa wa Aburahamun bɔkuɔ. 24 U nɔɔgiru sua u nɛɛ, baaba Aburahamu, a nɛn wɔnwɔndu waawo, a Lasaa gɔrima u win niki bian sɛ̃ru doke nim sɔɔ, kpa u nɛn yara yɛmiasia, domi na nɔni swãa bakaru waamɔ dɔ̃ɔ yara yeni sɔɔ. 25 Aburahamu u nɛɛ, nɛn bii, a yaayo ma a wunɛn gãa geenu wa wunɛn wãarun sanam, mɛya maa Lasaa u gãa kɔ̃ sunu wa. Tɛ̃ mini win nukura yɛm, wunɛ maa a nɔni swãaru waamɔ. 26 Ye kpuron biru bankokoro bɔkɔwa ga wãa bɛsɛ ka bɛɛn baa sɔɔ. Be ba kĩ bu sara minin di bu da bɛɛn mi gia, ba ǹ kpɛ̃. Mɛya goo kun maa kpɛ̃ u na mini bɛɛn min di. 27 Dukiagii wi, u nɛɛ, ǹ n mɛn na, na nun kanamɔ, baaba, a Lasaa gɔrio nɛn baan yɛnuɔ, 28 domi na wɔnɔbu nɔɔbu mɔ mi, kpa u bu yenin seeda diiya bu ku raa ka nɛ aye tɔ̃ yagii te sɔɔ. 29 Aburahamu u nɛɛ, ba Mɔwisi ka Gusunɔn sɔmɔbun tirenu mɔ, bu nigia nɔɔwɔ. 30 Ma u nɛɛ, aawo baaba Aburahamu, goo ù n da ben mi gɔrin di, ba koo gɔ̃ ru gɔsia. 31 Ma Aburahamu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bà kun Mɔwisi ka Gusunɔn sɔmɔbugia nua, ba ǹ naanɛ dokemɔ baa goo ù n seewa gɔrin di. 1 Yesu u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ǹ koo ko kɔ̃ san yɛ̃ri yi kun due, adama nɔni swãarugiiwa wiǹn min di yi dua. 2 N sanɔ bu nùn nɛɛru (400) gbinisi win wĩirɔ, kpa bu nùn kpɛ̃ɛ nim wɔ̃ ku sɔɔ, n kere ù n be ba gɛma minin turo kɔ̃ san yina bɛria. 3 I tii laakari ko. Wunɛn tɔnusi ù n tora, a nùn gerusio. Yen biru ù n gɔ̃ ru gɔsia, a nùn suuru kuo. 4 Baa ù n nun tora nɔn nɔɔba yiru sɔ̃ɔ teeru, ma nɔn nɔɔba yiru ye, u naamɔ u tuuba mɔ̀, a nùn suuru kuo. 5 Gɔrobu ba Yinni sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, a bɛsɛn naanɛ dokebu sosio. 6 Ma Yinni u nɛɛ, baa bɛɛn naanɛ dokebu bù n nɛ nge dĩa bima, ma i dãa teni sɔ̃ɔwa tu wukuro tu tii gira nim wɔ̃ ku sɔɔ, ta koo maa bɛɛ mɛm nɔɔwa. 7 Yesu maa nɛɛ, bɛɛn goo ù n yoo mɔ wi u wukumɔ, ǹ kun mɛ u nɛɛ kparamɔ, u koo nùn sɔ̃ ù n wuma yɛnuɔ u nɛɛ, u na tɛ̃ u sina u di? 8 Aawo, u koo nùn sɔ̃ wa u nɛɛ, u nùn dĩanu sɔɔru kuo, u win yaberu sebe kpa u nùn nɔɔri, sere u ka di u nɔ. Yen biruwa yoo win tii u koo maa di kpa u nɔ. 9 U koo yoo wi siara yèn sɔ̃ u kua ye u nùn yiire? 10 Aawo, mɛya maa bɛɛ iǹ n kpuro kua ye ba bɛɛ yiire, i yande nɛɛ, i sãawa yobu. I gesi kua ye n weenɛ i ko. 11 Sanam mɛ Yesu u dɔɔ Yerusalɛmu gia, u kpa Samari ka Galilen baa sɔɔ. 12 Sanam mɛ u duɔ wuu gagu sɔɔ, tɔmbu wɔkuru be ba bara disigiru mɔ ba nùn sennɔ da ma ba yɔ̃ ra n dɛsire. 13 Ba nɔɔgiru sua ba nɛɛ, yinni Yesu, a bɛsɛn wɔnwɔndu waawo. 14 Ye u bu wa yera u nɛɛ, bu doo bu ben tii yãku kowobu sɔ̃ɔsi. Sanam mɛ ba dɔɔ, n wee ba bɛkura ba dɛɛra. 15 Ben turo, ye u wa ma u bɛkura, u gɔsirama u Gusunɔ siara ka nɔɔgiru. 16 U kpuna Yesun wuswaaɔ u nùn siara. Samarigiiwa durɔ wi. 17 Yesu nɛɛ, n ǹ be wɔku te kpurowa ba bɛkura? Nɔɔba nnɛ be ba tie, mana ba wãa. 18 Sɔɔ wini turowa u wurama u ka Gusunɔ siara? 19 Ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a seewo a doona, wunɛn naanɛ dokebu nun bɛkia. 20 Falisiba ba nùn bikia dɔma te Gusunɔ u koo bandu swĩi kpa ba n ka yɛ̃. Yera u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔn bandu ta ǹ sisi nge mɛ ba koo ka tu wa. 21 Ba ǹ gerumɔ bu nɛɛ, i wa te wee mini, nge te wee miɔnɔ. Domi n wee, Gusunɔ u bandu swĩi bɛɛn suunu sɔɔ. 22 Ma u bwãa be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sanam sisi mɛǹ sɔɔ i ko n kĩ i Tɔnun Biin tɔ̃ɔ teeru wa, adama i ǹ tu wasi. 23 Ba koo bɛɛ sɔ̃, i mɛɛrio mini ǹ kun mɛ miɔnɔ. I ku ka duki da mi. 24 Ka geema nge mɛ guru maakinu ra balli wɔllun goo teerun di sere ka tensim mi, nge mɛya Tɔnun Bii u ko n sãa win tɔ̃ɔ te sɔɔ. 25 Adama gbiikaa, u ǹ koo ko u kun nɔni sɔ̃ɔre gem gem kpa tɛ̃n tɔmbu bu nùn yina. 26 Ye n kua Nɔwɛn sanam sɔɔ, n koo maa ko Tɔnun Biin sanam sɔɔ. 27 Tɔmba dimɔ, ba nɔrumɔ, ba suanamɔ, ba durɔbu ka kurɔbu kɛ̃ɛnamɔ sere n ka girari dɔma te Nɔwɛ u goo dua. Ma nim yibura na ta be kpuro kam koosia. 28 Mɛya n koo maa ko nge Lɔtun saa. Tɔmba dimɔ, ba nɔrumɔ ba dwemɔ ba dɔramɔ, ba dĩanu duurumɔ, ba dia banimɔ. 29 Adama dɔma te Lɔtu u yara Sodomun di, guri dɔ̃ɔgia ka sɔ̃ɔ bisu ya na wɔllun di ya be kpuro kam koosia. 30 Mɛya n ko n maa sãa tɔ̃ɔ te Tɔnun Bii u koo kurama. 31 Tɔ̃ɔ te sɔɔ, wi u wãa win dii tɛɛra wɔllɔ ma win yãnu wãa dirɔ, u ku raa du u nu sua. Wi u maa wãa gberɔ, u ku raa gɔsirama yɛnuɔ. 32 I Lɔtun kurɔ yaayo. 33 Wi u kĩ u win wãaru di ka win gɔ̃ ru kĩru, u koo tu bia, adama wi u win wãaru yina, wiya u ko n tu mɔ. 34 Ka geema, wɔ̃ ku te, tɔmbu yiru ba ko n kpĩ kpin yee teeru sɔɔ, ba koo turo sua kpa bu turo deri. 35 Kurɔbu yiru ba ko n nammɔ sannu, ba koo turo sua kpa bu turo deri. (( 36 Durɔbu yiru ba ko n wãa gberɔ, ba koo turo sua kpa bu turo deri.)) 37 Bwãa be, ba nùn bikia ba nɛɛ, ma giara Yinni. Ma u nɛɛ, mi gora wãa miya yaberekunu nu koo mɛnna. 1 Yesu u bu mɔn teni kua u ka bu sɔ̃ɔsi ma n weenɛ ba n da n kanaru mɔ̀ wɛ̃rabu sari. 2 U nɛɛ, siri kowo goo wãa wuu maro gagu sɔɔ, wi u ǹ Gusunɔ nasie, u ǹ maa goon bɛɛrɛ yɛ̃. 3 Wuu teu ge sɔɔ, gɔmini goo maa wãa mi. U ra nɛ win mi, u nɛɛ, u bu sirio wi ka win yibɛrɛ. 4 U yina n tɛ. Adama yen biru u bwisika u nɛɛ, baa mɛ na ǹ Gusunɔ nasie, ma na ǹ goon bɛɛrɛ yɛ̃, 5 ka mɛ, yèn sɔ̃ gɔmini wini u man bande, kon bu siria ka win yibɛrɛ, kpa u ku maa man baasi. 6 Yinni u nɛɛ, i nɔɔwɔ ye siri kowo kɔ̃ so wi, u gerua. 7 Kaa sere gere Gusunɔ? U ǹ koo win tiin tɔmbu siria be ba nùn wuri koosimɔ bururu ka yoka? U koo tɛ u sere bu nɔɔri? 8 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ u koo bu siria ka sɛndaru. Ka mɛ, sanam mɛ Tɔnun Bii u koo na u koo naanɛ dokebu deema tem mɛ sɔɔ? 9 U kpam mɔn teni kua tɔmbu gabun sɔ̃ be ba tii mɛɛra geegibu, ma ba gabu gɛma. 10 U nɛɛ, tɔmbu yiru ba dua sãa yerɔ bu ka kanaru ko. Turo sãawa Falisi, turo maa gbere mwaɔ. 11 Falisi wi, u yɔ̃ u kanaru mɔ̀ u win tiin gari mɔ̀ u nɛɛ, Gusunɔ na nun siara yèn sɔ̃ na ǹ sãa nge be ba tie, be ba sãa taki diobu ka kɔ̃ san kowobu ka sakara kowobu ka mam gbere mwaɔ nge durɔ wini. 12 Na ra nɔɔ bɔke nɔn yiru alusuma tia sɔɔ. Na ra maa nɛn mɔru kpuron wɔkuru baateren wɔllɔ tia wɛ̃. 13 Gbere mwaɔ wi, u yɔ̃ ra n dɛsire, u ǹ kãka u win nɔni sue wɔllɔ, ma u tii bɔkua u nɛɛ, Gusunɔ, na sãawa toro, a nɛn wɔnwɔndu waawo. 14 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ gbere mwaɔ wiya u gem wa Gusunɔn wuswaaɔ u ka wa yɛnuɔ n kere win beruse. Domi baawure wi u tii sua wɔllɔ ba koo nùn kawa. Wi u maa tii kawa ba koo nùn sua wɔllɔ. 15 Ba ka bibu naamɔ Yesun mi baa ka bii wɛ̃ɛnɔ u ka nu nɔmu sɔndi. Adama ye win bwãabu ba ye wa ba bu gerusi. 16 Ma Yesu u bibu soka win mi u nɛɛ, i de bibu bu na nɛn mi, i ku bu yinari, domi Gusunɔ u bandu swĩi tɔmbun sɔ̃ be ba ka bu weenɛ. 17 Ka geema, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u kun ban te Gusunɔ u swĩi wure nge mɛ bii u ra win mɔwɔbu wure, u ǹ kpɛ̃ u n sãa ban tegii. 18 Wirugii goo u Yesu bikia u nɛɛ, yinni, a sãawa tɔn geo. Mba na kon ko n ka wãaru te ta ku ra kpe wa. 19 Yesu nɛɛ, mban sɔ̃ na a man sokumɔ geo. Goo sari wi u sãa geo ma n kun mɔ Gusunɔ turo. 20 A wooda yɛ̃ ye ya gerumɔ ya nɛɛ, "i ku sakararu ko, i ku tɔnu go, i ku gbɛni, i ku seeda weesugia di, i bɛɛn tundo ka mɛro bɛɛrɛ wɛ̃." 21 Ma durɔ wi, u nɛɛ, yeni kpurowa na wiru kpĩiyɛ saa nɛn aluwaasirun di. 22 Ye Yesu u yeni nua u kpa, u kpam nɛɛ, gãa teena nu nun tie. A dɔro kpuro ye a mɔ, kpa a sãarobu yen gobi bɔnu kua, kaa n dukia mɔ wɔllɔ. Yen biru a na a man swĩi. 23 Ye durɔ wi, u yeni nua win nukura sankira, domi dukia bakagiiwa. 24 Ye Yesu u nùn mɛɛra u nɛɛ, ka geema n ka dukiagibu sɛ̃wa bu ka ban te Gusunɔ u swĩi wura. 25 Domi dukiagii u ka ban te wura, yen sɛ̃sɔ ga kpã ga kere yooyoo gu du yaburan wɛ̃rɔ gu yari. 26 Be ba nùn swaa daki ba nɛɛ, ǹ n mɛn na, wara koo kpĩ u faaba wa. 27 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ye tɔnu kpanɛ, Gusunɔ kun ye kpanɛ. 28 Piɛɛ u nɛɛ, n wee sa deri kpuro ye sa mɔ, sa nun swĩi. 29 Ma Yesu u nɛɛ, ka geema, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, goo sari wi u win yɛnu deri ban te Gusunɔ u swĩin sɔ̃ ǹ kun mɛ win kurɔ ǹ kun mɛ win maabu ka win wɔnɔbu ǹ kun mɛ win mɛro ka win tundo ǹ kun mɛ win bibu, 30 kpa u kun wa u mwɛ saa yeni sɔɔ n kere ye u deri, ka kpam wãaru te ta ku ra kpe sia. 31 Yesu u wɔkura yiru ye soka win mi ma u nɛɛ, n wee sa Yerusalɛmu dɔɔ. Ye Gusunɔn sɔmɔba yorua Tɔnun Biin sɔ̃ kpuro, ya koo koora. 32 Domi ba koo nùn tɔn tukobu nɔmu sɔndia bu nùn yaakoru ko, bu nùn nɔni sɔ̃, kpa bu nùn yãatam sie. 33 Bà n maa nùn so ba kpa ba koo nùn go, kpa u se gɔrin di sɔ̃ɔ itase. 34 Adama bwãa be, ba ǹ gãanu tuba gari yi sɔɔ. N bu wini ye u ka yã. Gari yi kun bu yeeri. 35 Nge mɛ Yesu u Yeriko duɔ, wɔ̃ ko goo u sɔ̃ swaa nɔɔwɔ u bara mɔ̀. 36 Ye u tɔn wɔrun damu nua ga sarɔ, yera u bikia mba n kua. 37 Ma ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, Yesu Nasarɛtigiiwa u sarɔ. 38 Ma u nɔɔgiru sua u nɛɛ, Yesu Dafidin sikadobu, a nɛn wɔnwɔndu waawo. 39 Be ba sĩimɔ wuswaaɔ ba nùn gerusi bu ka nùn marisia. Adama u wure u gbãra n kere yellu u nɛɛ, Dafidin sikadobu, a nɛn wɔnwɔndu waawo. 40 Yesu u yɔ̃ ra ma u nɛɛ, bu ka nùn na. Ye wɔ̃ ko wi, u tunuma Yesu nùn bikia u nɛɛ, 41 mba a kĩ n nun kua. U nɛɛ, Yinni, na kĩ n yam wawa. 42 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a yam waawo, wunɛn naanɛ dokebu nun bɛkia. 43 Yande u yam wa, ma u Yesu swĩi u Gusunɔ siaramɔ. Sanam mɛ tɔn wɔru ge kpuro, ba ye wa ma ba Gusunɔ saabu kua. 1 Yesu u dua wuu ge ba mɔ̀ Yerikoɔ, u gu bukianɛ. 2 Miya durɔ gobigii goo u wãa wi ba mɔ̀ Sakeu wi u sãa gbere mwaɔbun wirugii. 3 U kĩ u Yesu wa, adama u ǹ kpĩa tɔn wɔrun sɔ̃ yèn sɔ̃ wi, tɔn kpiribuwa. 4 Yera u duka da wuswaaɔ ma u yɔɔwa dãa te ba mɔ̀ sikamɔren wɔllɔ u ka nùn wan sɔ̃, domi u yɛ̃ ma miya u koo ka doona. 5 Saa ye Yesu u tura yam mi, u nɔni seeya ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Sakeu a sarama kpaaka, domi wunɛn yɛnuɔra na kon sɔbia gisɔ. 6 Sakeu sarama ka sɛndaru ma u Yesu dam koosia ka nuku dobu. 7 Ye tɔmba ye wa, be kpuro ba wɔki ba nɛɛ, u da u sɔbia kɔ̃ san kowon yɛnuɔ. 8 Sakeu u seewa u yɔ̃ ra Yinnin wuswaaɔ u nɛɛ, n wee Yinni na nɛn dukian bɔnu sãarobu wɛ̃ɛmɔ. Nà n maa goo gãanu wɔrari ka taki na nùn yen nɔn nnɛ wesiamɔ. 9 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gisɔ faaba dua yɛnu ge sɔɔ yèn sɔ̃ winin tii maa sãa Aburahamun bweseru. 10 Domi Tɔnun Bii u nawa u ka kasu be ba kɔ̃ɔra u bu faaba ko. 11 Sanam mɛ tɔmba yeni swaa daki, u kpam mɔndu kua yèn sɔ̃ u Yerusalɛmu turuku kua ma ba tamaa Gusunɔ u koo bandu swĩiwa yande. 12 Yera u nɛɛ, sina bii goo u bandu dibu da n toma tem gam gia, kpa u wurama yen biru. 13 U sere doona u wɔkuru soka win yobu sɔɔ, ma u ben baawure gobi bɛkɛ gɛɛ wɛ̃ u nɛɛ, bu de gobi yi, yi ma sere u ka wurama. 14 Win temgibu ba nùn tusa ma ba nɔɔ tia kua ba tɔmbu gɔra bu nɛɛ, ba ǹ kĩ durɔ wi, u bandu di ben temɔ. 15 Sanam mɛ u wuma ye u ban te diima, u yoo be soka win mi be u raa gobi wɛ̃, kpa u ka wa nge mɛ baawuren gobi nùn marua. 16 Gbiikoo na u nɛɛ, yinni wunɛn gobi yi, yi mara wɔkuru. 17 U nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ya wã yoo geo. Yèn sɔ̃ a kua naanɛgii gãa piiminu sɔɔ, na nun kua wuu marosu wɔkurun wirugii. 18 Yiruse na u nɛɛ, yinni wunɛn gobi yi, yi mara nɔɔbu. 19 U nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wunɛ maa, na nun kua wuu marosu nɔɔbun wirugii. 20 Kpao na u nɛɛ, yinni wunɛn gobi wee yi na berua kĩasu sɔɔ. 21 Domi na wunɛn bɛrum mɔ yèn sɔ̃ a sãa tɔn sɛ̃sɔgii. A ra suewa ye a kun yii, kpa a gɛ̃ mi a kun duure. 22 U nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na kon nun siriwa wunɛn gari sɔɔn di, yoo kam. A yɛ̃ ma na sãa tɔn sɛ̃sɔgii, na ra sue ye na kun yii, kpa n gɛ̃ mi na kun duure. 23 ǹ n mɛn na, mban sɔ̃ na a ǹ goo nɛn gobi yi wɛ̃ u ka gobi mɛro ko, kpa n nɛnyam mwa ka are sanam mɛ na wɔma. 24 Ma be ba wãa mi, u bu sɔ̃ɔwa bu gobi yi mɔɔ bu wɔkurugii wi wɛ̃. 25 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, yinni, u wɔkuru mɔ kɔ. 26 U nɛɛ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, wi u mɔ, win mɔru sɔɔra ba koo nùn sosia. Wi u kun maa mɔ, fiiko ye u mam mɔ ba koo nùn mwaari. 27 Yen biru i ka nɛn yibɛrɛba na mini be ba kun kĩ n bandu di kpa i bu sakiri nɛn wuswaaɔ. 28 Ye Yesu yeni gerua u kpa, u win swaa mwa u bu gbiiya Yerusalɛmu gia. 29 Sanam mɛ u Bɛtefagi ka Betani turuku kua, guurun bera gia te ba ra soku Olifin guuru, u tɔmbu yiru gɔra win bwãabu sɔɔ 30 u nɛɛ, bu doo wuu ge ga wãa ben wuswaaɔ mi. Bà n dua ba koo kɛtɛku buu wa ga sɔri ge goo kun sɔnire. U nɛɛ, bu gu sɔsiama bu ka na. 31 Goo ù n bu bikia mban sɔ̃ na ba gu sɔsiamɔ, bu nɛɛ, Yinniwa u gen bukata mɔ. 32 Be u gɔra ba doona, ma ba yabu baayere deema nge mɛ u bu sɔ̃ɔwa. 33 Ye ba kɛtɛku buu ge sɔsiamɔ, gen yinniba nɛɛ, mban sɔ̃ na i kɛtɛku buu ge sɔsiamɔ. 34 Ba nɛɛ, Yinniwa u gen bukata mɔ. 35 Ma ba ka Yesu kɛtɛku buu ge naawa. Ba ben yãnu tɛria gen wɔllɔ ma ba Yesu sɔndi. 36 Ye u dɔɔ, mɛya tɔmba ben yãnu tɛriamɔ swaa sɔɔ. 37 Sanam mɛ u Yerusalɛmu turuku kua Olifin guurun swaan bɔkuɔ, win bwãabu kpuro ba nɔɔgiru sua ba Gusunɔ siaramɔ ka nuku dobu sɔm maamaakiginu kpuron sɔ̃ ye ba wa. 38 Ba nɛɛ, Gusunɔ u sunɔ wi u sisi ka win yĩsiru domaru kuo, alafia ya n wãa wɔllɔ, kpa yiiko ya n wãa wɔwɔlleɔ. 39 Falisi gabu saa tɔn wɔrun suunu sɔɔn di ba Yesu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, yinni a wunɛn bwãa be marisio. 40 U bu wisa u nɛɛ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baa beni bà n mari, kpenu koo gbãra. 41 Sanam mɛ Yesu u Yerusalɛmu turuku kua, ye u ye wa yera u swĩi wɔri yen sɔ̃, 42 u nɛɛ, wunɛ Yerusalɛmu à n daa tɛ̃ yɛ̃ ye ya koo ka nun alafia naawa ni, baa gisɔ! Adama wee, ya nun kukue. 43 Sanam koo nun naawa mɛǹ sɔɔ wunɛn yibɛrɛba ba koo nun tarusi, kpa bu nun kooro bure bu nun sɛ̃kenɛ beri berika kpuron di. 44 Ba koo nun nam, wunɛ ka wunɛn bibu be ba wãa wunɛn suunu sɔɔ. Ba ǹ derimɔ kpenu nu sɔnna wunɛ sɔɔ, yèn sɔ̃ a ǹ tuba saa ye Gusunɔ u nun naawa. 45 Yesu dua sãa yerɔ ma u kia dɔrobu giram wɔri. 46 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ba yorua, "Nɛn diru ta ko n sãawa kanarun diru." Adama bɛɛ i tu kua gbɛnɔbun wãa yeru. 47 Baadomma u ra n Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ sãa yerɔ. Yera yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ka Yuuban wirugibu ba kĩ bu nùn go. 48 Adama ba ǹ yɛ̃ nge mɛ ba koo koosina, domi tɔmbu kpurowa ba nùn swaa daki ma n bu maamaaki sãa. 1 Sɔ̃ɔ teeru nge mɛ Yesu u Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ sãa yerɔ, ma u Labaari gean waasu mɔ̀, yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ka Yuuban guro gurobu ba kurama. 2 Ba nɛɛ, a sun sɔ̃ɔwɔ wooda yerà a ka yeni mɔ̀. Wara u nun yen yiiko wɛ̃. 3 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛ maa, na kon bɛɛ gari gɛɛ bikia, kpa i man sɔ̃. 4 Man diya Yohanu u wooda wa u ka tɔmbu batɛmu kua. Tɔnun min di? Nge wɔllun di. 5 Adama ba geruna ba nɛɛ, sà n gerua wɔllun diya, u koo nɛɛ, mban sɔ̃ na sa ǹ nùn naanɛ doke. 6 Sà n maa nɛɛ, tɔnun min di, tɔmbu kpuro ba koo sun kpenu kasuku domi baawure u Yohanu garisi Gusunɔn sɔmɔ. 7 Yera ba wisa ba nɛɛ, sa ǹ yɛ̃ man diya. 8 Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛ maa, na ǹ bɛɛ sɔ̃ɔmɔ yiiko ye na ka yeni mɔ̀. 9 Yen biru u tɔmbu mɔn teni kua u nɛɛ, durɔ goo u resɛm gbaaru kua u dãnu duura ma u kɔ̃ sobu kasu u bu ye nɔmu bɛria, ma u wuu da n ka tɛ. 10 Sanam mɛ saa ya tura u sɔmɔ gɔra kɔ̃ so ben mi, bu ka nùn wɛ̃ɛma ye n sãa wigia. Kɔ̃ so be, ba nùn so, ba nùn gira nɔm dira. 11 U kpam kpao gɔra. Ba nùn so, ba nùn yaa kasiki, ba gira nɔm dira. 12 U kpam itase gɔra. Ba nùn mɛɛra kua ma ba nùn gira. 13 Gbaa yɛ̃ro wi, u nɛɛ, mba kon ko tɛ̃. Kon den nɛn tiin bii kĩnasi bu gɔriawa. Sɔrɔkudo ba koo nùn bɛɛrɛ wɛ̃. 14 Adama ye kɔ̃ so be, ba nùn wa, ba geruna ba nɛɛ, wiya sãa tubi dio, su nùn go, kpa gbaa te, tu ko bɛsɛgiru. 15 Ma ba nùn yara gbaa ten biruɔ, ba nùn go. Tɛ̃ mba gbaa yɛ̃ro wi, u koo bu kua. 16 U koo na u bu kpeerasia, kpa u win gbaa te kɔ̃ so kpaobu nɔmu bɛria. Sanam mɛ tɔn be ba nùn swaa daki ba ye nua, yera ba nɛɛ, su ku wa mɛ. 17 Adama Yesu u bu nɔni kɔ̃ u ka da ma u nɛɛ, mba gari yin tubusianu yi ba yorua ba nɛɛ, "Kpee te banɔba yina, tera ta kua gani gɔmburun dam." 18 Baawure wi u kpee te wɔri, ta koo nùn bɔɔku, wi ta maa wɔri, ta koo nùn namwa muku muku. 19 Saa tia ye sɔɔ, yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ba kasu bu Yesu mwa, domi ba tuba ma ben sɔ̃ na u mɔn te kua. Adama ba tɔn wɔru nasie. 20 Ba Yesun laakari mɔ kpuro sɔɔ. Ma ba tɔn samba kowobu gɔra win mi, be ba sãare geegibu bu ka nùn mwa win gari gɛɛ sɔɔ, kpa bu nùn tem yɛ̃ro nɔmu beria. 21 Tɔn be, ba nùn bikia ba nɛɛ, yinni sa yɛ̃ ma wunɛn gari ka wunɛn sɔ̃ɔsira sãa dee dee, a ku ra maa kĩru gem wɛ̃, a Gusunɔn swaa sɔ̃ɔsimɔwa gem sɔɔ. 22 N weenɛ su tem yɛ̃ro wɔ̃ɔ gobi wɛ̃? Nge su ku wɛ̃. 23 Ye Yesu u ben bwisiku kɔ̃ sunu wa, yera u nɛɛ, 24 i man gobi sɔ̃ɔsima. Ma ba nùn yi wɛ̃. Ma u nɛɛ, waran foto ka yĩrera mi. Ba nɛɛ, tem yɛ̃rogia. 25 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ǹ n mɛn na, i tem yɛ̃ro wɛ̃ɛyɔ ye n sãa tem yɛ̃rogia, kpa i Gusunɔ wɛ̃ ye n sãa Gusunɔgia. 26 Ma ba kpana bu nùn nɔma turi win gari sɔɔn di tɔmbun wuswaaɔ. Yera ba ka win wisibu biti kua, ma ba ben nɔɔ mari. 27 Sadusiba be ba ra nɛɛ gɔriba kun seemɔ, ben gabu ba nùn susi ma ba bikia ba nɛɛ, 28 yinni, n wee ye Mɔwisi u sun yorua. U nɛɛ, "Goon bɛɛrɛǹ ù n gu u kurɔ deri, ma u kun ka kurɔ wi bii mara, u koo kpĩ u nùn tubi di, kpa u ka win bɛɛrɛǹ bweseru waawa." 29 Nge mɛna, tundo turosibu nɔɔba yiru gaba raa wãa. Gbiikoo u kurɔ sua ma u gu, u ǹ ka kurɔ wi bii mɔ. 30 Yiruse ka itase ba nùn sua gɔminiru. Mɛya n kua sere be nɔɔba yiru ye, ba ka gu. Ba ǹ bii mara. 32 Kurɔ wi, u ra gu. 33 Gɔribun seebun sanam ben weren kurɔwa u ko n sãa. Domi be nɔɔba yiru ye kpurowa ba nùn gia kurɔ. 34 Yesu u bu wisa u nɛɛ, handunia yen tɔmba ba kurɔbu ka durɔbu suamɔ, 35 adama sibu be ba ko n bɔnu mɔ sian wãaru ka gɔribun seebu sɔɔ, ba ǹ kurɔbu ka durɔbu suamɔ. 36 Ba ko n ka wɔllun gɔradoba weenɛwa ba ǹ maa gbimɔ. Ba ko n sãa Gusunɔn bibu domi ba bu seeya gɔrin di. 37 Mɔwisin tii u sɔ̃ɔsi sãa sãa ma gɔriba koo se, ye u Gusunɔ soka u nɛɛwa, "Gusunɔ Aburahamun Yinni, ka Isakin Yinni, ka Yakɔbun Yinni" awĩi dɔ̃ɔgii yin gari sɔɔ. 38 Gusunɔ kun sãa gɔribun Yinni. U sãawa wasobugii, domi win mi kpuro ba sãawa wasobu. 39 Gabu wooda yɛ̃robu sɔɔ ba nɛɛ, yinni, wunɛn gari yi, yi dɛnde. 40 Ba ǹ maa kãka ba nùn gãanu ganu bikie. 41 Ma Yesu u bu bikia u nɛɛ, amɔna ba koo ka kpĩ bu nɛɛ, Kirisi sãawa Dafidin bii. 42 Domi Dafidin tii u gerua Womusun tireru sɔɔ u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u nɛn Yinni sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a sinɔ nɛn nɔm geuɔ, 43 sere n ka nun wunɛn yibɛrɛba taarea." 44 Dafidi ù n nùn soka Yinni, amɔna u ko n maa ka sãa win bii. 45 Sanam mɛ tɔn dabira nùn swaa daki, u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 46 i tii laakari ko ka wooda yɛ̃robu be ba kĩ ba n bɔsu ka yabe dɛndɛnnu, ba tɔbirinaa kĩ batuma sɔɔ, ba sin yee gbiikinu kasu mɛnnɔ yenɔ ka aye bɛɛrɛginu dim soku yerɔ. 47 Ba gɔminibun yɛnusu dimɔ, ma ba kana dɛndɛnnu mɔ̀ bu ka bu wan sɔ̃. Ba koo bu taarɛ wɛ̃ n kpã. 1 Yesu u nɔni seeya ma u dukiagibu wa ba gobi kpɛ̃ɛmɔ sãa yerun kpakororu sɔɔ mi ba ra gobi doke. 2 U maa kurɔ gɔmini sãaro goo wa u gobi piiminu yiru kpɛ̃ɛmɔ mi. 3 Ma u nɛɛ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka gem, gɔmini sãaro wi, u kpɛ̃ɛ n be kpuro kere be ba tie. 4 Domi ye n sɔndi ben mɔɔ bakaru sɔɔ yera ba wuna ba doke, adama win yãaru sɔɔ u kpuro kpɛ̃ɛ ye u ka tii kɔ̃ su. 5 Gaba gerumɔ ma sãa yeru ta buraru mɔ ta wã ten kpee buranu ka kɛ̃ɛ ni ba Gusunɔ wɛ̃n sɔ̃. Yera Yesu u nɛɛ, 6 sanam sisi mɛǹ sɔɔ ye i waamɔ mini kpuro yen gaan kpera kun ko n wãa ten tensim wɔllɔ. Ni kpurowa nu koo wɔri. 7 Ba nùn bikia ba nɛɛ, yinni, ǹ n mɛn na, domma yeni ya koo tunuma. Yĩre terà ta koo gbi tu kookoo si sɔ̃ɔsi. 8 Yesu u nɛɛ, i laakari koowo, i ku de bu bɛɛ nɔni wɔ̃ ke. Domi dabira koo na ka nɛn yĩsiru, kpa ba n gerumɔ ba n mɔ̀, saa ya turuku kua, beya ba sãa Kirisi wi. Adama i ku bu swĩi. 9 Iǹ n tabun damu nɔɔmɔ ka nɔɔsinaa sariru, i ku nanda. Domi yera n ko n gbi n tunuma, adama n ǹ kpee te mi gina. 10 Yera u kpam bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bwesenu koo seesina, sinamba koo maa seesina. 11 Tem yĩiri bakabu ko n wãa ka baranu ka gɔ̃ɔru, gam ka gam. Maamaaki bɛrumgii ka yĩre bakanu nu ko n wãa wɔllɔ. 12 Adama yabu ye kpuro yu sere koora ba koo bɛɛ mwa bu bɛɛ nɔni sɔ̃. Ba koo bɛɛ siri kowobu nɔmu sɔndia mɛnnɔ yenɔ, ba koo bɛɛ pirisɔm doke, kpa bu ka bɛɛ da sina bokobu ka tem yɛ̃robun kɔnnɔsɔ nɛn yĩsirun sɔ̃. 13 Yera n koo bɛɛ ayeru wɛ̃ i ka seeda di. 14 I de i n yɛ̃ ma n ǹ bɛɛn bwisikunu i ko ka tii yina. 15 Domi kon de i gari gere ka bwisi yi bɛɛn yibɛrɛba kpuro ba ǹ kpɛ̃ bu yina, ǹ kun mɛ bu siki. 16 Bɛɛn mɔwɔbu mam, ka bɛɛn maabu ka bɛɛn wɔnɔbu ka bɛɛn dusibu ka bɛɛn bɔrɔba, ba koo bɛɛ bu nɔmu sɔndia kpa bu dabiru go bɛɛ sɔɔ. 17 Baawure koo bɛɛ tusi nɛn yĩsirun sɔ̃. 18 Adama baa bɛɛn wirun sera kun borimɔ. 19 Bɛɛn tɛmanabun saabu bɛɛn hunde ya koo faaba wa. 20 Ma Yesu maa nɛɛ, dɔma te i wa tabu kowoba Yerusalɛmu tarusi, i n yɛ̃ ma yen kpeerasiabu turuku kuawa. 21 Sanam mɛ, be ba wãa Yudeaɔ, bu suuwo guunu wɔllu gia. Be ba maa wãa Yerusalɛmun suunu sɔɔ bu yario, be ba maa wãa gberɔ bu ku wura wuuɔ. 22 Domi saa yeya mɔru kɔsiarun sanam, kpuro yu ka koora ye ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ. 23 Gurigibu ka tɔn kurɔ be ba bibu bɔm kɛ̃mɔ saa ye sɔɔ, ba koo nɔni swãaru wa. Domi nuku sankira bakanu ko n wãa tem sɔɔ, ka maa mɔru baka bu ka tɔn be sɛɛyasia. 24 Ba koo bu sɔ̃ siri ka takobi, kpa bu bu yoru mwa tem baama. Bwese tukunu koo maa Yerusalɛmu taaku sere nin saa yu ka turi. 25 Yesu kpam nɛɛ, yĩrenu ko nu n wãa sɔ̃ɔ ka suru ka kperi sɔɔ. Tem sɔɔ, nɔni swãa bakara koo bwesenu deema kpa nu biti soora nim wɔ̃ ku ka nim kurenun wurenun sɔ̃. 26 Nandabu koo tɔmbu wasikira bà n mara ye n koo koora handunia sɔɔ, domi wɔllun dam mu koo yĩiri. 27 Saa yera ba koo Tɔnun Bii wa u kurama guru wiru sɔɔ, ka dam bakam ka yiiko. 28 Yeni yà n naabu torua, i yɔ̃ rɔ sɔnwɔ kpa i bɛɛn wiru seeya yèn sɔ̃ bɛɛn yakiabu turuku kua. 29 Ma u bu garin weenasii kua u nɛɛ, i dãa te ba mɔ̀ figie mɛɛrio ka dãnu kpuro. 30 Nù n kpararu torua, bɛɛn tii iǹ n mɛɛra, i yɛ̃ ma yande tomburura ta turuku kooma. 31 Nge mɛya bɛɛ maa, iǹ n yabu ye wa ya wee, i n yɛ̃ ma n turuku kuawa Gusunɔ u ka bandu swĩi. 32 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, saa yenin tɔmbu gabu ba ǹ gbimɔ yabu ye kpuro yu ka koora. 33 Wɔllu ka tem mu koo doona, adama nɛn gari kun doonɔ. 34 Ma Yesu kpam nɛɛ, i n bɛɛn tii sɛ, kpa i ku ra ko laakari sariba dibu ka nɔrubun sɔ̃ ka handunian wururabu, kpa tɔ̃ɔ te, tu ku bɛɛ suaru wɔri nge yina. 35 Domi ta koo baawure deema wi u wãa tem mɛ kpuro sɔɔ. 36 Yen sɔ̃, i n swaa mɛɛra kpa i n kanaru mɔ̀ saa baayere, kpa i dam wa i ka kisira kpuro ye n koo nan di, kpa i ka kpĩ i yɔ̃ ra Tɔnun Biin wuswaaɔ. 37 Bururu baatere Yesu ra Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsiwa sãa yerɔ, yoka kpa u da u kpuna Olifin guuru wɔllɔ. 38 ǹ n kua bururu tɔmbu kpuro ba ra nɛwa win mi sãa yerɔ bu ka win gari swaa daki. 1 Pɛ̃ɛ ye ba kun seeyatia doken tɔ̃ɔ bakaru, te ba ra soku Gɔɔ sararibu ta turuku kua. 2 Yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ba bwisi bɛrinamɔ bu ka Yesu go domi ba tɔn wɔrun bɛrum mɔ. 3 Yera Setam ya dua Yudasin gɔ̃ ruɔ wi ba sokumɔ Isikariɔtu. U sãawa bwãabu wɔkura yiru yen turo. 4 Ma u da u nɔɔ tia kua ka yãku kowo tɔnwerobu ka sãa yerun kɔ̃ sobun wirugibu u ka bu Yesu nɔmu sɔndia. 5 Ben nukura dora ma ba wesiana bu ka nùn gobi kɛ̃. 6 U wura, ma u swaa kasu u ka bu Yesu nɔmu sɔndia saa ye n weenɛ kpa tɔn wɔru ga kun yɛ̃. 7 Pɛ̃ɛ ye ba kun seeyatia doken tɔ̃ ru tè sɔɔ ba ra Gɔɔ sararibun yãanu go, ta tunuma. 8 Ma Yesu u Piɛɛ ka Yohanu gɔra u nɛɛ, i doo i Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakarun sɔɔru ko su ka te di. 9 Ba nùn bikia ba nɛɛ, mana u kĩ bu ten sɔɔru ko. 10 U bu wisa u nɛɛ, n wee, iǹ n wuu dua i kpa i ko ka durɔ goo yinna u nim tooru sɔɔwa. I nùn swĩiyɔ yɛnu mi u dua, 11 kpa i yɛnu gen yɛ̃ro sɔ̃ i nɛɛ, yinni nɛɛ, diru mana u koo be Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru di ka win bwãabu. 12 Yɛ̃ro u koo bɛɛ gidambisa baka sɔ̃ɔsi ye ba sɔnwa. Miya i ko sɔɔru ko. 13 Ba doona ma ba baayere deema nge mɛ u raa bu sɔ̃ɔwa, ma ba Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakarun sɔɔru kua. 14 Saa ya tura, ma Yesu u sina u ka di ka win gɔrobu sannu. 15 Ma u nɛɛ, na kĩa gem gem n Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ baka teni di ka bɛɛ sannu n sere nɔni sɔ̃ɔra. 16 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ma na ǹ maa te dimɔ sere tu ka koora ban te Gusunɔ u swĩi sɔɔ. 17 Yera u nɔra sua u Gusunɔ siara ma u nɛɛ, i tam nɔra ye mɔɔ i nɔ bɛɛ kpuro. 18 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, saa tɛ̃n di na ǹ maa tam mɛni nɔrumɔ sere Gusunɔ u ka bandu swĩi. 19 Yen biru u pɛ̃ɛ sua. Ye u Gusunɔ siara u kpa, u ye murura u bu wɛ̃ u nɛɛ, yeniwa nɛn wasi ((yi ba wɛ̃ bɛɛn sɔ̃. I n da yeni ko i n ka man yaaye. 20 Ye ba dim kpa, u maa nɔra sua u bu wɛ̃ u nɛɛ, nɔra yeniwa nɔɔ mwɛɛ kpaaru te ba sire ka nɛn yɛm mɛ mu yari bɛɛn sɔ̃.)) 21 Adama n wee, wi u koo man dɔmɛ, win nɔmu ga wãa gbɛ̃ɛrɔ ka nɛguu sannu. 22 Tɔnun Bii u doonɔ nge mɛ Gusunɔ u yi, adama nɔni swãarugiiwa wi u koo nùn dɔmɛ. 23 Ma ba bikianaa torua, wara u koo yen bweseru ko ben suunu sɔɔ. 24 Ma sikirinɔ ga kpam seewa Yesun bwãabun suunu sɔɔ, ba bikianamɔ ben wi u koo ko tɔnwero. 25 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, handunia min sinamba ba ben tɔmbu dam dɔremɔ, ka mɛ, ba bu sokumɔ gean kowobu. 26 Adama i ku de n sãa mɛ bɛɛn mi. I de bɛɛ kpuron tɔnwero u n sãa nge bɛɛ kpuron yãkabu, kpa wi u sãa wirugii u n sãa nge sɔmɔ. 27 Wara kere, wi u dimɔ? Nge wi u ka dĩanu naamɔ. N ǹ wi u dimɔ? Wee, na wãa bɛɛn suunu sɔɔ nge sɔmɔ. 28 Bɛɛ i ka man tɛmana nɛn laakari mɛɛribun saa sɔɔ. 29 Yen sɔ̃ na nge mɛ nɛn Baaba u man bandu yiiya, mɛya na maa bɛɛ ayeru yiiye, 30 i ka di i nɔ ka nɛ sannu nɛn bandu sɔɔ, kpa i n sɔ̃ sina kitanu wɔllɔ i ka Isireliban bwesenu wɔkura yiru siri. 31 Ma Yinni u nɛɛ, Simɔɔ Simɔɔ, Setam ya saa wa yu ka bɛɛ sara nge alikama. 32 Adama na kanaru kua wunɛn sɔ̃ kpa wunɛn naanɛ dokebu bu ku ka kpe. Sanam mɛ a gɔsirama nɛn mi, a wunɛn berusebu dam kɛ̃ɛyɔ. 33 Piɛɛ nɛɛ, Yinni na sɔɔru kpa n ka nun da pirisɔm sɔɔ ka gɔɔ sɔɔ. 34 Ma Yesu u nɛɛ, Piɛɛ na nun sɔ̃ɔmɔ, gisɔ goo dɔɔ gu sere swĩ kaa man siki nɔn ita a nɛɛ, a ǹ man yɛ̃. 35 U kpam bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sanam mɛ na bɛɛ gɔra yansurɔru ka bɔɔ wuu daatiru ka baranu sari, i gãanu bia? Ba nɛɛ, aawo, sa ǹ gãanu bie. 36 Ma u nɛɛ, to tɛ̃, wi u yansurɔru mɔ u tu suo, mɛya maa wi u bɔɔ wuu daatiru mɔ. Wi u kun maa takobi mɔ, u win yaberu dɔro u ka ye dwe. 37 Domi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, nge mɛ ba yorua, "Ba nùn garisi tɔn kɔ̃ so." Ya ǹ koo ko ya kun man koore mɛ. Ye n maa sãa nɛn gari ya wiru goorɔ. 38 Ba nɛɛ, Yinni, takobi yiru wee. Ma u nɛɛ, su yen baa deri. 39 Ye Yesu u yara u da Olifin guurɔ nge mɛ win dɔɔnɛ. Ma win bwãaba nùn swĩi. 40 Ye ba tura yam mi, u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i kanaru koowo kpa i ku du kɔkiribu sɔɔ. 41 Yen biru u ka bu dɛsira fiiko nge mɛ tɔnu u koo kpĩ u kperu kara tu yɔ̃ ran saka ma u yiira mi, u kanaru kua. 42 U nɛɛ, Baaba à n kĩ, a de wahala ye, yu man dɛsirari. Adama a de wunɛn kĩru tu koora, n ǹ mɔ nɛgiru. (( 43 Yera Gusunɔn gɔrado u nùn kurema wɔllun di u ka nùn dam kɛ̃. 44 Nuku sankira bakanu sɔɔ u kanaru mɔ̀ ka dam, ma win wɛnyanu kua nge yɛm nu dãakumɔ temɔ.)) 45 Ye u kanaru kua u kpa, u da win bwãabun mi gia. U bu deema ba do ka nuku sankiranu. 46 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, mban sɔ̃ na i do. I seewo i kanaru ko kpa i ku du kɔkiribu sɔɔ. 47 Sanam mɛ Yesu u gari yi mɔ̀, yera tɔn wɔru ga tunuma, ma wi ba sokumɔ Yudasi, wɔkura yiru yen turo, u bu gbiiye. U Yesu susi u ka nùn nɛnɛ u bɔkasi. 48 Ma Yesu nɛɛ, Yudasi, ka tɔbiri tenin bwesera kaa ka Tɔnun Bii yibɛrɛba nɔmu sɔndia? 49 Be ba wãa ka Yesu sannu, ye ba wa ye n koo ko, ba nɛɛ, Yinni, su ka bu takobi sɔ̃ ro? 50 Ma ben turo u yãku kowo tɔnweron sɔmɔ sɔ̃ ra u win nɔm geun soo bura. 51 Ma Yesu nɛɛ, i den derio mɛ. Ma u durɔ win soo ge baba u gu bɛkia. 52 Yen biru Yesu u yãku kowo tɔnwerobu ka sãa yerun kɔ̃ sobun wirugibu ka Yuuban guro gurobu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna bɛɛ i mwaabu na ka takobi ka bokunu nge swaa dio? 53 Baadommawa na wãa ka bɛɛ sãa yerɔ, ma i ǹ man mwɛ. Tɛ̃ bɛɛya i saa yeni mɔ, bɛɛ ka yam wɔ̃ kurun damgii. 54 Ye ba Yesu mwa ba kpa, ba ka nùn da yãku kowo tɔnweron yɛnuɔ. Piɛɛ bu swĩi dandankuru. 55 Ba dɔ̃ɔ sɔ̃ rua yɛnu yaaraɔ, ma gaba sɔ̃ mi. Piɛɛ u maa sina ka be. 56 Sɔm kowo tɔn kurɔ goo u nùn wa u sɔ̃ dɔ̃ɔn bɔkuɔ, ma u nùn nɔni girari u nɛɛ, durɔ wini maa, u raa wãa ka wi. 57 Adama u siki u nɛɛ, kurɔ wunɛ na ǹ nùn yɛ̃. 58 N tɛ fiiko, goo kpam nùn wa ma u nɛɛ, wunɛ a maa sãawa tɔn begii. Ma Piɛɛ u durɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, aawo, na ǹ sãa begii. 59 Yen biru n kua kɔba tian saka, goo u maa wure u nɛɛ, ka geema durɔ wini maa, u raa wãa ka wi, domi Galilegiiwa. 60 Piɛɛ u nɛɛ, wunɛ, na ǹ yɛ̃ ye a kĩ a gere. Yande nge mɛ u gari yi mɔ̀, goo dɔɔ ga swĩ. 61 Ma Yinni u sĩira u Piɛɛ mɛɛra. Yera Piɛɛ u gari yi yaaya yi Yinni u raa nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gisɔ goo dɔɔ gu sere swĩ, kaa man siki nɔn ita. 62 U yara tɔɔwɔ u swĩ ka nuku sankiranu. 63 Tɔn be ba Yesu nɛni ba nùn gari bɔkɔ mɔ̀ ba nùn soomɔ. 64 Ba nùn wuswaa wɔ̃ kua ma ba nùn sɔ̃ɔmɔ u tubuo wi u nùn so. 65 Ma ba nùn wɔm dabinu ganu wɔmmɔ. 66 Ye yam sãra, Yuuban guro gurobu ka yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃robu ba mɛnna ma ba dera ba ka Yesu da ben siri yerɔ. 67 Ba nɛɛ, a sun sɔ̃ɔwɔ à n sãan na Kirisi wi. Yesu bu wisa u nɛɛ, baa nà n bɛɛ sɔ̃ɔwa i ǹ naanɛ dokemɔ. 68 Mɛya nà n maa bɛɛ gãanu bikia, i ǹ man wisimɔ. 69 Saa tɛ̃n di, Tɔnun Bii u koo sina Gusunɔ damgiin nɔm geuɔ. 70 Be kpuro ba nɛɛ, ǹ n man na wunɛ Gusunɔn Biiwa? Ma u bu wisa u nɛɛ, oo, nɛ Gusunɔn Biiwa, nge mɛ i gerua. 71 Yera ba nɛɛ, mban seedawa sa maa kasu. Bɛsɛn tii sa ye nua saa win nɔɔn di. 1 Ma ba seewa be kpuro sannu ba ka Yesu da Pilatin kɔnnɔwɔ. 2 Ba nùn durum manibu wɔri ba nɛɛ, sa wini deema u tɔmbu bwisi kɛ̃mɔ bu ka bandu kɔ̃ ri bwia, u maa yinamɔ bu tem yɛ̃ro wɔ̃ɔ gobi kɔsia. U tii sokumɔ Kirisi, sina boko. 3 Pilati u nùn bikia u nɛɛ, wunɛ Yuuban sina bokowa? Yesu u nɛɛ, oo, nge mɛ a gerua. 4 Pilati u yãku kowo tɔnwerobu ka tɔn wɔru sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na ǹ taarɛ gaa wa durɔ wi sɔɔ. 5 Adama ba nɔɔ girari ba nɛɛ, u tɔmbu bwisi kɛ̃mɔwa bu ka sanna, u bu yen keu sɔ̃ɔsimɔ. U torua Galilen di ma u da Yudean tem kpuro sɔɔ. Wee, u maa na mini tɛ̃. 6 Ye Pilati u yeni nua, u bikia durɔ wi, ù n Galilegiin na. 7 Ye u gia ma u weewa Herodun bandun tem di, u nùn gɔsia win mi. Herodu maa wãa Yerusalɛmuɔ saa ye sɔɔ. 8 Sanam mɛ Herodu u Yesu wa, win nukura dora gem gem. Saa tɛɛbun diya u kasu u nùn wa, win labaari ye u nɔɔmɔ ba gerumɔn sɔ̃. Domi u yĩiyɔ u Yesun sɔm maamaakigiru wa dɔma te u koo nùn wa. 9 U nùn gari bikia n ka tɛ adama Yesu kun nùn gɛɛ wisa. 10 Yãku kowo tɔnwerobu ka wooda yɛ̃roba wãa mi, ba nùn durum manimɔ ka dam. 11 Herodu ka win tabu kowobu ba nùn yaakoru kua ma ba nùn gari bɔkɔ kua. Ye ba nùn yabe buraru sebusia ba kpa ba nùn gɔsia Pilatin mi. 12 Yen dɔma tera Pilati ka Herodu ba dora, be, be ba raa yibɛrɛ tɛɛru mɔɔsinɛ. 13 Pilati u yãku kowo tɔnwerobu ka Yuuban wirugibu ka tɔn wɔru sokusia. 14 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ka man durɔ wini naawa nge wi u tɔmbu bwisi kɛ̃mɔ bu ka bandu kɔ̃ ri bwia. N wee, na gari yin asansi bikia bɛɛn wuswaaɔ, na ǹ maa gãanu wa durɔ wi sɔɔ, ni nu sɔ̃ɔsimɔ ma geema ye i gerua win sɔ̃. 15 Mɛya maa Herodun tii, domi u sun nùn wesiama. Durɔ wi kun gãanu kue ye n ka gɔɔ nɛ. 16 Yen sɔ̃, na kon nùn kara nà n nùn sɛɛyasia na kpa. (( 17 N deema tɔ̃ɔ bakaru baatere tilasiwa Pilati u ka pirisɔm turo kara.)) 18 Ba nɔɔgiru sua be kpuro sannu ba nɛɛ, a wini goowo, kpa a sun Baraba kara! 19 Ba raa Baraba wi doke pirisɔm sɔɔ yèn sɔ̃ u tɔmbu sannɔ bɔrie wuu sɔɔ, u maa tɔnu go. 20 Pilati u kpam ka bu gari kua yèn sɔ̃ u gɔ̃ ru doke u Yesu kara. 21 Adama ba wurenu seewa ba nɛɛ, a kpareo, a nùn dãa bunanaru kpareo! 22 Pilati u kpam bu sɔ̃ɔwa nɔn itase u nɛɛ, kɔ̃ sa yerà u kua. Na ǹ gãanu wa wi sɔɔ ye n ka gɔɔ nɛ. Yen sɔ̃, nà n nùn sɛɛyasia na kpa, kon nùn kara. 23 Adama ba wure ba nɔɔgiru sua ba nɛɛ, bu nùn kpareo. Ma ben wurenu nu nùn kamia. 24 Ma Pilati u wooda yi nge mɛ ba bikia. 25 U wi ba bikia yɔ̃ su wi ba pirisɔm doke sannɔ ka tɔn goobun (200) sɔ̃, ma u bu Yesu deria ben gɔ̃ ru kĩru sɔɔ. 26 Sanam mɛ ba ka Yesu dɔɔ, ba goo mwa wi ba mɔ̀ Simɔɔ Sirɛnigii, wi u win gberu wee, ma ba nùn dãa bunanaru sɔbi u ka Yesu swĩi. 27 Tɔn wɔru guna ya nùn swĩi. Ye sɔɔ, tɔn kurɔbu gaba wãa be ba sumɔ ba kpasa wɔri mɔ̀ win sɔ̃. 28 Yesu u sĩira ben mi gia ma u nɛɛ, Yerusalɛmun tɔn kurɔbu, i ku swĩ nɛn sɔ̃, adama i swĩiyɔ bɛɛn sɔ̃ ka bɛɛn bibun sɔ̃. 29 Domi n wee, sanam sisi ye ba koo nɛɛ, doo nɔɔrugiba wĩrobu ka bèn nukura kun marure, ka bèn bwãa kun bii bɔm kɛ̃ɛre. 30 Saa yera ba koo guunu sɔ̃ bu nɛɛ, i sun sɛ̃sikio, kpa bu gungunu sɔ̃ bu nɛɛ, i sun wukirio. 31 Domi bà n yenin bweseru dãa bekuru kua, amɔna n ko n sãa dãa gbeburun mi. 32 Saa ye sɔɔ, ba maa kɔ̃ san kowobu yiru gabu ka da be ba koo go ka Yesu sannu. 33 Sanam mɛ ba tura yam mi n ka wii koko weenɛ, ba nùn dãa bunanaru kpare ka kɔ̃ san kowobu yiru ye, turo nɔm geuɔ, turo nɔm dwarɔ. 34 Yesu u nɛɛ, Baaba a bu suuru kuo domi ba ǹ yɛ̃ ye ba mɔ̀. Ba win yãnu tɛtɛ toosi ba bɔnu kua. 35 Tɔn wɔru ga wãa mi, ga nùn mɛɛra. Ka wirugibɔ, ba Yesu yaakoru mɔ̀ ba mɔ̀, u gabu faaba kua. ù n sãan na Kirisi wi Gusunɔ u gɔsa, u maa win tii faaba koowo. 36 Tabu kowobu ba maa susi bu ka nùn yaakoru ko, kpa bu nùn tam mɔmmɔm wɛ̃. 37 Ma ba nɛɛ, à n sãan na Yuuban sina boko, a tii faaba koowo wunɛn tii. 38 Dãa tè sɔɔ ba nùn kparen wɔllɔ, yora gaa wãa ye ya gerumɔ winiwa Yuuban sina boko. 39 Kɔ̃ san kowo ben turo be ba dãa bunanaru kpare mi, u Yesu gari kam gerusimɔ u mɔ̀, n ǹ wunɛ a sãa Kirisi wi? A tii faaba koowo, kpa a maa sun faaba ko. 40 Adama win turo u nùn gerusi u nɛɛ, a ǹ Gusunɔ nasie? Wunɛ wi ba taarɛ wɛ̃ nge wi? 41 Bɛsɛn mi, n ka sun dɛnde domi bɛsɛn kookoosun areya sa mwaamɔ, adama sii wini u ǹ gãa kɔ̃ sunu ganu kue. 42 Ma u nɛɛ, Yesu, dɔma te a sina wunɛn bandu sɔɔ, a man yaayo. 43 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, ka geema na nun sɔ̃ɔmɔ, gisɔ kaa n wãa ka nɛ gɔribun wãa yee geeru sɔɔ. 44 Saa ye, sɔ̃ɔ wii wɔlla, ma yam mu tĩra handunia kpuro sɔɔ sere sɔ̃ɔ ka yãara. Yen tɛɛbu ka kɔba ita nɛ. 45 Sɔ̃ɔ yam tĩra ma beku kare te ta wãa sãa yeru sɔɔ ta gɛ̃ɛra ta bɔnu kua yiru. 46 Yesu u gbãra ka dam u nɛɛ, Baaba, na nun nɛn hunde nɔmu sɔndia. Ye u gari yi gerua u kpa, ma u sariru kua. 47 Ye tabu kowobun tɔnwero u wa ye ya koora, u Gusunɔ siara u nɛɛ, ka geema, durɔ wini geegiiwa. 48 Yen biru tɔn wɔru ge ga wãa mi, ye ga wa ye ya koora, ga gɔsira ka biti baka. 49 Be ba Yesu yɛ̃ kpuro ka tɔn kurɔ be ba nùn swĩima Galilen di, ba yɔ̃ n dɛsire ba ka mɛɛra ye n kooramɔ. 50 Durɔ goo wãa wi ba sokumɔ Yosɛfu. U na saa Yuuban wuu gagun di ge ba mɔ̀ Arimate. U sãa geegii ka tɔn geo ma u mara Gusunɔ u na u win bandu swĩi. U wãa siri kowobun wuuru sɔɔ, adama u ǹ daa ben gere ka ben kookoosu wure. 52 Wiya u da Pilatin mi, u Yesun goru kana. 53 U tu sarasia dãa bunanarun di ma u ka tu bekuru tɛ̃kua, u tu kpĩ siki kpee wɔrugirɔ, mi ba ǹ goo dokere. 54 Tɔ̃ɔ te, tɔ̃ɔ wɛ̃rarugirun sɔɔrun tɔ̃ ra, tèn yokan di tɔ̃ɔ wɛ̃rarugira koo tore. 55 Kurɔ be ba raa Yesu swĩima Galilen di, ba Yosɛfu yɔ̃ siri ma ba siki te wa, ka nge mɛ ba Yesun goru kpĩisina. 56 Ma ba gɔsira ba gum mɛ mu nuburu do ka turaren sɔɔru kobu da. Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔ̃ nu ba wɛ̃ra nge mɛ wooda ya gerua. 1 Ye n kua alusuma buun buru buru yellu, kurɔ be, ba da sikiru mi ka gum nuburugim mɛ ba sɔɔru kua. 2 Ba deema kpera bimiare sikirun nɔɔn di. 3 Ba dua adama ba ǹ Yinni Yesun goru deemɛ. 4 Nge mɛ ba ka yen biti yɔ̃, n wee tɔmbu yiru gaba bu kurema ba yãnu sebua ni nu ballimɔ. 5 Kurɔ be, ba nanda ma ba tuka ma durɔ be, ba nɛɛ, mban sɔ̃ na i waso kasu gɔribun suunu sɔɔ. 6 U ǹ wãa mini, u seewa gɔrin di. I yaayo ye u raa bɛɛ sɔ̃ɔwa sanam mɛ u wãa Galileɔ. 7 U nɛɛ, ba ǹ koo ko ba kun Tɔnun Bii tɔn kɔ̃ sobu nɔmu sɔndie, kpa bu nùn dãa bunanaru kpare, kpa u kpam se sɔ̃ɔ itase. 8 Ma kurɔ be, ba Yesun gari yi yaaya. 9 Ba gɔsira sikiru min di ba da ba ye kpuro bwãabu wɔkura tia ye ka be ba tie kpuro nɔɔsia. 10 Maari Madalagii ka Yoana ka Maari, Yakɔbun mɛro ka kurɔbu gabu, beya ba ye gɔro be sɔ̃ɔwa. 11 Adama gari yi, yi bu sãare sukuru, ba ǹ kurɔ ben gere naanɛ kue. (( 12 Ma Piɛɛ u seewa u duka da sikiru mi. Ye u yãara, u ǹ gãanu wa ma n kun mɔ beku te ba raa ka goo te tɛ̃kua ta suba temɔ. Ma u gɔsira win yɛnuɔ ka biti.)) 13 Yera sɔ̃ɔ tee te sɔɔ, gɔro ben yiru ya wuu dɔɔ ge ba sokumɔ Emayusi. Ga ka Yerusalɛmu toma nge kilo wɔkura tian saka. 14 Ye n koora kpuro, ba yen faagi mɔ̀. 15 Sanam mɛ ba gari yin faagi mɔ̀ ba sikirinɛmɔ, Yesu u susi ben bɔkuɔ u swaa mɔ̀ ka be sannu. 16 Ba nùn wa adama gãanu yina bu nùn tubu. 17 U bu bikia u nɛɛ, gari yirà i mɔ̀ mɛ, i ka sĩimɔ. Ma ba yɔ̃ ra ba wuswaa burisinɛ ka nuku sankiranu. 18 Ben turo, wi ba sokumɔ Keleopa, u nɛɛ, ma n kun wunɛ turo baasi, wara wãa Yerusalɛmuɔ wi u kun yɛ̃ ye n koora sɔ̃ɔ mɛɛ te sɔɔ. 19 Ma u bikia u nɛɛ, mban bwesera n kua. Ba nɛɛ, ye ba Yesu Nasarɛtigii kuan gariya sa mɔ̀. Durɔ wi, u sãa Gusunɔn sɔmɔ wi u ra sɔm maamaakiginu ko kpa u gari gere ka yiiko Gusunɔ ka tɔmbu kpuron wuswaaɔ. 20 Bɛsɛn yãku kowo tɔnwerobu ka wuun wirugibu ba nùn tɔmbu nɔmu sɔndia bu ka nùn taarɛ wɛ̃ bu go ma ba nùn dãa bunanaru kpare. 21 Sa raa yĩiyɔ wiya u koo Isireliba yakia, adama yen sɔ̃ɔ itase wee, ye yeni kpuro ya ka koora. 22 Yen biruwa kurɔbu gabu bɛsɛ sɔɔn di ba sun gidi swee. Ba da sikiru mi buru buru yellu, 23 ba ǹ Yesun goru deemɛ. Ma ba na ba nɛɛ, wɔllun gɔradoba ba bu kure ma ba bu sɔ̃ɔwa u be wasi. 24 Gabu bɛsɛn wuuru sɔɔ ba da siki ten mi ma ba baayere deema nge mɛ kurɔ be, ba bu sɔ̃ɔwa, adama ba ǹ win tii wa. 25 Yera Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, tɔn bwisi sari bɛɛ, ka be ba ku ra naanɛ doke fuuku ye Gusunɔn sɔmɔbu ba bu sɔ̃ɔwa, 26 Kirisi u koo ko u kun nɔni sɔ̃ɔre u sere du win yiiko sɔɔ? 27 Ma u torua Mɔwisin min di ka Gusunɔn sɔmɔbu kpuro, u bu win gari tubusia yi yi wãa Gusunɔn gari kpuro sɔɔ. 28 Sanam mɛ ba wuu turuku kua ge ba dɔɔ, u kua nge u kĩ u da wuswaaɔ. 29 Ma ba nùn suuru kana ba nɛɛ, u sinɔ ka be domi yoka kua kɔ, sɔ̃ɔ maa kpa. Ma u wura u ka bu sina. 30 Sanam mɛ u dimɔ ka be, u pɛ̃ɛ sua u ye domaru koosi, ma u ye murura u bu wɛ̃. 31 Saa yera ben nɔni wukiara ba nùn tuba, yande ma ba nùn bia. 32 Ma ba sɔ̃ɔnamɔ ba nɛɛ, bɛsɛn gɔ̃ ru ga ǹ ka sun gari kue swaa sɔɔ ye u ka sun gari mɔ̀ ma u sun Gusunɔn gari tubusiamɔ? 33 Ma ba yande seewa ba gɔsira Yerusalɛmuɔ. Ba deema wɔkura tia ye ka gabu ba mɛnnɛ. 34 Be ba mɛnnɛ mi, ba tɔnu yiru ye sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, Yinni u seewawa gɔrin di ka gem, u tii Simɔɔ sɔ̃ɔsi. 35 Ma tɔnu yiru ye, ya maa gerua ye n bu deema swaa sɔɔ ka nge mɛ ba nùn tuba sanam mɛ u pɛ̃ɛ ye murura u bu wɛ̃. 36 Sanam mɛ ba gari yi mɔ̀, win tii u kurama ben suunu sɔɔ ((u nɛɛ, Gusunɔ u bɛɛ alafia kɛ̃)). 37 Ba nanda, bɛrum bu mwa. Ba tamaa siiniwa. 38 Adama u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, mban sɔ̃ na bɛɛn laakari burisira. Mban sɔ̃ na bwisiku ninin bwesera wãa bɛɛn gɔ̃ rusɔ. 39 I nɛn nɔma ka nɛn naasu mɛɛrio. Nɛna. I man babo i wa. Siini ya ku ra n wasi ka kukunu mɔ, nge mɛ i wa na mɔ. (( 40 Sanam mɛ u ye gerumɔ u bu win nɔma ka win naasu sɔ̃ɔsi.)) 41 Ben nuku dobu sɔɔ, ba ǹ gina naanɛ doke, ma ba saaron sãa. Yen sɔ̃ na u bu bikia u nɛɛ, i gãanu mɔ n di? 42 Ba nùn swãa kuseru wɛ̃ te ba sɛ̃ɛwa. 43 U tu sua u tema ben wuswaaɔ. 44 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yeya na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa sanam mɛ na wãa ka bɛɛ na nɛɛ, kpuro ye ba yorua nɛn sɔ̃ Mɔwisin woodan tireru sɔɔ ka Gusunɔn sɔmɔbuginu ka yerukobun womusu sɔɔ, ya ǹ koo ko ya kun koore. 45 Yera u ben bwisi wukia Gusunɔn gari yi ka bu yeeri. 46 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nge mɛya ba yorua, Kirisi u koo nɔni swãaru wa, kpa u se gɔrin di sɔ̃ɔ itase. 47 Kpa bu tem kpuron tɔmbu sɔ̃ ka win yĩsiru bu nɛɛ, bu gɔ̃ ru gɔsio bu ka ben toranun suuru wa. Ba koo torewa Yerusalɛmun di. 48 Bɛɛya maa yen seeda diobu. 49 Wee, kon bɛɛ mɔrisiama yèn nɔɔ mwɛɛru nɛn Baaba u kua. Adama i n wãa wuu ge sɔɔ sere wɔllun dam mu ka bɛɛ wukiri. 50 U ka bu da sere Betani gia, ma u win nɔma sua wɔllɔ u bu domaru kua. 51 Sanam mɛ u bu doma te kuammɛ, u dɛsira ben bɔkun di ((ma u suara wɔllɔ)). 52 Ba nùn sãwa ma ba gɔsira Yerusalɛmuɔ ka nuku doo bakabu. 53 Sãa yerɔwa ba ra n wãa ba n Gusunɔ siaramɔ. 1 Saa yee yellun di Gari wãa. Gari yi wãa ka Gusunɔ. Gari yi, yi maa sãawa Gusunɔ. 2 Yi maa wãa saa yellun di ka Gusunɔ sannu. 3 Saa yin min diya baayere ya taka koora, ba ǹ gãanu ganu taka kue yin biru. 4 Gari yi sɔɔra wãara wãa, wãa teya ta ka tɔmbu yam bururam naawa. 5 Yam bururam mɛ, mu ballimɔ yam wɔ̃ kurɔ. Yam wɔ̃ ku te, ta ǹ maa yam bururam mɛ go. 6 Durɔ goo raa wãa wi ba ra soku Yohanu, wi Gusunɔ u gɔsa u ka tɔmbu yam bururam mɛn areru diiya, kpa ben baawure u ka naanɛ doke saa win min di. 8 N ǹ mɔ wiya yam bururam mɛ, adama ba nùn gɔrimawa u ka yam bururam mɛ areru diiya. 9 Yam bururam mɛ tɔnawa mu sãa yam bururam gem mɛ mu na handuniaɔ mu tɔmbu kpuro yam dɛɛrasiammɛ. 10 Wi u sãa Gari yi, u na u wãa handunia ye sɔɔ. Win min diya handunia ya taka koora. Ka mɛ, handuniagiba kun nùn tuba. 11 U na wigibun mi, ma wigiba kun nùn wure. 12 Adama gaba nùn wura ma ba win yĩsiru naanɛ doke ma u bu dam kã bu ka ko Gusunɔn bibu. 13 N ǹ mɔ ba kua Gusunɔn bibu ka tɔnun marubu ǹ kun mɛ ka tɔnun yɛm ǹ kun mɛ ka wasin kĩru, adama ba marurawa saa Gusunɔn min di. 14 Tɛ̃, Gari yi, yi kua tɔnu wi u durom ka gem yiba, ma u ka sun sina. Sa win yiikon girima mɛɛra, yiiko yèn bweseru Gusunɔ Baaba u win Bii teereru wɛ̃. 15 Yohanu u win areru di u gbãra u nɛɛ, wiya mi, wiǹn gari na raa gerua, wi u sisi nɛn biruɔ, adama u man kere domi u wãa ba sere man mara. 16 Win durom bakam sɔɔn diya bɛsɛn baawure u win baa mwa, ma sa durom wa durom mɛnsim wɔllɔ. 17 Gusunɔ u sun wooda wɛ̃ saa Mɔwisin min di, adama durom ka gem mu nawa saa Yesu Kirisin min di. 18 Goo sari wi u Gusunɔ waare. Adama sa win Bii teereru wa wi u wãa Baaban mi. Tɛ̃ wiya u sun Baaba sɔ̃ɔsi. 19 Yeniwa Yohanu u gerua sanam mɛ Yuu be ba wãa Yerusalɛmuɔ ba yãku kowobu ka Lefiba gɔrima win mi bu ka nùn bikia, wiya were. 20 Yohanu u bu wurari, u ǹ wisibu yinɛ, u gerua batuma sɔɔ u nɛɛ, u ǹ sãa Kirisi wi. 21 Ba nɛɛ, ǹ n mɛn na, wuna were. Wuna Eli? Ma u bu wisa u nɛɛ, aawo. Ba kpam nùn bikia ba nɛɛ, wuna Gusunɔn sɔmɔ wi? Ma u nɛɛ, aawo. 22 Ba maa wure ba bikia ba nɛɛ, wuna were, a sun sɔ̃ɔwɔ kpa su wa ye sa ko bu tusia be ba sun gɔrima. Seeda yerà a tii diisimɔ. 23 Yohanu u nɛɛ, "nɛna nɔɔ ge ga gbãramɔ gbaburɔ ga mɔ̀, i Yinni swaa dɛndasio," nge mɛ Gusunɔn sɔmɔ Esai u raa gerua. 24 N deema gɔro ben gaba sãawa Falisiba. 25 Ba Yohanu bikia ba nɛɛ, mban sɔ̃ na a tɔmbu batɛmu mɔ̀, ma a kun sãa Kirisi wi, ǹ kun mɛ Eli, ǹ kun mɛ sɔmɔ wi. 26 Yohanu u bu wisa u nɛɛ, nɛ na ka nim batɛmu mɔ̀, adama goo u yɔ̃ bɛɛn suunu sɔɔ wi bɛɛ i ǹ yɛ̃. 27 Wiya u sisi nɛn biruɔ, adama u man kere, na ǹ mam tura n yɛ̃ro win baranun wɛ̃ɛ kusia. 28 Yeni kpurowa ya koora Betaniɔ, wuu ge ga wãa Yuudɛnin guruɔ mi Yohanu u batɛmu mɔ̀. 29 Yen sisiru Yohanu u Yesu wa u sisi win mi ma u nɛɛ, i Gusunɔn Yãa kinɛ kpɛndu mɛɛrio te ta handuniagibun durum wuuwa ta ka doonɔ. 30 Win gariya na raa gerua sanam mɛ na nɛɛ, durɔ goo u sisi nɛn biruɔ u man kere, domi u wãa ba sere mam mara. 31 Adama na ǹ daa nùn tuba. N deema nɛ, na nawa n ka tɔmbu batɛmu ko nim sɔɔ, kpa n nùn Isireliba giasia. 32 Yohanu u maa are teni di u nɛɛ, na Hunde wa u saram wee saa Gusunɔ wɔllun di nge kparuko, ma u sina durɔ win wii wɔllɔ. 33 Na ǹ nùn tuba, adama Gusunɔ wi u man gɔra n ka tɔmbu batɛmu ko nim sɔɔ, win tiiwa u man sɔ̃ɔwa ma wiǹn wirɔ na wa wi Gusunɔn Hunde u sarama u sɔ̃, wiya u koo tɔmbu batɛmu ko ka Hunde Dɛɛro. 34 Na maa ye wa, ma na areru di ma durɔ wi, Gusunɔn Biiwa. 35 Yen sisiru Yohanu u kpam wãa mi, u yɔ̃ ka win bwãabu yiru. 36 Sanam mɛ u Yesu wa u sarɔ, u nɛɛ, Gusunɔn Yãa kinɛ kpɛndu wee. 37 Ye bwãabu yiru be, ba gari yi nua yera ba Yesu swĩi. 38 Yesu u sĩira u bu wa ba nùn swĩi, ma u bu bikia u nɛɛ, mba i kasu. Ba nɛɛ, wɔɔru mana a wãa, Rabi. Yĩsi ten tubusiana, keu sɔ̃ɔsio. 39 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i na i wa. Ma ba ka nùn da ba wa mi u wãa, ma ba sɔ̃ɔ sura win mi. Saa ye, ya sãawa yokan kɔba nnɛ. 40 Andere, Simɔɔ Piɛɛn wɔnɔ, u sãa tɔmbu yiru yen turo be ba Yohanun gari yi swaa daki dɔma te, ma ba Yesu swĩi. 41 U gina gbia u da u win mɔɔ Simɔɔ sokuma ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sa Mɛsi wa, wi ba sokumɔ Kirisi ka Gɛrɛkim. 42 Ma u ka Simɔɔ da Yesun mi. Yesu nùn mɛɛra ma u nɛɛ, wuna Simɔɔ, Yohanun bii. Sefawa ba ko n da nun soku. Yĩsi te, ka te ba mɔ̀ Piɛɛ, ye kpuron tubusiana, kperu. 43 Yen sisiru Yesu u gɔ̃ ru doke u da Galilen temɔ. Ma u ka Filipu yinna, u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a man swĩima. 44 Filipu u sãawa Bɛsaidagii, wi ka Andere ka Piɛɛ, wuu teugiba. 45 Filipu u da u Nataniɛli kasuma ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sa yɛ̃ro wi wa wiǹn gari ba yorua Mɔwisi, ka Gusunɔn sɔmɔbun tirenɔ. Yɛ̃ro wiya, Yesu Nasarɛtigii, Yosɛfun bii. 46 Nataniɛli u nùn bikia u nɛɛ, gãa geenu koo kpĩ nu yari saa Nasarɛtin di? Filipu u nɛɛ, u na u wa. 47 Ye Yesu u Nataniɛli wa u sisi win mi, u wi tusia batuma sɔɔ u nɛɛ, i mɛɛrio, Isirelin biin tii tiiwa u wee mini, wiǹn nukurɔ taki sari. 48 Nataniɛli u nùn bikia u nɛɛ, man diya a man yɛ̃. Ma Yesu u nɛɛ, na nun wa dãrun nuurɔ Filipu u sere nun soka. 49 Nataniɛli u nɛɛ, yinni, wunɛ Gusunɔn Biiwa! Wunɛ Isireliban sina bokowa! 50 Yesu u nùn bikia u nɛɛ, a naanɛ doke yèn sɔ̃ na nɛɛ, na nun wa dãrun nuurɔ? Kaa maa gãanu wa ni nu nini kpãaru kere. 51 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka geema, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, i ko wɔllu wa ta wukiara, kpa Gusunɔn gɔradoba ba n yɔ̃ɔmɔ ba n saramamɔ Tɔnun Biin wii wɔllɔ. 1 Sɔ̃ɔ itase ba kurɔ kpaaru mɔ̀ Kanaɔ, Galilen temɔ. N deema Yesun mɛro u wãa mi. 2 Ba maa Yesu ka win bwãabu sokusia kurɔ kpaa yeru mi. 3 Ye ben tam mu kɔmia, yera Yesun mɛro u Yesu sɔ̃ɔwa ma ba ǹ maa tam mɔ. 4 Ma Yesu u nɛɛ, na nɛɛ ya? A ku man sɔ̃ ye kon ko, nɛn saa kun tura gina. 5 Ma win mɛro u sɔm kowobu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu koowo kpuro ye Yesu u gerua. 6 N deema boosu nɔɔba tia su wãa mi, miǹ sɔɔ Yuuba ba ra nim doke wasin sãrasiabun sɔ̃. Gen baagere ga koo ditiri wunɔbun (100) saka mwa. 7 Yesu u sɔm kowo be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu nim yibio boo si sɔɔ. Ma ba yibia ka nɔɔwɔ. 8 U maa nɛɛ, bu sɔko yande bu ka da kurɔ kpaa ten tɔnweron mi. Ma ba sɔka ba ka da. 9 Ma tɔnwero wi, u tam mɛ denda, mɛ Yesu u gɔsia mi. Adama u ǹ yɛ̃ man diya mu na, sɔm kowo be ba nim mɛ taka beya ba yɛ̃. Yera tɔnwero wi, u kurɔ kpaon durɔ soka 10 u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, sii baawure u ra ka tam durom nɛwa gina, yen biru kpa u ka na mɛ mu ǹ mɛɔnɔ dobu tura, sanam mɛ tɔmba durom mɛ nɔra ba tonda. Adama wunɛ a raa tam durom mɛni berua sere ka tɛ̃. 11 Maamaaki yeni ye Yesu u kua Kanaɔ, Galilen temɔ mi, yeya ya sãa gbiikaa win maamaaki be u kua sɔɔ. Miya u win yiiko sɔ̃ɔsi, ma win bwãaba nùn naanɛ doke. 12 Yen biru u sara u da Kapenamuɔ ka win mɛro ka win wɔnɔbu ka win bwãabu adama ba ǹ tɛ mi. 13 Yuuban tɔ̃ɔ bakaru te ba ra soku Gɔɔ sararibu, ta turuku kua. Ma Yesu u da Yerusalɛmuɔ. 14 Ma u yãanu ka nɛɛ ka totobɛrɛ dɔrobu deema sãa yerun yaaraɔ, ka maa be ba sɔ̃ ba gobi kɔsimɔ. 15 Ma u wɛ̃ɛn koromgba kua u bu gira be kpuro sãa yerun yaaran di, ka maa yãanu ka nɛɛ. Ma u be ba gobi kɔsimɔn gobi yari ye u ben tabulu fukamɔ. 16 Ma u totobɛrɛ dɔrobu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ka yabu ye kpuro yario min di, i ku nɛn Baaban yɛnu gɔsia yaburu. 17 Yera win bwãaba yaaya ye ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ ba nɛɛ, "Wunɛn dirun kĩra man mɛnimɔ nge dɔ̃ɔ." 18 Yera Yuuba ba nùn bikia, yĩre terà kaa kpĩ a sun sɔ̃ɔsi su ka gia ma a kookoo sin yiiko mɔ. 19 Yesu u bu wisa u nɛɛ, i sãa yee te suro, sɔ̃ɔ itan baa sɔɔ kon maa tu seesia. 20 Ma Yuuba ba nɛɛ, wɔ̃ɔ weeru ka nɔɔba tia ba kua sãa yee ten bana sɔɔ, amɔna kaa koosina a ka tu seeya sɔ̃ɔ ita sɔɔ. 21 Adama sãa yee tèn gari u mɔ̀, win wasiya. 22 Sanam mɛ Yesu u seewa gɔrin di, win bwãaba gari yini kpuro yaaya yi u raa gerua, ma ba Gusunɔn gari naanɛ doke ka sere maa gari yi Yesun tii u raa bu sɔ̃ɔwa. 23 Sanam mɛ Yesu u wãa Yerusalɛmuɔ Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru sɔɔ, tɔn dabira nùn naanɛ doke, ye ba win sɔm maamaakiginu wa ni u kua. 24 Adama u ǹ win tii bu wɛ̃ yèn sɔ̃ u be kpuron gɔ̃ rusu yɛ̃. 25 N ǹ maa tilasi goo u ka nùn tɔnun daa tusia, domi u yɛ̃ sãa sãa ye ya wãa tɔnun nukurɔ. 1 Durɔ goo wãa Falisiba sɔɔ wi ba ra nɛɛ Nikodɛmu, u sãawa Yuuban tɔnwero. 2 Durɔ wi, u da Yesun mi sɔ̃ɔ teeru wɔ̃ kuru, ma u nɛɛ, yinni, sa yɛ̃ ma Gusunɔwa nun gɔrima a ka sun keu sɔ̃ɔsi, domi goo sari wi u koo kpĩ u sɔm maamaakigii nini ko niǹn bweseru a ra ko, ma n kun mɔ Gusunɔ wãa ka yɛ̃ro. 3 Ma Yesu u nɛɛ, ka geema, na nun sɔ̃ɔmɔ, ma n kun mɔ ba tɔnu mara nɔn mɛɛruse, u ǹ kpɛ̃ u ko ban te Gusunɔ u swĩigii. 4 Nikodɛmu u nùn bikia u nɛɛ, amɔna ba koo tɔnu ma kpam sanam mɛ u bukura. U koo kpĩ u wura win mɛron nukurɔ bu sere nùn ma nɔn mɛɛruse? 5 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, geema na nun sɔ̃ɔmɔ, goo sari wi u koo kpĩ u ko ban te Gusunɔ u swĩigii ma n kun mɔ ba nùn mara ka nim ka Gusunɔn Hunde. 6 Tɔnuwa tɔnu u ra ma, Gusunɔn Hunde maa, hundewa u ra ma. 7 A ku biti ko yèn sɔ̃ na nun sɔ̃ɔmɔ ma ba ǹ koo ko ba kun tɔnu mara nɔn mɛɛruse. 8 Woo ga mɔ̀ mi ga kĩ, ma a gen damu nɔɔmɔ, adama a ǹ yɛ̃ miǹn di ga na ka mi ga dɔɔ. Mɛya n sãa ka baawure wi Gusunɔn Hunde u mara. 9 Ma Nikodɛmu nùn bikia u nɛɛ, amɔna yabu ye, ya koo ka koora mɛ. 10 Yesu u nɛɛ, wunɛ wi a keu sɔ̃ɔsimɔ Isireliban mi, ma a kun yabu yeni yɛ̃? 11 Ka geema na nun sɔ̃ɔmɔ, bɛsɛ sa gerumɔwa ye sa yɛ̃, ma sa yen areru dimɔ ye sa wa. Ka mɛ, i ǹ kĩ i bɛsɛn areru wura. 12 I ǹ man naanɛ doke sanam mɛ na bɛɛ handunia yen gari sɔ̃ɔmɔ. Amɔna i ko ka naanɛ doke nà n bɛɛ Gusunɔ wɔllun gari sɔ̃ɔwa. 13 Goo sari wi u yɔɔwa Gusunɔ wɔllɔ ma n kun mɔ Tɔnun Bii, wi u sarama saa Gusunɔ wɔllun di. 14 Nge mɛ Mɔwisi u waa sua wɔllɔ gbaburu sɔɔ, nge mɛya Tɔnun Bii wi, u ǹ koo ko u kun suare tem di, 15 kpa baawure wi u nùn naanɛ doke u n wãaru mɔ te ta ku ra kpe. 16 Domi Gusunɔ u handuniagibun kĩru mɔ, sere u win Bii tɔn durɔ teereru bu wɛ̃, kpa baawure wi u nùn naanɛ doke, u ku kam ko, adama u n wãaru mɔ te ta ku ra kpe. 17 Gusunɔ u ǹ win Bii gɔrimɛ handuniaɔ u ka handunia taarɛ wɛ̃, adama handunia yu ka faaba waarawa saa win min di. 18 Baawure wi u nùn naanɛ doke, ba ǹ nùn taarɛ wɛ̃ɛmɔ, adama wi u kun nùn naanɛ doke ba yɛ̃ro taarɛ wɛ̃ kɔ, yèn sɔ̃ u ǹ Gusunɔn Bii teereru naanɛ doke. 19 N wee miǹn di taarɛ wɛ̃ɛbu na. Yam bururam mu na handuniaɔ, adama tɔmba yam wɔ̃ kuru kĩa n yam bururam kere yèn sɔ̃ ben kookoosu kun wã si ba mɔ̀. 20 Domi baawure wi u daa kɔ̃ sa mɔ̀, u ra n yam bururam tusawa. U ku ra maa nɛ yam bururam sɔɔ, kpa win kookoosu su ku raa sɔ̃ɔsire. 21 Adama wi u gea mɔ̀, wiya ra nɛ yam bururam sɔɔ kpa bu ka wa ma win kookoosu su kooramɔwa Gusunɔn min di. 22 Amɛn biru Yesu ka win bwãabu ba da Yudean temɔ. Miya u ka bu sina, ma u dera ba tɔmbu batɛmu mɔ̀. 23 Yohanun tii u tɔmbu batɛmu mɔ̀ Enɔnuɔ, Salimun bɔkuɔ, yèn sɔ̃ nim yiba mi. Ma tɔmba daamɔ win mi, u bu batɛmu mɔ̀. 24 Saa ye, ba ǹ gina Yohanu pirisɔm diru dokem kpa. 25 Sanam mɛya sikirinɔ ga seewa Yohanun bwãabu ka Yuu goon suunu sɔɔ sãrasiabun garin sɔ̃. 26 Ma ba da Yohanun mi, ba nɛɛ, yinni a durɔ wi yaaye? Wi u raa wãa ka wunɛ sannu Yuudɛnin guruɔ, wiǹn seeda a di? N wee, u maa dera ba tɔmbu batɛmu mɔ̀ ni. Tɔmbu kpuro ba maa daamɔ win mi. 27 Yohanu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, goo sari wi u koo gãanu wa ma n kun mɔ ni Gusunɔ u nùn wɛ̃. 28 Bɛɛn tii i sãa nɛn seedagibu ye na gerua ma n ǹ nɛ, Kirisi wi, adama ba man gɔrimawa n ka nùn swaa gbiiya. 29 I ǹ yɛ̃ ma wi u kurɔ kpao mɔ, wiya kurɔ kpaon durɔ? Durɔ win bɔrɔ wi u nùn yɔ̃ re u win nɔɔ nɔɔmɔ, wiya nuku dobu mɔ. Yen sɔ̃ na nɛn tiin nuku dobu yiba. 30 Yesun bɛɛrɛ ya koo sosiwa, kpa nɛgia yu kaara. 31 Wi u na saa wɔllun di u kpuro kere. Wi u wãa handuniaɔ, handuniagiiwa u sãa, handuniagia u ra n gerumɔ. Wi u maa na saa wɔllun di u kpuro kere. 32 Ye u wa ka ye u nua, yen arera u dimɔ. Adama goo sari wi u win areru wura. 33 Baawure wi u win areru wura, u seeda diwa ma Gusunɔ sãa geegii. 34 Wi Gusunɔ u gɔrima, wiya u Gusunɔn gari gerumɔ, domi Gusunɔn Hunde yibawa wi sɔɔ. 35 Baaba u win Bii kĩ, ma u nùn yabu kpuro nɔmu sɔndia. 36 Wi u Bii naanɛ doke u wãaru mɔ te ta ku ra kpe. Wi u kun maa Bii wi mɛm nɔɔwɛ, u ǹ wãa te wasi, adama Gusunɔn mɔru wãa yɛ̃ron wirɔ. 1 Falisiba ba nua ma Yinni Yesu u bwãabu waamɔ u batɛmu mɔ̀ n Yohanu kere. 2 N sere deema n ǹ Yesun tii u ra batɛmu ye ko, win bwãaba ba mɔ̀. 3 Sanam mɛ Yesu u nua ye ba gerumɔ, u yara Yudean di ma u gɔsira u da Galile gia. 4 Ye u dɔɔ mi, tilasiwa u ka Samari sara. 5 Ma u tura Samarin wuu gagu sɔɔ ge ba ra nɛɛ Sikari, ge ga wãa tem mɛn bɔkuɔ mɛ Yakɔbu u Yosɛfu win bii kã. 6 Miya Yakɔbun dɔkɔ ya wãa. Yesu u wasira win sanum sɔɔ, ma u sina dɔkɔ yen bɔkuɔ. N deema saa ye, sɔ̃ɔ wii wɔlla. 7 N wee kurɔ Samarigii goo u nim takam na mi, ma Yesu u nùn nim kana u nɔ. 8 Saa ye, win bwãaba kusenu dwem da wuu sɔɔ. 9 Ma kurɔ Samarigii wi, u nùn bikia u nɛɛ, amɔna wunɛ wi a sãa Yuu, a ka man nim kanamɔ a nɔ, nɛ wi na sãa Samarigii. N deema Yuuba ka Samarigibu ba ku ra tɔbirinɛ. 10 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, à n daa Gusunɔn kɛ̃ru yɛ̃, ma a maa nùn yɛ̃ wi u nun nim bikiamɔ, kaa raa man bikiawa kpa n nun nim wãarugim kɛ̃. 11 Ma kurɔ wi, u nɛɛ, tɔnwero, ma a kun maa dɔkɔ kaaru mɔ ni, dɔkɔ ye wee ya maa duku, ma giara kaa nim wãarugim mɛ wa. 12 Bɛsɛn sikado Yakɔbu wiya u sun dɔkɔ yeni gbeeya. Wi ka win bibu ka win yaa sabenu kpuro ba maa nɔra mi. Wunɛ a Yakɔbu bɛsɛn sikado wi kerewa? 13 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, baawure wi u nim mɛ nɔrumɔ, nim nɔru ga koo maa nùn ko. 14 Adama baawure wi u koo nim nɔ, mɛ kon nùn kɛ̃, nim nɔru ga ǹ maa yɛ̃ro mɔ̀ ka baadommaɔ. Domi nim mɛ na kon nùn kɛ̃ mu koo ko bwia yɛ̃ro sɔɔ, ye ya ko n nim sumɔ, mɛ mu tɔnu wãaru te ta ku ra kpe wɛ̃ɛmɔ. 15 Ma kurɔ wi, u nɛɛ, tɔnwero, a man nim mɛ kɛ̃ɛyɔ kpa nim nɔru gu ku maa man ko n sere nɛɛ, kon nim takam na mini. 16 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a doo a wunɛn durɔ sokuma i na mini. 17 Ma kurɔ wi, u nɛɛ, na ǹ durɔ mɔ. Ma Yesu u nɛɛ, gema a gerua ma a kun durɔ mɔ, 18 domi durɔbu nɔɔbuwa a raa mɔ. Wi a maa mɔ tɛ̃, u ǹ sãa wunɛn durɔ. Gema a man sɔ̃ɔwa. 19 Ma kurɔ wi, u nɛɛ, tɔnwero, na wa ma wunɛ Gusunɔn sɔmɔwa. 20 Bɛsɛ Samarigibu, bɛsɛn sikadoba ba ra raa Gusunɔ sãwa guu tenin wɔllɔ, ma bɛɛ Yuuba i nɛɛ, Yerusalɛmuɔra n weenɛ ba n da Gusunɔ sã. 21 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, kurɔ wunɛ, a nɛn gari naanɛ koowo yi na nun sɔ̃ɔmɔ. Saa ya sisi yè sɔɔ ba ǹ maa Gusunɔ Baaba sãamɔ guu tenin wɔllɔ, ǹ kun mɛ Yerusalɛmuɔ. 22 Bɛɛ Samarigibu, i ǹ yɛ̃ wi i sãamɔ. Bɛsɛ Yuuba sa yɛ̃ wi sa sãamɔ domi faaba ya weewa saa Yuuban min di. 23 Adama saa ya sisi, ya mam tunuma kɔ, yè sɔɔ sãɔ geobu ba ko n Gusunɔ Baaba sãamɔ hunde sɔɔ ka gem sɔɔ. Benin bwesera u kasu bu nùn sã. 24 Gusunɔ u sãawa hunde, be ba maa nùn sãamɔ, ba koo nùn sãwa hunde sɔɔ ka gem sɔɔ. 25 Ma kurɔ wi, u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na yɛ̃ ma Mɛsi wi, wi ba ra maa soku Kirisi, u sisi. Wiya ù n tunuma u koo sun baayere nɔɔsia. 26 Ma Yesu u nɛɛ, nɛna mi, nɛ wi na ka nun gari mɔ̀. 27 Sanam mɛ sɔɔra Yesun bwãaba tunuma. N bu biti kua too too ye ba wa u ka tɔn kurɔ gari mɔ̀. Ka mɛ, ben suunu sɔɔ goo kun kurɔ wi bikie mba u kĩ. Ba ǹ maa Yesu bikie, mba n kua u ka kurɔ wi gari mɔ̀. 28 Sanam mɛya kurɔ wi, u win tooru deri, ma u gɔsira u da wuuɔ. 29 U wuugibu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i na i durɔ goo wa wi u man sɔ̃ɔwa ye na raa kua kpuro. ǹ n man na, n ǹ Kirisi wi mi re? 30 Ba yarima wuun di ma ba da win mi gia. 31 Saa ye sɔɔra win bwãaba nùn suuru kana ba nɛɛ, yinni a den gãanu dio. 32 Adama u nɛɛ, na dĩanu ganu mɔ ni bɛɛ i ǹ yɛ̃. 33 Yen sɔ̃ na bwãa be, ba bikianamɔ nge goo u ko n ka nùn dĩanu naawɛwa u di? 34 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛn dĩana n wi u man gɔriman gɔ̃ ru kĩru ko kpa n win sɔmburu wiru go. 35 Bɛɛ i ra gere i nɛɛ, n tie suru nnɛ gɛ̃ɛbun saa yu ka turi. Adama na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, i gbea mɛɛrio i wa nge mɛ baayeren sɔmbu tura. 36 Wi u gɛ̃ɛmɔ u win kɔsiaru mwaamɔ kɔ, u maa guramɔ ye ya ko n wãa sere ka baadommaɔ, kpa wi ka duuro ba n nuku dobu mɔ sannu. 37 Mɔn teni, ta sãa gem te ta gerumɔ ta nɛɛ, goo u duurumɔ, goo maa gɛ̃ɛmɔ. 38 Na bɛɛ gɔra i ka gɛ̃ mi i ǹ daa duure. Gaba ba duura, wee bɛɛ i yen are dimɔ. 39 Samarigibu dabiru wuu ge sɔɔ, ba Yesu naanɛ doke kurɔ win seedan sɔ̃, ye u gerua ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa yabu ye u raa kua kpuro. 40 Yen sɔ̃ na ye Samarigibu ba da ba nùn deema, ba nùn suuru kana u ka bu sina. Ma u ka bu sina sɔ̃ɔ yiru. 41 Be ba maa nùn naanɛ doke win tiin garin sɔ̃, beya ba dabiru bo. 42 Ma ba kurɔ wi sɔ̃ɔwa ba nɛɛ n ǹ mɔ win gere tɔnan sɔ̃ be, ba Yesu naanɛ doke. Ba maa nùn naanɛ dokewa win tiin gari yi ba nuan sɔ̃, ma ba gia ka gem ma wiya Kirisi, handunian Faaba kowo. 43 Sɔ̃ɔ yiru yen biru Yesu u doona min di, ma u da Galilen temɔ. 44 Domi win tii u gerua u nɛɛ, sɔmɔ ku ra n bɛɛrɛ mɔ win tiin temɔ. 45 Sanam mɛ u tura Galileɔ, ma Galilegibu ba nùn dam koosia ka nuku dobu domi ben tii ba raa tɔ̃ɔ bakaru da Yerusalɛmuɔ, ba maa baayere wa ye u kua tɔ̃ɔ baka te sɔɔ. 46 Ma Yesu u kpam wura Kanaɔ Galilen temɔ, mi u nim gɔsia tam. Durɔ goo maa wãa mi, sunɔn asakpɔbu sɔɔ wiǹn bii u barɔ Kapenamuɔ. 47 Ye asakpɔ wi nua ma Yesu u yara Yudean di u na Galileɔ, yera u da win mi, ma u nùn suuru kana u na Kapenamuɔ u nùn win bii bɛkia, wi u wasikiramɔ. 48 Yera Yesu nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ma n kun mɔ bɛɛ i yĩreru wa ka sɔm maamaakiginu, i ǹ naanɛ dokemɔ. 49 Ma asakpɔ wi, u nɛɛ, Yinni a gem mɔ, a na a bii wi wa u sere gbi. 50 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u doo, win bii u bɛkura. Ma durɔ wi, u Yesun gari naanɛ doke yi u nùn sɔ̃ɔwa ma u doona. 51 Sanam mɛ u dɔɔ yɛnuɔ, u ka win sɔm kowobu yinna swaaɔ ma ba nùn sɔ̃ɔwa ma win bii u bɛkura. 52 Ma u bu bikia saa yerà u bɛkura. Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, gĩa sɔ̃ɔ sɔɔn kɔba tia dee deewa bara te, ta nùn deri. 53 Sanam mɛya bii win baaba u yaaya ma saa yera mam mam Yesu u nùn sɔ̃ɔwa ma win bii u bɛkura. Ma asakpɔ wi ka win yɛnugibu kpuro ba Yesu naanɛ doke. 54 Yeniwa maamaaki yiruse ye Yesu u kua, sanam mɛ u yara saa Yudean di u da Galileɔ. 1 Yen biru Yuuban tɔ̃ɔ bakaru gara tura, ma Yesu u da Yerusalɛmuɔ. 2 Yɛru gaga wãa wuu ge sɔɔ, yãanun duu yerun bɔkuɔ, ga kɔnnɔsu nɔɔbu mɔ. Gen yĩsira Bɛtisata ka Heberum. 3 Kɔnnɔ si sɔɔra barɔ dabira ra nɛ ta n kpĩ, wɔ̃ kobu ka yɛmɔbu ka bèn wasin bee tia ya gu. ((Miya ba ra n kpĩ ba nim buriru mara. 4 Domi gasɔ ka gasɔ Yinnin gɔrado u ra saramɛ u du yɛru ge sɔɔ, kpa u nim mɛ buri. Nim mɛ, mù n burira mu kpa, wi u gbia u dua mɛ sɔɔ u ra bɛkurewa baa ǹ n bara teren na yɛ̃ro u mɔ.)) 5 Durɔ goo maa wãa mi, wi u barɔ saa wɔ̃ɔ weeru yiru sarin di. 6 Yesu u nùn wa u kpĩ mi. Ye u maa gia ma u wãa mi n tɛ, u nùn bikia u nɛɛ, a kĩ a bɛkura? 7 Barɔ wi, u nùn wisa u nɛɛ, Yinni, na ǹ goo mɔ wi u koo man sua u kpɛ̃ɛ yɛru ge sɔɔ, sanam mɛ nim mu burira. Nà n tatirimɔ n ka du mi, goo u ra man kãsiwa. 8 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a seewo a wunɛn kɔ̃ɔ sua kpa a n sĩimɔ. 9 Mii mii durɔ wi, u bɛkura ma u win kɔ̃ɔ sua u sĩimɔ. N deema tɔ̃ɔ te, ta sãawa tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru. 10 Yen sɔ̃ na Yuuba ba durɔ wi sɔ̃ɔwa wi ba bɛkia mi, ba nɛɛ, tɔ̃ɔ wɛ̃rarugira gisɔ, wooda ya maa yina goo u kɔ̃ɔ sɔbe. 11 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wi u man bɛkia, wiya u nɛɛ n nɛn kɔ̃ɔ suo na n sĩimɔ. 12 Ba nùn bikia ba nɛɛ, wara nun sɔ̃ɔwa a wunɛn kɔ̃ɔ suo a n sĩimɔ. 13 N deema durɔ wi ba bɛkia mi, u ǹ yɛ̃ro yɛ̃, domi Yesu u doona min di, tɔn wɔru ge ga wãa min sɔ̃. 14 Yen biru Yesu u nùn wa sãa yerɔ ma u nɛɛ, n wee a bɛkura, a ku ra maa durum ko, kpa kɔ̃ sa ye ya yeni kere yu ku raa maa nun deema. 15 Ma durɔ wi, u wura Yuu ben mi gia u bu sɔ̃ɔwa ma Yesuwa u nùn bɛkia. 16 Yenin saabuwa Yuuba ba Yesu nɔni sɔ̃ɔru torua yèn sɔ̃ u yabu yen bweseru kua tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 17 Adama Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nge mɛ nɛn Baaba u sɔmburu mɔ̀ sere ka tɛ̃, mɛya nɛn tii na maa mɔ̀. 18 Gari yin sɔ̃ na Yuuba ba kpam hania sosi bu ka nùn go, n ǹ mɔ yèn sɔ̃ u tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sanka tɔna, adama yèn sɔ̃ u maa nɛɛ win Baabawa Gusunɔ. Mɛsuma u ka win tii Gusunɔ nɛrasinamɔ. 19 Yera Yesu u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, nɛ Bii na ǹ kpɛ̃ n gãanu ganu ko ka nɛn tii ma n kun mɔ gãa ni na wa nɛn Baaba u mɔ̀. Baayere ye Baaba u mɔ̀, yera nɛ Bii na maa mɔ̀. 20 Domi Baaba u win Bii kĩ, ma u nùn yabu baayere sɔ̃ɔsimɔ ye u mɔ̀. U koo nùn sɔmburu sɔ̃ɔsi te ta teni kere, kpa bɛɛ kpuro i ka biti ko. 21 Nge mɛ Baaba u ra gɔribu seeye kpa u bu ko wasobu, nge mɛya maa, be Bii u kĩ u wãaru wɛ̃, u bu tu wɛ̃ɛmɔ. 22 Baaban tii u ku ra maa goo siri, adama u siribu kpuro win Bii nɔmu sɔndia, 23 kpa tɔmbu kpuro bu ka Bii bɛɛrɛ wɛ̃ nge mɛ ba Baaba bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. Wi u kun Bii bɛɛrɛ wɛ̃, Baabawa u ǹ bɛɛrɛ wɛ̃, wi u nùn gɔrima. 24 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u nɛn gari swaa daki, ma u wi u man gɔrima naanɛ doke, yɛ̃ro wãaru mɔ te ta ku ra kpe. U ǹ maa sisi siri yerɔ, adama u gɔɔ sarari u dua wãaru sɔɔ. 25 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, saa ya sisi ya mam tunuma kɔ, ye gɔribu ba koo Gusunɔn Biin nɔɔ nɔ. Be ba koo maa gu nɔ ba ko n wãaru mɔ. 26 Nge mɛ Baaba win tii u sãa wãarun nuuru, nge mɛya u maa win Bii kua wãarun nuuru. 27 Ma u nùn yiiko wɛ̃ u ka siribu ko yèn sɔ̃ wiya Tɔnun Bii wi. 28 I ku biti ko yenin sɔ̃, domi saa ya sisi yè sɔɔ be ba wãa sikirɔ ba koo win nɔɔ nɔ 29 kpa bu yari. Be ba gea kua ba koo sikura bu ka wãaru di. Be ba maa kɔ̃ sa kua kpa bu sikura bu ka bu siri. 30 Yesu maa nɛɛ, na ǹ kpɛ̃ n gãanu ganu ko ka nɛn tii. Nge mɛ Baaba man sɔ̃ɔsimɔ, nge mɛya na ra ka siri, kpa nɛn siribu bu n ka sãa dee dee, domi n ǹ mɔ nɛn tiin gɔ̃ ru kĩra na kasu, ma n kun mɔ wi u man gɔrimagiru. 31 Nà n nɛn tii areru diiyammɛ, are te, ta ǹ naanɛ mɔ. 32 Adama goo wãa wi u man areru diiyammɛ, na maa yɛ̃ ma ye u man geruammɛ ya sãawa gem. 33 Bɛɛ i bɛɛn sɔmɔbu gɔra Yohanun mi, ma u gem areru di. 34 N ǹ mɔ tilasi tɔnu u man areru diiya, na gesi yeni gerumɔwa kpa i ka faaba waara. 35 Yohanu u sãawa nge fitila ge ga mɛni ga yam bururasie. Bɛɛ i kĩa i n nuku dobu mɔ win yam bururam mɛ sɔɔ saa fiiko. 36 Adama na areru mɔ te ta Yohanugiru kpãaru kere. Yera sɔma ye na mɔ̀, ye Baaba man nɔmu sɔndia. Yeya ya sɔ̃ɔsimɔ ma Baabawa u man gɔrima. 37 Baaba wi u maa man gɔrima win tii u man areru diiya. Bɛɛ i ǹ win nɔɔ nɔɔre baa nɔn teeru, i ǹ maa ka nùn nɔnu waare. 38 I ǹ win gari wure yèn sɔ̃ i ǹ yɛ̃ro naanɛ doke wi u gɔrima. 39 Bɛɛ i ra n mɛɛrimɔ Gusunɔn gari sɔɔ yèn sɔ̃ i tamaa i ko wãaru te ta ku ra kpe wa mi sɔɔ. N deema gari yiya yi man areru diiyammɛ. 40 Ka mɛ, i yina i na nɛn mi kpa i n ka wãaru mɔ. 41 Na ǹ bɛɛrɛ kasu tɔmbun mi. 42 Adama na bɛɛ yɛ̃. Na yɛ̃ ma bɛɛn tii i ǹ Gusunɔn kĩru mɔ bɛɛn nukurɔ. 43 Na nawa ka nɛn Baaban yĩsiru, ma i ǹ man wure. Adama goo ù n na ka win tiin yĩsiru, wiya i ko wura. 44 Bɛɛ i ra kã i bɛɛrɛ kuana, adama i ku ra Gusunɔ turon bɛɛrɛ kasu. ǹ n mɛn na, amɔna i ko ka naanɛ doke. 45 Ka mɛ, i ku bwisiku ma nɛna kon bɛɛ durum mani Baaban mi. Mɔwisiwa koo bɛɛ durum mani, wiǹn gari i naanɛ sãa. 46 Bɛɛ iǹ n daa Mɔwisi naanɛ doke ka gem, i ko raa maa nɛn tii naanɛ doke, domi nɛn gariya Mɔwisi u yorua. 47 Adama i ǹ win gari naanɛ doke. ǹ n mɛn na, amɔna i ko ka nɛn gari naanɛ doke. 1 Amɛn biru Yesu u daa bure te tɔbura te ba ra soku Galilen daa bureru, tera ba ra maa soku Tiberia. 2 Miya tɔn wɔru guna ya nùn swĩi yèn sɔ̃ ba win sɔm maamaakiginu wa ni u kua barɔbu sɔɔ. 3 Ye Yuuban tɔ̃ɔ baka te ba ra soku Gɔɔ sararibu ta turuku kua, Yesu u yɔɔwa guuru wɔllɔ u sina ka win bwãabu sannu. 5 Ye u win nɔni sua wɔllɔ ma u tɔn dabiru wa ta sisi win mi, ma u Filipu bikia u nɛɛ, ma gia sa ko dĩanu wa su dwe tɔn beni bu ka di. 6 U yeni geruawa u ka Filipun laakari mɛɛri, domi win tii u yɛ̃ kɔ ye u koo ko. 7 Ma Filipu u nùn wisa u nɛɛ, baa sɔm kowon sɔ̃ɔ goobun (200) gobi kun tura su ka dĩanu dwe tɔn beni bu ka di, baa ǹ n fiiko fiikon na. 8 Win bwãabun turo, wi ba ra soku Andere, Simɔɔ Piɛɛn wɔnɔ, u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 9 bii tɔn durɔ goo wãa mini wi u pɛ̃ɛ nɔɔbu mɔ ka swɛ̃ɛ piiminu yiru. Adama mba yeni ya koo ko tɔn dabi teni sɔɔ. 10 Ma Yesu u nɛɛ, i de tɔn be, bu sina. N deema yaka kpɛnsu yiba mi, ma tɔn be, ba sina si sɔɔ. Tɔn durɔbun geera tura nɔrɔbun suba nɔɔbu (5.000). 11 Ma Yesu u pɛ̃ɛ ye sua u Gusunɔ siara. Ye u kpa u dera ba tɔn be yabua be ba sɔ̃ mi, mɛya maa ka swɛ̃ɛ yi. Ma tɔn be kpuro ba di nge mɛǹn nɔru ba kĩ. 12 Ye ba deba ba kpa u win bwãabu sɔ̃ɔwa bu guro ye n tie kpa n ku raa kam ko. 13 Ma ba pɛ̃ɛ nɔɔbu yen ye ba di n tiara gure birenu wɔkura yiru sɔɔ. 14 Sanam mɛ tɔn be, ba sɔm maamaakigiru wa te Yesu u kua ba gerua ba nɛɛ, ka geema, wiya Gusunɔn sɔmɔ wi u sisi handuniaɔ. 15 Ye Yesu u gia ma ba wesianamɔwa bu ka nùn mwa bu sunɔ ko, yera u gɔsira u da guuru wɔllɔ wi turo. 16 Ye n kua yoka ma win bwãabu ba da Galilen daa burerun goorɔ. 17 Ba dua goo nimkuu sɔɔ ma ba daa bureru tɔburɔ ba dɔɔ Kapenamu gia. Saa ye, yam tĩra kɔ, ma Yesu kun bu deemam kpa. 18 Wee daa bureru ta burinamɔ yèn sɔ̃ woo damguu ga mɔ̀. 19 Ye ba ka sɛsɛru nim mura nge kilo nɔɔba tian saka, ba Yesu wa u sĩimɔ nim wɔllɔ u wee goo nimkuu gia, ma bɛrum bu mwa. 20 Adama Yesu u nɛɛ, nɛna, i ku bɛrum ko. 21 Sanam mɛya ba ka nùn nuku dobu mwa goo nimkuu sɔɔ. Mii mii goo nimkuu ge, ga tura mi ba dɔɔ. 22 Yen sisiru tɔn be ba gina wãa daa bure ten guru mi, ba yaaya ma goo nimkuu teuwa ga raa wãa mi. Ba maa yɛ̃ ma Yesu kun due goo ge sɔɔ ka win bwãabu sannu, be tɔnawa ba doona. 23 Wee, goosu gasu maa na yam min bɔkuɔ mi ba pɛ̃ɛ di saa ye Yinni u Gusunɔ siara u kpa. 24 Yen sɔ̃ na ye ba wa ma Yesu ka win bwãabun goo kun wãa mi, ba goo si dua ba da Kapenamuɔ ba Yesu kasu. 25 Ye tɔn be, ba Yesu wa daa bure ten gooru giɔ, ba nùn bikia ba nɛɛ, yinni, domma a na gee? 26 Yesu u bu wisa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, bɛɛ i man kasuwa yèn sɔ̃ i pɛ̃ɛ di i deba, n ǹ mɔ yèn sɔ̃ i nɛn sɔm maamaakiginu wa. 27 I ku dĩa ni nu ra kɔ̃ si tɔnan sɔmburu ko, adama i dĩa ni nu wãaru te ta ku ra kpe wɛ̃ɛmɔn sɔmburu koowo. Dĩa niya Tɔnun Bii u koo bɛɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ wiya Gusunɔ Baaba u win yiikon yĩreru dokea. 28 Sanam mɛya ba nùn bikia ba nɛɛ, mba sa ko ko su ka sɔma ko ye Gusunɔ u kĩ. 29 Yesu u bu wisa u nɛɛ, sɔmbu te Gusunɔ u kĩ, tera i win gɔro naanɛ doke. 30 Ba nùn bikia ba nɛɛ, yĩre terà kaa sun sɔ̃ɔsi kpa su ka nun naanɛ doke. Nge sɔmbu terà kaa ko. 31 Bɛsɛn sikadoba ba dĩa ni ba ra soku manna di gbaburu sɔɔ, nge mɛ ba yorua ba nɛɛ, "Saa Gusunɔ wɔllun diya u bu dĩanu kã ba di." 32 Yesu nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, n ǹ mɔ Mɔwisiwa u bɛɛ dĩanu wɛ̃ saa wɔllun di, adama nɛn tiin Baabawa u bɛɛ dĩa geenu wɛ̃ɛmɔ saa wɔllun di. 33 Domi dĩa ni Gusunɔ u wɛ̃ɛmɔ, niya wi u sarama saa Gusunɔ wɔllun di ma u handuniagibu wãaru wɛ̃ɛmɔ. 34 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, Yinni, a n sun dĩa ni wɛ̃ɛmɔ baadomma. 35 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna dĩa wãaruginu. Baawure wi u na nɛn mi, gɔ̃ɔra kun maa nùn goomɔ. Wi u maa man naanɛ doke, nim nɔru ga ǹ nùn goomɔ ka baadommaɔ. 36 Adama, nge mɛ na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa, i man wa kɔ, i ǹ maa man naanɛ doke. 37 Baawure wi Baaba man wɛ̃ u koo na nɛn mi. Wi u maa na nɛn mi, na ǹ nùn yinamɔ, baa ǹ n kua amɔ. 38 Domi na saramawa saa Gusunɔ wɔllun di n ǹ mɔ n ka nɛn tiin gɔ̃ ru kĩru ko ma n kun mɔ wi u man gɔrimagiru. 39 Wi u man gɔriman gɔ̃ ru kĩi te wee, n ku ra goo kɔ̃ baa tɔn turo be u man wɛ̃ sɔɔ, adama n ka be kpuro seeyawa gɔrin di sanam dãakim sɔɔ. 40 Nɛn Baaban gɔ̃ ru kĩi tera, baawure wi u Bii wa, ma u nùn naanɛ doke, u n wãaru mɔ te ta ku ra kpe. Kon maa yɛ̃ro seeya gɔrin di sanam dãakim sɔɔ. 41 Sanam mɛya Yuuba ba wɔki, yèn sɔ̃ u gerua ma wiya dĩa ni nu sarama saa Gusunɔ wɔllun di. 42 Ma ba bikiana ba nɛɛ, n ǹ Yesu wi mini? N ǹ Yosɛfun bii wiǹn baaba ka mɛro sa yɛ̃? Amɔna u ka gerumɔ ma wiya sarama saa wɔllun di. 43 Yesu u bu wisa u nɛɛ, i ku maa wɔki. 44 Goo sari wi u koo kpĩ u na nɛn mi ma n kun mɔ Baaba wi u man gɔrima u yɛ̃ro gawama. Nɛna kon maa nùn seeya gɔrin di sanam dãakim sɔɔ. 45 Gusunɔn sɔmɔbu ba yorua ba nɛɛ, "Gusunɔn tii u koo baawure keu sɔ̃ɔsi." ǹ n mɛn na, baawure wi u Baaban nɔɔ nua, ma u win sɔ̃ɔsiru mwa, yɛ̃ro u koo na nɛn mi. 46 N ǹ mɔ goo u Baaba waare ma n kun mɔ wi u na saa Gusunɔn min di, wiya u Baaba wa. 47 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, wi u man naanɛ doke, u wãaru mɔ te ta ku ra kpe. 48 Nɛna dĩa wãaruginu. 49 Bɛɛn sikadoba ba manna di gbaburu sɔɔ ma ba gu. 50 Adama nɛ na ka dĩanu yã ni nu sarama saa Gusunɔ wɔllun di, ni tɔnu u koo di u kun ka gu. 51 Nɛna dĩa wãaruginu ni nu sarama Gusunɔ wɔllun di. Baawure wi u nu di u wãaru mɔ sere ka baadommaɔ. Dĩa ni kon yɛ̃ro wɛ̃, nɛn wasiya yi na wɛ̃ɛmɔ handuniagibu ba n ka wãaru mɔ. 52 Gari yi, yi dera sikirinɔ ga dua Yuuba sɔɔ. Ba nɛɛ, amɔna durɔ wi, u koo ka sun win wasi wɛ̃ su tem. 53 Yesu u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, ma n kun mɔ i Tɔnun Biin yaa tema, kpa i win yɛm nɔ, wãaru sari bɛɛ sɔɔ. 54 Domi baawure wi u nɛn yaa tema, ma u nɛn yɛm nɔra, u wãaru mɔ te ta ku ra kpe. Kon maa nùn seeya gɔrin di sanam dãakim sɔɔ. 55 Ka gem nɛn wasi dĩana, nɛn yɛm maa gãa nɔrurana. 56 Domi wi u nɛn yaa tema ma u nɛn yɛm nɔra, u ko n wãawa nɛ sɔɔ, ma nɛn tii ko na n maa wãa yɛ̃ro sɔɔ. 57 Baaba wasowa u man gɔrima, win saabuwa na maa wãa. Mɛya baawure wi u man tema, yɛ̃ro u wãaru mɔ nɛn sɔ̃. 58 Na ka dĩanu yã ni nu sarama saa Gusunɔ wɔllun di. Nu ǹ sãa nge dĩa ni ba sokumɔ manna ni bɛɛn sikadoba ba di, domi ba di, ba maa gu. Adama wi u nini di u ko n wãawa ka baadommaɔ. 59 Yeniwa Yesu u gerua mɛnnɔ yeru mi u bu keu sɔ̃ɔsimɔ Kapenamuɔ. 60 Sanam mɛ win bwãa dabira gari yi nua ba nɛɛ, gari yi, gari sɛ̃sɔgiiya, wara u koo kpĩ u yi nɔ. 61 Yesu u gia win tii sɔɔ ma win bwãabu ba wɔki gari yin sɔ̃. Yen sɔ̃ na u bu bikia u nɛɛ, gari yi, yi bɛɛ torasiamɔwa? 62 Bɛɛ iǹ n maa wa Tɔnun Bii u yɔɔmɔ u wurɔ mi u raa wãa maa ni? 63 Hundewa ya ra tɔnu ko waso, wasi kun are gɛɛ mɔ. Gari yi na bɛɛ sɔ̃ɔwa, hundewa, wãara maa. 64 Ka mɛ, gaba wãa bɛɛ sɔɔ be ba kun naanɛ doke. Domi Yesu u yɛ̃ saa yellun di be ba kun nùn naanɛ doke, ka wi u koo nùn dɔmɛ. 65 U maa nɛɛ, yenin sɔ̃ na na bɛɛ sɔ̃ɔwa ma goo sari wi u koo kpĩ u na nɛn mi, n kun ka Baaban kɛ̃ru. 66 Saa dɔma ten diya win bwãa dabira nùn suuri, ba ǹ maa ka nùn sĩimɔ. 67 Yen sɔ̃ na u win bwãabu wɔkura yiru ye bikia u nɛɛ, bɛɛn tii maa ni? I kĩ i doona? 68 Simɔɔ Piɛɛ u nùn wisa u nɛɛ, Yinni, weren miya sa ko da. Wuna a wãaru te ta ku ra kpen gari mɔ. 69 Tɛ̃ sa naanɛ doke, sa maa yɛ̃ kam kam ma wuna Gusunɔn Bii Dɛɛro. 70 Yesu u bu bikia u nɛɛ, n ǹ nɛna na bɛɛ wɔkura yiru ye gɔsa? Ka mɛ, bɛɛn turo u sãa Setamgii. 71 Yudasiwa u ka yã, Simɔɔ Isikariɔtun bii. Domi baa ù n wãa be wɔkura yiru ye sɔɔ, wiya u koo Yesu dɔmɛ. 1 Amɛn biru Yesu u sĩimɔ Galilen tem sɔɔ. U ǹ kĩ u da Yudean tem gia yèn sɔ̃ Yuuba ba swaa kasu bu ka nùn go. 2 Ma Yuuban tɔ̃ɔ bakara turuku kooma te ba ra soku Kunun tɔ̃ɔ bakaru. 3 Yen sɔ̃ na Yesun wɔnɔbu ba nùn sɔ̃ɔwa u doonɔ min di, u da Yudeaɔ, kpa win bwãabu bu ka maa win sɔmburu wa te u mɔ̀. 4 Domi goo ku ra gãanu ko asiri sɔɔ sanam mɛ u kasu bu nùn gia batuma sɔɔ. ù n yabu yen bweseru mɔ̀, u win tii handunia sɔ̃ɔsio. 5 Baa win wɔnɔbun tii, ba ǹ nùn naanɛ doke. 6 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛn saa kun turim kpa, adama bɛɛn saa sɔɔra i wãa mi bɛɛ. 7 Handuniagiba kun kpɛ̃ bu bɛɛ tusi, adama ba man tusa nɛ, yèn sɔ̃ na nɛɛ, ben kookoosu kun wã. 8 Bɛɛ, i tɔ̃ɔ baka te doo. Nɛ na ǹ tu dɔɔ, domi nɛn saa kun tura gina. 9 Ye u bu yeni sɔ̃ɔwa u kpa, ma u sina Galile mi. 10 Adama ye wi, Yesun wɔnɔ be, ba tɔ̃ɔ baka te doona, yera win tii u maa seewa u da mi, asiri sɔɔ. 11 Yuuba ba nùn kasu tɔ̃ɔ baka te sɔɔ, ba bikiamɔ ba mɔ̀, mana u wãa. 12 Dabira tɔn wɔru ge sɔɔ, ba sikirinamɔ tɛɛru tɛɛru win sɔ̃. Gabu ba nɛɛ, wi tɔn geowa. Ma gaba nɛɛ, u tɔmbu nɔni wɔ̃ kumɔwa. 13 Adama goo sari wi u Yesun gari gerua batuma sɔɔ Yuuban bɛrum sɔ̃. 14 Sanam mɛ n kua tɔ̃ɔ baka ten bɔnu, Yesu u da sãa yerɔ ma u bu keu sɔ̃ɔsim wɔri. 15 Ma biti Yuuba kua. Ba bikia ba nɛɛ, amɔna durɔ wi, u ka tireru yɛ̃, wi, wi u kun keu kue. 16 Yesu u bu wisa u nɛɛ, nɛn sɔ̃ɔsira kun sãa nɛn tiigiru. Gusunɔgira, wi u man gɔrima. 17 Goo ù n kĩ u Gusunɔn kĩru ko, u koo gia nge mɛ nɛn sɔ̃ɔsira sãa, ǹ n Gusunɔgirun na, ǹ n maa nɛn tiigirun na. 18 Goo wi u gari gerumɔ ka win tiin yiiko, u win tiin bɛɛrɛ kasuwa. Adama wi u bɛɛrɛ kasu ye ya sãa wi u nùn gɔrimagia, siiwa gemgii, taki sari wi sɔɔ. 19 Mɔwisi kun bɛɛ wooda wɛ̃ ro? Ka mɛ, goo sari bɛɛ sɔɔ wi u wooda ye mɛm nɔɔwɛ. ǹ n mɛn na, mban sɔ̃ na i swaa kasu i ka man go. 20 Tɔn wɔru ga nùn wisa ga nɛɛ, wɛrɛkunu nu nun wãasi. Wara swaa kasu u ka nun go. 21 Yesu u bu wisa u nɛɛ, sɔm maamaakigii teeru tɔnawa na kua, ma bɛɛ kpuro i biti kua. 22 Adama i bwisikuo. Bango ya weewa saa sikadoban min di, n ǹ mɔ Mɔwisin min di, adama yèn sɔ̃ Mɔwisiwa u bɛɛ yen wooda wɛ̃, yen sɔ̃ na i ra bango ko baa tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ. 23 ǹ n mɛn na, iǹ n bii bango mɔ̀ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ kpa i ku ka Mɔwisin wooda sara, mba n kua i ka man mɔru mɔ̀ sanam mɛ na tɔnun wasi kpuro bɛkia tɔ̃ɔ wɛ̃rarugii te sɔɔ. 24 I ku maa gãanu siri nge mɛ i ka nu waamɔ, adama i siri geebu koowo. 25 Sanam mɛ sɔɔra Yerusalɛmugibu gaba bikia ba nɛɛ, n ǹ wi ba kasu bu go wiya mi? 26 N wee, u gari mɔ̀ batuma sɔɔ, ma goo kun gɛɛ gerua. Nge tɔnweroba tubawa ma wiya Kirisi ka gem de? 27 Wee bɛsɛ kpuro sa yɛ̃ miǹn di durɔ wi, u yari. Adama sanam mɛ Kirisi koo na goo kun ko n yɛ̃ miǹn di u wee. 28 Sanam mɛ Yesu u keu sɔ̃ɔsimɔ sãa yerɔ ma u gbãra u nɛɛ, bɛɛ i man tuba. I maa yɛ̃ miǹn di na yarima. Ka mɛ, na ǹ nɛ ka nɛn tiin yiiko. Gemgiiwa u man gɔrima, wi bɛɛ kun yɛ̃. 29 Nɛ, na nùn yɛ̃ domi saa win min diya na na, wiya maa man gɔrima. 30 Yenin sɔ̃ na ba gɔ̃ ru doke bu ka nùn mwa, adama goo sari wi u nùn nɔmu sɔndi, domi win saa ya ǹ gina turim kpa. 31 Dabiru tɔn wɔru sɔɔ ba maa nùn naanɛ doke. Ma ba nɛɛ, sanam mɛ Kirisi koo na, u koo sɔm maamaakiginu ko n kere ni durɔ wini u kua? 32 Falisiba ba nua ma tɔn dabiru ba yabu yeni gerumɔ gbɛnum, yen sɔ̃ na be ka yãku kowo tɔnwerobu ba sãa yerun kɔ̃ sobu gɔra bu ka Yesu mwa. 33 Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, saa fiikowa ya tie ye ko na n ka bɛɛ wãa. Yen biru kon doona wi u man gɔriman mi. 34 Bɛɛ i ko man kasu adama i ǹ man wasi. Mi ko na n wãa bɛɛ i ǹ kpɛ̃ i na mi. 35 Yuuba ba bikianamɔ ba mɔ̀, ma giara durɔ wini u koo da sa kun ka nùn wa. U koo dawa Yuuban mi be ba yarina Gɛrɛkiban suunu sɔɔ, kpa u n Gɛrɛkiba keu sɔ̃ɔsimɔ? 36 Mba gari yinin bweserun tubusianu yi u gerua, sa ko be nùn kasu adama sa ǹ nùn wasi, ma mi u be wãa, sa ǹ kpɛ̃ su da mi. 37 Tɔ̃ɔ baka ten tɔ̃ɔ dãakiru tera ta bɛɛrɛ kera. Tɔ̃ɔ te sɔɔra Yesu u seewa u nɔɔgiru sua wɔllɔ u nɛɛ, baawure wi nim nɔru ga goomɔ u na nɛn mi u nɔ. 38 Nge mɛ ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ ba nɛɛ, baawure wi u man naanɛ doke, wãarun bwii yi ko n kokumɔwa saa yɛ̃ron nukurun di. 39 Gusunɔn Hunden gariya Yesu u ka yã mi, wi be ba nùn naanɛ doke ba koo mwa. Domi ba ǹ gina Hunde Dɛɛro wɛ̃ yèn sɔ̃ Yesu kun gina wure win yiiko sɔɔ. 40 Gabu tɔn wɔru ge sɔɔ, be ba gari yi nua ba nɛɛ, durɔ wini sɔmɔ wiya ka gem. 41 Ma gaba maa gerua ma wiya Kirisi wi. Adama gaba nɛɛ, ma gian diya! N ko n koora Kirisi u yarima saa Galilen di? 42 Gusunɔn gari yi ǹ gerumɔ ma Kirisi koo yarimawa saa Dafidin bweserun di? U ǹ koo na saa Bɛtelehɛmu Dafidin wuun di? 43 Win sɔ̃ na sikirinɔ ga dua tɔn wɔru ge sɔɔ. 44 Gabu ba kĩ bu nùn mwa adama goo kun nùn nɔmu sɔndi. 45 Ma sãa yerun kɔ̃ sobu ba gɔsira yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiban mi. Ma ba bu bikia ba nɛɛ, mba n kua ba ǹ ka Yesu mwaamɛ? 46 Ma kɔ̃ so be, ba bu wisa ba nɛɛ, goo sari wi u gari gerure nge durɔ wi. 47 Falisiba ba bu bikia ba nɛɛ, to, i dera durɔ wi, u maa bɛɛn tii nɔni wɔ̃ kua ya. 48 I sere nɔɔre wirugii goo ǹ kun mɛ bɛsɛ Falisiban goo u nùn naanɛ doke? 49 I ǹ yɛ̃ ma tɔn wɔru ge, bɔ̃ rigiba? Ba ǹ Mɔwisin wooda yɛ̃. 50 Nikodɛmu, Falisi ben turo, wi u raa gasɔ daare Yesun mi wɔ̃ kuru, u bu bikia u nɛɛ, 51 bɛsɛn wooda ya sun yɔllaa kua su tɔnu siri sa kun win gari nua, kpa sa kun maa gie ye u kua? 52 Ba nùn bikia ba nɛɛ, ase wunɛn tii a maa sãawa Galilegii? A wɛ̃ɛrio sãa sãa Gusunɔn gari sɔɔ, kaa wa ma sɔmɔ goo sari wi u koo yarima saa Galilen di. (( 53 Ma baawure u wa win yɛnuɔ. 1 Ye ba doona Yesu u da guuru wɔllɔ te ba ra soku Olifi. 2 Yen sisiru buru buru yellu u gɔsira sãa yerɔ. Ma tɔmbu kpuro ba da win mi, ma u sina u bu keu sɔ̃ɔsim wɔri. 3 Ma wooda yɛ̃robu ka Falisiba ba ka kurɔ goo na win mi, wi ba mwaama sakararu sɔɔ, ba nùn yɔ̃ rasia be kpuron wuswaaɔ. 4 Ma ba Yesu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, yinni, sa kurɔ wi mwawa sakararu sɔɔ. 5 N wee, Mɔwisi u sun sɔ̃ɔwa wooda sɔɔ ma ba ra kurɔ winin bweseru kpenu kasukuwa bu go. Wunɛ maa ni? Amɔna a wa. 6 Ba yeni geruawa bu ka win laakari mɛɛri kpa bu fɛɛ wa bu nùn durum mani. Adama Yesu u tuka, ma u ka win niki bia yorumɔ temɔ. 7 Ye ba nùn bikiamɔ ba baasi, ma u tii dɛmia u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wi u kun torare bɛɛ sɔɔ, u gbiiyo u kurɔ wi kperu kara. 8 Ma u kpam tuka u yorumɔ temɔ. 9 Ye ba yeni nua ma ba yara tia tia saa bukurobun min di sere ka bibɔ. Ma Yesu tia wi turo ka sere kurɔ wi. 10 Yesu u tii dɛmia ma u nùn bikia u nɛɛ, kurɔ wunɛ, be ba nun taarɛ wɛ̃ɛmɔ mana ba wãa. Ben goo kun maa tie? 11 Kurɔ wi, u nɛɛ, goo sari Yinni. Ma Yesu u nɛɛ, a doonɔ, nɛn tii, na ǹ maa nun taarɛ wɛ̃ɛmɔ, adama a ku maa tora.)) 12 Yen biru Yesu u kpam ka tɔmbu gari kua u nɛɛ, nɛna handunian yam bururam. Wi u man swĩi, u ko n yam bururam mɔ mɛ mu sãa wãaru, u ǹ maa wãa u sĩ yam wɔ̃ kuru sɔɔ. 13 Falisiba ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, wee tɛ̃, a wunɛn tii areru diiyammɛ. ǹ n mɛn na, wunɛn arera kun sun sɔ̃ɔsimɔ ma gari yi, gema. 14 Ma Yesu u nɛɛ, mɛya, baa nà n nɛn tii areru diiyammɛ, ye na gerumɔ, gema. Na yɛ̃ miǹn di na wee ka mi na dɔɔ. Adama bɛɛ i ǹ yɛ̃ miǹn di na wee ka mi na dɔɔ. 15 Mɛ i tɔnu waamɔ, mɛya i ra ka nùn siri, nɛ na ku ra goo siri. 16 Baa nà n goo siri, nɛn siribu geema, domi n ǹ nɛ turo kon yɛ̃ro siri. Ka nɛn Baaba wi u man gɔrimawa. 17 Ba yorua bɛɛn wooda sɔɔ ma tɔnu yirun areru geema. 18 Na nɛn tii areru diiyammɛ, ma Baaba wi u man gɔrima u maa man areru diiyammɛ. 19 Ba nùn bikia ba nɛɛ, mana wunɛn Baaba wi, u wãa. Ma Yesu u bu wisa u nɛɛ i ǹ man yɛ̃, mɛya i ǹ maa nɛn Baaba yɛ̃. ǹ n sãan na i man yɛ̃, i ko n daa maa nɛn Baaba yɛ̃. 20 Gari yiya Yesu u gerua sanam mɛ u keu sɔ̃ɔsimɔ sãa yerɔ, ten bera mi ba ra arumani bere. Goo sari wi u maa nùn nɔmu sɔndi yèn sɔ̃ win saa kun turim kpa. 21 Yesu kpam bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na doonɔ. Mi na dɔɔ bɛɛ i ǹ kpɛ̃ i da mi. I ko maa man kasu, adama i ko gbi bɛɛn toranu sɔɔ. 22 Yèn sɔ̃ u nɛɛ, mi u dɔɔ ba ǹ kpɛ̃ bu da mi, yen sɔ̃ na ba bikianamɔ ba mɔ̀, u koo tii gowa? 23 Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ i sãawa temkobu, nɛ maa, wɔrukoowa. Bɛɛ handunia migiba, nɛ na kun sãa handunia migii. 24 Yen sɔ̃ na na bɛɛ sɔ̃ɔwa na nɛɛ, i ko gbi bɛɛn toranu sɔɔ. Iǹ kun naanɛ doke ma nɛna yɛ̃ro wi, ka geema i ko gbiwa bɛɛn toranu sɔɔ. 25 Ma ba nùn bikia ba nɛɛ, wuna were. Yesu u nɛɛ, na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa kɔ. 26 Na gari dabinu mɔ yi kon kpĩ n gere n wunana bɛɛn sɔ̃. Adama geegiiwa wi u man gɔrima, ye na maa nua saa win min di yeya na handuniagibu sɔ̃ɔmɔ. 27 N ǹ maa bu yeeri ma Baaban gariya u bu sɔ̃ɔmɔ. 28 Yen sɔ̃ na Yesu u nɛɛ, sanam mɛ i Tɔnun Bii sua tem di i bwɛ̃, sanam mɛya i ko gia ma nɛna yɛ̃ro wi. I ko maa gia ma na ǹ maa gãanu ganu mɔ̀ ka nɛn tii. Ye Baaba man sɔ̃ɔsi, yeya na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ. 29 Baaba wiya u man gɔrima. U maa wãa ka nɛ. U ǹ man deri nɛ turo yèn sɔ̃ na ra ko ye n da nùn dore. 30 Ma tɔn dabiru be ba Yesun gari yi nua ba nùn naanɛ doke. 31 Yesu u Yuu be ba nùn naanɛ doke sɔ̃ɔwa u nɛɛ, iǹ n nɛn sɔ̃ɔsiru mɛm nɔɔwa, i sãawa nɛn bwãabu ka gem. 32 I ko gem gia. Gem mɛ, mu koo maa bɛɛ yakia yorun di. 33 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, bɛsɛ Aburahamun bwesera, sa ǹ maa koore goon yobu. Amɔna a ka nɛɛ sa ko yakiara yorun di. 34 Yesu u nɛɛ, geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u durum mɔ̀, wiya durum yoo. 35 Yoo ku ra n wãa win yinnin yɛnuɔ ka baadomma, adama biiwa ra n wãa mi ka baadommaɔ. 36 Yen sɔ̃ na nɛ Gusunɔn Bii nà n bɛɛ yakia, i kuawa tii mɔwɔbu ka gem. 37 Na yɛ̃ ma Aburahamun bwesera i sãa. Ka mɛ, i swaa kasu i ka man go, yèn sɔ̃ i ǹ nɛn gari wure. 38 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ye na wa nɛn Baaban mi, adama bɛɛ i mɔ̀ ye i gia bɛɛn baaban mi. 39 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, Aburahamuwa bɛsɛn baaba. Ma Yesu u bu wisa u nɛɛ, iǹ n daa sãan na Aburahamun bibu, i ko n daa Aburahamun kookoosu mɔ̀. 40 Adama tɛ̃ bɛɛ i swaa kasu i ka man go, nɛ wi na bɛɛ gem sɔ̃ɔmɔ mɛ na nua Gusunɔn min di. Aburahamu kun yenin bweseru koore. 41 Bɛɛ i bɛɛn tundon kookoosu mɔ̀. Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, sa ǹ sãa seegeba. Baaba turowa sa mɔ, wiya Gusunɔ. 42 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔ ù n daa sãan na bɛɛn baaba ka gem, i ko n daa man kĩ domi Gusunɔn min diya na yarima na ka wãa mi. Mɛya na ǹ ka nɛn tii nɛ, adama wiya man gɔrima. 43 Mban sɔ̃ na nɛn barum kun ka bɛɛ yeeri. Mu ǹ bɛɛ yeeri yèn sɔ̃ i ǹ kpɛ̃ i nɛn gari nɔ. 44 Setamwa bɛɛn tundo, i maa kĩ i bɛɛn tundon kĩru ko. Tɔn gowowa saa toren di, u ǹ maa gem swĩi, domi gem sari wi sɔɔ. Sanam mɛ u weesu gerumɔ, u ra n gerumɔwa ka win tiin daa, yèn sɔ̃ weesugiiwa ka maa weesu kpuron baaba. 45 Adama gema na ra n gerumɔ. Yen sɔ̃ na i ǹ man naanɛ doke. 46 Wara bɛɛ sɔɔ u koo kpĩ u nɛɛ, na tore. Sari. ǹ n mɛn na, ma gema na gerumɔ, mban sɔ̃ na i ǹ man naanɛ doke. 47 Wi u sãa Gusunɔgii, wiya ra Gusunɔn gari wure. Adama bɛɛ i ǹ sãa Gusunɔgibu. Yen sɔ̃ na i ǹ win gari wuramɔ. 48 Ma Yuuba ba nùn bikia ba nɛɛ, bɛsɛ sa ǹ gem mɔ ye sa nɛɛ wunɛ Samarigiiwa ka maa wɛrɛkunugii? 49 Yesu u bu wisa u nɛɛ, na ǹ wɛrɛkunu mɔ. Nɛn Baabawa na bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ adama bɛɛ i ǹ man bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 50 Na ǹ nɛn tiin bɛɛrɛ kasu. Goo u wãa wi u man ye kasuammɛ, wiya maa sãa siri kowo. 51 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u nɛn gari mɛm nɔɔwa, yɛ̃ro u ǹ gɔɔ wasi pai. 52 Ma Yuuba ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, tɛ̃ sa gia ma a wɛrɛkunu mɔwa ka gem. Aburahamu u gu, Gusunɔn sɔmɔbu ba maa gu. Ka mɛ, a gerumɔ a mɔ̀ baawure wi u wunɛn gari mɛm nɔɔwa u ǹ gɔɔ wasi. 53 Bɛsɛn baaba Aburahamu u gu. A nùn kerewa? Sɔmɔbu ba maa gu. Wara a tamaa a sãa. 54 Yesu u nɛɛ, nà n nɛn tii bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ, nɛn bɛɛrɛ kun gãanu sãa. Nɛn Baabawa u man bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ, wi bɛɛ i sokumɔ bɛɛn Yinni. 55 Ka mɛ, i ǹ nùn yɛ̃, adama nɛ, na nùn yɛ̃. Nà n nɛɛ, na ǹ nùn yɛ̃, ko na n sãawa weesugii nge bɛɛ. Adama na nùn yɛ̃, na maa win gari mɛm nɔɔwɛ. 56 Bɛsɛn baaba Aburahamu u yɛ̃ɛra ka gɔ̃ ru dobu ye u koo ka nɛn tɔ̃ ru wa. U maa tu wa ma win nukura dora. 57 Yuuba ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, a ǹ gina wɔ̃ɔ weeraakuru tura. Mana a ka Aburahamu waare. 58 Yesu u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, na gbia na wãa ba sere Aburahamu mara. 59 Ma ba kpenu sua bu ka nùn kasuku, adama u kukura u yara sãa yerun di. 1 Nge mɛ Yesu u bɔsu, u durɔ goo wa wi ba mara ka wɔ̃ koru. 2 Win bwãaba nùn bikia ba nɛɛ, yinni, weren torarun sɔ̃ na ba ka durɔ wi wɔ̃ koru mara. Win tiigira? Nge win tundo ka win mɛrogira. 3 Yesu u bu wisa u nɛɛ, n ǹ mɔ durɔ wi, ǹ kun mɛ win tundo ka win mɛro ba tora, adama ba nùn marawa ka wɔ̃ koru kpa Gusunɔn sɔmburu tu ka sɔ̃ɔsira wi sɔɔ. 4 Sa ǹ ko ko sa kun wi u man gɔriman sɔmburu kue sanam mɛ sɔ̃ɔ wãa. Wɔ̃ kura sisi tè sɔɔ goo kun kpɛ̃ u sɔmburu ko. 5 Sanam mɛ na wãa handuniaɔ nɛna na yen yam bururam. 6 Ye u yeni gerua u kpa, u yãatam sia temɔ, ma u ka yãatam mɛ tem kɔka, ma u tem mɛ wɔ̃ ko win nɔni tɛɛni. 7 Ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u doo u wubu yɛru ge ba mɔ̀ Siloeɔ. Yĩsi ten tubusiana, gɔra. Ma durɔ wi, u win swaa sua u da u wuba, ma u wurama ka nɔni sannu. 8 Ma win wɔɔ beragibu ka be ba ra raa nùn wa u n bara mɔ̀, ba bikianamɔ, wi u ra raa sinɛ mini u n bara mɔ̀, n ǹ wiya mini? 9 Ma gaba nɛɛ, wiya. Gaba maa nɛɛ, n ǹ wi mi, u ka nùn weenɛwa. Ma win tii u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna mi ni. 10 Ba nùn bikia, amɔna n kua wunɛn nɔni ka wukiara. 11 Ma u bu wisa u nɛɛ, durɔ goo wi ba ra soku Yesu, wiya u tem kɔka ma u nɛn nɔni tɛɛni, ma u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n doo Siloeɔ n wubu. Na da na wuba ma na yam wa. 12 Ba nùn bikia ba nɛɛ, mana durɔ wi, u wãa. Ma u nɛɛ, na ǹ yɛ̃. 13 Ma ba ka durɔ wi da Falisiban mi, wi u raa sãa wɔ̃ ko mi. 14 N deema tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔra Yesu u tem kɔka u ka nùn yam waasia. 15 Ma Falisiba ba kpam nùn bikia ba nɛɛ, amɔna u kua u ka yam wa. U bu wisa u nɛɛ, durɔ wiya u nùn tem tɛɛnia win nɔniɔ, ma u wuba ma u yam wa. 16 Gabu Falisiba sɔɔ ba nɛɛ, durɔ wi u yeni kua u ǹ nɛ saa Gusunɔn min di, yèn sɔ̃ u ǹ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru gara. Gaba maa bikia ba nɛɛ, amɔna durumgii u koo ka kpĩ u sɔm maamaakigii nini ko. Ma sikirinɔ ga dua ben suunu sɔɔ. 17 Ba kpam wɔ̃ ko wi bikia ba nɛɛ, wunɛ maa ni? Wunɛ wi durɔ wi, u yam waasia, amɔna a wi garisi. Ma u nɛɛ, Gusunɔn sɔmɔwa u sãa. 18 Adama Yuuba ba ǹ naanɛ sãa ma durɔ wi, u raa wɔ̃ ko sãa ma u kpam yam wa, sere ye ba win tundo ka win mɛro soka. 19 Ma ba bu bikia ba nɛɛ, bɛɛn biiwa mini? Wi i nɛɛ i mara ka wɔ̃ koru? Amɔna u ka yam waamɔ tɛ̃. 20 Ma win tundo ka win mɛro ba bu wisa ba nɛɛ, sa yɛ̃ kam kam ma bɛsɛn biiwa mi, wi sa mara ka wɔ̃ koru. 21 Adama mɛ u kua u ka yam wa, bɛsɛ sa ǹ yɛ̃, wi u maa nùn yam waasia, sa ǹ yɛ̃ro yɛ̃. U bwisi mɔ win tii, i nùn bikio, u koo bɛɛ sɔ̃. 22 Ba yeni geruawa Yuuban bɛrum sɔ̃. Domi Yuuba ba nɔɔ tia kua kɔ ma baawure wi u wura ma Yesu sãawa Kirisi wi, ba koo yɛ̃ro girawa ben mɛnnɔ yerun di. 23 Yen sɔ̃ na ba gerua ba nɛɛ, u bwisi mɔ win tii, bu nùn bikio. 24 Ma Falisiba ba durɔ wi u raa wɔ̃ ko sãa soka nɔn mɛɛruse, ma ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, u Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ, be, ba yɛ̃ ma Yesu wi, durumgiiwa. 25 U bu wisa u nɛɛ, ù n durumgiin na, nɛ na kun yɛ̃. Gãa teena na yɛ̃, na raa wɔ̃ ko sãa, adama tɛ̃ na yam waamɔ. 26 Ba nùn bikia ba nɛɛ, amɔna u nun kua. Amɔna u koosina wunɛn nɔni ka wukiara. 27 Ma u nɛɛ, na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa, i ǹ maa man swaa daki. Mban sɔ̃ na i kĩ i kpam nɔ. Nge bɛɛn tii i kĩ i maa kowa win bwãabu. 28 Ma ba nùn yaakoru wɔri ba nɛɛ, wuna a sãa siin bɔ̃ɔ mi, adama bɛsɛ Mɔwisin bwãaba sa sãa. 29 Bɛsɛ sa yɛ̃ ma Gusunɔ u ka Mɔwisi gari kua, adama wini, sa ǹ mam yɛ̃ miǹn di u na. 30 Ma durɔ wi, u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, geema, bitin gariya ye i ǹ ka yɛ̃ miǹn di u na. Ka mɛ, sii man yam waasia. 31 Sa yɛ̃ ma Gusunɔ u ku ra toron gari nɔ, adama tɔn be ba nùn nasie, ma ba mɔ̀ ye u kĩ, beya u ra swaa daki. 32 Saa toren di goo kun nɔɔre ba tɔnun nɔni wukia wi ba mara ka wɔ̃ koru. 33 Durɔ wi, ù kun wee saa Gusunɔn min di, u ǹ kpɛ̃ u gãanu ganu ko. 34 Ma ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, toraru sɔɔra ba nun mara mam mam. Yera a tamaa kaa sun keu koosia? Ma ba nùn gira mɛnnɔ yerun di. 35 Yesu u nua ma ba durɔ wi gira. Ye u nùn wa u nùn bikia u nɛɛ, a Tɔnun Bii naanɛ doke? 36 Durɔ wi, u nɛɛ, tɔnwero, a man sɔ̃ɔwɔ wara Tɔnun Bii wi, kpa n wa n ka nùn naanɛ doke. 37 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, a nùn wa kɔ, wiya ka nun gari mɔ̀ mi. 38 Durɔ wi, u nɛɛ, Yinni, na nun naanɛ doke. Ma u yiira Yesu wuswaaɔ. 39 Yesu u nɛɛ, siribun sɔ̃ na na na handuniaɔ, be ba kun yam waamɔ kpa bu ka yam wa, be ba maa yam waamɔ bu ka ko wɔ̃ kobu. 40 Falisi gabu be ba wãa ka wi sannu ba gari yi nua. Ba nùn bikia ba nɛɛ, bɛsɛn tii maa wɔ̃ koba? 41 Ma Yesu u nɛɛ, iǹ n sãan na wɔ̃ kobu, i ǹ ko i n daa toraru mɔ. Adama yèn sɔ̃ i gerumɔ i yam waamɔ, yen sɔ̃ na i wãa toraru sɔɔ ka tɛ̃. 1 Yen biru Yesu u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, goo wi u kun dumɔ yãa gɔ̃ rɔ saa kɔnnɔn di ma u yɔɔmɔ u suremɔ gam di, wiya sãa gbɛnɔ ka wɔro. 2 Adama wi u kɔnnɔn di dumɔ wiya yãanun kparo. 3 Kɔnnɔ kɔ̃ so u ra nùn kɛniɛ, yãanu ra n maa win nɔɔ nɔɔmɔ. U ra win yãanu soku baatere ka ten yĩsiru kpa u nu yara tɔɔwɔ. 4 Sanam mɛ u nu yara tɔɔwɔ kpuro, u ra nu gbiiye kpa nu n nùn swĩi yèn sɔ̃ nu win nɔɔ yɛ̃. 5 Nu ǹ wuramɔ nu tɔn tuko swĩi, adama nu koo duka suwa n toma saa win min di yèn sɔ̃ nu ǹ win nɔɔ yɛ̃. 6 Yesu u bu mɔn te kua adama ba ǹ tuba ye u ka yã. 7 Yen sɔ̃ na Yesu u kpam nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, nɛna na yãa gɔ̃ run kɔnnɔ. 8 Be ba man gbiiye mi kpuro, gbɛnɔbu ka wɔroba ba sãa. Yãanu kun ben gari swaa daki. 9 Nɛn tiiwa kɔnnɔ ge. Baawure wi u dumɔ saa nɛn min di wiya ba koo faaba ko. U koo du, u koo maa yari, u koo maa dii yeru wa. 10 Gbɛnɔ u ra nɛwa u ka gbɛni u go kpa u sanku. Adama nɛ na nawa yãanu nu n ka wãaru mɔ, kpa nu n tu mɔ mam mam. 11 Nɛn tiiwa yãa kparo geo. Yãa kparo geo u ra win wãaru wɛ̃wa win yãanun sɔ̃. 12 Adama sɔm kowo wi u kun sãa kparo ma yãanu kun sãa win tiiginu, ù n dɛmaku waama ga sisi, u koo yãanu deri u yakurawa. Kpa dɛmaku gu yãanu mwa gu ni nu tie yarinasia. 13 Durɔ wi, u koo yakura yèn sɔ̃ gobin sɔmbura u mɔ̀, u ǹ maa yãa nin wɔnwɔndu mɔ. 14 Nɛna yãa kparo geo. Nge mɛ Baaba man yɛ̃ ma na maa Baaba yɛ̃, nge mɛya na nɛn yãanu yɛ̃, nu maa man yɛ̃. Na maa nɛn wãaru wɛ̃ɛmɔ yãa nin sɔ̃. 16 Na maa yãanu ganu mɔ ni nu kun wãa yãa gɔ̃ɔ teni sɔɔ. Niya na ǹ kon ko na kun maa ka nɛ. Nu koo maa nɛn nɔɔ nɔ, kpa nu ko gɔ̃ɔ teeru, kpa nu n kparo turo mɔ. 17 Yen sɔ̃ na Baaba u man kĩ yèn sɔ̃ na nɛn wãaru wɛ̃ɛmɔ kpa n kpam wa n tu mwa. 18 Goo kun kpɛ̃ u tu wɔra nɛn nɔmun di. Na tu wɛ̃ɛmɔ ka nɛn tii. Na yiiko mɔ n ka tu wɛ̃, na maa yiiko mɔ n ka tu mwa. Wooda yera na mwa saa nɛn Baaban min di. 19 Ye Yuuba ba yeni nua, sikirinɔ ga kpam dua ben suunu sɔɔ gari yin sɔ̃. 20 Tɔn dabiru be sɔɔ, ba gerua ba nɛɛ, wiirowa, wɛrɛkunu maa nùn wãasi. Mba n kua ba ka nùn swaa daki. 21 Adama gaba nɛɛ, n ǹ wɛrɛkunugiin gari mi. Wɛrɛkunu koo kpĩ nu wɔ̃ ko yam waasia? 22 Saa ya tura ye ba koo ka tɔ̃ɔ bakaru garu ko Yerusalɛmuɔ te ba ra soku sãa yerun dɛɛrasiabu. Saa ye, ya sãawa woorun sanam. 23 Ma Yesu u maa wãa sãa yerɔ u sĩimɔ ten bee tiaɔ ye ba ra soku Salomɔɔn kɔbɛ. 24 Ma Yuuba ba nùn sikerena ba nùn bikia ba nɛɛ, sere saa yerà kaa n bɛsɛn laakari doke sika sɔɔ. Aǹ n sãan na Kirisi wi, a sun sɔ̃ɔwɔ kpasa kpasa. 25 Ma Yesu u bu wisa u nɛɛ, na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa, adama i ǹ man naanɛ doke. Sɔma ye na mɔ̀ ka nɛn Baaban yĩsiru, yeya ya man areru diiyammɛ. 26 Adama i ǹ naanɛ doke yèn sɔ̃ i ǹ sãa nɛn yãanu. 27 Nɛn yãanu nu nɛn nɔɔ nɔɔmɔ, na nu yɛ̃, nu maa man swĩi. 28 Na nu wãaru wɛ̃ɛmɔ te ta ku ra kpe, nu ǹ maa kam mɔ̀ ka baadommaɔ, goo maa sari wi u koo nu mwa nɛn nɔmun di. 29 Nɛn Baaba wi u man nu wɛ̃, u kpã u kpuro kere, goo maa sari wi u koo nu mwa saa nɛn Baaban nɔmun di. 30 Nɛ ka Baaba sa sãawa tia. 31 Ma Yuuba ba kpam kpenu dɔbura bu ka nùn kasuku. 32 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na sɔm gee dabiru kua bɛɛn wuswaaɔ ka Baaban yiiko. Sɔmbu ni sɔɔ, teren sɔ̃ na i kĩ i man kasuku. 33 Yuuba ba nùn wisa ba nɛɛ, sa ǹ nun kasukumɔ sɔm geerun sɔ̃, adama yèn sɔ̃ a Gusunɔ wɔmmɔ, yen sɔ̃ na. Wunɛ tɔnuwa, ma a kĩ a n tii mɔ̀ Gusunɔ. 34 Yesu u nɛɛ, ba ǹ yorua bɛɛn tiin wooda sɔɔ ma Gusunɔ u nɛɛ, "I sãawa Wɔrukoon bibu?" 35 Sa yɛ̃ ye Gusunɔn gari gerumɔ n sãawa gem ka baadommaɔ. Ma win tii u nɛɛ, ba sãawa Wɔrukoon bibu be ba win gari mwa. 36 Tɛ̃ nɛn tii maa, Baaba u man gɔsa ma u man gɔrima handuniaɔ. Amɔna i ka nɛɛ na Gusunɔ wɔmmɔ yèn sɔ̃ na gerua ma nɛna na win Bii. 37 Nà kun nɛn Baaban sɔmburu mɔ̀, i ku man naanɛ doke. 38 Adama nà n tu mɔ̀, baa iǹ kun man naanɛ doke, i sɔmbu te naanɛ dokeo kpa i n ka yɛ̃ saa tɛ̃n di sere ka baadomma ma Baaba wãa nɛ sɔɔ, nɛ na maa wãa wi sɔɔ. 39 Ma ba kpam swaa kasu bu ka nùn mwa, adama u bu kisirari. 40 Yesu u kpam Yuudɛnin daaru tɔbura u da mi Yohanu u gbia u batɛmu kua, miya u sina. 41 Ma tɔn dabiru ba na win mi, ba nɛɛ, Yohanu u ǹ sɔm maamaakigiru koore, adama ye u gerua durɔ wini sɔɔ, ye kpuro geema. 42 Ma tɔn dabira nùn naanɛ doke mi. 1 N wee durɔ goo wi ba ra soku Lasaa wi u wãa Betaniɔ u bara. Betani sãawa Maari ka win mɔɔ Maatan wuu. 2 Maari wiya u gasɔ Yinnin naasu turare wisi, ma u ka win wirun seri su sunka. Win sesu Lasaawa bara. 3 Ma wi ka win mɔɔ Maata ba Yesu nɔɔ mɔrisia ba nɛɛ, Yinni, wunɛn bɔrɔ kĩnasi u barɔ. 4 Ye Yesu u yeni nua u nɛɛ, bara te, ta ǹ gɔɔgiru adama ta koo Gusunɔn yiiko sɔ̃ɔsi, kpa bu ka Gusunɔn Bii bɛɛrɛ wɛ̃. 5 N deema Yesu u sãawa Maata ka win wɔnɔ ka ben sesu Lasaan bɔrɔ kĩnasi. 6 Ye u nua ma Lasaa u barɔ, u gina sina wuu mi u wãa mi sɔ̃ɔ yiru. 7 Yen biru u win bwãabu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, su kpam wura Yudeaɔ. 8 Win bwãaba nɛɛ, yinni, sɔ̃ɔ mɛɛ tera Yuuba ba kĩ bu nun kpenu kasuku, ma a kpam kĩ a wura mi? 9 Yesu u bu bikia u nɛɛ, n ǹ saa wɔkura yiruwa sɔ̃ɔ ra n wãa sɔ̃ɔ teeru sɔɔ? Goo ù n sĩimɔ sɔ̃ɔ sɔɔ, u ǹ sokuramɔ yèn sɔ̃ u handunian yam bururam waamɔ. 10 Adama wi u sĩimɔ wɔ̃ kuru sɔɔ u koo sokura domi yam bururam sari yɛ̃ro sɔɔ. 11 Yeniban biru u kpam nɛɛ, Lasaa bɛsɛn bɔrɔ u doǹwa adama na dɔɔ n nùn yamia. 12 Bwãa be, ba nɛɛ, Yinni, ù n doǹn na, u koo bɛkura. 13 Adama Yesu u bu Lasaan gɔɔ sɔ̃ɔmɔwa. Be, ba tamaa dom dirun gariya u bu sɔ̃ɔmɔ. 14 Yen sɔ̃ na Yesu u bu sɔ̃ɔwa kpasasa u nɛɛ, Lasaa u guwa, 15 adama bɛɛn sɔ̃ na nɛn nukura do ye na ǹ ka wãa mi, kpa i ka naanɛ doke. I na su da win mi. 16 Tomaa wi ba ra maa soku Sika, u win bwãasibu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i de su da, kpa su ka yinni gbi sannu. 17 Ye Yesu u tura mi, u deema Lasaa kua sɔ̃ɔ nnɛ sikiru sɔɔ kɔ. 18 Betani ka Yerusalɛmun tondam kun kere kilo ita. 19 Ma Yuu dabiru ba yarima ben wuun di ba na Maata ka Maarin mi bu ka bu nukuru yɛmiasia ben sesun gɔɔn sɔ̃. 20 Sanam mɛ Maata u nua ma Yesu u sisi, ma u nùn sennɔ da. Adama Maari u sɔ̃ yɛnuɔ. 21 Ma Maata u Yesu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni à n daa wãa mini nɛn sesu kun gbimɔ. 22 Adama baa tɛ̃, na yɛ̃ ma yabu baayere ye kaa bikia Gusunɔn nɔmuɔ u koo nun wɛ̃. 23 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wunɛn sesu u koo se gɔrin di. 24 Ma Maata u nɛɛ, geema, na yɛ̃ ma u koo kpam se, gɔribu bà n seemɔ sanam dãakim sɔɔ. 25 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna na ra gɔribu seeye, nɛna na ra wãaru wɛ̃. Baawure wi u man naanɛ doke u ko n wãawa wãaru sɔɔ baa ù n gu. 26 Baawure wi u maa wasi ma u man naanɛ doke, u ǹ gbimɔ ka baadommaɔ. A naanɛ doke nge mɛ? 27 Maata u Yinni wisa u nɛɛ, mɛya na naanɛ doke ma wuna Kirisi wi, Gusunɔn Bii, wi u sisi handuniaɔ. 28 Sanam mɛ Maata u yeni gerua u kpa, u win wɔnɔ Maari sokum da, ma u nùn sɔ̃ɔwa tɛɛru ma yinni u tunuma u nùn soku. 29 Ye Maari u yeni nua u seewa ka sɛndaru ma u da win mi. 30 N deema Yesu kun gina wuu dum kpa, u wãawa yam mi Maata ka nùn yinna. 31 Yuu be ba Maari nukuru yɛmiasiamɔ dirɔ, ye ba wa u seewa ka sɛndaru u yara tɔɔwɔ, ba nùn swĩi. Ba tamaa u dɔɔwa sikirɔ u swĩ. 32 Sanam mɛ Maari u tura mi Yesu u wãa, ye u nùn wa u yiira u nɛɛ, Yinni à n daa wãa mini nɛn sesu kun gbimɔ. 33 Ye Yesu u wa u sumɔ, ma Yuu be ba ka nùn na, ben tii ba sumɔ, yera u diira ka nuku sankiranu. 34 U bu bikia u nɛɛ, mana i nùn sika. Ma ba nɛɛ, Yinni a na a wa. 35 Ma Yesu u swĩ. 36 Yen sɔ̃ na Yuuba ba nɛɛ, i mɛɛrio i wa nge mɛ u nùn kĩ n nɛ. 37 Adama ben gabu ba nɛɛ, durɔ wini u wɔ̃ ko yam waasia. Mban sɔ̃ na u dera Lasaa u gu. 38 Yesu u kpam diira, ma u da sikirɔ. Siki te, kpee wɔruwa, ma ba gen nɔɔ kɔrua ka kperu. 39 Ma Yesu u wooda wɛ̃ u nɛɛ, bu kpee te bɔrio min di. Ma Maata, wi u gun sesu, u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni, u numia kɔ, yen sɔ̃ɔ nnɛ wee gisɔ ye u ka gu. 40 Ma Yesu u nùn bikia u nɛɛ, na ǹ daa nun sɔ̃ɔwa na nɛɛ, à n naanɛ doke, kaa Gusunɔn yiiko wa? 41 Ma ba kpee te bimia min di. Ma Yesu u win nɔni sua wɔllɔ u nɛɛ, nɛn Baaba, na nun siara yèn sɔ̃ a nɛn gari swaa daki. 42 Na yɛ̃ ma a ra nɛn gari nɔ baadomma, adama na yeni gerumɔwa tɔn benin sɔ̃ be ba yɔ̃ mi, kpa bu ka naanɛ doke ma wuna a man gɔrima. 43 Sanam mɛ u yeni gerua u kpa, ma u gbãra ka dam u nɛɛ, Lasaa, a yarima! 44 Wi u raa gu mi, u yarima sikirun di ka win gorun bekuru te ba win nɔma ka naasu tɛ̃kua ka maa wirɔ. Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu nùn kusio u sĩ. 45 N wee Yuu dabiru be ba Maari swĩima mi, ma ba wa ye Yesu u kua, ba nùn naanɛ doke. 46 Adama ben gabu ba gɔsira ba da Falisiban mi, ba bu sɔ̃ɔwa ye Yesu u kua. 47 Sanam mɛya yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiba ba guro gurobu mɛnna ma ba bikianamɔ ba mɔ̀, amɔna sa ko ko. Durɔ wi wee, u sɔm maamaakigii dabinu mɔ̀. 48 Sà n nùn deri mɛ, tɔmbu kpurowa ba koo nùn naanɛ doke. Romugibu ba koo maa na bu bɛsɛn sãa yeru wɔra kpa bu bɛsɛn bweseru gura. 49 Adama ben turo wi ba ra nɛɛ Kaifa, wi u sãa yãku kowo tɔnwero wɔ̃ɔ ge sɔɔ, u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ i ǹ gãanu ganu yɛ̃ baa fiiko. 50 Mɛya, n ǹ maa bɛɛ yeeri ma bɛɛn arufaaniwa tɔn turo u ka gbi tɔn dabirun sɔ̃, kpa bɛsɛn bweseru kpuro tu ku ka kam ko. 51 N ǹ mɔ ka win tiin yɛ̃ra u yeni gerua. U ye geruawa yèn sɔ̃ wiya u sãa yãku kowo tɔnwero wɔ̃ɔ ge sɔɔ, yen sɔ̃ na u gerua u nɛɛ, Yesu koo gbi Yuuban bweserun sɔ̃. 52 N ǹ maa mɔ be tɔnan sɔ̃, adama u ka maa Gusunɔn bibu kpuro kowa tɔn teebu be ba wãa baama. 53 Yen sɔ̃ na saa dɔma ten di, ba wesiana bu ka Yesu go. 54 Yenin sɔ̃ na u ǹ maa sĩimɔ batuma sɔɔ Yuuban suunuɔ, adama u doona min di tem gam gia gbaburu sɔɔ, mi u wuu gagu dua ge ba ra soku Efaraimu. Miya u sina ka win bwãabu. 55 Yuuban tɔ̃ɔ bakaru te ba ra soku Gɔɔ sararibu ta turuku kua, ma tɔn dabiru saa baru kpaanun di ba da Yerusalɛmuɔ bu ka tii sãrasia tɔ̃ɔ baka te, tu sere turi. 56 Ma ba Yesu kasu. Ba yɔ̃ sãa yerɔ ba bikianamɔ, ba mɔ̀ amɔna i bwisikumɔ. U ǹ tɔ̃ɔ bakaru sisiwa? 57 Yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiba ba raa wooda wɛ̃ ba nɛɛ, goo ù n yɛ̃ mi Yesu u wãa u bu sɔ̃ɔwɔ kpa be, bu nùn mwa. 1 Ye n tie sɔ̃ɔ nɔɔba tia tɔ̃ɔ bakaru tu sere turi te ba ra soku Gɔɔ sararibu, yera Yesu u da Betaniɔ mi Lasaa u wãa wi u seeya gɔrin di. 2 Miya ba nùn yaa dibu kua ma Maata u bu nɔɔrimɔ, adama Lasaa u sɔ̃ ka Yesu sɔbun suunu sɔɔ. 3 Wee, Maari u turare gobi bɛkɛgia mɔ litirin bɔnu, ye ba kua ka naadin gum tii tii, ma u ye sua u Yesun naasu wisi, ma u su sunka ka win seri. Yera dii te kpuro ta turaren nuburu yiba. 4 Yesun bɔ̃ɔ turo, wi ba ra nɛɛ Yudasi Isikariɔtu, wi u koo yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiba nùn nɔmu sɔndia, u bikia u nɛɛ, 5 mba n kua ba ǹ ka turare ye dɔre sɔm kowon wɔ̃ɔ tian kɔsiarun saka, kpa bu sãarobu bɔnu kua. 6 U ǹ yeni gerumɔ sãarobun wɔnwɔndun sɔ̃, adama yèn sɔ̃ u sãawa gbɛnɔ. Wiya u ra n maa gobin bɔɔru nɛni, kpa u n yi gbɛnimɔ. 7 Adama Yesu u nɛɛ, a kurɔ wi derio. U yeni beruawa u ka nɛn gɔɔ sikuru mara. 8 Baadommawa sãarobu ba wãa bɛɛn suunu sɔɔ adama nɛna na ǹ ko na n wãa ka bɛɛ baadomma. 9 Yuuba dabira ta nua ma Yesu u wãa Betaniɔ ma ba da mi, n ǹ mɔ bu ka Yesu wa tɔna, adama bu maa ka Lasaa wawa wi Yesu u seeya gɔrin di. 10 Yera yãku kowo tɔnweroba wesiana bu maa Lasaa go. 11 Domi win sɔ̃ na Yuuba dabira yarimɔ ben min di ba Yesu naanɛ dokemɔ. 12 Yen sisiru tɔn wɔru ge ga tɔ̃ɔ bakaru da ga nua ma Yesu u sisi Yerusalɛmuɔ. 13 Ma ba bãa kako bekusu sua ba ka nùn sennɔ da. Ba gbãsukumɔ ba mɔ̀, sa Gusunɔ siara! Domarugiiwa wi u sisi ka Gusunɔn yĩsiru! Domarugiiwa Isireliban sunɔ! 14 Ma Yesu u kɛtɛku kpɛmbu gagu wa u sɔni nge mɛ ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ ba nɛɛ, 15 "I ku bɛrum ko, Yerusalɛmugibu. N wee bɛɛn sunɔ u sisi. U kɛtɛku kpɛmbu sɔni." 16 Yabu yeni ya ǹ win bwãabu yeeri saa ye sɔɔ, adama ye Yesu u wura win yiiko sɔɔ Gusunɔ wɔllɔ, saa ye sɔɔra ba yaaya ma ba yeni kpuro yorua Gusunɔn gari sɔɔ win sɔ̃, ba maa nùn ye kpuro kua. 17 Tɔn dabiru te ta raa wãa ka Yesu sannu sanam mɛ u Lasaa soka u yara sikirun di, ye u nùn seeya gɔrin di, ta ra n yen areru dimɔ. 18 Ma tɔn wɔru ge, ga nùn sennɔ da yèn sɔ̃ ba nua ma u sɔm maamaakigii te kua. 19 Yen sɔ̃ na Falisiba ba geruna ba nɛɛ, i ǹ wa ma sa nùn kpanawa mam mam. Domi wee handunia kpuro ya nùn swĩi. 20 Gɛrɛki gaba wãa be sɔɔ be ba sãaru da Yerusalɛmuɔ tɔ̃ɔ bakarun sanam. 21 Ba da Filipun mi, Galilen Bɛsaidagii, ma ba nɛɛ, tɔnwero, sa kĩ su Yesu wa. 22 Filipu u da u Andere sɔ̃ɔwa, ma Andere ka Filipu ba da ba Yesu sɔ̃ɔwa. 23 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, saa ya tura ye ba koo ka Tɔnu Bii wɔlle sua. 24 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, dĩa bima yà kun wɔrumɛ tem sɔɔ ya gu, ya wãawa ye tia. Adama yà n gu, ya koo bii dabinu ma. 25 Baawure wi u win wãaru dimɔ ka win tiin gɔ̃ ru kĩru u koo tu bia. Baawure wi u kun maa win wãaru garisi gãanu handunia yeni sɔɔ, u tu beruawa wãaru te ta ku ra kpen sɔ̃. 26 Goo ù n nɛn wãaru wãa, yɛ̃ro u man swĩiyɔ. Mi na wãa kpa u n maa wãa mi. Goo ù n nɛn wãaru wãa, nɛn Baaba koo yɛ̃ro bɛɛrɛ wɛ̃. 27 Yesu maa nɛɛ, tɛ̃ nɛn gɔ̃ ru ga sankira too too. Na ǹ yɛ̃ ye kon gere. Nge kon nɛn Baaba kanawa u man wɔra ye ya man deema mini sɔɔn di? Aawo, domi yenin sɔ̃ na na na. 28 Baaba, a wunɛn yĩsiru wɔlle suo. Yera nɔɔ gagu ga gerua saa wɔllun di ga nɛɛ, na tu wɔlle sua kɔ, kon maa wure n tu wɔlle sua nɔn mɛɛruse. 29 Tɔn wɔru ge ga wãa mi, ba nɔɔ ge nua ma ba nɛɛ, gura ya kukura. Ma gaba nɛɛ, wɔllun gɔradowa ka nùn gari kua. 30 Adama Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ǹ mɔ nɛn sɔ̃ na i nɔɔ ge nua, bɛɛn sɔ̃ na. 31 Tɛ̃ gera handunia yenin siribu tunuma. Tɛ̃ gera ba koo handunia yen wirugii gira. 32 Sanam mɛ ba koo man sua tem di bu bwɛ̃, sanam mɛya kon tɔmbu kpuro tii gawe. 33 U yeni geruawa u ka sɔ̃ɔsi gɔɔ wiǹn bweseru u koo gbi. 34 Tɔn wɔru ge, ga nùn sɔ̃ɔwa ga nɛɛ, sa nua bɛsɛn woodan tireru sɔɔ ma Kirisi u ko n wãawa sere ka baadommaɔ. Amɔna a ka gerumɔ ma ba ǹ koo ko ba kun Tɔnun Bii sue tem di. Wara Tɔnu Bii wi. 35 Yesu u bu wisa u nɛɛ, saa fiiko sɔɔra yam bururam mu wãa bɛɛn suunu sɔɔ. I n sĩimɔ saa ye i yam bururam mɔ kpa yam mu ku raa bɛɛ tĩre. Domi wi u sĩimɔ yam wɔ̃ kuru sɔɔ u ku ra n yɛ̃ mi u dɔɔ. 36 Yen sɔ̃, i yam bururam mɛ naanɛ dokeo saa ye i mɛ mɔ kpa i ka ko yam bururam bibu. Ye Yesu u yeni gerua u kpa, u doona ben suunu sɔɔn di, u kukua. 37 Baa ye u ka maamaaki dabinu kua ben wuswaaɔ, ka mɛ, ba ǹ nùn naanɛ doke. 38 Kpa gari yi Gusunɔn sɔmɔ Esai u gerua yi ka koora, yi u nɛɛ, "Yinni wara u naanɛ doke ye sa nɔɔsia. Wara Yinni Gusunɔ u win dam sɔ̃ɔsi." 39 Yenin sɔ̃ na ba ǹ kpĩa ba naanɛ doke domi Gusunɔn sɔmɔ Esai u kpam gerua u nɛɛ, 40 "Gusunɔ u bu kua wɔ̃ kobu ma u ben bwisi kawa. Kpa bu ku raa ka ben nɔni yam wa. Kpa bu ku gia ka ben bwisi. Bu ku raa gɔ̃ ru gɔsia, kpa n bu bɛkia." 41 Yeniwa Esai u gerua yèn sɔ̃ u Kirisin yiiko wa ma u win gari gerua. 42 Ka mɛ, Yuuban tɔnwero dabiru ba Yesu naanɛ doke, adama Falisiban sɔ̃ ba ǹ wure batuma sɔɔ bu ku raa ka bu gire mɛnnɔ yerun din sɔ̃. 43 Domi ba tɔnun siarabu kĩ n kere Gusunɔn siarabu. 44 Ma Yesu u gbãra u nɛɛ, baawure wi u man naanɛ doke, n ǹ mɔ nɛna u naanɛ doke, wi u man gɔrimawa u naanɛ doke. 45 Wi u man waamɔ u wi u man gɔrima waamɔwa mi. 46 Nɛ na na handuniaɔ nge yam bururam, kpa baawure wi u man naanɛ doke u kun ka wãa yam wɔ̃ kuru sɔɔ. 47 Baawure wi u nɛn gari nɔɔmɔ, ma u kun yi wure, n ǹ mɔ nɛna kon yɛ̃ro taarɛ wɛ̃. Na nawa n ka handunia faaba ko, n ǹ mɔ n ka handunia taarɛ wɛ̃. 48 Baawure wi u man yina, ma u ǹ nɛn gari wure, yɛ̃ro u mɔ ye n koo nùn taarɛ wɛ̃. Gari yi na gerua yiya yi koo yɛ̃ro taarɛ wɛ̃ sanam dãakim sɔɔ. 49 Domi na ǹ gari gerua ka nɛn tiin yiiko, adama Baaba wi u man gɔrima, wiya u man wooda wɛ̃ ye kon gere ka ye kon sɔ̃ɔsi. 50 Na yɛ̃ ma win woodan kɔkɔrɔwa wãaru te ta ku ra kpe, yen sɔ̃ na ye na gerumɔ, na ye gerumɔwa nge mɛ Baaba u man sɔ̃ɔwa. 1 Yesu u ra n wigibu kĩ be ba wãa handuniaɔ, yen sɔ̃, bu sere tɔ̃ɔ baka te ko te ba ra nɛɛ Gɔɔ sararibu, u bu win kĩi bakaru sɔ̃ɔsi. Domi u yɛ̃ ma win saa ya tura u ka doona handunian di u da win Baaban mi. 2 Wi ka win bwãabu ba yaa dibu dimɔ sannu. N deema Setam u raa Yudasi Isikariɔtu, Simɔɔn bii bɔrie u ka Yesu yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiba nɔmu sɔndia. 3 Yesun tii u yɛ̃ ma Baaba u nùn gãanu kpuro nɔmu sɔndia, u maa yɛ̃ ma u nawa saa Gusunɔn min di ma u maa wurɔ win mi. 4 Yera u seewa dii yerun di u win yaberu pweta u yi, ma u yasa sua u tii sɛ̃ka. 5 U nim sɔke gbɛ̃ɛru sɔɔ, u ka win bwãabun naasu teamɔ, ma u si sunkumɔ ka yasa ye u sɛ̃ke. 6 Ye u girari Simɔɔ Piɛɛn mi, ma Piɛɛ nùn bikia u nɛɛ, Yinni wuna kaa maa nɛn naasu tea? 7 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, a ǹ gina tuba ye na mɔ̀ tɛ̃, adama amɛn biru n ko n nun yeeri. 8 Piɛɛ u nɛɛ, nɛ na kun wuramɔ a nɛn naasu tea fa! Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nà kun wunɛn naasu tee, a ǹ maa bɔnu gaa wasi nɛn mi. 9 Simɔɔ Piɛɛ u nɛɛ, ǹ n mɛn na Yinni, n ǹ maa mɔ nɛn naasu tɔnawa kaa tea, a maa nɛn nɔma ka nɛn wiru teo. 10 Yesu u nɛɛ, wi u wobura, mba n maa yɛ̃ro tie, ma n kun mɔ u win naasu tea u wa u ka dɛɛra mam mam. Bɛɛ i dɛɛre, adama n ǹ mɔ bɛɛ kpuro. 11 N deema Yesu u win dɔmɛ yɛ̃ kɔ, yen sɔ̃ na u gerua u nɛɛ, n ǹ mɔ be kpurowa ba dɛɛre. 12 Sanam mɛ u ben naasu tea u kpa u win yaberu sua u sebua ma u kpam sina win sin yerɔ u nɛɛ, i yɛ̃ ye na bɛɛ kua mi? 13 Bɛɛ i man sokumɔ keu koosio ka Yinni. Geema i gerumɔ, mɛya na sãa. 14 ǹ n mɛn na, nɛ wi na sãa bɛɛn Yinni ka bɛɛn keu koosio, nà n bɛɛn naasu tea, n weenɛ bɛɛn tii i naasu teana. 15 Wee na bɛɛ kom gem sɔ̃ɔsi kpa i n da maa kuanɛ nge mɛ. 16 Ka geema, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, yoo ku ra n win yinni kere, mɛya gɔro ku ra n wi u nùn gɔra kere. 17 Tɛ̃ wee, i sɔ̃ɔsi teni gia. Doo nɔɔrugiba bɛɛ, iǹ n tu swĩi. 18 N ǹ mɔ bɛɛ kpuron gariya na mɔ̀. Na yɛ̃ be na gɔsa. Adama Gusunɔn gari yi ǹ koo ko yiǹ kun koore yi yi nɛɛ, "Wi u ka man dimɔ sannu, u gɔsira nɛn yibɛrɛ." 19 Na bɛɛ yabu yeni sɔ̃ɔmɔwa saa tɛ̃n di yu sere koora. Yà n koora kpa i ka naanɛ doke ma nɛna yɛ̃ro wi. 20 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u yɛ̃ro wura wi na gɔra, nɛna u wura. Baawure wi u maa man wura, u wi u man gɔrima wurawa. 21 Ye Yesu u yeni gerua u kpa, win gɔ̃ ru ga sankira too too, ma u bu sɔ̃ɔwa kpasasa u nɛɛ, ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, goo wãa bɛɛ sɔɔ wi u koo man dɔmɛ. 22 Ma win bwãabu ba nɔni gia mɛɛrina. Ba ǹ yɛ̃ ben wara u ka yã. 23 Yesun bɔ̃ɔ turo, wi u kĩ, u sɔ̃ win nɔm geuɔ. 24 Ma Simɔɔ Piɛɛ u yĩreru kua ka nɔmu durɔ wi, u Yesu bikio u nɛɛ, wara u ka yã. 25 Ma bɔ̃ɔ wi, u Yesu gballi u nùn bikia u nɛɛ, Yinni wara a ka yã. 26 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, wi na kon dɔka wɛ̃ ye na ka kpee sɔ̃ ra, wiya mi. Ma u dɔka ka kpee sɔ̃ ra u Yudasi Isikariɔtu, Simɔɔn bii wɛ̃. 27 Ye Yudasi u dɔka ye mwa u kpa, mii mii ma Setam dua win gɔ̃ ruɔ. Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ye kaa ko, a koowo kpaaka. 28 Adama ben suunu sɔɔ goo sari wi u yɛ̃ yèn sɔ̃ u nùn sɔ̃ɔwa mɛ. 29 Gaba tamaa yèn sɔ̃ Yudasiwa u gobin bɔɔru nɛni, yen sɔ̃ na Yesu u nùn sɔ̃ɔmɔ u gãanu dweeyo niǹn bukata ba mɔ tɔ̃ɔ bakarun sɔ̃, ǹ kun mɛ u nùn sɔ̃ɔmɔ u sãarobu gãanu kɛ̃. 30 Ye Yudasi u dɔka ye mwɛ ma u yara ka sɛndaru. N deema yam tĩra. 31 Sanam mɛ Yudasi u yara u kpa, Yesu u nɛɛ, tɛ̃ra Tɔnun Bii u den wɔlle suara, ma Gusunɔ maa wɔlle suara win min di. 32 Gusunɔ ù n wɔlle suara win min di, Gusunɔn tii u koo maa Tɔnun Bii wi wɔlle sua, n ǹ maa tɛɛmɔ. 33 Nɛn bibu, saa fiiko sɔɔra ko na n wãa ka bɛɛ, yen biru i ko man kasu. Adama na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ tɛ̃ nge mɛ na raa Yuuba sɔ̃ɔwa, mi na dɔɔ i ǹ kpɛ̃ i da mi. 34 Wooda kpaa na bɛɛ wɛ̃ɛmɔ, i kĩanɔ. I de i kĩru sɔ̃ɔsina nge mɛ na bɛɛ kĩru sɔ̃ɔsi. 35 Iǹ n kĩanɛ, baawure u ko n yɛ̃ ma i sãawa nɛn bwãabu. 36 Simɔɔ Piɛɛ u nùn bikia u nɛɛ, Yinni, mana a dɔɔ. Yesu u nùn wisa u nɛɛ, mi na dɔɔ a ǹ kpɛ̃ a man swĩima tɛ̃, adama ǹ n sosi kaa man swĩima mi. 37 Piɛɛ u nùn bikia u nɛɛ, Yinni, mban sɔ̃ na na ǹ kpɛ̃ n nun swĩi mi tɛ̃. Domi na sɔɔru sãa n ka nɛn wãaru wɛ̃ wunɛn sɔ̃. 38 Yesu u nùn bikia u nɛɛ, a sɔɔru sãa a ka wunɛn wãaru wɛ̃ nɛn sɔ̃? Ka gem na nun sɔ̃ɔmɔ, goo dɔɔ gu ka sere swĩ kaa man siki nɔn ita. 1 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i ku wurura. I Gusunɔ naanɛ dokeo kpa i maa man naanɛ doke. 2 Wãa yee dabina nu wãa nɛn Baaban yɛnuɔ. N wee na dɔɔ mi, n bɛɛ wãa yerun sɔɔru kua. ǹ kun sãa mɛ, na ǹ daa bɛɛ sɔ̃ɔmɔ. 3 Nà n wãa yee ten sɔɔru kua na kpa, kon kpam wurama n bɛɛ sua n ka da nɛn tiin mi. Mi na wãa kpa sa n wãa mi sannu. 4 I ru swaa yɛ̃ kɔ mi na dɔɔ. 5 Tomaa u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni, sa ǹ yɛ̃ mi a dɔɔ. Amɔna sa ko n ka min swaa yɛ̃. 6 Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna na swaa, nɛna na gem, nɛna na wãaru, goo sari wi u koo da Baaban mi ma n kun mɔ saa nɛn min di. 7 Bɛɛ iǹ n daa man yɛ̃, i ko n maa nɛn Baaba yɛ̃. Saa tɛ̃n di i nùn gia, i maa nùn wa. 8 Filipu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni a sun Baaba wi sɔ̃ɔsio, n den tura mɛ. 9 Yesu u nɛɛ, miǹn di na ka bɛɛ wãa n tɛ, ka mɛ, a ǹ man gie Filipu? Baawure wi u gesi man wa u maa Baaba wawa. Amɔna a ka gerua a nɛɛ, n bɛɛ Baaba sɔ̃ɔsio. 10 A ǹ naanɛ doke ma na wãa Baaba sɔɔ, Baaba maa wãa nɛ sɔ̃ɔ? Gari yi na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, na ǹ gerumɔ ka nɛn tiin yiiko. Baaba wi u wãa nɛ sɔɔ, wiya u win sɔmburu mɔ̀. 11 I gesi naanɛ dokeo ma na wãa Baaba sɔɔ, ma Baaba maa wãa nɛ sɔɔ. ǹ kun mɛ, i naanɛ dokeo sɔma ye na kuan sɔ̃. 12 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baawure wi u man naanɛ doke, sɔma ye na mɔ̀, yeya yɛ̃ro koo maa ko. U koo mam sɔma ko ye ya yeni kere domi na dɔɔ nɛn Baaban mi. 13 Na kon maa bɛɛ gãanu baanire kua ni i gesi kana ka nɛn yĩsiru, kpa bu ka Baaba wɔlle sua saa Biin min di. 14 Iǹ n gãanu kana ka nɛn yĩsiru, kon bɛɛ ni kua. 15 Yesu u nɛɛ, iǹ n man kĩ i nɛn wooda mɛm nɔɔwɔ. 16 Kon Baaba kana, u koo bɛɛ Dam Kɛ̃ɔ kpao wɛ̃ wi u ko n ka bɛɛ wãa sere ka baadommaɔ. Wiya sãa Hunde gemgii. 17 Handuniagibu ba ǹ kpɛ̃ bu nùn mwa yèn sɔ̃ ba ǹ nùn waamɔ, mɛya ba ǹ maa nùn yɛ̃. Adama bɛɛ i nùn yɛ̃, domi u wãa ka bɛɛ, u kon maa wãa bɛɛn baawure sɔɔ. 18 Na ǹ bɛɛ derimɔ goberu. Kon kpam wurama bɛɛn mi. 19 N tie fiiko ye handuniagibu ba ǹ maa ka man wasi, adama bɛɛ i ko man wa. Yèn sɔ̃ na wasi, bɛɛ i ko n maa wasi. 20 Dɔma teya i ko n yɛ̃ ma na wãa nɛn Baaba sɔɔ ma bɛɛ i wãa nɛ sɔɔ, ma na maa wãa bɛɛ sɔɔ. 21 Wi u nɛn wooda mwa, ma u ye mɛm nɔɔwa, wiya u man kĩ. Wi u man kĩ, nɛn Baaba koo nùn kĩa. Nɛn tii kon maa yɛ̃ro kĩa, kpa n nùn tii sɔ̃ɔsi. 22 Yudasi, n ǹ mɔ wi ba ra nɛɛ Isikariɔtu, u bikia u nɛɛ, Yinni, amɔna kaa sun wunɛn tii sɔ̃ɔsisina handuniagibu ba kun ka nun wa. 23 Ma Yesu u nùn wisa u nɛɛ, baawure wi u man kĩ u koo nɛn gari mɛm nɔɔwa. Nɛn Baaba u koo nùn kĩa, nɛ ka nɛn Baaba sa ko maa na yɛ̃ron mi kpa su bɛsɛn wãa yeru ko wi sɔɔ. 24 Wi u kun man kĩ, u ǹ maa nɛn gari mɛm nɔɔwammɛ. Gari yi i nua, n ǹ nɛgii, yi sãawa Baabagii wi u man gɔrima. 25 Na bɛɛ yeni kpuro sɔ̃ɔmɔ tɛ̃ ye na ka bɛɛ wãa. 26 Adama Hunde Dɛɛro, Dam kɛ̃ɔ wi, wi Baaba koo gɔrima ka nɛn yĩsiru, wiya u koo bɛɛ baayere keu sɔ̃ɔsi, u koo maa bɛɛ ye kpuro yaayasia ye na bɛɛ sɔ̃ɔwa. 27 Bɔri yɛnda na bɛɛ deria, nɛn bɔri yɛnda na bɛɛ wɛ̃ɛmɔ. Na ǹ bɛɛ tu wɛ̃ɛmɔ nge mɛ handunia ya ra wɛ̃. I ku wurura, i ku maa nanda. 28 Bɛɛ i nua nge mɛ na bɛɛ sɔ̃ɔwa ma na doonɔ, adama kon kpam wurama bɛɛn mi. Iǹ n daa man kĩ i ko n nuku dobu mɔ ye na ka dɔɔ Baaban mi, domi nɛn Baaba u yiiko mɔ u man kere. 29 Na bɛɛ gãa ninin gari sɔ̃ɔmɔ tɛ̃, nu sere koora. Nù n koora kpa i ka man naanɛ doke. 30 Na ǹ maa kpɛ̃ n ka bɛɛ gari dabinu ko domi handunian wirugii u sisi. U ǹ dam mɔ nɛ sɔɔ, 31 adama kpa handuniagibu ba n ka yɛ̃ ma na Baaba kĩ, na maa kpuro mɔ̀ nge mɛ Baaba u man yen wooda wɛ̃. I seewo su doona. 1 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna resɛm dãa mɛro, nɛn Baabawa gbaa yɛ̃ro. 2 Nɛn kãasa baayere ye ya ku ra binu ma, yera u ra bure u kɔ̃. Kãasa baayere ye ya ra binu ma, u ra ye sɔmɛwa kpa yen marum mu ka sosi. 3 Bɛɛ i dɛɛra kɔ gari yin saabu yi na bɛɛ sɔ̃ɔwa. 4 I de i n ka man maninɛ, na kon maa ka bɛɛ manina. Nge mɛ kãasa ya ǹ kpɛ̃ yu ka tii binu ma, ma n kun mɔ ya ka dãa mɛro maninɛ, mɛya maa bɛɛn tii, i ǹ kpɛ̃ i binu ma, iǹ kun ka man maninɛ. 5 Nɛna resɛm dãa mɛro, bɛɛya yen kãasi. Wi u ka man maninɛ ma na ka nùn maninɛ, wiya u koo bii dabinu ma, domi nɛn sariru i ǹ kpɛ̃ i gãanu ganu ko. 6 Baawure wi u kun ka man maninɛ, ba koo nùn wunawa bu kɔ̃ nge kãasi kpa u dɛrura. Yen biru ba koo kãasi yi mɛnna bu dɔ̃ɔ doke, kpa yi dɔ̃ɔ mwa. 7 Bɛɛ iǹ n ka man maninɛ ma nɛn gari yi wãa bɛɛ sɔɔ, i bikio ye i kĩ, na kon bɛɛ kua. 8 Iǹ n bii dabinu mara ya koo nɛn Baaba bɛɛrɛ wɛ̃. Nge mɛya i ko maa sɔ̃ɔsi ma nɛn bwãaba i sãa. 9 Nge mɛ Baaba man kĩ, nge mɛya na maa bɛɛ kĩ. I yɔ̃ ro nɛn kĩru sɔɔ. 10 Nge mɛ na nɛn Baaban wooda mɛm nɔɔwa ma na wãa win kĩru sɔɔ, nge mɛya iǹ n nɛn wooda mɛm nɔɔwa, i ko n wãa nɛn kĩru sɔɔ. 11 Na bɛɛ yeni sɔ̃ɔwa kpa nɛn nuku dobu bu n ka wãa bɛɛ sɔɔ, kpa bɛɛn nuku dobu bu ka yibu. 12 Nɛn wooda wee, i kĩanɔ nge mɛ na bɛɛ kĩ. 13 Goo ù n win wãaru wɛ̃ win bɔrɔban sɔ̃ kĩrun saabu, kĩi te, ta ǹ saara mɔ. 14 Nɛn bɔrɔbara bɛɛ i sãa iǹ n mɔ̀ ye na bɛɛ yiire. 15 Na ǹ maa bɛɛ sokumɔ yobu yèn sɔ̃ yoo ku ra n yɛ̃ ye win yinni u mɔ̀. Adama na bɛɛ sokumɔ bɔrɔba, yèn sɔ̃ gãanu baanire ni na nua nɛn Baaban min di niya na bɛɛ sɔ̃ɔwa. 16 N ǹ mɔ bɛɛya i man gɔsa, nɛna na bɛɛ gɔsa. Na maa bɛɛ wuna nɛnɛm kpa i da i binu ma ni nu koo tɛ. Kpa gãanu baanire ni bɛɛ i kana nɛn Baaban mi ka nɛn yĩsiru, u bɛɛ wɛ̃. 17 Ye na bɛɛ yiiremɔ wee, i kĩanɔ. 18 Yesu maa nɛɛ, handuniagibu bà n bɛɛ tusa, i n yɛ̃ ma nɛna ba gbia ba tusa. 19 Bɛɛ iǹ n daa sãan na handuniagibu, handunia ya ko n bɛɛ kĩwa nge yegibu. Adama na bɛɛ gɔsa handunia ye sɔɔn di, i ǹ maa sãa yegibu, yen sɔ̃ na handuniagiba bɛɛ tusa. 20 I gari yi yaayo yi na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa na nɛɛ, yoo ku ra win yinni kere. Bà n man nɔni sɔ̃ɔwa ba koo maa bɛɛ nɔni sɔ̃. Bà n nɛn gari mɛm nɔɔwa ba koo maa bɛɛgii mɛm nɔɔwa. 21 Adama yeni kpurowa ba koo bɛɛ kua nɛn yĩsirun sɔ̃, domi ba ǹ yɛ̃ro yɛ̃ wi u man gɔrima. 22 Nà kun daa nɛ, na ka bu gari kue, ba ǹ daa taarɛ mɔ. Adama tɛ̃ ba ǹ maa gafara mɔ. 23 Wi u man tusa u maa nɛn Baaba tusawa. 24 Nà kun daa sɔma kue ben suunu sɔɔ ye goo kun koore, ba ǹ daa taarɛ mɔ. Adama tɛ̃, ba sɔma ye wa kɔ, ma ba sun tusa nɛ ka nɛn Baaba. 25 Nge mɛya n sãa kpa gari yi ba yorua woodan tirerɔ yi ka koora, yi yi nɛɛ, "Ba man tusa, ba ǹ ten wiru ka naasu yɛ̃." 26 Adama Dam Kɛ̃ɔ, Hunde gemgii wi, u sisi saa nɛn Baaban min di. Kon bɛɛ nùn gɔriama ka Baaba win yĩsiru, kpa u bɛɛ nɛn areru diiya. 27 Bɛɛ i ko maa nɛn areru di, domi i wãa ka nɛ sannu saa toren di. 1 Yeni kpurowa na bɛɛ sɔ̃ɔwa kpa i ku ra ka biru wura. 2 Ba koo bɛɛ gira saa mɛnnɔ yerun di. Saa ya mam sisi ye baawure wi u bɛɛ goomɔ u ko n tamaa u Gusunɔ sɔmburu kuammɛwa. 3 Ba koo bɛɛ yabu yeni kua yèn sɔ̃ ba ǹ Baaba gie, ba ǹ maa man gie. 4 Adama na bɛɛ gãa nini sɔ̃ɔmɔwa, dɔma te nin saa ya tura kpa i ka yaaya ma na raa bɛɛ nu sɔ̃ɔre. Yesu maa nɛɛ, na ǹ daa bɛɛ gãa nini sɔ̃ɔwa saa yellun di yèn sɔ̃ na wãa ka bɛɛ sannu. 5 Adama tɛ̃ na dɔɔ wi u man gɔriman mi. Goo maa sari bɛɛ sɔɔ wi u man bikia mi na dɔɔ. 6 Adama yèn sɔ̃ na bɛɛ yeni sɔ̃ɔwa, bɛɛn gɔ̃ ru ga sankira too. 7 Ka mɛ, na bɛɛ gem sɔ̃ɔmɔ, bɛɛn arufaaniwa nà n da, domi nà kun de, Dam Kɛ̃ɔ wi, u ǹ sisi bɛɛn mi. Adama nà n da kon bɛɛ nùn gɔriama. 8 ù n tunuma, wiya u koo de handuniagibu bu tubu ye n sãa toraru ka ye n sãa gem ka maa Gusunɔn siribu. 9 U koo bu taarɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ ba ǹ man naanɛ doke. 10 U koo bu sɔ̃ɔsi ma gem wãa nɛ sɔɔ ye na ka dɔɔ Baaban mi, ma ba ǹ maa man wasi. 11 U koo maa de bu siribu tubu yèn sɔ̃ Gusunɔ u handunia yenin wirugii siri kɔ. 12 Na maa gãa dabinu mɔ n ka bɛɛ sɔ̃, adama nu bɛɛ kere gina. 13 Sanam mɛ Hunde gemgii wi, u tunuma wiya u koo bɛɛ kpara i ka gem kpuro gia. U ǹ koo gari gere ka win tiin yiiko. Ye u nua, yeya u koo gere, u koo maa bɛɛ sɔ̃ ye ya sisi. 14 Wiya u koo man bɛɛrɛ wɛ̃, domi u koo nɛgia nɔ, kpa u bɛɛ ye nɔɔsia. 15 Kpuro ye Baaba u mɔ nɛgia. Yen sɔ̃ na na gerua ma Hunde u koo nɛgia nɔ, kpa u bɛɛ ye nɔɔsia. 16 Yesu bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ǹ n sosi fiiko i ǹ maa man wasi. ǹ n maa kpam sosi fiiko, i ko man wa. 17 Ma win bwãabu gabu ba bikianamɔ, mba yen tubusianu ye u sun sɔ̃ɔmɔ, ǹ n sosi fiiko sa ǹ maa nùn wasi, ǹ n maa kpam sosi fiiko sa ko nùn wa. Mba maa yen tubusianu ye u nɛɛ u dɔɔ win Baaban mi. 18 Ba bikianamɔ mba ǹ n sosi fiikon tubusianu. Ba nɛɛ, sa ǹ yɛ̃ yèn gari u mɔ̀. 19 Yesu u gia ma ba kĩ bu nùn gãanu bikia. Yen sɔ̃ na u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na nɛɛ yaa, ǹ n sosi fiiko i ǹ man wasi, ǹ n maa kpam sosi fiiko i ko man wa. Gari yiniwa i bikianamɔ bɛɛn suunu sɔɔ ro? 20 Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, i ko swĩ, i ko kpasa wɔri ko, adama handuniagibu ba koo yɛ̃ɛri. Bɛɛn nukura koo sankira, adama bɛɛn nuku sankiranu koo gɔsira nuku dobu. 21 Sanam mɛ tɔn kurɔ u yiire u ra n nɔni swãaru mɔ domi win saa ya tura. Adama sanam mɛ u win bii mara, u ku ra maa nɔni swãa te yaaye nuku dobun sɔ̃ ye u ka tɔnu mara handunia sɔɔ. 22 Mɛya n maa sãa bɛɛn mi. Tɛ̃, bɛɛ i nuku sankiranu mɔ, adama kon kpam bɛɛ wa, ma bɛɛn nukura koo dora. Goo maa sari wi u koo kpĩ u bɛɛ nuku doo bi mwaari. 23 Saa ye, yà n tunuma, i ǹ ko man gãanu ganu bikia. Ka geema na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, baayere ye i Baaba kana ka nɛn yĩsiru, u koo bɛɛ kɛ̃. 24 Sere ka tɛ̃ i ǹ gãanu ganu kanɛ ka nɛn yĩsiru. I bikio, i ko wa, kpa bɛɛn nuku dobu bu ka yibu. 25 Yesu maa bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yeni kpurowa na bɛɛ sɔ̃ɔwa ka mɔndu. Adama saa ya sisi ye na ǹ maa bɛɛ gari sɔ̃ɔmɔ ka mɔndu, kon bɛɛ Baaban gari sɔ̃ wa kpasasa. 26 Saa ye, yà n tunuma, i ko Baaba kana ka nɛn yĩsiru. Na ǹ maa gerumɔ ma kon nùn kana bɛɛn sɔ̃, 27 domi Baaban tii u bɛɛ kĩ. U bɛɛ kĩ yèn sɔ̃ i man kĩ, i maa naanɛ doke ma na weewa Gusunɔn min di. 28 Na yarimawa saa Baaban min di, na na handuniaɔ. Tɛ̃ na handunia derimɔ na dɔɔ nɛn Baaban mi. 29 Win bwãaba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, tɛ̃ra a re sun gari sɔ̃ɔwa kpasasa, n ǹ ka mɔndu. 30 Tɛ̃ sa gia ma a baayere kpuro yɛ̃, n ǹ maa mɔ goo u nun gãanu bikia. Yenin sɔ̃ na sa naanɛ doke ma Gusunɔn min diya a yarima. 31 Ma Yesu u bu bikia u nɛɛ, tɛ̃ i naanɛ doke? 32 I laakari koowo, saa ya sisi ya mam tunuma kɔ ye ba koo ka bɛɛ kpuro yarinasia, baawure u ka da win yɛnuɔ. I ko man deri nɛ turo, adama na ǹ wãa nɛ turo yèn sɔ̃ Baaba u wãa ka nɛ. 33 Yabu yeniwa na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa kpa i n ka bɔri yɛndu mɔ nɛ sɔɔ. Handunia ye sɔɔra i ko nɔni swãaru wa, adama i ku mwia kpana, na handunia kamia kɔ. 1 Ye Yesu u gari yi gerua u kpa, u win nɔni seeya wɔllɔ u nɛɛ, Baaba, saa ya tura. A nɛ wunɛn Bii wɔlle suo, kpa n maa nun wɔlle sua. 2 Domi a man yiiko wɛ̃ tɔmbu kpuron wɔllɔ, kpa n ka be a man wɛ̃ kpuro wãaru wɛ̃ te ta ku ra kpe. 3 Wãaru te ta ku ra kpe tera mini, tɔmbu bu ka nun gia, wunɛ Gusunɔ turo, kpa bu maa man gia nɛ Yesu Kirisi wi a gɔrima. 4 Na nun wɔlle sua tem mɛ sɔɔ, na maa sɔmbu te wiru go te a man yiire. 5 Baaba, na nun kanamɔ, a de na n yiiko mɔ tɛ̃ wunɛn bɔkuɔ, nge mɛ na raa mɔ ka wunɛ sannu ba sere handunia taka kua. 6 Na tɔn be wunɛn yĩsiru giasia be a man wɛ̃ handunia ye sɔɔ. Wunɛgiba ba raa sãa, ma a man bu wɛ̃. Ba maa wunɛn gari mɛm nɔɔwa. 7 Tɛ̃ ba yɛ̃ ma gãanu kpuro ni a man wɛ̃, saa wunɛn min diya nu na. 8 Domi na bu gari yi wɛ̃ yi a man sɔ̃ɔwa, ba maa yi mwa. Ma ba gia sãa sãa ma saa wunɛn min diya na yara, ba maa naanɛ doke ma wuna a man gɔrima. 9 Na bu kanaru kuammɛ n ǹ mɔ handuniagibu. Tɔn be a man wɛ̃, beya na kanaru kuammɛ yèn sɔ̃ wunɛgiba ba sãa. 10 Nɛgibu kpuro ba sãawa wunɛgibu ma wunɛgibu kpuro ba maa sãa nɛgibu, nɛn yiiko maa sɔ̃ɔsira be sɔɔ. 11 Tɛ̃ na sisi wunɛn mi. Na ǹ ko na n maa wãa handunia sɔɔ, adama beya ba ko n wãa handunia ye sɔɔ. Baaba Dɛɛro, a bu beruo ka wunɛn yĩsi te a man wɛ̃n dam, kpa ba n ka sãa tia, nge mɛ nɛ ka wunɛ sa sãa tia. 12 Sanam mɛ na wãa ka be, na bu berua ka wunɛn yĩsi te a man wɛ̃n dam. Na bu kɔ̃ su, ma be sɔɔ baa tɔn turo goo kun kam kue ma n kun mɔ kam kooren bii, kpa Gusunɔn gari yi ka koora. 13 Tɛ̃ na sisi wunɛn mi. Yeniwa na gerumɔ handunia ye sɔɔ, kpa ba n ka nuku dobu yiba nɛn sɔ̃. 14 Na bu wunɛn gari wɛ̃, ma handuniagiba bu tusa yèn sɔ̃ ba ǹ sãa handuniagibu, nge mɛ nɛn tii na ǹ sãa handuniagii. 15 Na ǹ nun kanamɔ a ka bu wuna handunia sɔɔn di, adama na nun kanamɔwa a bu kɔ̃ suo tɔn kɔ̃ so win sɔ̃. 16 Ba ǹ sãa handuniagibu nge mɛ nɛn tii na ǹ sãa handuniagii. 17 A tii bu wunɔ nɛnɛm ka wunɛn gem gari. Wunɛn gari gema. 18 Nge mɛ a man gɔrima handuniaɔ, mɛya na maa bu gɔra handunia sɔɔ. 19 Ben sɔ̃ na na nun nɛn tii wɛ̃ kpa ben tii bu maa ka ko wunɛgibu ka gem. 20 N ǹ mɔ beni tɔnawa na kanaru kuammɛ, adama ka maa be ba koo naanɛ doke ben garin saabu. 21 Na kanamɔwa be kpuro ba n ka sãa tia. Nge mɛ wunɛ Baaba a wãa nɛ sɔɔ, ma na maa wãa wunɛ sɔɔ, a de bu ko tia bɛsɛ sɔɔ. Kpa handuniagibu bu ka naanɛ doke ma wuna a man gɔrima. 22 Yiiko ye a man wɛ̃, yeya na maa bu wɛ̃, kpa ba n ka sãa tia nge mɛ nɛ ka wunɛ sa sãa tia. 23 Nɛ na wãa be sɔɔ, wuna a maa wãa nɛ sɔɔ, kpa bu ka ko tia mam mam. Kpa handunia yu ka gia ma wuna a man gɔrima, a maa bu kĩ nge mɛ a man kĩ. 24 Baaba, na kĩ be a man wɛ̃ ba n wãa nɛn mi, mi na wãa, kpa ba n nɛn yiiko mɛɛra ye a man wɛ̃, domi a man kĩ ba sere handunia taka kua. 25 Baaba gemgii, handuniagiba kun nun yɛ̃, adama nɛ na nun yɛ̃, ma beni ba tuba ma wuna a man gɔrima. 26 Na bu wunɛn yĩsiru giasia, mɛya kon kpam bu tu giasiam sosi, kĩi te a man kĩa ta n ka wãa be sɔɔ, kpa na n maa wãa be sɔɔ. 1 Sanam mɛ Yesu u kana te kua u kpa, u yara ka win bwãabu sannu ba da daa tora gaan guruɔ ye ba ra soku Sedoroni. Batuma gaa wãa mi, yè sɔɔ u dua ka win bwãabu. 2 Yudasi, win dɔmɛ, u yam mi yɛ̃ domi Yesu ka win bwãabu ba ra raa mɛnnɛ mi nɔn dabiru. 3 Yen sɔ̃ na Yudasi u da mi ka tabu kowobu ka sãa yerun kɔ̃ sobu be yãku kowo tɔnwerobu ka Falisiba ba nùn wɛ̃. Ba ben tabu yãnu nɛni, ka fitilakunu ka wĩi bɔnnun dɔ̃ɔ. 4 N deema Yesu u yɛ̃ kɔ ye n koo nùn ko kpuro, yen sɔ̃ na u susi u bu bikia u nɛɛ, wara i kasu. 5 Ma ba nùn wisa ba nɛɛ, Yesu Nasarɛtigiiwa sa kasu. Yesu u nɛɛ, nɛna mi. Yudasi, win dɔmɛ, u yɔ̃ mi, ka be sannu. 6 Ye Yesu u nɛɛ, nɛna mi, ma ba dɛsira ba wɔruka. 7 Yesu u kpam bu bikia u nɛɛ, wara i kasu. Ma ba nɛɛ, Yesu Nasarɛtigiiwa sa kasu. 8 Yesu u nɛɛ, na raa bɛɛ sɔ̃ɔwa kɔ ma nɛna mini. ǹ n nɛn na i kasu, i de beni bu doona. 9 U yeni gerua kpa gari yi u raa gerua yi ka koora ye u nɛɛ, baa tɔn turo kun kam kue be Baaba u nùn wɛ̃ sɔɔ. 10 Sanam mɛ, Simɔɔ Piɛɛ u win takobi nɛni ma u ye woma u ka yãku kowo tɔnweron yoo sɔ̃ ra u win soo nɔm geuguu bura. Yoo win yĩsira Maliku. 11 Ma Yesu u Piɛɛ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a wunɛn takobi wesio yen kararɔ. Na ǹ kon ka nɔni swãaru tɛmana te nɛn Baaba u man yiire? 12 Sanam mɛya tabu kowobu ka ben wirugii ka Yuuban sãa yerun kɔ̃ sobu ba Yesu mwa ba nùn bɔkua 13 ma ba gbia ba ka nùn da Anin mi. Ani u sãawa Kaifan dokiri, Kaifa wiya u maa sãa yãku kowo tɔnwero wɔ̃ɔ ge sɔɔ. 14 Kaifa wiya u raa Yuuba bwisi kã ma n arufaani mɔ tɔn turo u ka tɔmbu gbiiya. 15 Simɔɔ Piɛɛ ka bɔ̃ɔ goo ba Yesu swĩi. N deema yãku kowo tɔnwero wi, u bɔ̃ɔ wi yɛ̃ sãa sãa, ma bɔ̃ɔ wi, u ka Yesu dua sannu yãku kowo tɔnweron yɛnun yaaraɔ. 16 Adama Piɛɛ u yɔ̃ ra tɔɔwɔ yɛnu kɔnnɔwɔ. Ma bɔ̃ɔ wi yãku kowo tɔnwero u yɛ̃ mi, u yarima u ka wɔndia kɔnnɔ kɔ̃ so geruna, ma u Piɛɛ duusia. 17 Ma wɔndia wi u kɔnnɔ kɔ̃ su mi, u Piɛɛ bikia u nɛɛ, wunɛ, a ǹ maa sãa durɔ win bwãabun turo? Piɛɛ u nɛɛ, aawo. 18 Ma yobu ka sãa yerun kɔ̃ sobu ba yɔ̃ dɔ̃ɔ gɛ̃ɛn bɔkuɔ yi ba sɔ̃ rua woorun sɔ̃ ba wɔ̃ su. Piɛɛ u da u maa yɔ̃ mi, ba wɔ̃ su sannu. 19 Ma yãku kowo tɔnwero u Yesu win bwãabun gari bikia, ka ye u tɔmbu sɔ̃ɔsimɔ. 20 Ma Yesu u nùn wisa u nɛɛ, na ka baawure gari kua batuma sɔɔ. Na nɛn keu sɔ̃ɔsiru kpuro kuawa mɛnnɔ yenu sɔɔ ka maa sãa yerɔ, mi Yuuba kpuro ba ra mɛnnɛ. Na ǹ gãanu ganu gerua asiri sɔɔ. 21 ǹ n mɛn na, mban sɔ̃ na a man gari bikiamɔ. Be ba nɛn gari nua, a ben tii bikio ye na bu sɔ̃ɔwa. Beya ba yɛ̃ ye na gerua. 22 Ye Yesu u yeni gerua u kpa, yera sãa yerun kɔ̃ so turo wi u nùn yɔ̃ re, u Yesu baara so, ma u nɛɛ, yãku kowo tɔnwerowa a kãka a gari wisimɔ mɛ? 23 Ma Yesu u nùn wisa u nɛɛ, ǹ n gari kɔ̃ sin na na gerua, a yi geruo baawure u nɔ. ǹ n maa gem na na gerua, mban sɔ̃ na a man soomɔ. 24 Ma Ani u dera ba nùn bɔkua ba ka da Kaifa, yãku kowo tɔnweron mi. 25 Saa ye sɔɔ, Simɔɔ Piɛɛ u yɔ̃ mi, u dɔ̃ɔ wɔ̃ su. Ma ba nùn bikia ba nɛɛ, wunɛ maa, a ǹ sãa durɔ win bwãabun turo? Adama Piɛɛ u gari yi siki u nɛɛ, aawo fa. 26 Yãku kowo tɔnweron yoo turo, wiǹn soo teu Piɛɛ u buran dusi, u nùn bikia u nɛɛ, na ǹ daa nun wa ka wi batuma ye sɔɔ? 27 Piɛɛ u kpam siki u nɛɛ, aawo. Yera yande goo dɔɔ ga swĩ. 28 Saa Kaifan min di ba ka Yesu da tem yɛ̃ron siri yerɔ. N deema buru buru yam sãrera. Be ba sãa Yuuba ba ǹ wure bu du siri yeru mi, kpa bu ku raa ko disigibu. Domi ba kĩ bu Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ baka ten yaa dibu di. 29 Yen sɔ̃ na Pilati u yarima u bu deema, ma u bu bikia u nɛɛ, tora teren bwesera i durɔ wi waasi. 30 Ba nɛɛ, ù kun kɔ̃ sa kue, sa ǹ daa ka nùn sisi su nun nɔma bɛria. 31 Pilati u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛn tii i nùn mɔɔ, kpa i nùn siri ka bɛɛn tiin wooda. Ma Yuuba ba nɛɛ, sa ǹ yen dam mɔ su ka tɔnu go. 32 Nge mɛya Yesun gari yi koora yiǹ sɔɔ u sɔ̃ɔsi gɔɔ wiǹn bweseru u koo gbi. 33 Pilati u kpam dua siri yerɔ, ma u Yesu soka u nùn bikia u nɛɛ, wuna Yuuban sunɔ? 34 Ma Yesu u nùn bikia u nɛɛ, wuna a ka tii yeni bikiamɔ? Nge gaba nun nɛn gari sɔ̃ɔwawa. 35 Pilati u nɛɛ, nɛ Yuuwa? Wunɛn bweseru ka yãku kowo tɔnweroba ba man nun nɔmu sɔndia. Mba a kua. 36 Yesu u nɛɛ, nɛn bandu ta ǹ sãa handunia migiru. Tà n sãan na handunia migiru, nɛn bwãabu ba koo sanna kpa bu ku Yuuba man nɔmu sɔndia. Adama nɛn banda kun sãa handunia migiru. 37 Ma Pilati nùn bikia u nɛɛ, ǹ n man na, a sãawa sunɔ. Yesu u nùn wisa u nɛɛ, wunɛn tii a mam gerumɔ ma na sãa sunɔ. Na na handunia sɔɔ, ba man marawa n ka gem areru di. Baawure wi u sãa gemgii, wiya nɛn gari nɔɔmɔ. 38 Pilati u nùn bikia u nɛɛ, mba ba ra soku gem. Gari yin biru Pilati u kpam yarima u da Yuuban mi, ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna kun toraru garu wa durɔ wi sɔɔ. 39 Adama i komaru garu mɔ te kon ka bɛɛ pirisɔm turo kara Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru sɔɔ. I kĩ n bɛɛ Yuuban sunɔ kara? 40 Ma be kpuro ba gbãsukumɔ ka dam ba mɔ̀, aawo sa ǹ durɔ wi kĩ, Barabawa sa kĩ. N deema gbɛnɔwa Baraba wi, u sãa. 1 Sanam mɛya Pilati u Yesu mwa, ma u dera ba nùn so ka som kpaka. 2 Ma tabu kowobu ba sãki tundu bɔkana ba ka nùn sina furɔ kua ba doke win wirɔ. Ba maa nùn gurumusu swãabu sebusia. 3 Kiri kiri kpa bu nùn susi bu nɛɛ, Yuuban sunɔ, fɔɔ baasira. Ma ba nùn baari soomɔ. 4 Ma Pilati u kpam maa yarima u tɔn wɔru ge sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i swaa dakio. Wee, kon bɛɛ durɔ wi yarama kpa i ka gia ma na ǹ toraru garu wa wi sɔɔ. 5 Yesu u yarima u sãkin furɔ, ka maa gurumusu swãabu ge doke. Pilati u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, durɔ wi wee. 6 Sanam mɛ yãku kowo tɔnwerobu ka sãa yerun kɔ̃ sobu ba nùn wa, ma ba gbãsukum wɔri ba nɛɛ, a nùn kpareo, a nùn kpareo dãa bunanaru sɔɔ. Pilati u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛn tii i nùn mɔɔ kpa i nùn kpare dãa bunanaru wɔllɔ ka bɛɛn tii. Domi nɛ na kun toraru garu wa wi sɔɔ. 7 Ma Yuuba ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, sa wooda gaa mɔ ye ya gerumɔ bu nùn go yèn sɔ̃ u win tii nɛɛ Gusunɔn Bii. 8 Ye Pilati u gari yi nua, win bɛrum sosi. 9 Ma u kpam ka Yesu wura siri yerɔ, u nùn bikia u nɛɛ, man diya a na. Adama Yesu kun nùn wisa baa nɔn teeru. 10 Ma Pilati u nùn bikia u nɛɛ, nɛna a ǹ ka sere gari mɔ̀? A ǹ yɛ̃ ma na dam mɔ n ka nun kara, na maa dam mɔ n ka nun kpare dãa bunanaru sɔɔ? 11 Ma Yesu u nùn wisa u nɛɛ, a ǹ dam gam mɔ nɛ sɔɔ bà kun nun mɛ wɛ̃ wɔllun di. Yen sɔ̃ na wi u man nun nɔmu sɔndia, win taarɛ ya wunɛgia kere. 12 Ye Pilati u yeni nua yera u hania sosi u ka Yesu kara. Adama Yuuba ba gbãsukunu bɔbia ba nɛɛ, à n durɔ wi kara, a ǹ maa tem yɛ̃ro kĩ. Domi baawure wi u win tii kua sunɔ u sãawa tem yɛ̃ron yibɛrɛ. 13 Ye Pilati u gari yi nua, u ka Yesu yarima, ma u sina siri kowon sin yerɔ te ta wãa yam mɛ sɔɔ, mɛ ba sokumɔ Kpee turaru. Miya ba maa sokumɔ Gabata ka Heberum. 14 N tie sɔ̃ɔ teeru bu sere Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru ko, nge sɔ̃ɔ wii wɔllun saka. Ma Pilati u Yuuba sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛn sunɔ wee. 15 Ma Yuuba ba gbãsuka wɔllɔ, i ka nùn doo, i ka nùn doo, i nùn kpareo dãa bunanaru wɔllɔ. Ma Pilati u bu bikia u nɛɛ, amɔ ro! I kĩ n bɛɛn sunɔ kpare dãa bunanaru wɔllɔ? Ma yãku kowo tɔnweroba nùn wisa ba nɛɛ, bɛsɛ sa ǹ sunɔ goo mɔ ma n kun mɔ tem yɛ̃ro. 16 Sanam mɛya Pilati u bu Yesu nɔmu sɔndia bu ka nùn kpare dãa bunanaru wɔllɔ. Ma ba Yesu mwa ba ka doona. 17 Ma Yesu u win tiin dãa bunanaru sua u ka da sere aye ten mi, te ta ka wii koko weenɛ, adama ka Heberum ba ra yam mi sokuwa Gɔɔgɔta. 18 Miya ba nùn kpare dãa bunanaru wɔllɔ. Ba maa tɔn durɔbu yiru gabu kpare turo nɔm dwarɔ, turo nɔm geuɔ, ma Yesu wãa ben suunu sɔɔ. 19 Ma Pilati u yorua u mani dãa bunana ten wɔllɔ. Yora ye, ya nɛɛ, Yesu Nasarɛtigii, Yuuban sunɔ. 20 Yuuba dabira ba yora ye gara domi mi ba Yesu kpare n ǹ ka wuu toma. Ma ba ye yorua ka Heberum, ka Gɛrɛkim, ka maa Latɛm. 21 Ma Yuuban yãku kowo tɔnwerobu ba Pilati sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, a ku yore Yuuban sunɔ, adama a yoruo, u nɛɛ wiya Yuuban sunɔ. 22 Ma Pilati u nɛɛ, ye na yorua na yoruawa. 23 Sanam mɛ tabu kowobu ba Yesu kpare ba kpa, ba win yãnu bɔnu kua suba nnɛ, tabu kowo ben baawure sube teeru, ba maa win yabe bakaru sua. Yabe te, ta ǹ yina mɔ, ba tu wesawa yaberu. 24 Ma tabu kowo be, ba geruna ba nɛɛ, bu ku raa te gĩa, adama bu de bu tu tɛtɛ toosi kpa bu wa wigiru ta koo ko. Nge mɛya Gusunɔn gari yi koora yi yi nɛɛ, "Ba nɛn yãnu bɔnu kua ben tii tiinɛ sɔɔ. Ma ba nɛn yaberu tɛtɛ toosi." Nge mɛya tabu kowo be, ba kua. 25 N wee, Yesun mɛro, ka win mɛron wɔnɔ, ka Maari Kopan kurɔ, ka sere Maari Madalagii, ba yɔ̃ Yesun dãa bunanarun bɔkuɔ. 26 Yesu u win mɛro wa mi, ka bɔ̃ɔ wi u kĩ ba yɔ̃ ba karinɛ, ma u win mɛro sɔ̃ɔwa u nɛɛ, kurɔ wunɛ, wunɛn bii wee mi. 27 U maa bɔ̃ɔ wi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wunɛn mɛro wee mi. Saa dɔma ten diya bɔ̃ɔ wi, u ka nùn wa win tiin yɛnuɔ. 28 Yen biru, sanam mɛ Yesu u gia ma gari yi kpuro yi wiru goora yi kpa, Gusunɔn gari yi ka koora, u nɛɛ, nim nɔru ga man mɔ̀. 29 Wekeru gara wãa mi, te ta tam mɔmmɔm yiba. Ma ba swɛɛsu wasa tam mɔmmɔm mɛ sɔɔ, ba bɛri isɔpun dɛkaɔ ba ka susi win nɔɔwɔ. 30 Sanam mɛ Yesu u tam mɔmmɔm mɛ denda u nɛɛ, n kpa. Yera u tuka, u win tii yɔ̃ su, ma u sariru kua. 31 Dɔma teya Yuuba ba Pilati bikia u de bu durɔ ben kɔ̃ ri bɔɔku be ba go mi, kpa bu goo ni sarasia dãa bunanarun di. Ba yeni bikia yèn sɔ̃ n tie sɔ̃ɔ teeru bu ka ben tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru di, ba ǹ maa kĩ goo ni, nu n wãa dãa bunanaru wɔllɔ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugii te sɔɔ, domi tɔ̃ɔ bakarun tii tiiwa. 32 Yen sɔ̃ na tabu kowobu ba da ba gbiikoon kɔ̃ ri bɔɔka ka maa yirusegii be ba kpare ka Yesu sannu. 33 Adama sanam mɛ ba tura Yesun mi, ba deema u gu kɔ, ba ǹ maa win kɔ̃ ri bɔɔka. 34 Adama tabu kowobun turo u Yesu yaasa sɔka win yɛ̃saɔ, ma yande yɛm ka nim mu yara. 35 Wi u ye wa, u yen seeda di, win seeda ye, gema. U yɛ̃ kam kam ma geeya u gerumɔ, kpa bɛɛ i maa ka naanɛ doke. 36 Yeniwa ya kua kpa Gusunɔn gari yi ka koora yi yi nɛɛ, "Baa win kuku teeru, ta ǹ kɔsiramɔ." 37 Gusunɔn gari maa nɛɛ, "Ba koo nùn mɛɛri wi ba sɔka." 38 Yen biru Yosɛfu Arimategii u Pilati Yesun goru kana. Yosɛfu wi, u sãawa Yesun bɔ̃ɔ, adama asiri sɔɔwa yèn sɔ̃ u Yuuban bɛrum mɔ. Ma Pilati u wura. Yen sɔ̃ na Yosɛfu u da u Yesun goru sua u ka doona. 39 Nikodɛmu wi u raa da Yesun mi wɔ̃ kuru u Yosɛfu yɔ̃ siri. Ma u turare bwesenu yiru, miru ka aloɛsi nɛni ye ya tura kilo tɛnan saka. 40 Durɔ be yiru ba Yesun goru sua ma ba tu bekuru wukiri ka turare sannu. Domi nge mɛya Yuuba ba ra ka ben goru sike. 41 N deema batuma gaa ya wãa mi ba Yesu kparen bɔkuɔ. Siki wɔru kperuguu gaga wãa mi, batuma ye sɔɔ, gè sɔɔ ba ǹ goo sikure. 42 Miya ba Yesu kpĩ domi yen sisira sãawa tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru. Siki te, ta maa wãa turuku mi. 1 Alusuma buu sɔ̃ nu buru buru yellu, sanam mɛ yam kun sãram kpa, Maari Madalagii u da sikiru mi. Ma u wa ba kpee te sua saa siki ten kɔnnɔn di. 2 Ma u duka da Simɔɔ Piɛɛn mi, ka bɔ̃ɔ win mi, wi Yesu u kĩ, u bu sɔ̃ɔwa ma ba Yinni sua saa sikiru min di, u ǹ maa yɛ̃ mi ba nùn kpĩ. 3 Sanam mɛya Piɛɛ ka bɔ̃ɔ wi, ba yara ba da sikiru mi. 4 Ma be yiru ba duki da sannu, adama bɔ̃ɔ wi, u duka u Piɛɛ gbiiri, ma u gbia u tura sikiru mi. 5 U yãara u tende siki te sɔɔ, ma u bekuru wa ta yii, adama u ǹ due. 6 Yera Simɔɔ Piɛɛ wi u sisi biruɔ u tura mi ma u dua siki te sɔɔ. U maa beku te wa ta yii, 7 ka yasa ye ba raa ka win wiru bɔkua. Adama yasa ye, ya ǹ yii ka beku te sannu, ya kuruawa bee tia. 8 Sanam mɛya bɔ̃ɔ wi u raa gbia u tura sikiru mi, u maa dua. U wa, ma u naanɛ doke. 9 Gusunɔn gari kun daa bu yeeri gina yi yi gerua ma u koo se gɔrin di. 10 Ma bwãa be, ba gɔsira ba da ben yɛnuɔ. 11 Adama Maari u yɔ̃ tɔɔwɔ siki ten bɔkuɔ u sumɔ. Sanam mɛ u sumɔ u yãara u tende siki ten sɔɔwɔ. 12 Ma u wɔllun gɔradoba yiru wa ba yãa kpikinu doke ba sɔ̃ mi Yesun goru ta raa kpĩ, ben turo wiru gia, turo maa naasu gia. 13 Ma ba nùn bikia ba nɛɛ, kurɔ wunɛ, mba n kua a ka sumɔ. Ma u bu wisa u nɛɛ, ba nɛn Yinni suawa saa minin di, na ǹ maa yɛ̃ mi ba nùn kpĩ. 14 Sanam mɛ u yeni gerua u kpa, u sĩira ma u Yesu wa u yɔ̃ mi. Adama u ǹ gie ma Yesuwa. 15 Yesu u nùn bikia u nɛɛ, kurɔ wunɛ, mba n kua a ka sumɔ. Wara a kasu. Kurɔ wi, u tamaa yam min kɔ̃ sowa. Yera u nɛɛ, tɔnwero, ǹ n wunɛn na a nùn sua, a man sɔ̃ɔwɔ mi a nùn kpĩi, kpa n da n nùn sua min di. 16 Ma Yesu u nɛɛ, Maari. Yera u sĩira, ma u gerua ka Heberum u nɛɛ, Raboni. Yen tubusiana, keu sɔ̃ɔsio. 17 Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a ku man baba, domi na ǹ gina de nɛn Baaban mi wɔllɔ. Adama a doo nɛn bwãabun mi, a bu sɔ̃ ma na dɔɔ Gusunɔn mi, wi u sãa nɛ ka bɛɛn Baaba, u maa sãa nɛ ka bɛɛn Yinni. 18 Ma Maari Madalagii u da u bwãa be sɔ̃ɔwa ma u Yinni wa, sere Yinni u nùn gari yini sɔ̃ɔwa. 19 Alusuma buu gen yoka, bwãa be, ba mɛnna ma ba gamboba bɛri Yuuban bɛrum sɔ̃. Miya Yesu u da u bu yɔ̃ re ben suunu sɔɔ. Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, alafia ya n wãa ka bɛɛ. 20 Ye u yeni gerua u kpa, u bu win nɔma ka win yɛ̃sa sɔ̃ɔsi. Bwãa ben nukura dora ye ba Yinni wa. 21 Ma Yesu u kpam bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, alafia ya n wãa ka bɛɛ. Nge mɛ Baaba u man gɔrima nge mɛya nɛ na maa bɛɛ gɔra. 22 Ye u yeni gerua u kpa, yera u bu wɛ̃sie ma u nɛɛ, i Hunde Dɛɛro mɔɔ. 23 Iǹ n goo nùn win toraru suuru kua u koo ten suuru wa. Iǹ n maa goon toraru suuru kobu yina ta ko n yɛ̃ro wãasiwa. 24 Tomaa, bwãabu wɔkura yiru yen turo, wi ba ra maa nɛɛ Sika, u ǹ daa wãa ka be sanam mɛ Yesu u na ben mi. 25 Bwãa be ba tie ba nùn sɔ̃ɔwa ma ba Yinni wa. Tomaa u bu wisa u nɛɛ, ma n kun mɔ u kurum bora wa Yinnin nɔma sɔɔ, ma u kun win niki bia doke mi kurum daa wãa, kpa u win nɔmu doke Yinnin yɛ̃saɔ, u ǹ naanɛ dokemɔ. 26 Sɔ̃ɔ nɔɔba itan biru bwãa be, ba maa mɛnnɛ sannu dirɔ. Tomaa wãa be sɔɔ. Ba gamboba bɛri adama Yesu u na u bu yɔ̃ re ben suunu sɔɔ ma u nɛɛ, alafia ya n wãa ka bɛɛ. 27 Sanam mɛya u Tomaa sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a nɛn nɔma mɛɛrio kpa a wunɛn niki bia doke ye sɔɔ. A wunɛn nɔmu dɛmiama a doke nɛn yɛ̃saɔ. A naanɛ dokeo a ku maa ko gɔ̃ rusu yirugii. 28 Tomaa u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔ nɛn Yinni. 29 Yesu u nùn bikia u nɛɛ, a naanɛ doke yèn sɔ̃ a man waamɔ? Doo nɔɔrugiba be ba kun man wa, ba ka naanɛ doke. 30 Sɔm maamaakigii dabina Yesu maa kua win bwãabun nɔni biru ni ba kun yorua tire teni sɔɔ. 31 Adama gari yiniwa ba yorua kpa i ka naanɛ doke ma Yesuwa Kirisi wi, Gusunɔn Bii, kpa naanɛ doke binin saabu i n wãaru mɔ te ta ku ra kpe win yĩsirun sɔ̃. 1 Yen biru Yesu u kpam win bwãabu tii sɔ̃ɔsi Tiberian daa burerun bɔkuɔ. Wee nge mɛ u tii sɔ̃ɔsi. 2 Simɔɔ Piɛɛ ka Tomaa wi ba ra nɛɛ Sika, ka Nataniɛli Galilen Kanagii, ka Sebeden bibu, ka win bwãabu gabu yiru, be kpurowa ba wãa sannu. 3 Simɔɔ Piɛɛ u be ba tie sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u susure dɔɔ. Ma ba nɛɛ, ben tii ba koo ka nùn da. Ma ba yara yande ba goo dua ba doona. Adama ba ǹ gãanu ganu mwɛ wɔ̃ ku te sɔɔ. 4 Ye yam sãrɔ Yesu u yɔ̃ daarun goorɔ, adama bwãa be, ba ǹ yɛ̃ Yesuwa. 5 Ma Yesu u bu bikia u nɛɛ, aluwaasi bɛɛ, i ǹ gãanu mwɛ baa fiiko? Ma ba nɛɛ, aawo. 6 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i bɛɛn yãakororu kɔ̃ɔwɔ goo gen nɔm geuɔ, i ko gãanu wa mi. Ba kua mɛ, ma ba kpana bu tu gawa swɛ̃ɛ dabirun sɔ̃. 7 Ma bɔ̃ɔ wi Yesu u kĩ, u Piɛɛ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinniwa. Ye Simɔɔ Piɛɛ u nua ma Yinniwa, yera u win yaberu pɔra sie domi basiwa u raa wãa mi. Ma u sure nim sɔɔ goon di. 8 Adama bwãa be ba tie ba ka goo na daarun bɔ̃ɔwɔ ba ben yãakororu gawe, ta swɛ̃ɛ yiba. Be ka daarun bɔ̃ɔn tondam kun kere gɔm soonu goobu (200). 9 Ye ba sara temɔ ma ba dɔ̃ɔ gɛ̃ɛ wa, swɛ̃ɛ wãa yin wɔllɔ, ka maa pɛ̃ɛ. 10 Ma Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu swɛ̃ɛ gɛɛ tama yi ba go tɛ̃ ge. 11 Simɔɔ Piɛɛ u goo dua ma u yãakoro te gawa temɔ te ta swɛ̃ɛ bɛkɛ yiba. Yin geera sãa wunaa weeru ka wɔkura ita. Baa mɛ yi ka dabi mɛ, yãakoro te, ta ǹ gɛ̃ɛre. 12 Yesu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, i na i sɔndu wuna. Baa bwãa ben turo kun kãka u nùn bikie wara u sãa, domi ba yɛ̃ ma Yinniwa. 13 Yesu u da u pɛ̃ɛ sua ma u bu wɛ̃. Mɛya u maa kua ka swɛ̃ɛ yi. 14 Yeniwa nɔn itase ye Yesu u tii win bwãabu sɔ̃ɔsi saa miǹn di u seewa gɔrin di. 15 Ye ba sɔndu wuna ba kpa, Yesu u Simɔɔ Piɛɛ bikia u nɛɛ, Simɔɔ, Yohanun bii, a man kĩ n beni kpurogiru kere? Ma u nɛɛ, Yinni, a yɛ̃ ma na nun kĩ. Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a nɛn yãa binu nɔɔrio. 16 Yesu u kpam nùn bikia nɔn mɛɛruse, Simɔɔ, Yohanun bii, a man kĩ? Ma u nɛɛ, Yinni, a yɛ̃ ma na nun kĩ. Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a nɛn yãanu kparo. 17 Yesu kpam wure u nùn bikia nɔn itase, Simɔɔ, Yohanun bii, a man kĩ? Ma Piɛɛn nukura sankira yèn sɔ̃ u nùn bikia nɔn itase u nùn kĩ. Ma u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Yinni, a baayere yɛ̃, a yɛ̃ kam kam ma na nun kĩ. Ma Yesu u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a nɛn yãanu nɔɔrio. 18 Geema na nun sɔ̃ɔmɔ, sanam mɛ a sãa aluwaasi, a ra raa ka wunɛn tii kpaka sɛ̃ke, kpa a da mi a kĩ. Adama sanam mɛ a tɔkɔ kua kaa wunɛn nɔma dɛmiawa kpa goo u nun wunɛn kpaka sɛ̃ka u ka nun da mi a ǹ kĩ. 19 Ka gari yiya Yesu u sɔ̃ɔsi gɔɔ wiǹn bweseru Piɛɛ u koo ka Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃. Ye u yeni gerua u kpa ma u nɛɛ, a man swĩiyɔ. 20 Yen biru Piɛɛ u sĩira ma u wa ben biruɔ bɔ̃ɔ wi Yesu u kĩ, u wee. Bɔ̃ɔ wiya, u raa Yinni gballi yaa dibun sanam ma u nùn bikia wara koo nùn dɔmɛ. 21 Sanam mɛ Piɛɛ u bɔ̃ɔ wi wa u Yesu bikia u nɛɛ, Yinni, durɔ wini maa ni? 22 Yesu u nùn wisa u nɛɛ, nà n kĩ n de u n wãa sere n kpam ka wurama, mba n nun wa. Wunɛ, a gesi man swĩiyɔ. 23 Yen sɔ̃ na gari yi, yi nɔɔra naanɛ dokeobu sɔɔ ma bɔ̃ɔ wi, u ǹ gbimɔ. Adama Yesu u ǹ gerua ma u ǹ gbimɔ, u gesi geruawa ù n kĩ u de u n wãa sere u kpam ka wurama, mba n nùn wa. 24 Bɔ̃ɔ wiya u yenin areru dimɔ, wiya u maa tire teni yorua, sa maa yɛ̃ ma win areru geema. 25 Gãa dabinu ganu maa wãa ni Yesu u kua. Bà n ni kpuro yorua tia tia, na ǹ tamaa handunia kpuro sɔɔ bu yen ayeru wa mi ba koo tire ni kpuro doke ni ba koo ra yore. 1 Teofiru nɛgii, nɛn tire gbiikiru sɔɔ na kpuro yorua ye Yesu u kua ka ye u keu koosia saa miǹn di u win sɔmburu torua 2 sere u ka wura Gusunɔ wɔllɔ, ye u win gɔro be u gɔsa wooda wɛ̃ u kpa ka Hunde Dɛɛron dam. 3 Sɔ̃ɔ weeru win tiin gɔɔn biru, u win tii bu sɔ̃ɔsi nɔn dabiru. Sɔ̃ɔsi bi, bu sãa seeda ye ya kun sika mɔ ma u wasi. Ba nùn wa, u maa bu Gusunɔn bandun gari tubusia. 4 Sɔ̃ɔ teeru, sanam mɛ Yesu u ka bu dimɔ sannu, u bu sɔ̃ɔwa bu ku raa doona Yerusalɛmun di, adama bu sina bu win Baaban nɔɔ mwɛɛru ma, tèn gari u raa bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, 5 Yohanu u raa tɔmbu batɛmu kua ka nim, adama sɔ̃ɔ mɛɛ te sɔɔ, Hunde Dɛɛrowa ba koo ka bɛɛ batɛmu ko. 6 Ma be ba mɛnnɛ mi, ba nùn bikia ba nɛɛ, Yinni saa yeni sɔɔra kaa wunɛn bandu swĩi Isireliɔ? 7 U bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ǹ bɛɛn baa i n ka tɔ̃ ru yɛ̃ ǹ kun mɛ saa ye Gusunɔ Baaba u yii ka win tiin yiiko. 8 Adama i ko i dam mwa sanam mɛ Hunde Dɛɛro u dua bɛɛ sɔɔ. I ko n sãa nɛn seeda diobu Yerusalɛmuɔ, ka Yudea kpuro sɔɔ, ka maa Samariɔ, ka sere sere tem nɔrɔ. 9 Ye Yesu u gari yi gerua u kpa, ba nùn mɛɛra u suara wɔllɔ, ma guru wira nùn berua ben wuswaaɔ. 10 Nge mɛ ba nùn mɛɛra swee u doonɔ wɔllɔ, yera suaru sɔɔ tɔn durɔbu yiru gabu be ba yabe kpikinu sebua, ba bu kure. 11 Ba nɛɛ, bɛɛ Galilegibu mban sɔ̃ na i yɔ̃ i wɔllu mɛɛra. Yesu wi, wi u suara wɔllɔ bɛɛn min di, u koo kpam wurama nge mɛ i wa u dɔɔ wɔllɔ. 12 Sanam mɛya gɔro be, ba gɔsirama Yerusalɛmuɔ saa guu ten wɔllun di te ba ra soku Olifi, te ta wãa kilo tian saka wuu bɔkɔ gen min di. 13 Ye ba Yerusalɛmu dua, ba da gidambisa yen wɔllɔ, mi ba raa wãa. Piɛɛ wãa mi, ka Yohanu ka Yakɔbu ka Andere ka Filipu ka Tomaa ka Baatelemi ka Mateu ka Yakɔbu Alufen bii ka Simɔɔ wi u win tem gari kĩ ka Yudu Yakɔbun bii. 14 Ka gɔ̃ ru teuwa tɔn be kpuro ba ra n mɛnnɛ ba n kanaru mɔ̀ ka tɛmanabu ka kurɔbu gabu ka Maari Yesun mɛro ka maa Yesun wɔnɔbu. 15 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru naanɛ dokeoba kpam mɛnna. Ben geera dɔɔ nge wunaa teeru, ma Piɛɛ u seewa u yɔ̃ ra ben suunu sɔɔ u nɛɛ, 16 nɛgibu, Gusunɔn gari yi ǹ koo ko yi kun koore, yi Hunde Dɛɛro u gerua saa Dafidin nɔɔ sɔɔn di Yudasin sɔ̃, wi u kua durɔ ben swaa gbio be ba Yesu mwa. 17 Yudasi wi, u raa sãa bɛsɛn turo, u raa maa nɔmu mɔ bɛsɛn sɔmburu sɔɔ. 18 Gobi yi u wa win kom kɔ̃ sum sɔ̃ mi, u ka yi tem dwa, ma u wɔruma u kibari u kura, ma win nuki kpuro yara. 19 Tɔmbu kpuro be ba wãa Yerusalɛmuɔ ba gari yi nua. Yen sɔ̃, ben barum sɔɔ ba tem mɛ soka Akedama. Yĩsi ten tubusiana, tem yɛmgim. 20 Domi ba yorua Dafidin womusun tirerɔ ba nɛɛ, "A de win wãa yeru tu ko bansu. Goo u ku maa sina mi." Ba maa yorua, "A de goo u ko win kɔsire sɔmburu sɔɔ." 21 ǹ n mɛn na, n weenɛ su Yudasin kɔsire gɔsi, u n sãa Yinni Yesun seebu gɔrin din seeda dio ka bɛsɛ sannu. N weenɛ yɛ̃ro wi, u n sãa ben turo be ba sun swĩi sanam mɛ Yesu u ka sun wãa, saa miǹn di Yohanu u nùn batɛmu kua sere u ka wura wɔllɔ. 23 Ma ba durɔbu yiru gabu gɔsa, ben turon yĩsira Yosɛfu, wi ba mɔ̀ Baasaba, ǹ kun mɛ Yusitu, yirusen yĩsira Matiasi. 24 Ma ba kanaru kua ba nɛɛ, Yinni wunɛ wi a tɔmbu kpuron gɔ̃ rusu yɛ̃, a sun sɔ̃ɔsio wi a gɔsa wunɛn gɔro be yiru ye sɔɔ u ka sɔmbu te sua te Yudasi u deri u wigiru doona. 26 Ma ba tɛtɛ toba ma Matiasi u tɛtɛ di ma ba nùn doke gɔrobu wɔkura tia yen wuuru sɔɔ. 1 Yen biru, sanam mɛ Pantikotin tɔ̃ ra tura, naanɛ dokeobu kpuro ba mɛnnɛ sannu yãatem. 2 Suaru sɔɔ ba kukiribu nua bi bu na saa wɔllun di nge woo damguu, ma bu dii te kpuro yiba mi ba sɔ̃. 3 Bin biru ba gãanu wa nge dɔ̃ɔ yari yi tɛria, ma yi sina baawuren wirɔ. 4 Be kpuro be ba wãa mi, ba Hunde Dɛɛro yiba, ma ba ka barum tukum gari mɔ̀, nge mɛ Hunde Dɛɛro bu nɔɔ kã. 5 Sanam mɛ, Yuu gabu be ba Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ ba wãa Yerusalɛmuɔ. Ba nawa tem baamɛren di. 6 Ye ba kukiri bi nua, tɔn dabira mɛnna. Ma ba biti soora gem gem, yèn sɔ̃ ben baawure u win tiin barum nua saa naanɛ dokeobun nɔɔn di. 7 Biti bu mwa n banda, ma ba nɛɛ, nɛɛ yaa, tɔn be ba gari mɔ̀ mi, be kpuro ba ǹ sãa Galilegibu ro? 8 Amɔna n ka kua bɛsɛn baawure u ka nɔɔmɔ ba ka win barum gari mɔ̀. 9 Sa na saa Paatin di ka Mɛdi ka Elamu, saa Mɛsopotami ka Yudea ka Kapadosin di ka Pontu ka Asi, 10 saa Firigin di ka maa Panfili, saa Egibitin di ka maa Libin beran di ye ya wãa Sirɛnin bɔkuɔ, bɛsɛn gaba maa na saa Romun di. Gabu Yuuba, gabu maa be ba gɔsira Yuuba, 11 gaba na saa Keretin di ka maa Daarububan tem. Ka mɛ, bɛsɛ kpuro sa nɔɔmɔ ba gerumɔ ka bɛsɛn tiin barum gãa baka ni Gusunɔ u kua. 12 Ma ba biti soora n sara, ba bikiana ba nɛɛ, mba yenin tubusianu. 13 Adama gabu ba bu yaakoru mɔ̀ ba nɛɛ, tama tɔn be, ba nɔra. 14 Yera Piɛɛ u seewa ka gɔrobu wɔkura tia ye sannu u gbãra tɔn wɔru ge sɔɔ u nɛɛ, bɛɛ Yudeagibu ka bɛɛ kpuro, bɛɛ be i wãa Yerusalɛmuɔ i man swaa dakio, kpa i n yɛ̃ ma 15 tɔn beni ba ǹ tam nɔra nge mɛ i gerumɔ. Domi bururun kɔba nɔɔba nnɛwa sa wãa mi. 16 Adama ye i waamɔ buru teni, yera ye Gusunɔn sɔmɔ Yoɛli u raa gerua. 17 U nɛɛ, "Gusunɔ u nɛɛ, yeniwa kon ko sanam dãakim sɔɔ. Kon nɛn Hunde doke tɔmbu kpuro sɔɔ. Bɛɛn bii tɔn durɔbu ka tɔn kurɔbu, ba koo Gusunɔn gari gere. Bɛɛn aluwaasiba ba ko n kãsinu waamɔ, kpa bɛɛn durɔ tɔkɔnu nu n dosusu mɔ̀. 18 Sanam mɛ sɔɔ, kon nɛn Hunde doke nɛn sɔm kowobu sɔɔ tɔn durɔbu ka tɔn kurɔbɔ, kpa bu Gusunɔn gari gere. 19 Kon gãa maamaakiginu sɔ̃ɔsi wɔllɔ, ka maa yĩrenu temɔ, nge yɛm ka dɔ̃ɔ ka dɔ̃ɔ wiisu. 20 Sɔ̃ɔ koo tĩra kpa suru u swɛ̃ra nge yɛm, sere Yinnin tɔ̃ɔ te, tu ka na, tɔ̃ɔ nanumgii te. 21 Adama baawure wi u Yinnin yĩsiru soka dɔma te, u koo faaba wa." 22 I gari yi swaa dakio, bɛɛ Isireliba. Yesu Nasarɛtigiin gariya na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ, wi Gusunɔ u bɛɛ giasia sɔm damginu sɔɔ, ka sɔm maamaakigia ye u kua bɛɛn suunu sɔɔ, saa win min di nge mɛ bɛɛn tii i yɛ̃. 23 Durɔ wi, wi ba bɛɛ nɔmu sɔndia, nge mɛ Gusunɔ u bwisika u himba kua, i dera tɔn kɔ̃ soba nùn dãa bunanaru kpare ba go. 24 Adama Gusunɔ u nùn wɔra gɔɔn wahalan nɔmun di ye u ka nùn seeya gɔrin di. Gɔɔ kun kpĩa u nùn nɛnua win dam sɔɔ. 25 Win gari wee yi Dafidi u yorua. U nɛɛ, "Na Yinni Gusunɔ waamɔ baadomma. U wãa nɛn nɔm geuɔ kpa n ku ka wurura. 26 Yen sɔ̃ na nɛn gɔ̃ ru ga do. Ma na gari gerumɔ ka nuku dobu. Mɛya maa nɛn wasi koo wɛ̃ra bɔri yɛndu sɔɔ. 27 Domi a ǹ nɛn hunde derimɔ gɔribun wãa yerɔ. Mɛya maa a ǹ derimɔ wunɛgii wi u naanɛ mɔn wasi yi kɔ̃ si. 28 A man wãarun swɛɛ sɔ̃ɔsi. Nà n maa wãa ka wunɛ, ko na n nuku dobu yiba." 29 Nɛgibu, i de n bɛɛ sɔ̃ nɔni ka nɔni ma Dafidi bɛsɛn baaba u gu, ma ba nùn sikua. Win sikira maa wãa bɛsɛn suunu sɔɔ sere ka gisɔn gisɔ. 30 Adama yèn sɔ̃ u sãa Gusunɔn sɔmɔ ma u yɛ̃ ma Gusunɔ u nùn nɔɔ mwɛɛru kua ka bɔ̃ ri u nɛɛ, u koo ra win sikadobu gagu, Kirisi, sinasia win sina kitarɔ, 31 yen sɔ̃, Kirisi win seebu gɔrin diwa u ka yã ye u nɛɛ, ba ǹ nùn derimɔ gɔribun wãa yerɔ, win wasi kun maa kɔ̃ simɔ. 32 Kirisi wiya Gusunɔ u seeya gɔrin di. Bɛsɛ kpurowa sa sãa yen seeda diobu. 33 Ba nùn sua u da Gusunɔn nɔm geuɔ, ma u Hunde Dɛɛro mwa Gusunɔ Baaban mi wiǹn nɔɔ mwɛɛru ba kua. Ma u sun nùn wɛ̃. Yera ye i waamɔ ka ye i nɔɔmɔ tɛ̃. 34 Domi Dafidin tii u ǹ de Gusunɔ wɔllɔ, adama u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u nɛn Yinni sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a sinɔ nɛn nɔm geuɔ, 35 sere n ka nun wunɛn yibɛrɛba taarea." 36 Yen sɔ̃ na n weenɛ Isireliba ba n yɛ̃ kam kam ma Yesu wi, wi bɛɛ i kpare dãa bunanaru wɔllɔ, Gusunɔ u nùn kua Yinni ka maa Kirisi. 37 Ye tɔn be, ba yeni nua, ben gɔ̃ rusu bu taarɛ wɛ̃, ma ba Piɛɛ ka gɔro be ba tie bikia ba nɛɛ, bɛsɛgibu, mba sa ko ko. 38 Piɛɛ u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ kpuro, i bɛɛn gɔ̃ ru gɔsio, i batɛmu ko ka Yesu Kirisin yĩsiru, i ka bɛɛn toranun suuru wa. I ko maa Gusunɔn kɛ̃ru mwa te ta sãa Hunde Dɛɛro wi. 39 Domi nɔɔ mwɛɛ te, ta sãawa bɛɛ ka bɛɛn bibugiru ka be kpurogiru be ba wãa n toma, be Gusunɔ bɛsɛn Yinni u koo soku win mi. 40 Ka kpam gari dabina Piɛɛ u bu seeda diiya ma u bu dam kã u nɛɛ, i tii wunɔ tɛ̃n tɔn kɔ̃ sobun min di kpa i faaba wa. 41 Be ba win gari wura ba bu batɛmu kua. Ma tɔmbu nɔrɔbun suba itan (3.000) saka sosi naanɛ dokeobun wuurɔ dɔma te. 42 Ma ba ra n gɔrobun keu swaa daki, ba nɔɔ tia sãa, ba ra n mɛnnɛ, ba yaa dibu dimɔ ka maa Yinnin dĩa domaruginu, ba ra n maa kanaru mɔ̀ sannu. 43 Bɛrum baawure mɔ̀, domi gɔro be, ba maamaaki dabinu ka sɔm damginu mɔ̀. 44 Naanɛ dokeobu kpuro ba wãa sannu yãatem ma ba ben gãa mɔru kua tia. 45 Ba ben tem ka ben dukia dɔrikiramɔ, ma ba yen gobi bɔnu mɔ̀ nge mɛ n ka baawure weenɛ. 46 Tɔ̃ɔ baatere ba ra mɛnnɛ sãa yerɔ. Ba ra n maa Yinnin dĩa domaruginu ka maa yaa dibu dimɔ sannu yɛnu ka yɛnu ka nuku dobu, murafiti sariru sɔɔ. 47 Ba ra n Gusunɔ siaramɔ, ma tɔmbu kpuro ba ka bu nɔnu geu mɛɛra. Tɔ̃ɔ baatere Yinni u ra n be ba faaba wa sosimɔwa naanɛ dokeobu sɔɔ. 1 Sɔ̃ɔ teeru, Piɛɛ ka Yohanu ba dɔɔ sãa yerɔ yokan kɔba ita, kanarun saa. 2 N deema ba maa ka durɔ goo dɔɔ mi, wi ba mara ka yɛmɔru. Ba ra nùn yiwa sãa yerun kɔnnɔwɔ ge ba mɔ̀ Burɔ, u n ka bara mɔ̀ sanam mɛ tɔmba duɔ. 3 Ye u Piɛɛ ka Yohanu wa ba duɔ sãa yerɔ u bu bara koosi. 4 Piɛɛ ka Yohanu ba nùn nɔni girari, ma Piɛɛ nɛɛ, a sun mɛɛrio. 5 Ma u bu mɛɛra tii yèn sɔ̃ u gãanu yĩiyɔ ben mi. 6 Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, na ǹ gobi mɔ, adama kon nun wɛ̃ ye na mɔ. Ka Yesu Kirisi Nasarɛtigiin yĩsira na nun sɔ̃ɔmɔ, a seewo a sĩ. 7 Ma u durɔ win nɔm geu nɛnua, u ka nùn seeya. Mii mii durɔ win naasu ka win naa wĩinu dam kua. 8 U yɔ̃ɔwa u sura ma u sanum wɔri u sãa yeru dua ka be sannu, u sĩimɔ u yɔ̃ɔkumɔ u Gusunɔ siaramɔ. 9 Tɔmbu kpuro ba nùn wa u sĩimɔ u Gusunɔ siaramɔ. 10 Ye ba tuba ma bara kowo wi u raa sɔ̃ sãa yerun kɔnnɔwɔ ge ba mɔ̀ Burɔ, wiya mi, ba biti soora n sara ye n nùn kooran sɔ̃. 11 Tɔmbu kpuro ba duki da ka biti sãa yerun bee tiaɔ ye ba ra soku Salomɔɔn kɔbɛ, mi yɛmɔ wi, u wãa u Piɛɛ ka Yohanu nɛni. 12 Ye Piɛɛ bu wa, u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ Isireliba, mban sɔ̃ na i biti soore i sun mɛɛra mɛ. I tamaa sãa bɛsɛn tiin dam, ǹ kun mɛ bɛsɛn daa gea ya dera durɔ wi, u sĩimɔ? 13 Aburahamu ka Isaki ka Yakɔbu be ba sãa bɛsɛn sikadoba, Gusunɔ ben Yinni u win sɔmɔ Yesu kua yiikogii, wi i tem yɛ̃robu nɔmu sɔndia, ma i nùn yina Pilatin wuswaaɔ, baa mɛ Pilati u raa gɔ̃ ru doke u nùn yɔ̃ su. 14 Adama bɛɛ i nùn yina wi, wi u sãa tɔn dɛɛro ka gemgii, ma i Pilati bikia u bɛɛ tɔn gowo kara. 15 I wãarun yɛ̃ro go, adama Gusunɔ u nùn seeya gɔrin di, ma bɛsɛ sa sãa yen seeda diobu. 16 Yesu win yĩsiru ka naanɛ dokebu yĩsi te sɔɔ, yera n durɔ wi bɛkia wi i wa, i tuba mi. Geema, naanɛ dokebu Kirisi sɔɔ biya bu durɔ wi bwãa dobu wɛ̃ bɛɛ kpuron wuswaaɔ. 17 Tɛ̃, nɛgibu na yɛ̃ ma ye bɛɛ i kua mi, i ye kuawa yɛ̃ru sariru sɔɔ, mɛya maa bɛɛn wirugibu. 18 Nge mɛya gari yi, yi koora yi Gusunɔ u kpara yellun di win sɔmɔbu kpuron nɔɔ sɔɔn di u nɛɛ, ma win wi u gɔsa u ǹ koo ko u kun nɔni sɔ̃ɔre. 19 Yen sɔ̃, i gɔ̃ ru gɔsio i gɔsira Gusunɔn mi, u ka bɛɛn toranu wuna, 20 kpa Yinni u sun wɛ̃ra geebu wɛ̃ saa win min di, kpa u kpam Yesu gɔrima wi ba kua bɛɛn Mɛsi. 21 Tilasiwa Yesu wi, u n wãa wɔllɔ sere saa yu ka turi gãanu kpuro nu ka wurama nge yellu, nge mɛ Gusunɔ u gerua yellun di win sɔmɔ dɛɛrobun min di. 22 Domi Mɔwisi u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u koo bɛɛ sɔmɔ goo seeya bɛɛn bweserɔ nge wi. Ye u koo bɛɛ sɔ̃ kpuro i ye swaa dakio. 23 Baawure wi u kun sɔmɔ win gari swaa daki, ba koo nùn wuna Gusunɔn tɔmbun suunu sɔɔn di bu nùn kpeerasia." 24 Mɛya maa Samuɛli ka Gusunɔn sɔmɔ be ba na win biruɔ, be kpurowa ba saa yenin gari gerua. 25 Bɛɛya Gusunɔn sɔmɔbun tubi diobu, i maa bɔnu mɔ nɔɔ mwɛɛ te sɔɔ, te Gusunɔ u bɛɛn sikadoba kua, ye u Aburahamu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "Handunian bwesenu kpuro nu koo domaru wa saa wunɛn bweserun di." 26 Bɛɛya Gusunɔ u gbia u win sɔm kowo seeya, ma u nùn gɔra, u ka bɛɛn baawure gɔsia win kom kɔ̃ sum di, kpa u bɛɛ domaru kua. 1 Nge mɛ Piɛɛ ka Yohanu ba ka tɔn be gari mɔ̀, yãku kowobu ba tunuma ka sãa yerun kɔ̃ sobun tɔnwero ka maa Sadusiba. 2 Ba mɔru bara yèn sɔ̃ gɔro be, ba tɔmbu keu sɔ̃ɔsimɔ ba Yesun seebu gɔrin di kparamɔ bi bu sɔ̃ɔsimɔ ma tɔmba koo se gɔrin di. 3 Yen sɔ̃ na ba bu mwa ba bɛrisi pirisɔm sɔɔ sere sisiru, domi yoka kua kɔ. 4 Adama tɔn dabinu be ba gari yi nua ba naanɛ doke. Ma ben geera sosi sere ba kua tɔnu nɔrɔbun suba nɔɔbun (5.000) saka. 5 Yen sisiru wuun wirugibu ka guro gurobu ka maa wooda yɛ̃robu ba mɛnna Yerusalɛmuɔ. 6 Ba mɛnna ka yãku kowo tɔnwero wi ba ra nɛɛ Ani ka maa Kaifa ka Yohanu ka Alesandu ka be kpuro be ba sãa yãku kowo tɔnwerobun bweseru. 7 Ba gɔro be yɔ̃ rasia ben wuswaaɔ ma ba bu bikiam wɔri ba nɛɛ, ka weren yiikowa nge ka yĩsi terà i ka yeni kua. 8 Sanam mɛya Piɛɛ wi u Hunde Dɛɛro yiba u bu wisa u nɛɛ, bɛɛ wirugibu ka guro gurobu, 9 iǹ n sɔm geerun gari bikiamɔ te sa yɛmɔ kua ka nge mɛ u ka bɛkura, 10 n weenɛ bɛɛ kpuro ka maa Isireliba kpuro i n yɛ̃ ma durɔ wi i waamɔ u yɔ̃ bɛɛn wuswaaɔ, u bɛkurawa mam mam ka Yesu Kirisi Nasarɛtigiin yĩsirun dam, wi i kpare dãa bunanaru wɔllɔ ma Gusunɔ nùn seeya gɔrin di. 11 Yesu wiya, kpee te bɛɛ banɔbu i yina, ma ta kua gani gɔmburun dam. 12 Faabagii goo sari ma n kun mɔ wi. Domi Gusunɔ kun maa tɔmbu yĩsiru garu wɛ̃ handunia sɔɔ te ba koo soku bu ka faaba wa. 13 Sanam mɛ ba gia ma Piɛɛ ka Yohanu ba sãawa bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛbu, ba ǹ maa keu kue, ben wɔrugɔra bu biti kua, ma ba tuba ma ba raa wãa ka Yesu sannu. 14 Ye ba durɔ wi u bɛkura wa u yɔ̃ ka Piɛɛ ka Yohanu sannu, ba ǹ fɛɛ wa bu gari gɛɛ gere. 15 Yen sɔ̃ na ba bu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, bu yario mɛnnɔ yee ten min di. Ye ba yara, be ba wãa mi, ba wesiana 16 ba nɛɛ, mba sa ko ka durɔ be ko. Domi Yerusalɛmugibu kpuro ba yɛ̃ ma ba sɔm damgii bakaru kua, sa ǹ kpɛ̃ su ye siki. 17 Adama su bu gerusi su nɛɛ, bu ku raa maa goo gãanu sɔ̃ ka yĩsi te, kpa gari yi, yi ku maa kparara tɔmbun suunu sɔɔ. 18 Yera ba kpam bu soka ma ba bu yinari bu maa gari gere ǹ kun mɛ bu waasu ko ka Yesun yĩsiru. 19 Adama Piɛɛ ka Yohanu ba bu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, bɛɛn tii i bwisikuo i wa ǹ n koo Gusunɔ wɛ̃re su bɛɛ mɛm nɔɔwa, kpa su nùn deri. 20 Domi bɛsɛ sa ǹ kpɛ̃ sa kun gerua ye sa wa ka ye sa nua. 21 Ba kpam bu gerusi gem gem, ma ba bu yɔ̃ su. Ba ǹ swaa wa ye ba koo ka bu sɛɛyasia yèn sɔ̃ tɔmbu kpurowa ba Gusunɔ siaramɔ ye ya kooran sɔ̃. 22 Domi durɔ wi ba bɛkia ka maamaaki mi, u wɔ̃ɔ weeru kere. 23 Ye ba Piɛɛ ka Yohanu yɔ̃ su ba kpa, ba wura ben berusebun mi, ma ba bu kpuro saaria ye yãku kowo tɔnwerobu ka guro guroba bu sɔ̃ɔwa. 24 Sanam mɛ ba gari yi nua, be kpuro ba ka nɔɔ tia Gusunɔ kana, ba nɛɛ, Yinni, wuna a wɔllu ka tem ka nim wɔ̃ ku taka kua ka ye ya wãa mi sɔɔ kpuro. 25 Wuna a maa gerua ka Hunde Dɛɛron baa saa bɛsɛn sikado Dafidi wunɛn sɔm kowon nɔɔn di a nɛɛ, "Mban sɔ̃ na tɔn tukobu ba mɔru bara. Mban sɔ̃ na tɔmba bwisikumɔ ye ya ǹ koorɔ. 26 Handunian sinamba seewa. Ma wirugiba mɛnna bu ka Yinni Gusunɔ ka win Kirisi tabu ko." 27 Geema, wuu geni sɔɔra Herodu ka Pɔnsu Pilati ka tɔn tukobu ka maa Isireliba, be kpuro ba mɛnna ba ka Yesu wunɛn sɔmɔ dɛɛro wi a kua Kirisi tabu kua. 28 Mɛya ba yabu baayere kua ye a raa yi wunɛn dam ka wunɛn himba sɔɔ. 29 Yen sɔ̃ tɛ̃, Yinni a ben gerusibu laakari koowo, kpa a de bɛsɛ wunɛn sɔm kowobu su wunɛn gari yi kpara ka wɔrugɔru. 30 A wunɛn nɔmu dɛmiɔ gu tɔmbu bɛkia, a de yĩrenu ka sɔm maamaakiginu nu koora ka wunɛn sɔmɔ dɛɛro Yesu win yĩsiru. 31 Ye ba kanaru kua ba kpa yam mi ba mɛnnɛ mi, mu yĩira diki diki. Be kpuro ba Hunde Dɛɛro yiba, ma ba Gusunɔn gari waasu wɔri ka wɔrugɔru. 32 Naanɛ dokeo be kpuro ba wãa nɔɔ tia sɔɔ mam mam. Goo sari wi u gerua gãa ni u mɔ wigina, ba ye kpuro mɛnnawa ba mɔ sannu. 33 Ka yiiko baka gɔro be, ba ka Yinni Yesun seebu gɔrin din seeda dimɔ, ma Gusunɔn durom bakam wãa be kpuro sɔɔ. 34 Goo sari be sɔɔ wi u sãaru mɔ. Domi be ba gbenu mɔ ǹ kun mɛ yɛnusu, ba ye kpuro dɔrikirawa ma ba ka yen gobi na 35 ba gɔrobu wɛ̃, ma ba gobi yi bɔnu kua nge mɛ baawuren bukata nɛ. 36 Nge mɛya Yosɛfu Lefi kua wi ba mara Sipuɔ, wi gɔroba maa mɔ̀ Baanabasi, yĩsi ten tubusiana dam kɛ̃ɔ. 37 U tem mɔ ma u mu dɔra u ka mɛn gobi na u gɔrobu wɛ̃. 1 Adama durɔ goo maa wãa wi ba ra nɛɛ Anania, ka win kurɔ Safira. Durɔ wi, u win tem gam dɔra, 2 ma u mɛn gobin sukum tii yiiya, ka win kurɔn yɛ̃ru, ma u sukum mɛ n tie gɔrobu wɛ̃. 3 Yera Piɛɛ u nɛɛ, Anania, mban sɔ̃ na a dera Setam dua wunɛn gɔ̃ ruɔ ma a Hunde Dɛɛro weesu kua, ma a tem mɛn gobin sukum tii yiiya. 4 A sere tem mɛ dɔra, n ǹ wuna a mu mɔ ro? Ye a mu dɔra a kpa, mɛn gobi kun sãa wunɛgii? ǹ n mɛn na, mban sɔ̃ na a gɔ̃ ru doke a ka yenin bweseru ko. N ǹ tɔmbu a weesu kua, Gusunɔwa a kua. 5 Ye Anania u gari yi nua, mii mii u wɔruma u gu. Ma bɛrum bakam tɔn be kpuro mwa be ba gari yi nua. 6 Aluwaasiba ba seewa ba win goru bɔkua ba ka yara ba sikua. 7 Yen biru n kua nge kɔba ita, ma win kurɔ Safira u duuma. N deema u ǹ yɛ̃ ye n win durɔ kua. 8 Piɛɛ nùn bikia u nɛɛ, a man sɔ̃ɔwɔ, amɛ kasawa i tem mɛ dɔra? Ma u wisa u nɛɛ, oo, mɛya mi. 9 Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, mban sɔ̃ na bɛɛ yiru kpuro i gɔ̃ ru doke i ka Gusunɔn Hunden laakari mɛɛri mɛsum. Wee be ba wunɛn durɔ sikua ba wãa dii kɔnnɔwɔ, ba koo maa ka nun yari. 10 Mii mii u wɔruma Piɛɛn wuswaaɔ u gu. Ma aluwaasi be, ba dua ba deema u gu, ba maa win tii sua ba ka yara ba da ba sikua win durɔn sikirun bɔkuɔ. 11 Bɛrum bakam Yesun yigbɛru kpuro mwa, ka maa baawure wi u gari yi nua. 12 Gɔro be, ba maamaaki ka sɔm damgii dabinu mɔ̀ tɔmbun suunu sɔɔ. Ma naanɛ dokeobu kpuro ba mɛnnɛ sannu Salomɔɔn kɔbɛɔ. 13 Tɔn tuko goo kun kãka u ka bu mɛnnɛ, adama tɔmba bu bɛɛrɛ wɛ̃ gem gem. 14 Ma naanɛ dokeo ben geera sosimɔ ta dɔɔ, durɔbu ka kurɔbu dabinu, be ba Yinni naanɛ doke. 15 Ma ba barɔbu yara swɛɛɔ ba bu kpĩ kpin yenu ka kãasu wɔllɔ, n wa Piɛɛ ù n sarɔ, win tiro gu ka ben gabu wukiri. 16 Tɔn dabinu maa naamɔ saa Yerusalɛmun baru kpaanun di ka ben barɔbu, ka be ba wɛrɛkunu mɔ. Ma be kpuro ba bɛkuramɔ. 17 Adama yãku kowo tɔnwero, ka win tɔmbu be ba sãa Sadusiba ba ka gɔrobu nisinu seewa. 18 Ba gɔro be mwa, ma ba bu pirisɔm doke. 19 Adama yen wɔ̃ kuru Yinnin gɔrado u na u pirisɔm gamboba kɛnia, u bu yara. U bu sɔ̃ɔwa 20 bu doo bu yɔ̃ ra sãa yerɔ kpa bu tɔmbu wãa ten gari kpuro nɔɔsia. 21 Ye gɔro be, ba yeni nua ba kpa, ba dua sãa yerɔ yam sãreru, ba waasu wɔri yande. Ye yãku kowo tɔnwero ka win tɔmbu ba mɛnna ba wuun wirugibu ka Isireliban guro gurobu kpuro soka, ma ba gɔra pirisɔm mi, ba nɛɛ, bu ka gɔro be na. 22 Adama ye sãa yerun kɔ̃ soba tura mi, ba ǹ gɔro be wa pirisɔm sɔɔ. Ma ba wura mɛnnɔ yerɔ 23 ba nɛɛ, ye sa tura mi, sa deema pirisɔm dira bɛri mam mam, sa maa kɔ̃ sobu deema ba yɔ̃ kɔnnɔwɔ. Adama ye sa gamboba bɛsia, sa ǹ goo wa dii te sɔɔ. 24 Ye sãa yerun kɔ̃ sobun tɔnwero ka maa yãku kowo tɔnwerobu ba gari yi nua, ba biti soora, ba ǹ gari yin wii goberu yɛ̃. 25 Yera durɔ goo u na u nɛɛ, ase tɔn be i pirisɔm doke mi, ba wãa sãa yerɔ ba tɔmbu keu sɔ̃ɔsimɔ! 26 Ma kɔ̃ sobun tɔnwero wi, ka win tɔmbu gabu ba da ba ka bu na mɛnnɔ yerɔ. Adama n ǹ ka dam, yèn sɔ̃ ba tɔmbun bɛrum mɔ bu ku raa bu kpenu kasuku. 27 Ye ba ka bu na, ba bu yɔ̃ rasia Yuuban guro gurobun wuswaaɔ. Yãku kowo tɔnwero wi, u bu gari bikia 28 u nɛɛ, sa bɛɛ yinari mam mam sa nɛɛ, i ku maa waasu ko ka durɔ win yĩsiru. Adama wee, i bɛɛn sɔ̃ɔsiru kpara i keu sɔ̃ɔsi Yerusalɛmu kpuro sɔɔ, ma i kĩ i sun durɔ win gɔɔn taarɛ wɛ̃. 29 Yera Piɛɛ ka gɔro be ba tie ba nɛɛ, tilasiwa su ka Gusunɔ mɛm nɔɔwa, n ǹ mɔ tɔmbu. 30 Gusunɔ bɛsɛn sikadoban Yinniwa u Yesu seeya gɔrin di, wi i raa dãa bunanaru kpare i go. 31 Wiya Gusunɔ u sua wɔllɔ u sinasia win nɔm geuɔ, u n sãa sunɔ ka Faaba kowo u ka de Isireliba bu gɔ̃ ru gɔsia, kpa bu ben toranun suuru wa. 32 Bɛsɛra sa sãa yen seeda diobu, bɛsɛ ka Hunde Dɛɛro wi Gusunɔ u tɔmbu kã be ba nùn mɛm nɔɔwa. 33 Ye ba gari yi nua, ba mɔru bara too too sere ba kĩ bu gɔro be go. 34 Adama Falisi turo be sɔɔ wi ba ra nɛɛ Gamaliɛli, wi u sãa woodan keu koosio, u bɛɛrɛ mɔ gem gem tɔmbu kpuro sɔɔ, u seewa u yɔ̃ ra mɛnnɔn wuswaaɔ, u nɛɛ, bu gina gɔro be yaro. 35 Ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ Isireliba, i laakari koowo ye i kĩ i durɔ beni kua. 36 Gasɔ, durɔ goo u kurama wi ba sokumɔ Tedasi wi u tii bɛɛrɛ wɛ̃ gem gem, ma tɔmbu nge nɛɛru (400) ba nùn swĩi. Adama ba nùn go, win bwãaba yarina baama kpuro, ma ba win gari duari. 37 Win biru gari garin sanam, durɔ goo wi ba mɔ̀ Yudasi Galilegii, u kurama. U maa tɔn dabinu wa be ba nùn swĩi. Adama ba maa durɔ wi go ma win tɔmba yarina. 38 Yen sɔ̃, na bɛɛ bwisi kɛ̃mɔ gari yini sɔɔ, i durɔ beni derio i de bu doona. ǹ n tɔnun sɔ̃ɔsirun na, ǹ kun mɛ tɔnun sɔmburu, n koo nɔru ko. 39 Adama ǹ n Gusunɔn sɔmburun na, i ǹ kpɛ̃ i bu kamia. I ku tii kari bɔrie i ka Gusunɔ sanna. Ma ba win gari wura. 40 Ba gɔro be soka ba sɛni so, ma ba bu yinari bu maa ka Yesun yĩsiru gari ko pai. Ma ba bu yɔ̃ su. 41 Ma gɔro be, ba doona mɛnnɔ yeru min di ka nuku doo bakabu yèn sɔ̃ Gusunɔ u bu garisi be ba tura bu yaa kasiki Yesun yĩsirun sɔ̃. 42 Tɔ̃ ru baatere, sãa yerɔ ka yɛnusɔ, ba ra n Labaari gea waasu mɔ̀ kpa ba n keu sɔ̃ɔsimɔ ma Yesuwa Kirisi wi. 1 Sɔ̃ɔ mɛɛ te sɔɔ, nge mɛ naanɛ dokeoba sosimɔ, Yuu be ba Gɛrɛkim tɔna gerumɔ ba ka be ba tie wɔki yèn sɔ̃ ba ben gɔminibu duarimɔ tɔ̃ɔ baateren dĩanun bɔnu sɔɔ. 2 Ma gɔrobu wɔkura yiru ye, ba naanɛ dokeobu kpuro mɛnna ba nɛɛ, n ǹ weenɛ su Gusunɔn garin waasu deri kpa sa n dĩanun gari mɔ̀. 3 Yen sɔ̃, bɛsɛgibu i tɔn durɔbu nɔɔba yiru gɔsio bɛɛn suunu sɔɔ be ba seeda gea diiyammɛ, be ba Hunde Dɛɛro yiba kpa ba n bwisi mɔ, kpa su bu sɔmbu te nɔmu sɔndia. 4 Kpa bɛsɛn tii sa n kanaru ka Gusunɔn garin waasu mɔ̀ sa n dɔɔ. 5 Tɔn be kpuro ba gari yi wura ka nuku dobu. Ma ba Etiɛni gɔsa wi u Hunde Dɛɛro yiba, win naanɛ dokebu bu maa kpã, ka maa Filipu ka Pokori ka Nikanɔri ka Timɔɔ ka Paamɛnasi ka sere Nikola Antiɔsigii wi u gɔsira Yuu. 6 Ba ka bu da gɔrobun mi, ma gɔroba bu kanaru kua ba bu nɔma sɔndi wirɔ. 7 Nge mɛya Gusunɔn gari yi ka kpararamɔ baama. Ma naanɛ dokeobun geera sosimɔ ta dɔɔ Yerusalɛmuɔ, ma yãku kowo dabira maa naanɛ doke. 8 Etiɛni wi, Gusunɔ u nùn durom bakam kua u nùn dam kã, ma u sɔm maamaakiginu ka yĩrenu kua tɔmbun suunu sɔɔ. 9 Adama durɔbu gabu saa Yuuban mɛnnɔ yerun di te ba ra soku tii mɔwɔbugiru, ka Sirɛnin Yuu gabu ka Alesandirigibu ka gabu saa Silisi ka Asin di ba seewa ba ka Etiɛni sikirinamɔ. 10 Adama ba kpana bu nùn kamia yèn sɔ̃ u gari gerumɔ ka Hunde Dɛɛron dam ka bwisi. 11 Yera ba durɔbu gabu gobi kã asiri sɔɔ bu ka gere ma ba nua u Mɔwisi ka Gusunɔ gari kam gerusi. 12 Mɛya ba ka tɔmbun mɔru seesia, ka guro gurobu ka wooda yɛ̃robu. Ba da Etiɛnin mi ba nùn mwa ma ba ka nùn da Yuuban guro gurobun mɛnnɔn wuswaaɔ. 13 Yen biru ba ka durɔbu gabu na be ba nùn seeda weesugia diisi ba nɛɛ, durɔ wini u ra n bɛsɛn sãa yee dɛɛraru ka Mɔwisin wooda sankumɔwa. 14 Domi sa nua u gerua ma Yesu Nasarɛtigii wi, u koo sãa yee teni sura, kpa u bɛsɛn deema kpuro kɔsi ye Mɔwisi u sun wɛ̃. 15 Be kpuro be ba sɔ̃ mɛnnɔ ge sɔɔ, ba Etiɛni nɔni girari, ma ba wa win wuswaa ballimɔ nge Gusunɔn gɔradogia. 1 Yera yãku kowo tɔnwero u Etiɛni bikia u nɛɛ, gari yi, geema? 2 Etiɛni u wisa u nɛɛ, nɛn bisibu ka nɛn baababa i man swaa dakio. Gusunɔ yiikogii u bɛsɛn baaba Aburahamu kure sanam mɛ u wãa Mɛsopotamin tem sɔɔ u sere sina Haraniɔ, 3 u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u win dusibu ka win tem derio kpa u da tem gam mɛ u koo nùn sɔ̃ɔsi. 4 Yen sɔ̃ na Aburahamu u Kaladegibun tem yara, ma u da u sina Haraniɔ. Ye win baa u gu u kpa, Gusunɔ u nùn seeyama min di, u na tem mɛ sɔɔ, mi bɛɛ i wãa tɛ̃. 5 Sanam mɛ, u ǹ nùn ayeru garu kã tem mɛ sɔɔ, baa naa dabusa teeru, adama baa mɛ Aburahamu kun gina bii mara Gusunɔ u nùn nɔɔ mwɛɛru kua ma u koo nùn tem mɛ wɛ̃, kpa mu n sãa wi ka maa win bibugim. 6 Ye wee ye Gusunɔ u Aburahamu sɔ̃ɔwa. U nɛɛ, win biba koo sɔru di tem tukumɔ mi ba ko n sãa yobu, kpa bu nɔni swãaru wa sere wɔ̃ɔ nɛɛru (400). 7 Gusunɔ u maa nɛɛ, win tii koo ka bwese te siri te ta koo bu ko yobu. Yen biru ba koo yari tem min di bu na tem mɛ sɔɔ mi ba koo nùn sã. 8 Saa ye sɔɔ, Gusunɔ maa Aburahamu bango kobun wooda wɛ̃. Ma Aburahamu u win bii Isaki bango kua ye ba wi mara u kua sɔ̃ɔ nɔɔba ita. Nge mɛya Isaki u maa Yakɔbu kua, ma Yakɔbu u maa win bibu wɔkura yiru kua nge mɛ. Bera ba kua Yuuban bwesenu wɔkura yirun baababa. 9 Yakɔbun bii be, ba ka Yosɛfu nisinu kua, ma ba nùn Egibitigibu dɔre ba ka doona. Adama Gusunɔ u wãa ka wi, 10 ma u nùn yakia saa win wahala kpuron di. U maa nùn bwisi kã ma u durom wa, Egibitin sina bokon mi, ma u nùn kua Egibitin tem yɛ̃ro ka maa win yɛnu yɛ̃ro. 11 Gɔ̃ɔra tunuma Egibiti ka Kananin tem sɔɔ ta bu nɔni sɔ̃ɔwa too too. Bɛsɛn sikadoba ba ǹ gãanu wa bu di. 12 Ye Yakɔbu u nua ma dĩanu wãa Egibitiɔ, u bɛsɛn sikado be gɔra mi, nɔn gbiikiru. 13 Ye ba da mi nɔn mɛɛruse, Yosɛfu u tii win maabu tubusia, ma Egibitin sunɔ u maa Yosɛfun dusibu gia. 14 Ma Yosɛfu u Yakɔbu win tundo sokusia ka win dusibu kpuro bu na win mi. Ben geera sãa tɔmbu wata ka wɔkura nɔɔbu. 15 Nge mɛya Yakɔbu u ka da Egibitiɔ. Miya u gu, miya maa bɛsɛn sikado be, ba gu. 16 Ma ba ka be kpuron gonu wura Sikɛmuɔ ba nu kpɛ̃ɛ siki kpee wɔrugiru sɔɔ te Aburahamu dwa Hamɔrin bibun mi Sikɛmuɔ. 17 Ye saa ya turuku kua ye Gusunɔ u koo ka win nɔɔ mwɛɛru yibia te u Aburahamu kua, bɛsɛn tɔmba sosimɔ ba dabiamɔ Egibitiɔ 18 sere n ka kua sina boko goon waati wi u kun Yosɛfun gari yɛ̃. 19 Sina boko wi, u bɛsɛn tɔmbu nɔni wɔ̃ kua u ka bu kɔ̃ sa kua, u bu tilasi kua bu ka ben bii wɛ̃ɛnu kɔ̃ kpa nu gbi. 20 Saa ye sɔɔra ba Mɔwisi mara. Bii burɔwa wi u Gusunɔ wɛ̃remɔ. Ba nùn nɔɔri suru ita win tundon yɛnuɔ. 21 Ye ba ka nùn da ba kɔ̃, Egibitin sunɔn bii tɔn kurɔ u nùn sua u kua nge win tiin bii. 22 Ba nùn Egibitigibun keu kpuro sɔ̃ɔsi ma u kua tɔn boko gari gerubu ka kookoosu sɔɔ. 23 Sanam mɛ u wɔ̃ɔ weeru tura, u gɔ̃ ru doke u win tɔmbu Isireliba beram da. 24 U wa Egibitigii goo u ben turo nɔni sɔ̃ɔmɔ. U wigii faaba da, ma u Egibitigii wi so u go. 25 U tamaa sãa win tɔmba koo tubuwa ma Gusunɔwa nùn gɔra u ka bu yakia, adama ba ǹ tuba. 26 Yen sisiru u deema ben gaba sannamɔ. Ma u kĩ u bu yakiana u nɛɛ, i nɛn gari swaa dakio. Bɛɛ, be i sãa dusinu, mban sɔ̃ na i mɛɛra koonamɔ. 27 Adama durɔ wi u win beruse nɔni sɔ̃ɔmɔ mi, u Mɔwisi bɔria u nɛɛ, wara nun kua bɛsɛn wirugii ka siri kowo. 28 A kĩ a maa man gowa nge mɛ a Egibitigii wi go gĩa? 29 Ye Mɔwisi u gari yi nua, u kpikiru sua Madianin tem gia. Miya u bii tɔn durɔbu yiru mara. 30 Wɔ̃ɔ weerun biru, Gusunɔn gɔrado u Mɔwisi kurema awĩi gɛɛ sɔɔ, yi yi sãare yi dɔ̃ɔ mwaaramɔ, gbaburu sɔɔ mi guuru gara wãa te ba ra soku Sinai. 31 Mɔwisi u biti soora ye u yi wa, ma u yi susi u mɛɛra tii. Sanam mɛya u Yinni Gusunɔn nɔɔ nua ga gerua ga nɛɛ, 32 wiya Gusunɔ win sikadoban Yinni, wiya Aburahamu ka Isaki ka Yakɔbun Yinni. Ye Mɔwisi u nua mɛ, yera u diira, u ǹ maa kãka u yam mi mɛɛra. 33 Yinni Gusunɔ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, u win salubata pweto, domi yam mi u yɔ̃ mi, yam dɛɛrama. 34 N wee, u win tɔmbun nɔni swãaru wa te ba waamɔ Egibitiɔ. U ben weeweenu nua, yera u sarama u ka bu faaba ko. Tɛ̃, u na u nùn gɔri Egibitiɔ. 35 Mɔwisi wi ba yina mi, ba nɛɛ, wara nùn kua ben wirugii ka siri kowo, wiya Gusunɔ u gɔra u kua ben wirugii ka faaba kowo, ka Gusunɔn gɔrado win somiru wi u nùn kure awĩi sɔɔ. 36 Durɔ wiya u bu yara saa Egibitin di. U maamaaki ka sɔm damginu kua Egibitiɔ ka nim wɔ̃ ku sɔɔ ge ba mɔ̀ Naa yari ka maa gbaburu sɔɔ mi ba kua wɔ̃ɔ weeru. 37 Mɔwisi wiya u Isireliba sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔ koo bu sɔmɔ goo seeya ben bweserɔ, nge wi. 38 Mɔwisi wiya u wãa gbaburɔ Isireliban suunu sɔɔ, ka bɛsɛn baababa sannu, ka maa Gusunɔn gɔrado wi u ka nùn gari kua guuru wɔllɔ te ba ra soku Sinai. Ma u Gusunɔn gari wãarugii mwa, u ka sun yi wɛ̃. 39 Adama bɛsɛn baaba be, ba yina bu nùn mɛm nɔɔwa. Ba nùn yina ba kĩ bu kpam wura Egibitiɔ. 40 Yen sɔ̃ na ba Aroni sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, u bu buãnu kuo ni nu koo bu swaa gbiiya. Domi Mɔwisi wi, wi u bu yarama saa Egibitin tem di, ba ǹ yɛ̃ ye n nùn deema. 41 Dɔma tera ba bwãaroku kua ge ga ka naa buu weenɛ, ma ba gu yãkuru koosi. Ma ben nukura dora ben nɔman sɔmburun sɔ̃. 42 Adama Gusunɔ u tii gawa ben min di, ma u dera ba sɔ̃ɔ ka suru ka kperi sãwa, nge mɛ u gerua win sɔmɔbun tireru sɔɔ u nɛɛ, "Bɛɛ Isireliba i ka kua wɔ̃ɔ weeru gbaburu sɔɔ i man yãkunu ka kɛ̃nu kuare? 43 Bwãarokuna i sɔɔwa ni i kua i ka buãnu sã, nge Mɔlɔkun kuu bekurugiru ka Refanin kpera. Yen sɔ̃ na na kon bɛɛ bɔrie sere Babilonin bera giɔ." 44 Bɛsɛn baababa ba raa Gusunɔn kuu bekurugiru mɔ te ta sãa seeda ma u wãa ka be. Mɔwisi u tu kua nge mɛ wi u ka nùn gari kua, u nùn sɔ̃ɔwa. U tu kuawa mam mam nge te u wa. 45 Ma bɛsɛn baababa be ba tu tubi di, be ka Yosue ben gbiikoo, ba ka tu dua tɔn tukobun tem sɔɔ mɛ ba mwa sanam mɛ Gusunɔ u tɔn tuko be gira. Ma ta wãa mi sere Dafidin waati. 46 Gusunɔ u ka Dafidi nɔnu geu mɛɛra, ma u kanaru kua u ka kpĩ u wi Yakɔbun Yinni diru bania. 47 Adama Salomɔɔwa u nùn dii te bania. 48 Ka yen de kpuro Wɔrukoon wãa yera kun wãa dinu sɔɔ ni tɔnu u bana. Nge mɛ Gusunɔn sɔmɔ goo u yorua, 49 "Yinni Gusunɔ u nɛɛ, wɔlla nɛn sina gɔna. Ma tem mu sãa nɛn naa sɔnditia. ǹ n mɛn na, dii teren bwesera i ko i man bania. Nge wãa yee terà ta ko n sãa nɛn wɛ̃ra yeru. 50 N ǹ nɛn nɔma ya ye kpuro taka kua?" 51 Etiɛni u maa bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛ degangamgibu! Bɛɛn gɔ̃ rusu ka bɛɛn swasu su sãa nge be ba ǹ Gusunɔ nasiegisu, i ra n Hunde Dɛɛro yinamɔ, i mɔ̀wa nge bɛɛn baababa. 52 Gusunɔn sɔmɔ wara bɛɛn baababa ba ǹ nɔni sɔ̃ɔwa. Ba bu go be ba Geegiin naarun gari kua, ma tɛ̃, bɛɛn tii i Geegii wi kɔrumɔtɔnu kua i nùn go. 53 Bɛɛya i Gusunɔn wooda mwa ye ba bɛɛ wɛ̃ Gusunɔn gɔradoban min di. Adama i ǹ ye mɛm nɔɔwɛ. 54 Ye ba Etiɛnin gari yi nua, ba mɔru bɛsira sere ba ben nikibii dwɛ̃ɛmɔ. 55 Adama Etiɛni u Hunde Dɛɛro yiba, ma u wɔllu nɔni girari u Gusunɔn yiiko wa, u maa Yesu wa u yɔ̃ Gusunɔn nɔm geuɔ. 56 Ma u nɛɛ, wee, na wa wɔlla wukiare, ma Tɔnun Bii u yɔ̃ Gusunɔn nɔm geuɔ. 57 Sanam mɛya ba ben swasu kɔrua ka nɔma, ba kuuki kua, ma ba duki da sannu ba nùn kunisi. 58 Ba nùn gawa ba yara wuun di, ma ba nùn kpenu kasukum wɔri. Tɔn be, ba ben kumboorosu pweta ba yi aluwaasi goon mi wi ba ra nɛɛ Sɔɔlu. 59 Sanam mɛ ba Etiɛni kpenu kasukumɔ u kanaru kua u nɛɛ, Yinni Yesu, a nɛn hunde mɔɔ. 60 U yiira u gbãra wɔllɔ u nɛɛ, Yinni a ku bu tora teni garisi. Ye u yeni gerua u kpa, ma u gu. 1 Saa ye, Sɔɔlu u ka be ba Etiɛni go nɔɔ tia sãa. Saa dɔma ten diya ba Yesun yigbɛ te ta wãa Yerusalɛmuɔ nɔni sɔ̃ɔ bakabu torua. Naanɛ dokeobu kpuro ma n kun mɔ gɔrobu, ba yarina ba da Yudean temɔ ka Samarin temɔ. 2 Ma durɔbu gabu be ba Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃, ba Etiɛni sikua ka nuku sankira bakanu. 3 Adama Sɔɔlu u kookari mɔ̀ u ka Yesun yigbɛru kam koosia. U yɛnusu duurimɔ u tɔn durɔbu ka tɔn kurɔbu gawamɔ u bu kpɛ̃ɛmɔ pirisɔm sɔɔ. 4 Be ba yarina ba da baama kpuro ba Labaari gea waasu mɔ̀. 5 Filipu u da Samari maroɔ ma u wuu gen tɔmbu Kirisi win gari waasu kua. 6 Tɔn wɔrusu su win gari nua ma su sɔm maamaakiginu wa ni u kua, ma be kpuro ba win gari swaa daki mam mam. 7 Filipu u wɛrɛkunu gira tɔn dabinun wasin di, ma nu yarimɔ ka wuri bɛkɛ. U maa yɛmɔ dabinu bɛkia, ka bèn wasin bee tia gu. 8 Ma nuku doo bakabu wãa wuu ge sɔɔ. 9 Durɔ goo wãa wuu ge sɔɔ, wi ba ra nɛɛ Simɔɔ. U ra n ka dobo dobo maamaaki dabiru mɔ̀ Samarigibun wuswaaɔ, u maa tii garisi tɔn boko. 10 Tɔmbu kpuro bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛbu sere ka damgibu, ba ra n win gari swaa daki gem gem kpa ba n mɔ̀, wiya Gusunɔn dam bakam mɔ. 11 Ba ra nùn swaa daki yèn sɔ̃ saa tɛɛbun di win dobo dobo ya ra n bu biti sãa. 12 Adama ye tɔmba Labaari gea naanɛ doke ye Filipu u bu waasu kua, ye ya ka Gusunɔn bandu ka Yesu Kirisin yĩsiru yã, ba bu batɛmu kua tɔn durɔbu ka tɔn kurɔbu. 13 Simɔɔn tii maa naanɛ doke ma ba nùn batɛmu kua. U Filipu swĩi baama kpuro ma u biti kua too ye u sɔm damginu ka maamaaki wa ye ya kooramɔ. 14 Ye gɔro be ba wãa Yerusalɛmuɔ ba nua ma Samarigibu ba Gusunɔn gari naanɛ doke ba bu Piɛɛ ka Yohanu gɔria. 15 Ye ba tura mi, ba kanaru kua naanɛ dokeo ben sɔ̃ Hunde Dɛɛro u ka du be sɔɔ. 16 Domi Hunde Dɛɛro kun gina saramɛ ben goon mi, ba gesi bu batɛmu kuawa ka Yinni Yesun yĩsiru. 17 Yera Piɛɛ ka Yohanu ba bu nɔma sɔndi wirɔ, ma Hunde Dɛɛro dua be sɔɔ. 18 Ye Simɔɔ u wa ma Hunde Dɛɛro dua be sɔɔ sanam mɛ gɔro be, ba bu nɔma sɔndi wirɔ, yera u kĩ u bu gobi kɛ̃. 19 U nɛɛ bu maa nùn yiiko ye wɛ̃ɛyɔ, kpa baawure wi u nɔmu sɔndi wirɔ Hunde Dɛɛro u n da du yɛ̃ro sɔɔ. 20 Adama Piɛɛ nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wunɛ kaa kam ko ka wunɛn gobi sannu yèn sɔ̃ a tamaa kaa kpĩ a Gusunɔn kɛ̃ru ka gobi dwe. 21 A ǹ kpɛ̃ a n nɔma mɔ sɔmbu te sɔɔ, domi wunɛn gɔ̃ ru ga ǹ dee dee sãa Gusunɔn wuswaaɔ. 22 Yen sɔ̃, a gɔ̃ ru gɔsio wunɛn kom kɔ̃ sum di, kpa a Yinni kana u nun wunɛn bwisiku kɔ̃ sunu suuru kua ǹ n koo koora. 23 Domi na wa ma wunɛn daa ya sosu, ma toraru ta nun bɔkua. 24 Simɔɔ u bu wisa u nɛɛ, bɛɛn tii i man kanaru kuo Yinnin mi kpa gãa ni i man sɔ̃ɔwa mi, nu ku man deema. 25 Ye ba seeda ye di ma ba Yinnin garin waasu kua ba kpa, ba gɔsira ba Yerusalɛmun swaa wɔri. Nge mɛ ba dɔɔ ba Labaari gean waasu mɔ̀ Samarin baru kpaa dabinu sɔɔ. 26 Adama Yinnin gɔrado goo u ka Filipu gari kua u nɛɛ, u seewo u da sɔ̃ɔ yɛ̃san nɔm dwaru gia u swaa ye swĩi ye ya dɔɔ saa Yerusalɛmun di sere ka Gasa. Swaa ye, swaa tɔkɔra. 27 Ma u seewa u da. Miya u Etiopin tɔn kurɔ sunɔn dukian wunanɔsun wirugii wa wi ba maatam kua. Durɔ wi, u da Yerusalɛmuɔ u ka Gusunɔ sã. 28 Yera u wiɔ u sɔ̃ win dumin kɛkɛ sɔɔ u Gusunɔn sɔmɔ Esain tireru garimɔ. 29 Hunde Dɛɛro u Filipu sɔ̃ɔwa u doo kɛkɛ yen bɔkuɔ. 30 Filipu u duka da kɛkɛ yen mi, ma u nua durɔ wi, u garimɔ Gusunɔn sɔmɔ Esain tireru sɔɔ. U nùn bikia u nɛɛ, n nun yeeri ye a garimɔ mi? 31 Wirugii wi, u wisa u nɛɛ, amɔna n ko n ka man yeeri ma n kun mɔ goo u man yi tubusia. Ma u Filipu kana u kɛkɛ ye yɔɔma bu sina sannu. 32 Ye wee ye durɔ wi, u garimɔ saa Gusunɔn garin di. "Ba ka nùn da nge yãa te ba koo saka. Nge yãa buu ge ga maari sɛ̃ɛ sanam mɛ ba gen sansu buramɔ, nge mɛya u ǹ win nɔɔ baaye. 33 Ba nùn kawa, ma ba yina bu nùn siria dee dee. Wara koo kpĩ u saa yen tɔmbun gari gere. Domi ba nùn wãaru wunari, u ǹ maa wãa tem mɛ sɔɔ." 34 Durɔ wi, u Filipu bikia u nɛɛ, na nun kanamɔ, a man sɔ̃ɔwɔ waran sɔ̃ na Gusunɔn sɔmɔ wi, u yeni yorua. Win tiin sɔ̃ na? Nge goon sɔ̃. 35 Yera Filipu u waasu wɔri. U torua ka sɔmɔn gari yi, ma u nùn Yesun Labaari gea tubusia. 36 Nge mɛ ba dɔɔ sannu swaa ye sɔɔ, ba tura daaru garun mi, mi nim wãa. Ma durɔ wi, u nɛɛ, nim wee, mba n man tie na ǹ kon ka batɛmu ko. (( 37 Filipu u nùn wisa u nɛɛ, kaa kpĩ a batɛmu ko à n naanɛ doke ka wunɛn gɔ̃ ru kpuro. Durɔ wi, u nɛɛ, mɛya na naanɛ doke ma Yesu Kirisi sãawa Gusunɔn Bii.)) 38 Ma wirugii wi, u dera ba win kɛkɛ yɔ̃ rasia. Wi ka Filipu ba sara ba da daaru mi, ma u nùn batɛmu kua. 39 Ye ba yara min di, Yinnin Hunde u ka Filipu doona. Wirugii wi, u ǹ maa nùn wa, adama u win swaa wɔri u doona ka nuku dobu. 40 Filipu maa deema u wãa wuu gagu sɔɔ ge ba ra soku Asɔtu. U Labaari gean waasu kua mi, ka maa wuu si su wãa swaa ye sɔɔ kpuro sere u ka tura Sesareɔ. 1 Sanam mɛ sɔɔra Sɔɔlu u yɔ̃ rari dim dim u Yinnin bwãabu nɔni sɔ̃ u bu go. Ma u da yãku kowo tɔnweron mi, 2 u nùn bikia u Yuuban mɛnnɔ yenugibu tirenu kua be ba wãa Damasiɔ kpa ù n gabu wa be ba swaa ye swĩi, ǹ n tɔn durɔbun na, ǹ kun mɛ tɔn kurɔbu, u ka kpĩ u bu mwa u bɔke u ka da Yerusalɛmuɔ. 3 Sanam mɛ Sɔɔlu u dɔɔ, ye u Damasi turuku kua, suaru sɔɔ yam nùn burure wɔllun di. 4 Yera u wɔruma temɔ, ma u nɔɔ gagu nua ga nɛɛ, Sɔɔlu, Sɔɔlu, mban sɔ̃ na a man nɔni sɔ̃ɔmɔ. 5 Sɔɔlu u bikia u nɛɛ, Yinni wuna were. Ma Yinni nɛɛ, nɛna Yesu wi a nɔni sɔ̃ɔmɔ. 6 A seewo a du wuu ge sɔɔ, ba koo nun sɔ̃ ye kaa ko. 7 Durɔ be ba sanum mɛ dɔɔ ka wi, ba yɔ̃ ra ba mari sɔ̃ɔ sɔ̃ɔ. Ba nɔɔ ge nua, adama ba ǹ goo wa. 8 Sɔɔlu u seewa tem di, adama baa mɛ u win nɔni wukia u ǹ yam wa. Ba win nɔmu nɛnuawa ba ka dua Damasiɔ. 9 U wɔ̃ ko kua sɔ̃ɔ ita. U ǹ di saa ye sɔɔ, u ǹ maa nɔra. 10 N deema naanɛ dokeo goo wãa Damasiɔ wi ba ra nɛɛ Anania. Yinni u ka nùn gari kua kãsiru sɔɔ u nɛɛ, Anania. Ma Anania u nɛɛ, nɛ wee Yinni. 11 Yinni nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a seewo a da swaaɔ ye ba ra nɛɛ Dɛndaru, Yudasin dirɔ, a bikia mi durɔ goo wãa wi ba ra soku Sɔɔlu Taasigii. Wee, u kanaru mɔ̀. 12 Kãsiru sɔɔ u durɔ goo wa wi ba ra nɛɛ Anania, wi u dua mi u wãa ma u nùn nɔma sɔndi wirɔ u ka kpam yam wa. 13 Anania u nɛɛ, Yinni tɔn dabina nu man durɔ win labaari sɔ̃ɔwa, ka kɔ̃ sa kpuro ye u wunɛn tɔmbu kua Yerusalɛmuɔ. 14 Ma sa nua yãku kowo tɔnweroba nùn nɔɔ kã u ka tɔmbu kpuro mwa be ba wunɛn yĩsiru sokumɔ mini. 15 Adama Yinni nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a doo domi na durɔ wi gɔsa nɛn sɔmɔ u ka nɛn yĩsiru kpara tɔn tukobun mi, ka sinambu ka maa Isireliban suunu sɔɔ. 16 Kon maa nùn sɔ̃ɔsi nge mɛ u koo nɔni swãaru wa nɛn yĩsirun sɔ̃. 17 Ma Anania u seewa u da u dua diru mi, u Sɔɔlun wiru nɔma sɔndi u nɛɛ, Sɔɔlu nɛn beruse, Yinni Yesu wi u nun kure swaaɔ sanam mɛ a sisi, wiya man gɔrima a ka yam wa kpa a Hunde Dɛɛro yibu. 18 Mii mii gãanu wɔruma win nɔnin di nge swãan kokosu, ma u kpam yam wa. U seewa, ma ba nùn batɛmu kua. 19 Ye u di u kpa ma win dam mu wurama. Ma Sɔɔlu u sina sɔ̃ɔ yiru ka naanɛ dokeobu Damasiɔ. 20 Yande u da Yuuban mɛnnɔ yenɔ u waasu mɔ̀ u gerumɔ ma Yesu sãawa Gusunɔn Bii. 21 Be kpuro be ba gari yi nua, ba biti kua ba bikiana ba nɛɛ, n ǹ durɔ wiya mi, wi u raa be ba Yesun yĩsiru sokumɔ goomɔ Yerusalɛmuɔ, ma u na mini u ka bu mwa u bɔke u ka da yãku kowo tɔnwerobun mi? 22 Sɔɔlun waasu ya dam sosimɔ, u bu sɔ̃ɔsimɔ kam kam ma Yesu u sãawa Kirisi wi Gusunɔ u gɔsa, sere Yuu be ba wãa Damasiɔ ba kpana bu wi gari wisi. 23 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru Yuuba ba wesiana bu Sɔɔlu go, 24 ma Sɔɔlu u gari yi nua. Ma ba wuu gen gbãrarun kɔnnɔsu kɔ̃ sum wɔri sɔ̃ɔ sɔɔ ka wɔ̃ kuru bu ka nùn wa bu gon sɔ̃. 25 Adama wɔ̃ kuru sɔɔ, Sɔɔlun bwãabu ba nùn sarasia ka bireru saa gbãrarun fɛnɛnti gaan di. 26 Ye Sɔɔlu u wurama Yerusalɛmuɔ u kĩ u ka naanɛ dokeobu mɛnna, adama be kpurowa ba nùn bɛrum sãa, ba ǹ tamaa u kua naanɛ dokeo. 27 Yera Baanabasi u ka nùn da gɔrobun mi, ma u bu sɔ̃ɔwa nge mɛ Sɔɔlu u Yinni wa Damasin swaaɔ, ma Yinni u ka nùn gari kua. U maa bu tubusia nge mɛ Sɔɔlu u ka Yesun yĩsiru waasu kua ka wɔrugɔru Damasiɔ. 28 Gari yin biru Sɔɔlu u wãa ka be sannu, u bɔsu Yerusalɛmuɔ, u waasu mɔ̀ ka wɔrugɔru Yinnin yĩsiru sɔɔ. 29 U maa ka Yuu be ba Gɛrɛkim tɔna gerumɔ, gari kua gasɔ ka sikirinɔ, adama ba swaa kasu bu ka nùn go. 30 Sanam mɛ wigibu ba gari yi nua ba ka nùn da Sesareɔ ma ba dera u doona Taasiɔ. 31 Nge mɛya Yesun yigbɛru Yudeaɔ ka Galileɔ, ka Samariɔ, ta ka alafia wa, ta dam mɔ̀, ma ta sosimɔ ta dɔɔ Yinni Gusunɔn nasiaru sɔɔ ka Hunde Dɛɛron dam kɛ̃ru. 32 Piɛɛ u maa bɔsu baama kpuro. Yera sɔ̃ɔ teeru u naanɛ dokeobu beram da be ba wãa Lidaɔ. 33 Miya u durɔ goo wa, win yĩsira Enɛ. U sãawa yɛmɔ, u ǹ seere win kpin yerun di saa wɔ̃ɔ nɔɔba itan di. 34 Piɛɛ u nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Enɛ, Yesu Kirisiwa nun bɛkiamɔ, a seewo a wunɛn kpin yeru sɔmɛ. Mii mii u seewa. 35 Tɔmbu kpuro be ba wãa Lidaɔ ka Saronin baru kpaanu sɔɔ ba nùn wa, ma ba gɔ̃ ru gɔsia ba Yinni naanɛ doke. 36 N deema, Yopeɔ tɔn kurɔ naanɛ dokeo goo wãa mi, win yĩsira Tabita. Teya ba maa mɔ̀ Dɔɔkasi ka Gɛrɛkim. Kurɔ wi, u ra n sɔm geenu mɔ̀ kpa u n sãarobu somimɔ. 37 Yera u bara u gu. Ba win goru disi wɔka ba ka da ba kpĩ gidambisa wɔllɔ. 38 Yope ka Lida kun tondinɛ, yen sɔ̃ na, ye naanɛ dokeo be ba wãa Yopeɔ ba nua ma Piɛɛ u wãa Lidaɔ, ba nùn tɔmbu yiru gɔria bu nùn sɔ̃ u na ben mi fuuku fuuku. 39 Ma Piɛɛ u seewa u ka bu da. Ye u tura mi, ba ka nùn da gidambisa yen wɔllɔ. Gɔminibu kpuro ba yɔ̃ win bɔkuɔ ba sumɔ ba nùn yabenu ka yãnu ganu sɔ̃ɔsimɔ ni Dɔɔkasi u kua sanam mɛ u wãa ka be. 40 Piɛɛ u be kpuro yara dii ten min di ma u yiira u kanaru kua. Yen biru u sĩira goo ten bera gia u nɛɛ, Tabita a seewo. Yera kurɔ wi, u nɔni wukia. Ye u Piɛɛ wa u seewa u sina. 41 Ma Piɛɛ u nùn nɔmu nɛnua u seeya u yɔ̃ rasia. Ma u naanɛ dokeobu ka gɔmini be soka u bu Dɔɔkasi sɔ̃ɔsi wasiru. 42 Yenin labaari ya nɔɔra Yopeɔ kpuro, ma tɔn dabinu nu Yinni naanɛ doke. 43 Piɛɛ u sɔ̃ɔ mɛɛru kua Yopeɔ, yana kowo goon mi, wi ba ra soku Simɔɔ. 1 Tabu sunɔ goo u wãa Sesareɔ tabu kowobun wuuru sɔɔ te ba ra nɛɛ Italigiru, win yĩsira Kɔɔnɛru. 2 Durɔ wi, u Gusunɔ nasie too, wi ka win yɛnugibu kpuro ba Gusunɔ sãamɔ. U ra kanaru ko, u ra maa Yuuban sãarobu somi gem gem. 3 Sɔ̃ɔ teeru, kɔba itan saka, u Gusunɔn gɔrado wa kãsiru sɔɔ, u na win mi u nùn soka u nɛɛ, Kɔɔnɛru. 4 U gɔrado wi nɔni girari tii tii ka bɛrum u nɛɛ, mba n kua yinni. Gɔrado nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔ u wunɛn kanaru mwa, u maa wunɛn sɔm geenu wa ma u nun yaaya. 5 Tɛ̃, a gabu gɔrio Yopeɔ bu durɔ goo sokuma wi ba ra nɛɛ Simɔɔ, wi ba maa mɔ̀ Piɛɛ. 6 U sãawa sɔɔ yana kowo goon yɛnuɔ wi ba mɔ̀ Simɔɔ. Win dira wãa nim wɔ̃ kun bɔkuɔ. 7 Ye wɔllun gɔrado wi, u ka nùn gari kua u doona u kpa, Kɔɔnɛru u win sɔm kowobu yiru soka ka tabu kowo be ba ra n wãa win bɔkuɔn turo wi u Gusunɔ nasie. 8 U bu ye kpuro tubusia, ma u bu gɔra Yopeɔ. 9 Yen sisiru saa ye ba wãa swaaɔ ma ba Yope turuku kooma, Piɛɛ u yɔɔwa dii tɛɛra wɔllɔ sɔ̃ɔ sɔɔn saka u ka kanaru ko. 10 N deema gɔ̃ɔra wi mɔ̀ ma u kĩ u di. Ye ba nùn doo kuammɛ yera u kãsa. 11 U wa Gusunɔ wɔlla wukiara ma beku te ta sãare gɔ̃ gɔ bɔkɔ ta sarama, ba ten goonu nnɛ dɛria. 12 Te sɔɔ, yɛɛ bwese bwesekawa wãa mi, yi yi naasu nnɛ mɔ ka yi yi kabirimɔ ka gunɔsu. 13 Ma Piɛɛ u nɔɔ gagu nua ga nɛɛ, Piɛɛ a seewo a ye go a tem. 14 Adama Piɛɛ u nɛɛ, aawo pai Yinni, na ǹ yaa seserugia diire. 15 Nɔɔ ge, ga kpam gerua ga nɛɛ, ye Gusunɔ u sokumɔ diira a ku maa ye garisi seseru. 16 Nge mɛya n kua sere nɔn ita. Yande beku te, ta wura wɔllɔ. 17 Ma Piɛɛ u biti soora u tii bikia, mba kãsi ten tubusianu. Saa yera Kɔɔnɛrun gɔro be ba raa Simɔɔn yɛnu bikiamɔ, ba gu kamɛ ba yɔ̃ gen kɔnnɔwɔ. 18 Ba yɛnugibu nɔɔ kɔ̃ ba bikia sɔɔ goo ù n wãa mi, wi ba ra soku Simɔɔ Piɛɛ. 19 Sanam mɛ Piɛɛ u kãsi te bwisikumɔ, Hunde Dɛɛro nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n wee, tɔmbu ita gaba nun bikiamɔ. 20 A seewo a sara a bu yɔ̃ siri a ku diriri domi nɛna na bu gɔrima. 21 Ma Piɛɛ u sara u da ben mi u nɛɛ, nɛna durɔ wi i kasu. Mba i kasum na. 22 Ba nɛɛ, Kɔɔnɛru tabu sunɔwa nun kasu, wi u sãa geegii u Gusunɔ sãamɔ ma Yuuba kpuro ba win seeda gea dimɔ. Wɔllun gɔrado dɛɛro goowa nùn sɔ̃ɔwa u nun kasusio kpa u wunɛn nɔɔn gari nɔ. 23 Yera Piɛɛ u durɔ be duusia yɛnuɔ u bu yaarɛ kua. Yen sisiru u ka bu swaa wɔri, ma Yopen naanɛ dokeobu gaba maa nùn yɔ̃ siri. 24 Yen sɔ̃ɔ itaseru ba Sesare tura, ba deema Kɔɔnɛru u win dusibu ka win bɔrɔba mɛnnɛ u ka bu mara. 25 Saa ye Piɛɛ u yɛnu ge duɔ, Kɔɔnɛru u ka nùn yinnɔ da u nùn kpuna. 26 Adama Piɛɛ u nùn seesia u nɛɛ, a seewo, domi nɛn tii tɔnuwa. 27 Saa ye u ka Kɔɔnɛru gari mɔ̀, u dua dirɔ u wa wee tɔn dabinu mɛnnɛ. 28 Ma u nɛɛ, bɛɛn tii i yɛ̃ ma Yuuban wooda ya yina Yuu u ka tɔn tuko mɛnna ǹ kun mɛ u da win yɛnuɔ. Adama Gusunɔ u man sɔ̃ɔsi ma n ǹ weenɛ n goo soku disigii. 29 Yen sɔ̃ na na ǹ gafara kasu na na yande ye i man soka. Tɛ̃, na bɛɛ kanamɔ, i man sɔ̃ɔwɔ mban sɔ̃ na i man kasusia. 30 Kɔɔnɛru u nɛɛ, gisɔ sɔ̃ɔ nnɛn amadaare, na kɔba itan kanaru mɔ̀ nɛn dirɔ. Suaru sɔɔ durɔ goo u yɔ̃ ra nɛn wuswaaɔ u yaberu sebua ta ballimɔ. 31 Ma u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛ, Gusunɔ u nɛn kanaru nua, u maa nɛn kɛ̃nu yaaya ni na ra bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛbu kɛ̃. 32 N goo gɔrio Yopeɔ u man Simɔɔ Piɛɛ sokuama wi u sãa sɔɔ yana kowo goo wi ba mɔ̀ Simɔɔn yɛnuɔ nim wɔ̃ kun bɔkuɔ. 33 Yen sɔ̃ na na nun gɔria yande, a maa kua ye a ka na fuuku. Tɛ̃ bɛsɛ kpuro sa wãa mini Gusunɔn wuswaaɔ su ka nɔ ye Yinni u nun sɔ̃ɔwa a sun sɔ̃. 34 Ma Piɛɛ u gari sua u nɛɛ, tɛ̃ na gia ka gem ma Gusunɔ u tɔmbu kpuro garisi tia. 35 Baawure wi u nùn nasie ma u mɔ̀ dee dee, u ra yɛ̃ro wure baa ǹ n bwese teren na. 36 Bɛɛ i Labaari gea yɛ̃ ye u dera ba Isireliba waasu kua, ye n sãa alafian gari saa Yesu Kirisin min di wi u sãa tɔmbu kpuron Yinni. 37 I maa yɛ̃ ye ya koora Yudea kpuro sɔɔ, ye ya torua Galileɔ, sanam mɛ Yohanu u win batɛmun gari waasu kua u kpa. 38 I Yesu Nasarɛtigiin baaru yɛ̃ nge mɛ Gusunɔ u nùn Hunde Dɛɛro ka dam wɛ̃. U da baama kpuro u sɔm geenu kua u tɔmbu bɛkia be Setam u dam dɔre, domi Gusunɔ wãa ka wi. 39 Bɛsɛ sa sãa yen seeda diobu ye u kua Yuuban baru kpaanɔ ka Yerusalɛmuɔ. Ba maa nùn kpare dãa bunanaru wɔllɔ ba go. 40 Adama sɔ̃ɔ itase Gusunɔ u nùn seeya gɔrin di, ma u dera u tii sɔ̃ɔsi. 41 N ǹ maa mɔ tɔmbu kpurowa ba nùn wa ma n kun mɔ bɛsɛ seeda diobu tɔna be Gusunɔ u gɔsa yellun di, bɛsɛ be sa di sa nɔra ka wi win seebu gɔrin din biru. 42 Ma u sun yiire su win gari tɔmbu waasu kua kpa su seeda di ma wiya Gusunɔ u kua wasobu ka gɔribun siri kowo. 43 Gusunɔn sɔmɔbu kpuron gari yi win seeda dimɔ ma baawure wi u nùn naanɛ doke u koo win toranun suuru wa win yĩsirun sɔ̃. 44 Saa ye Piɛɛ u gari mɔ̀, Hunde Dɛɛro u sarama ben baawure sɔɔ be ba gari yi swaa daki. 45 Yuuban naanɛ dokeo be ba da mi ka Piɛɛ sannu, ba biti soora yèn sɔ̃ Gusunɔ u maa win Hunde Dɛɛro tɔn tukobu wɛ̃. 46 Domi ba nua tɔn be, ba ka barum tukum gari mɔ̀ ba Gusunɔ siaramɔ. Piɛɛ u bikia u nɛɛ, 47 goo koo kpĩ u yina bu ka bu nim batɛmu ko bè sɔɔ Hunde Dɛɛro u dua nge bɛsɛ? 48 U yiire bu bu batɛmu ko Yesu Kirisin yĩsiru sɔɔ. Yen biru ba nùn kana u ka bu sina sɔ̃ɔ yiru. 1 Gɔrobu ka naanɛ dokeobu gabu Yudean tem kpuro sɔɔ ba nua ma tɔn tukobu ba maa Gusunɔn gari nua ba yi wura. 2 Sanam mɛ Piɛɛ u wura Yerusalɛmuɔ, Yuuban naanɛ dokeobu ba nùn taarɛ wɛ̃. 3 Ba nɛɛ u dua tɔn tukobun yɛnuɔ be ba ǹ bango kue, ma u yaa dibu di ka be sannu. 4 Yen sɔ̃ na Piɛɛ u bu gari yi tubusia saa yin toren di sere ka yin nɔrɔ. 5 U nɛɛ, sanam mɛ na wãa Yope maroɔ, ye na kanaru mɔ̀ sɔ̃ɔ teeru na kãsiru wa. Na bekuru wa te ta sãa nge gɔ̃ gɔ bɔkɔ ta sarama Gusunɔ wɔllun di, ba ten goonu nnɛ dɛrie ma ta yɔ̃ ra nɛn bɔkuɔ. 6 Ye na tu nɔni girari na mɛɛra na yɛɛ naasu nnɛgii wa, ka gberun yɛɛ ka yɛɛ yi yi ra kabiri ka maa gunɔsu. 7 Ma na nɔɔ gagu nua ga man soka ga nɛɛ, n seewo n go kpa n tem. 8 Adama na nɛɛ, aawo pai Yinni, na ǹ yaa seserugia diire. 9 Na kpam nɔɔ ge nua saa wɔllun di ga nɛɛ, n ku gãanu soku seseru ni Gusunɔ u sokumɔ diira. 10 Yabu yeni ya koorawa nɔn ita, yen biru ya kpam wura wɔllɔ. 11 Saa ye sɔɔ mii mii, durɔbu ita be ba man gɔriama saa Sesaren di ba tunuma yɛnu mi na wãa. 12 Hunde Dɛɛro u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ka bu doo, n ku diriri. Bɛsɛgibu nɔɔba tia beni ba man yɔ̃ siri ma sa dua durɔ win yɛnuɔ. 13 U sun sɔ̃ɔwa nge mɛ u wɔllun gɔrado wa u yɔ̃ win dirɔ u nɛɛ, u goo gɔrio Yopeɔ u ka Simɔɔ sokuma wi ba maa mɔ̀ Piɛɛ. 14 Wiya u koo nùn gari sɔ̃ yi yi koo de wi ka win yɛnugibu bu faaba wa. 15 Ye na nɛn waasu torua Hunde Dɛɛro u sarama be sɔɔ nge mɛ u kua bɛsɛ sɔɔ dɔma te. 16 Yera na Yinnin gari yaaya yi u nɛɛ, Yohanu u ka nim batɛmu kua, adama ba koo bɛɛ batɛmu ko ka Hunde Dɛɛro. 17 ǹ n mɛn na, Gusunɔ ù n bu kɛ̃ru kã tèn bweseru u sun kã sanam mɛ sa Yinni Yesu Kirisi naanɛ doke, wara nɛ n ka Gusunɔ swaa ganɛ. 18 Ye ba gari yi nua, ba ben sikirinɔ mari, ma ba Gusunɔ siara ba nɛɛ, Gusunɔ maa tɔn tukobu ayeru wɛ̃ bu ka gɔ̃ ru gɔsia, kpa ba n wãaru mɔ. 19 Naanɛ dokeobu be ba raa yarina baama kpuro nɔni swãarun sɔ̃ te ta seewa sanam mɛ ba Etiɛni go, ben gaba da sere tem mɛ ba sokumɔ Fɛnisi ka maa tem bureru garu sɔɔ te ba sokumɔ Sipu, ka maa wuu gagun mi ge ba sokumɔ Antiɔsi, ba Labaari gea kparamɔ, Yuuba tɔnawa ba sɔ̃ɔmɔ. 20 Adama naanɛ dokeobu gabu be ba Antiɔsi da saa Sipu ka Sirɛnin di, ba maa tɔn tukobu Yinni Yesun Labaari gea ye waasu kua. 21 Yinni Gusunɔn dam mu wãa ka be, ma tɔn dabinu nu gari yi naanɛ doke ma nu gɔ̃ ru gɔsia nu wura Yinnin mi. 22 Yen labaari ya Yesun yigbɛru deema te ta wãa Yerusalɛmuɔ, ma ba Baanabasi gɔra Antiɔsi mi. 23 Sanam mɛ u tura mi, ye u wa nge mɛ Gusunɔ u tɔn be durom kua, win nukura dora. Ma u bu dam kã ba n ka Yinni maninɛ ka ben gɔ̃ rusu kpuro, 24 domi u sãa tɔn geo u Hunde Dɛɛro yiba ma win naanɛ dokebu kpã. Ma tɔn dabinu tii Yinni wɛ̃. 25 Yen biru u Taasi da u ka Sɔɔlu kasu. 26 Ye u nùn wa u ka nùn da Antiɔsi mi. Be yiru ba sina mi wɔ̃ɔ gira ba mɛnna ka Yesun yigbɛrugibu ma ba tɔn dabinu Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsi. Antiɔsi miya ba gbia ba naanɛ dokeobu soka Kirisigibu. 27 Saa ye sɔɔra Gusunɔn sɔmɔbu gaba Antiɔsi da saa Yerusalɛmun di. 28 Ben turo, wi ba sokumɔ Agabusi, u seewa u yɔ̃ ra mɛnnɔ sɔɔ, ma u Gusunɔn gari gerua ka Hunde Dɛɛron somiru u nɛɛ, gɔ̃ɔ bakara koo ko handunia kpuro sɔɔ. Nge mɛya ta maa kua tem yɛ̃ro Kolodun waati. 29 Yera naanɛ dokeobu ba gɔ̃ ru doke bu kɛ̃ru mɔrisia nge mɛ ben baawuren mɔra nɛ, bu ka naanɛ dokeobu somi be ba wãa Yudeaɔ. 30 Ma ba kua mɛ, ba dera Baanabasi ka Sɔɔlu ba ka tu da guro gurobun mi. 1 Sanam mɛ sɔɔra sina boko wi ba sokumɔ Herodu, u Yesun yigbɛrun tɔmbu gabu nɔma doke u ka bu nɔni sɔ̃. 2 Wiya dera ba Yakɔbu, Yohanun mɔɔ mwa ba go ka takobi. 3 Ye u wa ma n Yuuba dore, u maa Piɛɛ mwa. N wee saa ye, pɛ̃ɛ ye ba ǹ seeyatia doken tɔ̃ɔ bakara. 4 Ye ba nùn mwa ba kpa, ba nùn pirisɔm doke ma tabu kowobu wɔkura nɔɔbu ka tia ba nùn kɔ̃ su. Ba bu yi nnɛ nnɛ. Herodu u gɔ̃ ru doke u nùn siri tɔmbun wuswaaɔ Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakarun biru. 5 Ba Piɛɛ nɛni pirisɔm sɔɔ, adama Yesun yigbɛrugibu ba kanaru mɔ̀ gem gem win sɔ̃ Gusunɔn mi. 6 Tɔ̃ɔ te Herodu u kĩ u nùn yara pirisɔm di u ka da tɔmbun mi, ten wɔ̃ kuru Piɛɛ u dweeya tabu kowobu yirun suunu sɔɔ. Ba nùn bɔkua ka yɔni yiru, ma kɔ̃ sobu gaba maa wãa pirisɔm kɔnnɔwɔ. 7 Suaru sɔɔ Yinnin gɔrado u kurama ma pirisɔm dii te, ta yam burura. Gɔrado wi, u Piɛɛ so yɛ̃saɔ u nùn yamia u nɛɛ, u seewo fuuku fuuku. Mii mii yɔni yi, yi wɔruma win nɔman di. 8 Ma gɔrado u nɛɛ, a wunɛn yaberu sebuo kpa a wunɛn salubata doke. Piɛɛ u kua mɛ, ma gɔrado u kpam nɛɛ, a wunɛn gɔ̃ gɔ wukirio kpa a man swĩi. 9 Piɛɛ u yara u nùn swĩi, adama u tamaa u dosimɔwa, u ǹ yɛ̃ ye gɔrado u mɔ̀ n sãawa gem. 10 Ba pirisɔm kɔ̃ so gbiikobu sarari ka yiruse, ma ba gambo sisugia tura ye ya wãa wuun bera gia. Yeya ya kɛniara ka tii ma ba yara ba swaa doo kamɛ, ba gu swĩi. Ma gɔrado wi, u Piɛɛ deri suaru sɔɔ. 11 Sanam mɛ sɔɔra Piɛɛ u tuba ye n nùn deema. Ma u tii sɔ̃ɔwa u nɛɛ, tɛ̃ na gia ma geema. Yinni Gusunɔwa u win gɔrado gɔrima u ka man yakia Herodun nɔman di, ka maa ye kpuron di ye Yuuba ba kĩ bu man kua. 12 Ye gari yi, yi nùn yeeri yi kpa, u da Maarin yɛnuɔ wi u sãa Yohanu Maakun mɛro. Tɔn dabinu mɛnnɛ mi, ba kanaru mɔ̀. 13 Piɛɛ u gambo so yɛnu kɔnnɔwɔ ma kurɔ sɔm kowo goo wi ba ra soku Roda, u da u swaa daki. 14 Ye u Piɛɛn nɔɔ tuba nuku dobu kun dere u gambo kɛniɛ, ma u duka gɔsira dirɔ u bu sɔ̃ɔwa ma Piɛɛwa wãa kɔnnɔwɔ. 15 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, a wiiramɔwa. Adama u mɔ̀, ka geema ni. Ma ba mɔ̀, win yarowa. 16 N deema Piɛɛ u yɔ̃ mi, u gambo soomɔ. Ye ba ye kɛnia, ba nùn tuba, ma ba biti soora. 17 U bu marisia ka nɔmu, ma u bu tubusia nge mɛ Yinni Gusunɔ u ka nùn yara pirisɔm di. U nɛɛ, bu gari yi Yakɔbu sɔ̃ ka maa naanɛ dokeo be ba tie. Yen biru u doona u da gam gia. 18 Yen sisiru bururu nanda bakabu wãa tabu kowobun suunu sɔɔ. Ba wɔki ba mɔ̀, mana Piɛɛ u doona. 19 Herodu u yiire bu nùn kasu, adama ba ǹ nùn wa. Yen sɔ̃ na u pirisɔm kɔ̃ sobu win gari bikia ma u wooda wɛ̃ bu ka bu da bu go. Yen biru Herodu u seewa Yudean di u da u sina sɔ̃ɔ mɛɛru Sesareɔ. 20 N wee Herodu u ka Tirigibu ka Sidonigibu mɔru bara gem gem. Yen sɔ̃ na tɔn be, ba kparana ba da win mi sannu. Gbiikaa ba ka Balatu bɔrɔnu kua wi u sãa sina bokon yɛnun sɔm kowobun wirugii. Yen biru ba da Herodun mi bu ka nùn suuru kana, domi ben temgibu ba ben dĩanu waamɔwa saa Herodun tem di. 21 Herodu u tɔ̃ ru yi te u koo bu wa. Ye tɔ̃ɔ te, ta tura, u win gurumusuru sebua u sina win sina turaru wɔllɔ ma u gari gerubu wɔri. 22 Tɔn be, ba nɛɛ, Gusunɔn nɔɔwa mini, n ǹ tɔnuguu. 23 Mii mii Yinnin gɔrado u na u Herodu so ma kɔkɔnu na nu win wasi di ma u gu yèn sɔ̃ wi tɔnu, u Gusunɔn yiiko mwa. 24 Saa ye sɔɔ, ma Gusunɔn gari yi kpararamɔ yi sosimɔ. 25 Ye Baanabasi ka Sɔɔlu ba ben sɔmburu kua ba kpa, ba wura Yerusalɛmuɔ. Ma ba Yohanu Maaku sua, u ka bu da. 1 Gusunɔn sɔmɔbu ka keu koosiobu gaba wãa Antiɔsin Yesun yigbɛru sɔɔ. Ben yĩsa wee. Baanabasi ka Simɛɔ wi ba sokumɔ tɔn wɔ̃ ko, ka Lusiu Sirɛnigii, ka Manahɛni wi ba nɛnua yɛnu teu ka Herodu sina boko, ka maa Sɔɔlu. 2 Sɔ̃ɔ teeru durɔ be, ba Yinni Gusunɔ sãamɔ ka nɔɔ bɔkuru sannu, yera Hunde Dɛɛro u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bu Baanabasi ka Sɔɔlu wunɔ nɛnɛm bu ka sɔmburu garu ko tèn sɔ̃ u bu soka. 3 Yen biru ye ba nɔɔ bɔkuru ka kanaru kpa, durɔ be, ba Baanabasi ka Sɔɔlu nɔma sɔndi wirɔ, ma ba dera ba doona. 4 Sanam mɛ Hunde Dɛɛro u bu gɔriɔ, Baanabasi ka Sɔɔlu ba tura wuu gagun mi ge ba ra soku Sɛlɛsi. Min diya ba goo nimkuu dua, ba ka tem bureru garu da te ba ra soku Sipu. 5 Sanam mɛ ba tura Sipun wuu gagu sɔɔ ge ba ra soku Salamini, ba Gusunɔn gari waasu kua Yuuban mɛnnɔ yenɔ. Yohanu Maaku u bu yɔ̃ siri u ka bu somi. 6 Ma ba tem bure baka te kpuro sarari ba tura sere wuuɔ ge ba ra soku Pafɔsi. Miya ba Yuu dobo dobogii goo wa wi u sãa sɔmɔ weesugii. Win yĩsira Bariyesu. 7 U wãa ka Seegiu Pɔlusi, Sipun tem yɛ̃ro. Tem yɛ̃ro wi, u sãawa bwisigii, yera u Baanabasi ka Sɔɔlu soka yèn sɔ̃ u kĩ u Gusunɔn gari nɔ. 8 Adama dobo dobogii wi, wi ba ra maa soku Elimasi ka Gɛrɛkim u bu yinari. U kookari mɔ̀ u ka tem yɛ̃ro wi gɔsia naanɛ dokebun swaan di. 9 Sanam mɛya Sɔɔlu wi ba maa sokumɔ Pɔlu, wi u Hunde Dɛɛro yiba, u dobo dobogii wi nɔni girari 10 u nɛɛ, wunɛ wi a taki dibu ka daa kɔ̃ sa yiba, wunɛ Setam bii ka gãa geenu kpuron wɛrɔ, sere domma kaa n kasu a Gusunɔn gem gɔsia weesu. 11 Tɛ̃, wee, Gusunɔ u koo nun nɔmu tĩi, kaa wɔ̃ ko ko, a ǹ maa yam wasi sɔ̃ɔ mɛɛru. Mii mii wɔ̃ kora durɔ wi wɔri, u yam bia, ma u sĩimɔ u babi u goo kasu wi u koo nùn nɔmu nɛnɛ. 12 Ye tem yɛ̃ro wi, u wa ye n koora, u Yesu naanɛ doke. U biti soora Yinnin swaan garin sɔ̃. 13 Yen biru Pɔlu ka win kpaasibu ba goo nimkuu dua Pafɔsin di, ma ba wuu gagu tura ge ba ra soku Periga, Panfilin temɔ. Miya Yohanu u bu deri, u wura Yerusalɛmuɔ. 14 Saa Perigan di ba da Antiɔsiɔ, Pisidin temɔ. Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ ba da Yuuban mɛnnɔ yerɔ, ba sina. 15 Ye ba Mɔwisin woodan tirerun gam ka maa Gusunɔn sɔmɔbuginun gam gara ba kpa, mɛnnɔ gen wirugibu ba bu gɔria ba nɛɛ mɛro bisibu, iǹ n gari gɛɛ mɔ yi yi koo tɔmbu dam kɛ̃ i geruo. 16 Pɔlu u seewa u yɔ̃ ra u ka bu nɔmu marisia. U nɛɛ, bɛɛ Isireliba, ka bɛɛ be i Gusunɔ nasie, i swaa dakio. 17 Gusunɔ bɛsɛ Isireliban Yinni u bɛsɛn sikadoba gɔsa ma u dera ba kua bwese bakaru sanam mɛ ba wãa Egibitin temɔ. Yen biru u bu yara min di ka win dam bakam, 18 ma u ka bu tɛmana wɔ̃ɔ weeru gbaburɔ. 19 U maa bwesenu nɔɔba yiru kpeerasia Kananin tem sɔɔ, ma u nin tem win tɔmbu wɛ̃ mu n sãa begim. 20 Ye kpuro ya kua wɔ̃ɔ nɛɛru ka weeraakuru (450). Yen biru Gusunɔ u bu kparobu wɛ̃ n ka girari Gusunɔn sɔmɔ Samuɛlin waati. 21 Yera ba sunɔ bikia ma Gusunɔ u bu Sɔɔlu Kisin bii wɛ̃, saa Bɛnyamɛɛn bweserun di, ma u bandu di wɔ̃ɔ weeru. 22 Ma Gusunɔ u nùn bandu yara u Dafidi kɔsire kua, wiǹn sɔ̃ u seeda di u nɛɛ, u wa ma Dafidi, Isain bii u sãa tɔnu wiǹn bweseru u kĩ, wi u koo win kĩru kpuro ko. 23 Dafidi win bweserun diya, Yesu u yara wi Gusunɔ u kua Isireliban Faaba kowo nge mɛ u nɔɔ mwɛɛru kua. 24 Yesu u sere na, Yohanu u Isireliba kpuro waasu kua u bu sɔ̃ɔwa bu gɔ̃ ru gɔsia bu batɛmu ko. 25 Sanam mɛ Yohanu u win sɔmburu kpeema, u ra nɛɛ, u ǹ sãa wi ba mara, adama yɛ̃ro u koo na win biru wiǹn baranu u ǹ tura u pota. 26 Tɛ̃, mɛro bisibu, bɛɛ Aburahamun bweserun bibu, ka bɛɛ be i Gusunɔ nasie, bɛsɛra ba faaba yen gari gɔriama. 27 Domi Yerusalɛmugibu ka ben wirugibu, ba ǹ Yesu wi tuba, ba ǹ maa Gusunɔn sɔmɔbun gari tuba yi ba garimɔ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru baatere. Adama ba yi yibia sanam mɛ ba Yesu taarɛ wɛ̃. 28 Ba ǹ gãanu wa wi sɔɔ, ni nu ka gɔɔ weenɛ, adama ka mɛ, ba nɛɛ, Pilati u nùn goowo. 29 Ye ba kpuro kua ba kpa ye ba yorua win sɔ̃, ba nùn sarasia dãa bunanaru wɔllun di, ba kpɛ̃ɛ sikiru sɔɔ. 30 Adama Gusunɔ u nùn seeya gɔrin di. 31 Sɔ̃ɔ dabinun baa sɔɔ u tii tɔmbu sɔ̃ɔsi be ba nùn swĩima Galilen di ba ka na Yerusalɛmuɔ. Tɔn beya ba tɛ̃ sãa win seeda diobu Isireliban mi. 32 Sa maa bɛɛ Labaari gea nɔɔsiamɔ ye ya ka Gusunɔn nɔɔ mwɛɛru yã te u bɛsɛn sikadoba kua. 33 Ye kpurowa u sun kua bɛsɛ be sa sãa ben bibu sanam mɛ u Yesu seeya gɔrin di, nge mɛ ba yorua Dafidin womu yiruse sɔɔ, mi Gusunɔ u nɛɛ, "Wuna a sãa nɛn Bii. Gisɔra na kua wunɛn tundo." 34 Gusunɔ u raa gerua u koo nùn seeya gɔrin di kpa u ku maa kɔ̃ si. Yeya u gerua u nɛɛ, "Kon bɛɛ domaru kua te ta dɛɛre ta ǹ sika mɔ, tèn nɔɔ mwɛɛru na Dafidi kua." 35 Yen sɔ̃ na u kpam gerua Dafidin womu gagu sɔɔ u nɛɛ, "A ǹ derimɔ wunɛgii wi u naanɛ mɔn wasi yi kɔ̃ si." 36 Domi Dafidi u kua ye Gusunɔ u himba kua u ko win tiin waati sɔɔ. Yen biru u kpuna u gu ma ba nùn sikua ka win sikadoba sannu ma win wasi kɔ̃ sa. 37 Adama, wi Gusunɔ u seeya gɔrin di, win wasi kun kɔ̃ sa. 38 ǹ n mɛn na nɛgibu, i de i n yɛ̃ ma saa win min diya sa bɛɛ toranun suurun gari nɔɔsiamɔ. 39 Wiya maa baawure wi u nùn naanɛ doke yakia kpuron di, ye Mɔwisin wooda kun kpɛ̃ yu ko. 40 Yen sɔ̃, i tii laakari koowo, kpa ye Gusunɔn sɔmɔba gerua n ku bɛɛ deema, ye ba nɛɛ, 41 "I mɛɛrio, bɛɛ tɔn yaako kowobu, i biti sooro kpa i kam ko. Domi kon gãanu ko bɛɛn nɔni biru ni i ǹ naanɛ mɔ̀ baa goo ù n bɛɛ nu tusia." 42 Sanam mɛ Pɔlu ka Baanabasi ba yara mɛnnɔ yerun di, tɔn be, ba bu kanamɔ bu kpam bu gari yi sɔ̃ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugii kpaaru sɔɔ. 43 Ye tɔmba yara mɛnnɔ yerun di, Yuuba dabiru ka maa tɔn tukobu be ba gɔsira Yuuba, ba Pɔlu ka Baanabasi swĩi. Gɔro be, ba ka bu gari kua ba bu dam kã ba n ka wãa Gusunɔn durom sɔɔ. 44 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugii kpaa te sɔɔ, kaa nɛɛ wuu gen tɔmbu kpurowa ba mɛnna bu ka Yinnin gari nɔ. 45 Sanam mɛ Yuuba ba tɔn wɔru ge wa, ba nisinu kua. Ba Pɔlun gari siki, ba gari kɔ̃ si gerumɔ. 46 Adama Pɔlu ka Baanabasi ba gerua ka wɔrugɔru ba nɛɛ, tilasiwa bu bɛɛ Yuuba Gusunɔn gari sɔ̃ gbiikaa. Adama yèn sɔ̃ i yi yina, ma i ǹ tii garisi be ba ka wãaru te ta ku ra kpe weenɛ, n wee, sa ko bɛɛ deri, kpa su da tɔn tukobun mi. 47 N wee ye Yinni Gusunɔ sun yiire su ko. U nɛɛ, "Na bɛɛ kua tɔn tukobun yam bururam, kpa i ka faaba da handunian goonu nnɛ kpuro sɔɔ." 48 Sanam mɛ tɔn tuko be, ba gari yi nua, ben nukura dora, ma ba Yinnin gari siara. Ma be Gusunɔ u raa gɔsa wãaru te ta ku ra kpen sɔ̃, ba naanɛ doke. 49 Ma gari yi, yi nɔɔra bera mi kpuro. 50 Adama Yuu be, ba wuun wirugibu ka kurɔ yĩsirugibu be ba Gusunɔ sãamɔ mɔru seeya, ma ba bu kpare bu Pɔlu ka Baanabasi nɔni sɔ̃, ma ba bu gira bera min di. 51 Gɔro be, ba bu ben naasun tua kpare, ma ba doona Ikonimuɔ. 52 Ka mɛ, naanɛ dokeobu ba nuku dobu mɔ, ba Hunde Dɛɛro yiba. 1 Ikonimuɔ Pɔlu ka Baanabasi ba dua Yuuban mɛnnɔ yerɔ ma ba waasu kua sere tɔn dabinu naanɛ doke, Yuuba ka maa Gɛrɛkiba. 2 Adama Yuu be ba yina bu naanɛ doke, ba tɔn tukobu mɔru seeya bu ka wa bu naanɛ dokeobu kɔ̃ sa bwisikusi. 3 Gɔro be, ba sina mi sɔ̃ɔ mɛɛru, ba waasu mɔ̀ ka wɔrugɔru ba Yinni naanɛ sãa. U bu dam wɛ̃ ba ka maamaaki ka sɔm damginu mɔ̀. Nge mɛya Yinni u ka sɔ̃ɔsi ma win durom mu sãawa gem. 4 Adama wuu gen tɔmbu ba bɔnu kua yiru. Gaba yɔ̃ ra ka Yuuba sannu. Gaba maa yɔ̃ ra ka gɔro be. 5 Sanam mɛya tɔn tukobu ka Yuu gabu, ka ben wirugibu sannu ba nɔɔ tia kua bu ka gɔro be wahala ko, bu be kpenu kasuku. 6 Ye Pɔlu ka Baanabasi ba gia mɛ, yera ba kpikiru sua Likonin temɔ Lisiti ka Dɛɛbeɔ, ka yen baru kpaanɔ. 7 Miya ba Labaari gea waasu mɔ̀. 8 Lisitiɔ Pɔlu ka Baanabasi ba durɔ goo wa wiǹn naasu gu u sɔ̃. U ǹ maa sĩire mɛya ba ka nùn mara. 9 U Pɔlun gari swaa daki. Yera Pɔlu u durɔ wi nɔni girari ma u wa ma win naanɛ dokebu tura u ka bɛkura, 10 ma u gbãra u nɛɛ, a seewo a yɔ̃ ra ka wunɛn naasu. Durɔ wi, u seewa fia ma u sanum wɔri. 11 Sanam mɛ tɔn wɔru ge, ga wa ye Pɔlu kua ga nɔɔgiru sua ka Likonin barum ga nɛɛ, bɛsɛn buãna nu tɔmbu kɔsa ma nu na bɛsɛn mi. 12 Ba Baanabasi soka Susi, Pɔlu maa Herimɛsi, yèn sɔ̃ wiya u waasu kua. 13 Ma yãku kowo goo wi u sãa Susin buãu kɔ̃ so, wiǹn buãu dira wãa wuun bɔkuɔ, u ka naa kinɛnu na, ka maa biibii wuu gen kɔnnɔwɔ. Wi ka tɔn be kpuro ba kĩ bu gɔro be yãkuru koosi. 14 Sanam mɛ gɔro be, ba ye nua, ba ben yabenu gɛ̃ɛka ma ba duki da tɔn wɔru gen suunu sɔɔ ba gbãsukumɔ ba nɛɛ, 15 durɔ bɛɛ, mban sɔ̃ na i yeni mɔ̀. Bɛsɛn tii tɔmba nge bɛɛ. Sa bɛɛ Labaari gea tubusiamɔwa, kpa i ka gɔ̃ ru gɔsia sãa kamgirun di i wura Gusunɔ Yinni wason mi, wi u wɔllu ka tem ka nim wɔ̃ ku taka kua, ka yabu kpuro ye ya wãa ye sɔɔ. 16 Yellu u dera tɔmbu kpuro ba ben gɔ̃ ru kĩru kua. 17 Adama u ǹ tii deri seeda sari, u gea kua, u bɛɛ gura nɛɛsiammɛ i ka dĩanu wa gbeaɔ nin saa sɔɔ, kpa i n ka nuku dobu mɔ. 18 Baa mɛ ba gari yi gerua, ka nɔni swãa bakara ba tɔn be yinari bu bu yãkuru koosi. 19 Adama Yuu gaba na Antiɔsi ka Ikonimun di ba tɔn wɔru ge swaa nim wia, ma ba Pɔlu kpenu kasuka ba nùn gawa ba ka da wuun biruɔ domi ba tamaa u guwa. 20 Adama sanam mɛ naanɛ dokeoba na ba yɔ̃ ba nùn sikerenɛ, u seewa ma u wura wuu sɔɔ. Yen sisiru wi ka Baanabasi ba doona Dɛɛbe gia. 21 Pɔlu ka Baanabasi ba Labaari gean waasu kua Dɛɛbeɔ, ma tɔn dabinu kua Yesun bwãabu mi. Yen biru ba kpam wura Lisitiɔ ka Ikonimuɔ ka maa Antiɔsi ye ya wãa Pisidiɔ. 22 Ba naanɛ dokeobu tãsisia ba bu dam kã bu ka yɔ̃ ra dim dim naanɛ dokebu sɔɔ. Ba bu sɔ̃ɔwa ma ba ǹ koo ko ba kun wahala dabinu wa bu sere du mi Gusunɔ u bandu swĩi. 23 Ma ba Yesun yigbɛru baatere sɔɔ guro gurobu kua. Ye ba kanaru kua ka nɔɔ bɔkuru ba kpa, ba bu Yinni nɔmu sɔndia wi ba naanɛ doke. 24 Yen biru ba Pisidin tem sara ba tura Panfilin tem sɔɔ. 25 Ye ba waasu kua Perigaɔ ma ba sara ba da Ataliaɔ. 26 Min di, ba goo nimkuu dua bu ka kpam wura Antiɔsiɔ, Sirin wuu mi, mi ba raa bu Gusunɔ nɔmu sɔndia u ka bu durom kɛ̃ sɔmbu ten sɔ̃ te ba kua ba kpa. 27 Sanam mɛ ba tura Antiɔsiɔ, ba Yesun yigbɛru mɛnna, ma ba saara ye Gusunɔ ka bu kua kpuro, nge mɛ u swaa kua tɔn tukobu bu ka naanɛ doke. 28 Ma ba tɛ mi, ka naanɛ dokeo be sannu. 1 Saa ye Pɔlu ka Baanabasi ba wãa Antiɔsiɔ, durɔbu gaba na saa Yudean di, ma ba naanɛ dokeobu sɔ̃ɔmɔ ba mɔ̀, ba ǹ faaba wasi ma n kun mɔ ba dera ba bu bango kua nge mɛ Mɔwisin wooda ya gerua. 2 Pɔlu ka Baanabasi ba ka bu sikirina gem gem gari yin sɔ̃. Ma naanɛ dokeoba gɔ̃ ru doke bu Pɔlu ka Baanabasi ka maa gabu gɔri Yerusalɛmuɔ gɔrobu ka guro gurobun mi gari yin sɔ̃. 3 Yera Yesun yigbɛru ta bu sɔɔru kua ba swaa wɔri, ma ba Fɛnisi ka Samarin tem sara ba naanɛ dokeobu sɔ̃ɔmɔ nge mɛ tɔn tukobu ba maa Yesu naanɛ doke. Yen baaru ya bu nuku dobu wɛ̃ gem gem. 4 Ye ba tura Yerusalɛmuɔ, Yesun yigbɛru ka gɔrobu ka maa guro gurobu ba bu dam koosia. Ma Pɔlu ka Baanabasi ba bu saaria ye Gusunɔ u ka bu kua kpuro. 5 Adama Falisi gabu be ba naanɛ doke, ba seewa ba nɛɛ, tilasiwa bu naanɛ dokeo tɔn tuko be bango kua, kpa bu be sɔ̃ bu Mɔwisin wooda swĩi. 6 Ma gɔrobu ka guro gurobu ba mɛnna bu ka gari yi wesiana. 7 Ye ba gari yi gawamɔ, Piɛɛ u seewa u yɔ̃ ra u nɛɛ, nɛgibu i yɛ̃ ma Gusunɔ u man wuna bɛɛn suunu sɔɔn di n tɛ, n ka tɔn tukobu Labaari gea nɔɔsia kpa bu naanɛ doke. 8 Ma Gusunɔ wi u tɔmbu kpuron gɔ̃ rusu yɛ̃, u tɔn tuko be seeda diiya ye u bu Hunde Dɛɛro kã nge mɛ u sun kã. 9 U ǹ gãanu wunanɛ bɛsɛ ka ben suunu sɔɔ. U maa ben gɔ̃ rusu dɛɛrasia naanɛ dokebun sɔ̃ nge mɛ u sun kua. 10 ǹ n mɛn na, mban sɔ̃ na i Gusunɔn laakari mɛɛrimɔ tɛ̃ ye i ka naanɛ dokeo be sɔmunu sɔbimɔ ni bɛsɛn sikadoba ka maa bɛsɛn tii sa kpana su sɔbe. 11 Sa naanɛ sãa ma sa faaba wa Yinni Yesun durom sɔ̃ nge mɛ ben tii ba wa. 12 Ma tɔn wɔru ge kpuro ga mari ga Baanabasi ka Pɔlu swaa daki. Ba bu saaria nge mɛ Gusunɔ u ka bu denda bu ka yĩrenu ka sɔm maamaakiginu ko tɔn tukobun suunu sɔɔ. 13 Ye ba kpa, Yakɔbu u seewa u nɛɛ, nɛgibu i man swaa dakio. 14 Simɔɔ u bɛɛ tubusia nge mɛ Gusunɔ u gbia u kua u ka tii tɔn tukobu gabu gɔsia be ba koo soku wigibu. 15 Gari yi, yi sãa tia ka gari yi Gusunɔn sɔmɔba yorua Gusunɔn gari sɔɔ, ba nɛɛ, 16 "Yinni Gusunɔ u nɛɛ, saa yera na kon wurama kpa n Dafidin diru seeya te ta wɔruma. Kon ten bansu seeya kon kpam tu bani. 17 Kpa tɔn be ba tie bu nɛ Yinni Gusunɔ kasu, ka maa tɔn tuko be ba sãa nɛgibu. 18 Nɛ Yinni Gusunɔwa na yeni gerua nɛ wi na gãa ni sɔ̃ɔsi yellun di." 19 Yen sɔ̃ na nɛn bwisikunu sɔɔ, n ǹ weenɛ su gãa sɛ̃sɔginu doke tɔn tuko ben swaa sɔɔ be ba gɔ̃ ru gɔsiamɔ ba wuramɔ Gusunɔn mi. 20 Adama su bu tireru kua su nɛɛ bu ku buãu sãa dĩanu di, bu ku kɔ̃ɔ mɛnna tantanaru sɔɔ, bu ku yaa tem ye ba wĩiru tɛma ba ka go, bu ku maa yaa yɛm di. 21 Domi tɛɛbun di wuu baagere sɔɔ ba ra Mɔwisin tirenu gari Yuuban mɛnnɔ yenɔ tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru baatere, kpa bu win gari waasu ko. 22 Ma n gɔrobu ka guro gurobu ka maa Yesun yigbɛru kpuro wɛ̃re bu gabu gɔsi ben suunu sɔɔ, kpa bu be gɔri Antiɔsiɔ ka Pɔlu ka Baanabasi sannu. Ba Silasi gɔsa ka Yudu wi ba maa sokumɔ Baasaba, be ba bɛɛrɛ mɔ naanɛ dokeobun suunu sɔɔ. 23 Ma durɔ be, ba da ka tire te, te ta nɛɛ, bɛsɛ gɔrobu ka naanɛ dokeobun guro gurobu sa bɛɛ tɔbura, bɛɛ naanɛ dokeobu Antiɔsiɔ ka bɛɛ be i wãa Siri ka Silisin temɔ, bɛɛ be ba mara tɔn tukobu. 24 Sa nua ma bɛsɛn gabu ba da bɛɛn mi ba bɛɛ burisina ba maa bɛɛn bwisikunu gɔsikia ka ben gari. Adama sa ǹ bu sɔ̃ɔwa bu ko mɛ. 25 Yera sa wesiana su gabu gɔsi su bu bɛɛ gɔria ka bɛsɛn kĩnasibu Baanabasi ka Pɔlu sannu, 26 durɔ be ba ben wãaru kari bɔrie Yinni Yesu Kirisin yĩsirun sɔ̃. 27 Yen sɔ̃ na sa bɛɛ Yudu ka Silasi gɔria be ba koo bɛɛ gari yi sɔ̃ nɔɔ ka nɔɔ. 28 Domi bɛsɛ ka Hunde Dɛɛro n sun wɛ̃re su ku bɛɛ sɔmunu ganu sɔbi ma n kun mɔ nini. 29 I ku buãu sãa dĩanu di, i ku yaa yɛm di, i ku yaa tem ye ba wĩiru tɛma ba ka go, i ku maa kɔ̃ɔ mɛnna tantanaru sɔɔ. Iǹ n tii nɛnua yabu yeni kpuron di n ko n wɛ̃ra. N kua tɛɛru. 30 Yera ba swaa wɔri ba doona Antiɔsiɔ. Ye ba tura mi, ba naanɛ dokeobu mɛnna, ba bu tire te wɛ̃. 31 Ye ba tire te gara ta bu dam kã ma ben nukura dora. 32 Yudu ka Silasi be ba maa sãa Gusunɔn sɔmɔbu, ba naanɛ dokeobu dam kã ba maa bu tãsisia ka gari dabiru. 33 Ye ba sɔ̃ɔ yiru kua mi, naanɛ dokeoba bu nɔɔ kana, ba nɛɛ, bu gɔsira ka alafia be ba bu gɔran mi.(( 34 Adama n Silasi wɛ̃re u ka gina bu sina.)) 35 Pɔlu ka Baanabasi ba sina Antiɔsiɔ. Be ka maa tɔn dabinu sannu ba Yinnin gari keu sɔ̃ɔsi, ba maa yi waasu kua. 36 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru Pɔlu u Baanabasi sɔ̃ɔwa bu kpam wura bu naanɛ dokeobu bera wuu baagere sɔɔ mi ba raa Yinnin gari waasu kua, kpa bu wa nge mɛ ba ka wãa. 37 Baanabasi u kĩ Yohanu Maaku u ka bu da sannu. 38 Adama Pɔlu u gerua u nɛɛ, n ǹ weenɛ bu ka nùn da domi u ǹ daa bu yɔ̃ siri ben sɔmburu sɔɔ, u bu deriwa u gɔsira Panfilin di. 39 Yera ba sikirina too sere ba karana. Baanabasi u Maaku sua ma ba goo nimkuu dua ba da Sipuɔ. 40 Pɔlu u Silasi gɔsa, ma naanɛ dokeobu ba bu kanaru kua ba nɛɛ, Gusunɔn durom mu n ka bu wãa. Ma ba ben sanum wɔri. 41 Ba da Siri ka Silisin temɔ ba Yesun yigbɛnu tãsisiamɔ. 1 Pɔlu u da Dɛɛbeɔ ka Lisitiɔ. Naanɛ dokeo goo wãa Lisiti mi, wi ba mɔ̀ Timɔte. Win mɛro sãawa Yuu naanɛ dokeo, ma win tundo sãa Gɛrɛki. 2 Naanɛ dokeo be ba wãa Lisiti ka Ikonimuɔ, ba win seeda gea dimɔ. 3 Pɔlu u kĩ Timɔte u nùn yɔ̃ siri, ma u nùn bango kua Yuuban sɔ̃ be ba wãa bera mi, domi be kpuro ba yɛ̃ ma win tundo Gɛrɛkiwa. 4 Ma ba da da wuu ka wuu ba naanɛ dokeobu sɔ̃ɔwa ye gɔrobu ka yigbɛ guro guro be ba wãa Yerusalɛmuɔ ba wesiana ba yi, kpa bu ye mɛm nɔɔwa. 5 Nge mɛya Yesun yigbɛnu nu tãsa naanɛ dokebu sɔɔ, ma nu dabiru sosimɔ tɔ̃ ru baatere. 6 Hunde Dɛɛro u ǹ dere bu Labaari gean waasu ko Asin temɔ. Yeya n dera ba Firigi ka Galatin tem bukiana. 7 Ye ba tura Misin temɔ, ba kĩa bu Bitinin tem du, adama Yesun Hunde bu yinari. 8 Yeya n dera ba Misin tem bukiana ba da yen wuu ge ba mɔ̀ Torasiɔ. 9 Pɔlu u kãsiru wa wɔ̃ kuru. Kãsi te sɔɔ, u Masedɔnigii goo wa u yɔ̃ u nùn kanamɔ u na Masedɔniɔ u ka bu somi. 10 Ye u kãsi te wa, mii mii sa sɔɔru kua su ka da Masedɔniɔ, domi sa tuba ma Gusunɔwa u sun soku su ka bu Labaari gean waasu kua. 11 Torasiɔwa sa goo nimkuu dua, ma sa da Samɔtasin deedeeru, yen sisiru sa da Nɛapolisiɔ. 12 Saa min diya sa da sa sɔ̃ɔ yiru kua wuu ge ba mɔ̀ Filipiɔ. Wuu gera, sa gbia sa girari Masedɔnin tem sɔɔ. N deema Romugiba ba wuu ge mɔ. 13 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru sɔɔ, sa yara wuu min di sa da daru bɔ̃ɔ gagun mi, mi sa yĩiyɔ kana yera ko n wãa. Sa sina sa ka kurɔbu gabu gari kua be ba mɛnnɛ mi. 14 Kurɔ goo wãa mi, wi ba mɔ̀ Lidia Tiatiragii, wi u ra beku gobiginu dɔre ni ba wɔ̃ kua. U maa Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃. U swaa daki ma Yinni Gusunɔ u win gɔ̃ ru wukia u ka Pɔlun gari naanɛ doke. 15 Kurɔ wi ka win yɛnugibu ba batɛmu kua. Ma u sun kana su da su sina win yɛnuɔ, sà n nùn garisi naanɛ dokeo Yinni sɔɔ ka gem. U sun kɔkura sere sa wura sa da. 16 Sɔ̃ɔ teeru nge mɛ sa dɔɔ kana yerɔ, sa ka wɔndia yoo goo yinna wi u wɛrɛku mɔ. Wɛrɛku ge, gà n seewa u ra n gerumɔwa ye n ko n koora. Win yinniba maa gobi bɛkɛ waamɔ win sɔ̃. 17 U sun swĩi bɛsɛ ka Pɔlu ma u gbãramɔ u mɔ̀, durɔ beni Yinni Wɔrukoon sɔm kowoba, ba nawa bu ka bɛɛ faaban swaa sɔ̃ɔsi. 18 Mɛya u ra n gerumɔ yam sãreru baatere sere Pɔlu u gari yi tusa. Ma u sĩira u wɛrɛku ge sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ka Yesu Kirisin yĩsira na nun sɔ̃ɔmɔ, a yario saa win min di. Mii mii ma wɛrɛku ge, ga yara. 19 Ye win yinniba gia ma ba ǹ maa gobi wasi win min di, ba Pɔlu ka Silasi mwa ba bu bɔrikia ba ka bu da siri kowobun mi, mi tɔmbu ba ra mɛnnɛ. 20 Ba ka bu da Romun wirugibun wuswaaɔ ba nɛɛ, durɔ beni ba bɛsɛn wuu burisimɔwa. Be Yuubara 21 ba maa komanu ganu sɔ̃ɔsimɔ ni bɛsɛn woodaba ba yina su swĩi bɛsɛ Romugibu. 22 Ma tɔn wɔru ga bu mɔru seesi, ma wirugibu ba Pɔlu ka Silasin yabenu kasuka, ma ba wooda wɛ̃ bu be dãa so. 23 Ye ba bu dãa kpasira ba kpa, ba bu kare pirisɔm dirɔ, ma ba pirisɔm dirun kɔ̃ so wooda wɛ̃ u bu nɔni dokeo gem gem. 24 Pirisɔm kɔ̃ so wi, u wooda ye mɛm nɔɔwa ma u Pɔlu ka Silasi kpɛ̃ɛ sere dii sɔɔwɔ ma u ben naasu gan dãru doke. 25 Ye n kua wɔ̃ ku suunun bɔnun saka, Pɔlu ka Silasi ba kanaru mɔ̀ ba womusu mɔ̀ ba Gusunɔ siaramɔ. Ma pirisɔm be ba wãa mi, ba bu swaa daki. 26 Suaru sɔɔ tem yĩira ka dam ma pirisɔm dira diira sere ka ten kpɛɛkpɛɛkuɔ. Mii mii ten gamboba kpuro ba kɛnikiara, ma pirisɔm baawuren yɔni kusira yi wɔruma. 27 Ye pirisɔm kɔ̃ so u yanda, u wa pirisɔm dirun gamboba ba wukiare, u tamaa pirisɔmba kpuro ba yakurawa. Yera u win takobi woma u kĩ u tii go. 28 Adama Pɔlu u gbãra too too u nɛɛ, a ku tii kɔ̃ sa kua, bɛsɛ kpurowa sa wãa mi. 29 Yera pirisɔm kɔ̃ so wi, u fitila bikia ma u ka duka dua pirisɔm dirɔ ma u yiira ka diiribu Pɔlu ka Silasin wuswaaɔ. 30 U bu yarama tɔɔwɔ ma u nɛɛ, tɔnwerobu, amɔna kon ko n ka faaba waara. 31 Ba nɛɛ, a Yinni Yesu naanɛ dokeo, kaa faaba wa wunɛ ka wunɛn yɛnugibu. 32 Ma ba nùn Yinnin gari waasu kua, ka sere be kpuro be ba wãa win yɛnuɔ. 33 Saa tia ye, wɔ̃ ku te sɔɔ, pirisɔm kɔ̃ so wi, u ben bosu tea. Ma wi ka win yɛnugibu kpuro ba batɛmu kua yande. 34 U ka Pɔlu ka Silasi da win dirɔ, ma u bu dĩanu wɛ̃ ba di. Wi ka win yɛnugibu, ben nukura dora gem gem yèn sɔ̃ ba Gusunɔ naanɛ doke. 35 Ye yam mu sãra Romun wirugibu ba polisiba gɔra bu da bu gere bu be durɔ be karo. 36 Ma pirisɔm kɔ̃ so wi, u gari yi Pɔlu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, wirugiba wooda wɛ̃ n ka bɛɛ kara wunɛ ka Silasi. Yen sɔ̃ tɛ̃, i dɔɔnɔ sɛ̃ɛ. 37 Adama Pɔlu u polisi be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, aawo, ba sun so batuma sɔɔ, ba ǹ sun siri, ma bɛsɛn tii sa maa sãawa Romugibu. Yen biru ba sun kasa kua pirisɔm dirɔ. Wee tɛ̃ ba kĩ bu sun yara asiri sɔɔ? Aawo, sere bu na ben tii bu sun yara. 38 Polisiba ba ka gari yi da ba Romun wirugibu sɔ̃ɔwa. Ye wirugii be, ba nua ma Pɔlu ka Silasi ba sãawa Romugibu, yera ba nanda. 39 Ma ba da ba bu suuru kana ba bu yara pirisɔm di, ma ba bu sɔ̃ɔwa bu wuu ge yario. 40 Pɔlu ka Silasi ba yara pirisɔm diru min di ba da Lidian yɛnuɔ. Ye ba naanɛ dokeobu wa ba bu dam kã, yera ba doona. 1 Nge mɛ ba dɔɔ ba wusu yiru sara si ba sokumɔ Anfipolisi ka Apoloni, ma ba tura Tɛsalonikaɔ mi Yuuba ba mɛnnɔ yeru mɔ. 2 Nge mɛ Pɔlun dɔɔnɛ u da mɛnnɔ yeru mi. Ma alusuma itan tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru baatere u ka bu wesiana Gusunɔn gari sɔɔ. 3 U bu tubusia ma u bu sɔ̃ɔsi gari yi sɔɔ ma Kirisi wi kun koo ko u kun nɔni swãaru wa kpa u se gɔrin di. U maa bu sɔ̃ɔwa ma Yesu wiǹn gari u kparamɔ wiya Kirisi wi. 4 Be ba nùn swaa daki sɔɔ, gaba gari yi wura, ma ba ka nùn nɔɔ tia kua wi ka Silasi. Mɛya maa tɔn tuko dabinu ba kua be ba Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃, ka maa tɔn kurɔ dabinu be ba sãa tɔn girobu wuu ge sɔɔ. 5 Adama Yuuba ba nisinu seewa ma ba tɔn bɛrɛtɛkɛba mɛnna wuu sɔɔ ba wuu kpuro burina, ma be kpuro ba da Yasonin yɛnuɔ bu wa bu Pɔlu ka Silasi yarama tɔn wɔrun wuswaaɔ. 6 Ye ba kun bu wa, ba Yasoni ka naanɛ dokeobu gabu gawa ba ka bu da wuun wirugibun mi. Ba gbãsukumɔ ba mɔ̀, tɔn be, be ba handunia kpuro gɔsikiamɔ, ba maa na mini, 7 ma Yasoni u dera ba sɔbia win yɛnuɔ. Be kpuro ba tem yɛ̃ron wooda sankumɔ, ba nɛɛ sina boko goo maa wãa wi ba mɔ̀ Yesu. 8 Yuuban gari yi, yi dera tɔn wɔru ge ka wuun wirugii be ba gari yi nua ba burisina. 9 Ma ba Yasoni ka naanɛ dokeo be karabun gobi bikia, ma ba dera ba doona. 10 Mii mii naanɛ dokeoba dera Pɔlu ka Silasi ba doona Bereɔ wɔ̃ kuru. Ye ba tura mi, ba da Yuuban mɛnnɔ yerɔ. 11 Tɔn be ba wãa mi, ba laakari mɔ n kere tɔn be ba wãa Tɛsalonikaɔ. Ba gari yi mwa ka nuku dobu. Ba ra Gusunɔn gari wɛ̃ɛri tɔ̃ ru baatere bu ka wa ye Pɔlu bu sɔ̃ɔmɔ ǹ n gem na. 12 Yen saabuwa ben dabira naanɛ doke, ma Gɛrɛki tɔn kurɔbu gabu be ba yĩsinu yara ba naanɛ doke, ka sere maa tɔn durɔ dabinu. 13 Adama sanam mɛ Yuu be ba wãa Tɛsalonikaɔ ba nua ma Pɔlu u maa Gusunɔn gari waasu mɔ̀ Bereɔ, ba da mi, ma ba tɔn wɔru mɔru seeya ba burisina. 14 Mii mii naanɛ dokeo be, ba dera Pɔlu da nim wɔ̃ kun bera gia, adama Silasi ka Timɔte ba sina Bereɔ. 15 Be ba Pɔlu yɔ̃ siri, ba ka nùn dawa sere Atɛniɔ. Yen biru ye ba kpam gɔsirɔ Bereɔ, Pɔlu u bu nɔɔ mɔrisia u nɛɛ, bu Silasi ka Timɔte sɔ̃ bu nùn naamwɛma fuuku. 16 Sanam mɛ Pɔlu u bu mara Atɛniɔ, win bwɛ̃ra kun kpunɛ domi u wa buãu turanu yiba wuu mi. 17 U ra Yuuban mɛnnɔ yeru de u ka bu wesiana, be ka Gɛrɛki be ba Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃. U ra maa tɔmbu waasu kue tɔ̃ ru baatere batuma mi wuugiba ra mɛnnɛ. 18 Sanam mɛ u ka bu gari mɔ̀ keu koosiobu gabu be ba sãa Epikurigibu ka Sitosiba ba da win mi, ba ka nùn sikirinamɔ. Ben gaba nɛɛ, mba durɔsi gari bɛkɛgii wini u gerumɔ. Ma gaba maa nɛɛ, buãu tukoba u ka yã. Ba yeni gerua yèn sɔ̃ Pɔlu u Yesun gari ka win seebu gɔrin din waasu mɔ̀. 19 Ma ba ka nùn da Arepaguɔ, wɔɔ bera mi wirugibu ba ra mɛnnɛ, ma ba nɛɛ, sa kĩ su sɔ̃ɔsi kpaa te nɔwa te a kparamɔ mi. 20 Domi a sun gãa kpaanun gari sɔ̃ɔmɔ, sa maa kĩ su nin tubusianu gia. 21 N deema Atɛnigibu kpuro ka sere sɔɔ be ba ra nɛ mi, ba ra ben wɛ̃rabun saa kpuro deriwa bu ka gãa kpaanun baaru nɔ, ǹ kun mɛ bu ka gere. 22 Pɔlu u yɔ̃ ra mɛnnɔ yee ten suunu sɔɔ u nɛɛ, bɛɛ Atɛnigibu, na wa i sãawa be ba sãaru kĩ gem gem. 23 Domi sanam mɛ na bɔsu bɛɛn wuu mi, na gãa dabinu mɛɛrimɔ ni i sãamɔ, na turaru garu wa tèn mi ba yorua, Gusunɔ wi sa kun yɛ̃. Tɛ̃ Gusunɔ wi, wi bɛɛ i sãamɔ yɛ̃ru sariru sɔɔ mi, wiya na bɛɛ tubusiamɔ. 24 Wiya wi u handunia taka kua, ka yabu baayere ye ya wãa ye sɔɔ, u sãawa wɔllu ka tem Yinni, u ku ra sinɛ dinu sɔɔ ni ba ka nɔma bana. 25 Tɔmbun nɔma kun kpɛ̃ yu nùn nɔɔri, domi u ǹ gãanu ganun bukata mɔ. Win tii tiiwa u yabu baayere wãaru ka wɛ̃siaru ka bukata kpuro wɛ̃ɛmɔ. 26 Tɔn turon min diya u bwesenu kpuro taka kua ba ka tɛrie handunia kpuro sɔɔ. Saa yellun di u saaba yi yi, ma u tɔmbun wãa yenu nɔɔ bura yenu kua. 27 Gusunɔ u yeni kpuro kua bu ka babi bu nùn kasu kpa bu nùn wa baa mɛ u ǹ ka bɛsɛn baawure toma. 28 Domi wi sɔɔra sa wãaru mɔ, wiya dera bɛsɛn wasi suaramɔ, wi sɔɔra sa wãa, nge mɛ gabu bɛɛn tire yorobu sɔɔ ba nɛɛ, sa maa sãa Gusunɔn bibu. 29 ǹ n mɛn na, sà n sãa Gusunɔn bibu, n ǹ weenɛ su bwisiku ma Gusunɔ u sãa nge bwãaroku ge tɔnu u bwisika u ka nɔma kua ka wura ǹ kun mɛ ka sii geesu, ǹ kun mɛ ka kperu. 30 Gusunɔ u ǹ tɔmbun yellun yɛ̃ru sariru garisi, adama tɛ̃ u baama kpuron tɔmbu wooda wɛ̃ɛmɔ bu ka gɔsira ben kom kɔ̃ sum di. 31 Domi u tɔ̃ ru yi tè sɔɔ u koo handuniagibu kpuro siri dee dee ka durɔ win saabu wi u gɔsa, ma u nùn baawure sɔ̃ɔsi ye u nùn seeya gɔrin di. 32 Ye ba nua Pɔlu u seebu gɔrin din gari gerua, gaba nùn yaakoru kua, adama gaba nɛɛ ba kĩ bu ra kpam gari yi nɔ. 33 Sanam mɛya Pɔlu u doona ben suunu sɔɔn di. 34 Ka mɛ, durɔ ben gaba naanɛ doke ma ba nùn swĩi. Ben suunu sɔɔ durɔ goo wãa wi ba mɔ̀ Deni, wi u sãa Arepagun siri kowo goo, ka maa kurɔ goo wi ba mɔ̀ Damarisi, ka maa gabu. 1 Yenin biru Pɔlu u doona Atɛni min di, u wuu gagu da ge ba ra soku Korinti. 2 Miya u Yuu goo deema wi ba mɔ̀ Akilasi, wi ba mara Pontuɔ. N ǹ tɛ ye u ka na saa Italin tem di ka win kurɔ Pirisila sannu yèn sɔ̃ tem yɛ̃ro Kolodu u wooda yara Yuuba kpuro bu yari Romun di. Ma Pɔlu u ka bu bɔrɔnu kua, 3 u sina ka be domi sɔm bwese teera ba ra ko. Kuu bekurugina be kpuro ba ra ko. 4 Tɔ̃ɔ wɛ̃rarugiru baatere u ra Yuuban mɛnnɔ yeru de u ka bu wesiana. U ra bu kɔkiri be ka Gɛrɛkiba bu ka Yesu naanɛ doke. 5 Sanam mɛ Silasi ka Timɔte ba tunuma saa Masedɔnin di, Pɔlu u win tii wɛ̃ u ka waasu ko saa kpuro, u Yuuba sɔ̃ɔmɔ ma Yesu sãawa Kirisi wi ka gem. 6 Adama ye ba nùn siki ba nùn gari kɔ̃ si gerusi, Pɔlu u bu win yaberun tua kpare u nɛɛ, bà n kam kua ben tiin taarɛwa, n ǹ wi Pɔlu wa. U maa nɛɛ, saa gisɔn di wi, u koo da u tɔn tukobu waasu kua. 7 Ye u yara min di, ma u da u sina tɔn tuko goon yɛnuɔ wi ba mɔ̀ Titu Yusitu, wi u Gusunɔ nasie. Durɔ win dira wãa mɛnnɔ yerun bɔkuɔ. 8 Adama Kirisipu wi u sãa mɛnnɔ yerun wirugii, u Yinni naanɛ doke ka win yɛnugibu kpuro. Korintigibu dabiru ba Labaari gea nua, ba maa Yesu naanɛ doke, ma ba bu batɛmu kua. 9 Gusunɔ u Pɔlu sɔ̃ɔwa wɔ̃ kuru kãsiru sɔɔ u nɛɛ, a ku bɛrum ko, a n gari yi gerumɔ, a ku mari, 10 na wãa ka wunɛ, goo kun kpɛ̃ u nun nɔma doke u sere nun gãa kɔ̃ sunu kua. Domi tɔn dabina nu wãa wuu ge sɔɔ ni nu sãa nɛgibu. 11 Pɔlu u sina wuu ge sɔɔ wɔ̃ɔ tia ka suru nɔɔba tia u bu Gusunɔn gari sɔ̃ɔsimɔ. 12 Sanam mɛ Galioni u sãa tem yɛ̃ro Gɛrɛkiban tem sɔɔ, Yuuba ba nɔɔ tia kua ba Pɔlu seesi ba ka nùn da siri yerɔ. 13 Ba nɛɛ, durɔ wini u tɔmbu bɔriemɔwa bu Gusunɔ sã ka swaa gaa ye wooda ya yina. 14 Ye Pɔlu kĩ u gari gere, yera Galioni u Yuu be sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ǹ n sãan na torarun gari, ǹ kun mɛ kɔ̃ sa gaa ye u kua, kon daa wura n bɛɛ Yuuba swaa daki. 15 Adama ǹ n garin sikirinɔsun na, ka yĩsa ka bɛɛn tiin wooda, bɛɛn gariya. Na ǹ kpɛ̃ n ko gari yin siri kowo. 16 Ma u bu kpara yãa yãa siri yerun di. 17 Saa yera tɔn be kpuro ba Sɔsitɛni mwa, wi u sãa Yuuban mɛnnɔ yerun wirugii, ba nùn soberu wɔri siri yerun wuswaaɔ. Adama gari yi kun Galioni gãanu sãa. 18 Pɔlu u kpam sina Korinti mi sɔ̃ɔ mɛɛru. Yen biru u naanɛ dokeobu nɔɔ kana u da u kɔna Sankereɔ domi u raa Gusunɔ nɔɔ mwɛɛru kua. Ma u goo nimkuu dua ka Pirisila ka Akilasi sannu ba doona Siri gia. 19 Ma ba tura Efesuɔ miya Pɔlu u Pirisila ka Akilasi deri. Ma u dua Yuuban mɛnnɔ yerɔ, u ka bu wesiana. 20 Ba nùn kana u sɔ̃ɔ yiru ko ka be, adama u ǹ wure. 21 Sanam mɛ u doonɔ, u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ǹ n Gusunɔn kĩrun na u koo kpam wurama ben mi. Ma u goo nimkuu dua u doona saa Efesun di. 22 Ye u tura Sesareɔ u Yerusalɛmu da u Yesun yigbɛru tɔbura. Yen biru ma u da Antiɔsiɔ. 23 Ye u sɔ̃ɔ mɛɛru kua mi, u kpam swaa wɔri u bɔsu Galati ka Firigin tem sɔɔ u naanɛ dokeobu kpuro dam kɛ̃mɔ. 24 Yuu goo wi ba mɔ̀ Apolo, wi ba mara Alesandiriɔ, u Efesu da. U gari gerubun kɛ̃ru mɔ n banda, u maa Gusunɔn gari yɛ̃ sãa sãa. 25 N deema ba raa nùn Yinnin swaa sɔ̃ɔsi ma u ye waasu mɔ̀ ka kĩru, u ra maa Yesun gari tubusie dee dee, adama Yohanun batɛmu kobu tɔnawa u yɛ̃. 26 U waasu kua ka toro sindu Yuuban mɛnnɔ yerɔ. Sanam mɛ Pirisila ka Akilasi ba win waasu nua, ba ka nùn da bee tia, ba nùn Gusunɔn swaa tubusia dee dee. 27 Ye Apolo u gɔ̃ ru doke u Gɛrɛkiban tem da, naanɛ dokeoba nùn yen dam kã ma ba ben berusebu tireru kua be ba wãa Gɛrɛkiban temɔ bu ka nùn dam koosia. Sanam mɛ u tura mi, u bu somi gem gem be ba sãa naanɛ dokeobu Gusunɔn durom sɔ̃. 28 Domi ka gari damgiiya u ka Yuuban sikirinɔ kamia batuma sɔɔ, u bu sɔ̃ɔsi saa Gusunɔn garin di ma Yesu sãawa wi Gusunɔ u gɔsa. 1 Sanam mɛ Apolo wãa Korintiɔ, Pɔlu u kpa ka guunun bera ma u tura Efesuɔ. Miya u naanɛ dokeobu gabu deema 2 u bu bikia u nɛɛ, Hunde Dɛɛro u dua bɛɛ sɔɔ sanam mɛ i naanɛ doke? Ba nùn wisa ba nɛɛ, aawo sa ǹ mam nɔɔre ma Hunde Dɛɛro wãa. 3 Ma u nɛɛ, batɛmu yerà i kua. Ba nɛɛ, Yohanun batɛmu. 4 Ma Pɔlu u nɛɛ, Yohanu u tɔmbu batɛmu kua be ba gɔ̃ ru gɔsia toranun di ma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, durɔ goo u sisi win biruɔ, wiya Yesu wiya ba koo naanɛ doke. 5 Ye ba Pɔlun gari yi nua, ma ba batɛmu kua Yinni Yesun yĩsiru sɔɔ. 6 Pɔlu u bu nɔma sɔndi winɔ ma Hunde Dɛɛro u dua be sɔɔ, ma ba ka barum tukum gari mɔ̀, ba maa gari gerumɔ yi yi wee Gusunɔn min di. 7 Durɔ be kpuron geera tura tɔnu wɔkura yirun saka. 8 Ma Pɔlu u Yuuban mɛnnɔ yeru dua u ban te Gusunɔ u swĩin waasu mɔ̀ ka toro sindu sere suru ita u ka bu wesianamɔ u bu kɔkirimɔ. 9 Adama ben gabu ba bɔbia ba yina bu Yesu naanɛ doke, ba maa gari kɔ̃ si gerua win swaa yen sɔ̃ tɔn wɔru gen wuswaaɔ. Yen sɔ̃ na Pɔlu u bu deri, wi ka naanɛ dokeobu ba doona min di. Ba ra de bu wesianɛ tɔ̃ ru baatere mɛnnɔ yeru garu sɔɔ te ta sãa Tiranusigiru. 10 Nge mɛya ba kua wɔ̃ɔ yiru, ma tɔmbu kpuro be ba wãa Asiɔ, Yuuba ka maa Gɛrɛkiba, ba ka Yinnin gari nua. 11 Gusunɔ u Pɔlu dam wɛ̃ u ka sɔm maamaaki damginu ko 12 sere baa bà n win wɛnya wokatii ǹ kun mɛ win sɔm koo yabenu sua ba sɔndi barɔbu wɔllɔ, ba ra bɛkurewa kpa wɛrɛkunu nu yari ben wasin di. 13 Yuu be ba bɔsu baama kpuro ba wɛrɛkunu yaramɔ, ben gaba maa kĩ bu Yinni Yesun yĩsiru soku be ba wɛrɛkunu mɔn sɔ̃ bu nɛɛ, na nun wooda wɛ̃ɛmɔ ka Yesun yĩsiru, wi Pɔlu u ka waasu mɔ̀, a yario. 14 Yuuban yãku kowo tɔnwero wi ba sokumɔ Sekefa, win bii tɔn durɔbu nɔɔba yiru, ba ra maa ko mɛ. 15 Yera wɛrɛku gagu ga nɛɛ, na Yesu yɛ̃, na maa Pɔlu yɛ̃, adama wara bɛɛ i sãa. 16 Ma durɔ wiǹ sɔɔ wɛrɛku ge, ga wãa u yɔ̃ɔwa u tɔn be sɛ̃re ma u bu so gem gem sere u bu kamia. Be kpuro ba yakura win yɛnun di tereru ka bosu. 17 Yuuba ka Gɛrɛkiba kpuro be ba wãa Efesuɔ ba gari yi nua, ma bɛrum bu mwa be kpuro. Ma Yinni Yesun yĩsira bɛɛrɛ wa gem gem. 18 Dabiru be ba naanɛ doke ba na ba gerua batuma sɔɔ ye ba ra raa ko, ma ba tuuba kua. 19 Dabiru be ba ra raa dobo dobo ko, ba ka ben tirenu na ma ba nu dɔ̃ɔ mɛni baawuren wuswaaɔ. Goo u tire nin gobi dooru kua, nin geera kua fɔrɔtɔ dabi dabiru. 20 Nge mɛya Yinni Gusunɔn gari yi kpararamɔ ka dam yi tãsimɔ. 21 Yeniban biru, Pɔlu u gɔ̃ ru doke u bɔsu Masedɔni ka Gɛrɛkiban tem sɔɔ. Min di kpa u Yerusalɛmu da. U nɛɛ, ù n da mi, u ǹ koo ko u kun tura Romuɔ. 22 Ma u win sɔmɔbu yiru, Timɔte ka Erasutu gɔra Masedɔniɔ, adama win tii u sɔ̃ɔ yiru kua Asiɔ. 23 N deema saa ye, wahala baka gaa seewa Yesun swaan sɔ̃. 24 Sii geesun seko goo wi ba ra soku Demɛtiru u ra buãu wi ba sokumɔ Aritemin dirun weenasiru ko. Sɔmbu te, ta sɔm kowobu are bɛkɛ wɛ̃ɛmɔ. 25 Demɛtiru u win sɔm kowobu mɛnna ka maa sekobu gabu ma u nɛɛ, durɔ bɛɛ i yɛ̃ ma sɔmbu ten sɔ̃ na sa kuuramɔ. 26 Bɛɛn tii i waamɔ, i maa nɔɔmɔ ma Pɔlu wi, u tɔn dabinu kɔkura u maa bu swaa nim wia, n ǹ mɔ Efesu mi tɔna, ka maa Asin tem wuu dabinu sɔɔra, u mɔ̀, buãu ni tɔmba ka nɔma kua nu ǹ sãa Gusunɔ. 27 ǹ n mɛn na, bɛsɛn sɔmbura koo funɛ wɛnna. N ǹ mam te tɔna, ba ǹ koo maa bɛsɛn buãu Aritemin diru garisi gãanu ganu. Buãu win bɛɛrɛ baka koo maa kpe, wi Asigibu ka maa tem baaman tɔmbu kpuro ba ra sã. 28 Sanam mɛ tɔn be, ba gari yi nua, ba mɔru bɛsira, ba gbãsukumɔ ba mɔ̀, bɛɛrɛ bakagiiwa, Efesugibun Aritemi. 29 Ma wuugibu kpuro ba burinamɔ. Tɔn wɔru ga duki daamɔ diru mi ba ra dwee. Ma ba Pɔlun kpaasibu yiru gawa ba ka da mi. Beya Gayusi ka Aritaaki be ba sãa Masedɔnigibu. 30 Pɔlu u kĩ u da tɔn wɔru gen mi, adama naanɛ dokeoba yina. 31 Tem mɛn wirugibu gabu be ba sãa win kpaasibu, ba maa nùn nɔɔ mɔrisia ba nɛɛ, u ku tii sɔ̃ɔsi dii te sɔɔ. 32 Dii te sɔɔra tɔmbu kpuro ba gbãsukumɔ. Gabu ba gari tee gerumɔ, gabu maa gari gɛɛ. Ben dabira kun mam yɛ̃ yèn sɔ̃ ba mɛnnɛ mi. 33 Yuu gaba Alesandu bɔrie tɔn wɔru gen wuswaaɔ, ma tɔmbu gabu ba tamaa wiya u dera wahala kpuro ya seewa. Alesandu wi, u tɔn be ka nɔmu marisia, ma u kĩ u bu gari yin asansi sɔ̃. 34 Adama sanam mɛ ba tuba ma u sãawa Yuu, tɔn be kpuro ba gbãsukumɔ sere kɔba yirun saka, ba mɔ̀, bɛɛrɛ bakagiiwa Efesugibun Aritemi. 35 Amɛn biru, wuun guro guro u bu marisia u nɛɛ, bɛɛ Efesugibu, baawure u yɛ̃ ma bɛsɛn wuu Efesuɔwa Aritemi bɛɛrɛgiin dira wãa sa te kɔ̃ su, ka maa win weenasii wi u surama saa wɔllun di. 36 Goo kun kpɛ̃ u gari yi siki. Yen sɔ̃, i tii nɛnuɔ sɛ̃ɛ, i ku gãanu ko ka sɛndaru. 37 I ka durɔ beni na mini baa mɛ ba ǹ gãanu gbɛnɛ bɛsɛn buãun dirun di, ba ǹ maa bɛsɛn buãu gari kɔ̃ si gɛɛ gerusi. 38 Demɛtiru ka win sɔm kowobu bà n gari gɛɛ mɔ ka goo, sa siribun tɔ̃ ru mɔ ka maa siri kowobu, i de bu ben gari ko mi. 39 Iǹ n maa gari gɛɛ mɔ yi yi yini kere, i ko kpĩ i ka yi da wuun wirugibun mi. 40 Domi ba koo kpĩ bu sun taarɛ wɛ̃ gisɔn gari yinin sɔ̃ yèn sɔ̃ yi ǹ wiru ka naasu mɔ. Bà n maa sun yin asansi bikia, sa ǹ yɛ̃ ye sa ko gere. 41 Ye u yeni gerua u kpa, u bu yarinasia. 1 Sanam mɛ ba wɔki ni kpa, Pɔlu u naanɛ dokeobu mɛnna. Ye u bu dam kã, u bu nɔɔ kana u doona Masedɔni gia. 2 Ye u bɔsu tem mɛ kpuro sɔɔ, u naanɛ dokeobu dam kã gem gem, ma u tura Gɛrɛkiban temɔ 3 u sina mi suru ita. Sanam mɛ u kĩ u goo nimkuu du u Siri da, u deema Yuuba nɔɔ tia kua bu ka nùn go. Ma u gɔ̃ ru doke u kpam kpe ka Masedɔniɔ. 4 Sopateri, Pirusin bii wi u na saa Beren di, u Pɔlu yɔ̃ siri, ka maa Aritaaki ka Sikundusi be ba na saa Tɛsalonikan di, ka Gayusi Dɛɛbegii ka Timɔte ka maa Tisiki ka Torofimu be ba na saa Asin di. 5 Beya ba gbia ba da ba sun mara Torasiɔ. 6 Ye ba pɛ̃ɛ ye ba ǹ seeyatia doken tɔ̃ɔ bakaru kua ba kpa, sa da sa goo nimkuu dua Filipiɔ. Ma sɔ̃ɔ nɔɔbun biru sa bu deema Torasiɔ mi sa alusuma tia kua. 7 Alusuma buu, sa mɛnnɛ su ka yaa dibu ka maa Yinnin dĩa domaruginu di sannu, ma Pɔlu u waasu wɔri. Yèn sɔ̃ u kĩ u doona yen sisiru, u win waasu dɛnyasia ya tura sere wɔ̃ kurun bɔnu. 8 Fitilaku dabira wãa gidambisa ye sɔɔ, mi sa mɛnnɛ. 9 Aluwaasi goo wi ba mɔ̀ Etiki, u sɔ̃ fɛnɛntiɔ. Nge mɛ Pɔlu u win gari dɛnyasiamɔ, aluwaasi wi, u dom yĩbura sere u dweeya, ma u wɔruma temɔ gidambisa itasen fɛnɛntin di. Ba nùn sua ba deema gora. 10 Adama Pɔlu u sarama ma u yãara u nùn sua u nɛɛ, i ku nanda, win hunde ya wãa. 11 Ye Pɔlu u kpam wura gidambisa yen wɔllɔ, u pɛ̃ɛ sua u murura ma sa di, ma u waasu kua sere yam ka sãra, yen biru u doona. 12 Ba ka aluwaasi wi wura yɛnuɔ wasiru, ma ben nukura yɛmia gem gem. 13 Sa goo nimkuu dua, sa Pɔlu gbiiya sa da Asosiɔ, miǹn di u koo ka sun goo du. Domi mɛya sa wesiana yèn sɔ̃ u kĩ u da mi ka naasu. 14 Ye sa ka nùn yinna Asosiɔ, min diya u ka sun goo dua sa ka da Mitilɛniɔ. 15 Min di, sa kpam goo nimkuu dua ma sa tura Kioɔ yen sisiru. Sisi kpaaru sa tura Samɔsiɔ, yen sɔ̃ɔ itasewa sa Miletu dua. 16 Domi Pɔlu u gɔ̃ ru doke u ku yɔ̃ ra Efesuɔ, kpa u ku win saa kɔ̃ Asin tem sɔɔ yèn sɔ̃ u sɛnde u turi Yerusalɛmuɔ Pantikotin tɔ̃ ru ǹ n koo koora. 17 Pɔlu u nɔɔ mɔrisia Efesuɔ saa Miletun di, u Yesun yigbɛ guro gurobu sokusia bu na bu ka nùn yinna mi. 18 Ye ba tunuma u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, bɛɛn tii i yɛ̃ nge mɛ na sĩisina bɛɛn suunu sɔɔ saa tɔ̃ɔ tèn di na dua Asin tem sɔɔ. 19 Na Gusunɔn sɔmburu kua tii kawabu sɔɔ ka yĩresu sannu. Na maa wahala dabiru wa yèn sɔ̃ Yuuba swaa kasu bu nɛn wãaru kpeerasia. 20 I maa yɛ̃ ma na ǹ bɛɛ arufaanin gãanu berue, na bɛɛ gem kpuro sɔ̃ɔwawa batuma sɔɔ ka maa yɛnusɔ. 21 Na Yuuba ka maa Gɛrɛkiba sɔ̃ɔwa na nɛɛ, bu yario toranun di bu wura Gusunɔn mi kpa bu bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi naanɛ doke. 22 Wee tɛ̃ na Yerusalɛmu dɔɔ nge mɛ Hunde Dɛɛro u man yiire, na ǹ maa yɛ̃ yè n koo man deema mi, 23 adama u man sɔ̃ɔmɔ mi kon da kpuro pirisɔm ka wahala man mara. 24 Ka mɛ, na ǹ nɛn wãaru garisi gãanu n gesi nɛn sɔmburu dakura te Yinni Yesu u man yiire n ko. Sɔmbu tera n Gusunɔn durom Labaari gea kpara. 25 Na bɔsu bɛɛn suunu sɔɔ na ban te Gusunɔ u swĩin waasu kua. Tɛ̃ na yɛ̃ ma goo sari bɛɛn suunu sɔɔ wi u koo man wa kpam. 26 Yen sɔ̃ na na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ batuma sɔɔ gisɔ, goo ù n kam kua bɛɛ sɔɔ, na ǹ taarɛ mɔ. 27 Domi na ǹ gãanu ganu berua, na bɛɛ Gusunɔn himba kpuro nɔɔsia. 28 I n tii sɛ, i maa gɔ̃ɔ kpuro kɔ̃ suo ge Hunde Dɛɛro u bɛɛ nɔmu sɔndia, ge ga sãa Yinni Yesun yigbɛru. I tu kparo te u yakia ka win tiin yɛm. 29 Na yɛ̃ ma nà n bɛɛ derin biru gaba koo du bɛɛn suunu sɔɔ nge mɛ dɛmakunu ra du yãanun suunu sɔɔ, ba ǹ ko n wɔnwɔndu mɔ. 30 Saa mam bɛɛn suunu sɔɔn di gaba koo gem gɔsia weesu kpa bu naanɛ dokeobu swaa nim wia bu ka ko ben bwãabu. 31 ǹ n mɛn na, i n tii sɛ. I yaayo ma wɔ̃ɔ itawa, na bɛɛn baawure kirɔ kua bururu ka yoka ka yĩresu. 32 Tɛ̃ na bɛɛ Gusunɔ nɔmu sɔndia na maa bɛɛ win durom gari nɔmu sɔndia. Gari yi, yi koo kpĩ yi bɛɛ tãsisia kpa yi bɛɛ faaba ko ka be kpuro be Gusunɔ u gɔsa u kua wigibu. 33 Na ǹ goon sii geesu ǹ kun mɛ win wura ǹ kun mɛ win yaberu binɛ koore. 34 Bɛɛn tii i yɛ̃ ma ka nɛn tiin nɔma na sɔmburu kua na ka tii diisia ka maa be ba ka man wãa. 35 Na bɛɛ sɔ̃ɔsi yabu kpuro sɔɔ ma n weenɛ i sɔmburu ko gem gem nge mɛsum, kpa i dam sarirugibu somi, kpa i Yinni Yesun tiin gari yaaya ye u nɛɛ, kɛ̃run wɛ̃ɛbu bu nuku dobu mɔ n kere kɛ̃run mwaabu. 36 Sanam mɛ Pɔlu u gari yi gerua u kpa, u yiira ma u kanaru kua ka be kpuro sannu. 37 Be kpuro ba swĩ. Ye ba nùn bɔkasi, ba nùn nɔɔ kana ka kĩru, 38 ben nukura sankira n banda yèn sɔ̃ u bu sɔ̃ɔwa ma ba ǹ maa waanamɔ. Ma ba nùn yɔ̃ siri sere goo nimkuu mi. 1 Ye sa nɔɔ kanana ka be sa kpa, sa goo nimkuu dua sa doona sɔru sɔrum mɛ Kɔsiɔ. Yen sisiru sa da Roduɔ. Saa min di, sa maa da Pataraɔ. 2 Miya sa goo nimkuu wa ge ga dɔɔ Fɛnisi gia, ma sa gu dua sa swaa wɔri. 3 Sa tem bureru garu wa te ba mɔ̀ Sipu, sa tu sɛ̃ɛna bɛsɛn nɔm dwarɔ ma sa da Sirin tem gia. Sa Tiri dua, mi goo nimkuu ga koo sɔmunu sarasia. 4 Sa naanɛ dokeobu kasu ma sa ka bu sina alusuma bɔ̃ɔ teeru. Hunde Dɛɛro dera ba Pɔlu sɔ̃ɔmɔ u ku Yerusalɛmu da. 5 Adama ye bɛsɛn saa tura sa kpam wura goo nimkuu mi. Be kpuro ka ben kurɔbu ka bibu ba sun yɔ̃ siri saa wuun di. Bɛsɛ kpuro sa yiira nim wɔ̃ kun goorɔ ma sa kanaru kua. 6 Ye sa nɔɔ kanana sa kpa sa goo nimkuu dua ma ba wura ben yɛnusɔ. 7 Saa Tirin di sa kpam swaa wɔri ma sa tura Tolemaisiɔ. Miya sa sara goo nimkuun di ma sa da sa naanɛ dokeobu tɔbura ma sa kpuna mi nɔn teeru. 8 Yen sisiru sa kpam swaa wɔri ma sa tura Sesareɔ, ma sa da sa sɔbia Filipun yɛnuɔ wi u sãa waasu kowo. N deema u sãa tɔnu nɔɔba yiru yen turo be ba gasɔ gɔsa Yerusalɛmuɔ. 9 Durɔ wi, u bii wɔndiaba nnɛ mɔ be ba sãa Gusunɔn sɔmɔbu. 10 Ye sa sɔ̃ɔ mɛɛru kua mi, Gusunɔn sɔmɔ goo wi ba ra nɛɛ Agabusi, u na mi saa Yudean di. 11 U na bɛsɛn mi ma u Pɔlun kpaka sua u win tiin naasu ka nɔma bɔkua u nɛɛ, n wee ye Hunde Dɛɛro u gerumɔ. Wi u kpaka yeni mɔ, Yuu be ba wãa Yerusalɛmuɔ ba koo nùn bɔke mɛsum kpa bu nùn tɔn tukobu nɔmu sɔndia. 12 Ye sa gari yi nua, bɛsɛ ka tɔn be ba wãa mi, sa Pɔlu suuru kanam wɔri u ku Yerusalɛmu ye da. 13 Adama u nɛɛ, mban sɔ̃ na i sumɔ mɛsum ma i nɛn wɔrugɔru kpeesiamɔ. Na mam sɔɔru sãa n ka gbi Yinni Yesun yĩsirun sɔ̃ Yerusalɛmuɔ, n ǹ mɔ bɔkubu tɔna. 14 Ye sa deema u ǹ bɛsɛn gari wure, sa mari ma sa nɛɛ, Gusunɔn kĩru tu koora. 15 Amɛn biru sa bɛsɛn sɔɔru kua ma sa doona Yerusalɛmu gia. 16 Naanɛ dokeobu gabu saa Sesaren di ba sun yɔ̃ siri ba ka sun da Nasoni Sipugiin wɔɔrɔ mi sa ko sɔbia. Durɔ wi, u naanɛ doke n tɛ. 17 Sanam mɛ sa tura Yerusalɛmuɔ, naanɛ dokeoba sun dam koosia ka nuku dobu. 18 Yen sisiru Pɔlu u ka sun Yakɔbu beram da ma Yesun yigbɛ guro gurobu kpuro ba mɛnna mi. 19 Ye Pɔlu u bu tɔbura u kpa u bu saaria tia tia sɔmbu te Gusunɔ u kua tɔn tukobun suunu sɔɔ win waasun sɔ̃. 20 Ye ba win gari nua, be kpuro ba Gusunɔ siara. Ma ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, kĩnasi a wa? Yuuba nye nyewa ba naanɛ doke, ma be kpuro ba kpam ka tii Mɔwisin wooda bɔkua. 21 Ba bu wunɛn gari sɔ̃ɔwa ma a Yuu be ba wãa tɔn tukobun mi sɔ̃ɔmɔ bu Mɔwisin gari deri, bu ku deema swĩi, bu ku maa ben bibu bango ko. 22 ǹ n mɛn na, mba sa ko ko. Ka gem ba koo nɔ ma a tunuma wuu mi. 23 Yen sɔ̃, a koowo ye sa ko nun sɔ̃. Durɔbu nnɛ gaba wãa mi, be ba raa nɔɔ mwɛɛru kua. 24 A ka bu doo kpa i tii dɛɛrasia sannu kpa a ben kɔnan gobi kɔsia. Nge mɛya baawure u ko n ka yɛ̃ ma ye ba nua wunɛn sɔ̃, n ǹ gem, sanam mɛ, ba koo wa ma wunɛn tii a Mɔwisin wooda swĩi. 25 Adama ye n sãa tɔn tuko naanɛ dokeobugia sa bu wooda yiiya ma sa bu yen tireru mɔrisia sa nɛɛ, bu ku buãu sãa dĩanu di, bu ku yaa yɛm di, bu ku yaa tem ye ba wĩiru tɛma ba ka go, bu ku maa kɔ̃ɔ mɛnna tantanaru sɔɔ. 26 Ma Pɔlu u ka durɔ be da. Yen sisiru ba tii dɛɛrasia, ma u sãa yeru dua u bu sɔ̃ɔwa saa ye dɛɛrasia bin sanam koo kpe, kpa bu ben baawure yãkuru kua dɔma te. 27 Ye sɔ̃ɔ nɔɔba yiru ye, ya kpeeyɔ, Yuu be ba na Asin di ba Pɔlu wa sãa yerɔ. Ba tɔn wɔru burinasia, ma ba Pɔlu mwa. 28 Ba gbãsukumɔ ba mɔ̀, bɛɛ Isireliba, faaba woo! Durɔ wiya u ra de baama kpuro u n Isireliban kɔ̃ sa gerumɔ, ka ye n sãa Mɔwisin wooda ka maa sãa yee teni. Wee, u mam ka tɔn tukobu gabu na sãa yee dɛɛra tenin mi ma u tu disi doke. 29 Ba yeni gerua yèn sɔ̃ ba raa Torofimu Efesugii wa ka Pɔlu sannu wuu sɔɔ, yera ba tamaa Pɔlu u ka nùn dawa sãa yeru mi. 30 Ma wuu ga buuburu yɔ̃ ra kpuro, tɔmba duki naamɔ baaman di ma ba Pɔlu mwa ba gawa ba ka yara sãa yerun di. Mii mii ma ba ten gamboba kɛnua. 31 Sanam mɛ ba kĩ bu nùn go, yera Romun tabu sunɔ u nua ma Yerusalɛmu kpuro ya burinamɔ. 32 Mii mii u tabu wirugibu gabu sua ka tabu kowobu, ma u ka bu duka da tɔn wɔru gen mi. Sanam mɛ tɔn wɔru ge, ga nùn wa ka tabu kowobu sannu, ba Pɔlu soberu deri. 33 Tabu sunɔ wi, u da Pɔlun mi, u nùn mwa ma u wooda wɛ̃ bu nùn bɔke ka yɔni yiru. Ma u bu bikia, wara durɔ wi. Mba u kua. 34 Gabu tɔn wɔru ge sɔɔ, ba gari tee gbãsukumɔ, gabu maa gari gɛɛ, sere tabu sunɔ u kpana u gari yin gem gia wure bakanun sɔ̃. Yen sɔ̃ na u wooda wɛ̃ bu ka Pɔlu da sansani gbãrarugian mi. 35 Ye ba gbãra ten yɔɔtiru tura tabu kowoba Pɔlu sua ba sɔndi ben senu wɔllɔ, tɔn wɔru gen mɔrun sɔ̃. 36 Ma tɔn be kpuro ba bu naa kɔtinu dimɔ ba gbãsukumɔ, ba mɔ̀ i nùn goowo! 37 Sanam mɛ ba kĩ bu Pɔlu duusia sansani gbãrarugia mi, u tabu sunɔ bikia u nɛɛ, kon kpĩ n ka nun gari ko? Tabu sunɔ u nùn bikia u nɛɛ, a Gɛrɛkim nɔɔmɔ ro? 38 ǹ n mɛn na, a ǹ sãa Egibitigii wi? Wi u gasɔ dera tɔmba tem yɛ̃robu seesi, wi u tɔmbu nɔrɔbun suba nnɛ mɛnna (4.000) swaa diobun yigbɛrun di, ma u ka bu da gbaburɔ? 39 Pɔlu nùn wisa u nɛɛ, nɛ Yuuwa, ba man marawa Taasiɔ, Silisin tem sɔɔ. Na sãa kpaa yɛ̃ro wuu ge sɔɔ, ge ga yĩsiru yara. Na nun kanamɔ, a de n ka tɔn be gari ko. 40 Tabu sunɔ wi, u nùn ayeru wɛ̃. Ma Pɔlu u yɔɔwa yɔɔtiru wɔllɔ u tɔn be ka nɔmu marisia. Ye ba mari, u bu sɔ̃ɔwa ka Heberum u nɛɛ, 1 bɛɛ, nɛn bisibu ka baababa, i swaa dakio ye kon bɛɛ sɔ̃ n ka tii tubusia. 2 Ye ba nua ma u ka Heberum gari mɔ̀, ba mari sɔ̃ɔ sɔ̃ɔ. Ma u nɛɛ, 3 nɛ Yuuwa wi ba mara Taasiɔ, Silisin temɔ adama wuu geni sɔɔra na biru di. Gamaliɛlin miya na keu kua, na bɛsɛn sikadoban wooda gia sãa sãa, ma na Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ nge mɛ bɛɛ kpuro i sãa gisɔ. 4 Na maa swaa yen tɔmbu nɔni sɔ̃ɔwa goo gookum, na yen tɔn durɔbu ka tɔn kurɔbu mwɛɛra na bɔkua na pirisɔm doke. 5 Yãku kowo tɔnwero ka Yuuban guro gurobu kpuro ba koo kpĩ bu man yen seeda diiya. Na tirenu mwa ben nɔman di ni ba Yuuba yorua be ba wãa Damasiɔ. Ma na da mi n ka swaa yen tɔmbu mwa n bɔke be ba wãa mi, kpa n ka bu na Yerusalɛmuɔ n sɛɛyasia. 6 Sanam mɛ na dɔɔ na Damasi turuku kua sɔ̃ɔ wii wɔllun saka, suaru sɔɔ yam bururam na bai wɔllun di mu man wukiri. 7 Na wɔruma temɔ, ma na nɔɔ gagu nua ga nɛɛ, Sɔɔlu, Sɔɔlu mban sɔ̃ na a man nɔni sɔ̃ɔmɔ. 8 Na bikia na nɛɛ, wuna were Yinni. U man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛna Yesu Nasarɛtigii wi a nɔni sɔ̃ɔmɔ. 9 Durɔ be ba man yɔ̃ siriɔ ba yam bururam mɛ wa, adama ba ǹ tuba ye yɛ̃ro gerua wi u ka man gari kua. 10 Na bikia na nɛɛ, mba kon ko Yinni. Ma u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n seewo n du Damasiɔ. Miya ba koo man sɔ̃ kpuro ye Gusunɔ u himba sãa n ko. 11 Yam bururam mɛn kpãara dera na wɔ̃ ko kua. Yen sɔ̃ na nɛn kpaasiba man nɔmu nɛnua sa ka dua Damasiɔ. 12 N deema durɔ goo wãa mi, wi ba ra nɛɛ Anania, u Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃, u Mɔwisin woodaba swĩi. Yuu be ba wãa wuu ge sɔɔ kpuro ba win seeda gea dimɔ. 13 U na nɛn mi, u yɔ̃ ra nɛn bɔkuɔ ma u nɛɛ, Sɔɔlu nɛn beruse, a yam waawo. Mii mii nɛn nɔni wukiara ma na nùn wa. 14 U man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Gusunɔ bɛsɛn sikadoban Yinni u man gɔsa n ka win kĩru gia, n ka Geegii wa, kpa n maa ka win nɔɔn gari nɔ. 15 Domi kon ko win seeda dio, kpa n ka tɔmbu kpuro sɔ̃ ye na wa ka ye na nua. 16 Tɛ̃, mba n maa tie. N seewo bu man batɛmu ko, kpa n wobe n dɛɛra nɛn toranun di na n Yinnin yĩsiru sokumɔ. 17 Ye na wura Yerusalɛmuɔ, sɔ̃ɔ teeru sanam mɛ na kanaru mɔ̀ sãa yerɔ, na kãsa. 18 Kãsi te sɔɔ, na Yinni wa, u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n koowo kpaaka kpa n yari Yerusalɛmun di mii mii. Domi wuu min tɔmbu ba ǹ koo win gari wura yiǹn seeda na dimɔ. 19 Na nɛɛ, Yinni ba yɛ̃ sãa sãa ma na Yuuban mɛnnɔ yenu da da, na tɔmbu mwɛɛra na bu so be ba nun naanɛ doke. 20 Dɔma te ba wunɛn seeda dio Etiɛni go, nɛn tii na wãa mi, na win gɔɔ wura. Nɛna na win gowobun yãnu kɔ̃ su ni ba suba. 21 Ma Yinni u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n doo, domi u koo man gɔri n toma tɔn tukobun mi. 22 Tɔn be, ba Pɔlun gari swaa daki sere u ka yeni gerua u kpa. Sanam mɛya be kpuro ba gbãsukum wɔri ba nɛɛ, i nùn goowo, n ǹ weenɛ win bweseru ta n wãa. 23 Ba kuuki mɔ̀, ba ben yabenu yɔwemɔ, ba tua seeyamɔ wɔllɔ. 24 Romun tabu sunɔ wi, u wooda wɛ̃ bu ka Pɔlu da sansani gbãrarugia sɔɔ bu nùn sɛni so sere u ka gem gere. Domi u kĩ u gia mban saabuwa ba nùn wuremɔ mɛ. 25 Ye ba Pɔlu bɔkua bu ka nùn so, u tabu sunɔ bikia wi u nùn yɔ̃ re, u nɛɛ, n weenɛ i Romugii so i sere nùn siri? 26 Ye tɔnwero wi, u gari yi nua, u da win tabu sunɔn mi, ma u nùn bikia u nɛɛ, mba a kĩ a ko mi. Durɔ wi, Romugiiwa. 27 Ma tabu sunɔ u da u Pɔlu bikia u nɛɛ, a man sɔ̃ɔwɔ, wunɛ Romugiiwa? Pɔlu u nɛɛ, mɛya. 28 Tabu sunɔ wi, u nɛɛ, gobi bɛkɛya na kɔsia na ka sere kua Romugii. Pɔlu u nɛɛ, mɛya ba nɛ marawa. 29 Yen sɔ̃ na tabu kowo be ba sɔɔru sãa bu ka nùn sɛni so u ka gem gere, ba nùn deri mii mii. Ma bɛrum tabu sunɔ wi mwa ye u nua ma Pɔlu sãawa Romugii domi u dera ba nùn bɔkua. 30 Tabu sunɔ wi, u kĩ u gia kam kam yèn saabu wahala ye, ya seewa. Yen sɔ̃ na sisiru u dera ba Pɔlu kusia, ma u nɛɛ yãku kowo tɔnwerobu ka Yuuban guro gurobu bu mɛnnama. Ma u ka Pɔlu da ben wuswaaɔ. 1 Pɔlu u be ba mɛnnɛ nɔni girari, ma u nɛɛ, mɛro bisibu, nɛn gɔ̃ ru ga ǹ man taarɛ wɛ̃ɛmɔ domi na nɛn wãaru diwa dee dee Gusunɔn wuswaaɔ, sere ka gisɔn gisɔ. 2 Yãku kowo tɔnwero wi ba ra soku Anania u be ba yɔ̃ Pɔlun bɔkuɔ sɔ̃ɔwa bu nùn soowo win nɔɔwɔ. 3 Pɔlu u nɛɛ, Gusunɔ koo nun so, gani kpika wunɛ! A sɔ̃ wa a ka man siri Mɔwisin wooda sɔɔ, ma a maa kpam wooda sara a nɛɛ, bu man soowo. 4 Be ba yɔ̃ win bɔkuɔ ba nɛɛ, Gusunɔn yãku kowo tɔnwerowa a kãka a wɔmmɔ mɛ? 5 Pɔlu u nɛɛ, mɛro bisibu na ǹ yɛ̃ yãku kowo tɔnwerowa. Domi Gusunɔn gari yi nɛɛ, "I ku bɛɛn tɔmbun wirugiin kɔ̃ sa gere." 6 Ye Pɔlu u tuba mɛnnɔ ge sɔɔ, ma gaba sãawa Sadusiba, gabu maa Falisiba, yera u nɔɔgiru sua mɛnnɔ ge sɔɔ u nɛɛ, mɛro bisibu, nɛ Falisiwa wi Falisiba ba mara. I man sirimɔwa yèn sɔ̃ na yĩiyɔ ma gɔriba koo se gɔrin di. 7 Ye u yeni gerua u kpa, Falisiba ka Sadusiba ba sikirinɔ wɔri ma mɛnnɔ ge, ga bɔnu kua yiru. 8 Domi Sadusiba ba ra nɛɛ gɔriba kun seemɔ gɔrin di, hunde ka wɔllun gɔrado maa sari adama Falisiba ba wura ma yabu ita ye kpuro ya wãa. 9 Ma wure bakanu tunuma ben suunu sɔɔ ba sikirinamɔ ka dam, ma wooda yɛ̃robu gaba seewa Falisiba sɔɔ ba nɛɛ, sa ǹ taarɛ gaa wa durɔ wi sɔɔ. Wara yɛ̃ nge hundewa ǹ kun mɛ wɔllun gɔrado goowa u ka nùn gari kua. 10 Sikirinɔ ge, ga kpɛ̃a gem gem sere tabu sunɔ wi, u bɛrum kua bu ku raa Pɔlu karana. Ma u win tabu kowobu wooda wɛ̃ u nɛɛ, bu doo bu Pɔlu wɔrama kpa bu ka nùn da sansani gbãrarugian mi. 11 Tɔ̃ɔ ten wɔ̃ kuru sɔɔ, Yinni Gusunɔ u Pɔlu yɔ̃ re ma u nɛɛ, a ku mwia kpana. Nge mɛ a man seeda diiya Yerusalɛmu mi, mɛya kaa maa man seeda diiya Romuɔ. 12 Yen sisiru Yuuba ba mɛnna ba nɔɔ tia kua ba bɔ̃ rua ba nɛɛ ba ǹ gãanu dimɔ, baa nim ba ǹ nɔrumɔ ma n kun mɔ ba Pɔlu go. 13 Tɔn be, ba tɔnu weeru kere be ba nɔɔ tia ye kua. 14 Ma ba da ba yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu deema ba nɛɛ, sa bɔ̃ rua sannu ma sa ǹ gãanu dimɔ sere su ka Pɔlu go. 15 ǹ n mɛn na, sa kĩ bɛɛ ka guro gurobu i tabu sunɔ sɔ̃ u ka Pɔlu na bɛɛn mɛnnɔ sɔɔ kpam, kpa n sãare nge i kĩ i kpam win gari mɛɛrim sɔmɛ. Bɛsɛ sa ko n sɔɔru sãa su ka nùn go u sere tunuma. 16 Adama Pɔlun sesun bii tɔn durɔ u yina yen gari nua. U da u dua sansani gbãrarugia yen mi, ma u Pɔlu gari yi sɔ̃ɔwa. 17 Ma Pɔlu u tabu kowobun tɔnwero turo soka, u nùn sɔ̃ɔwa u ka aluwaasi wi doo tabu sunɔn mi domi u gari mɔ u kĩ u nùn sɔ̃. 18 Tabu kowobun tɔnwero wi, u ka nùn da tabu sunɔn mi, ma u nɛɛ, Pɔlu pirisɔm wi, u man soka ma u man kana n ka aluwaasi wi na wunɛn mi domi u kĩ u nun gãanu sɔ̃. 19 Tabu sunɔ u aluwaasi win nɔmu nɛnua u ka nùn da bɔ̃ɔrɔ u nùn bikia u nɛɛ, mba a kĩ a man sɔ̃. 20 U nɛɛ, Yuuba ba nɔɔ tia kua bu ka nun bikia sia a ka Pɔlu da guro gurobun mɛnnɔwɔ, kpa n sãare nge ba kĩ bu win gari mɛɛrim sɔmɛwa. 21 Adama a ku ben gari nɔ, domi ba tɔnu weeru kere be ba koo kuke swaaɔ bu ka nùn mwa. Be kpuro ba bɔ̃ rua ma ba ǹ dimɔ, ba ǹ maa nɔrumɔ ma n kun mɔ ba nùn go. Baa tɛ̃ ba sɔɔru sãa bu ka ye ko. Wunɛn woodawa ba swaa daki. 22 Ma tabu sunɔ wi, u nɛɛ, a ku goo sɔ̃ ma a man gari yini dɔmɛa. Ma u dera aluwaasi wi, u doona. 23 Ma tabu sunɔ wi, u tabu kowobun wirugibu yiru soka u nɛɛ, i tabu kowo goobu (200) sɔɔru koosio bu Sesare da, ka maasɔbu wata ka wɔkuru, ka sere yaasigibu goobu, ba n sɔɔru sãa bu swaa wɔri kɔba nɔɔba nnɛ wɔ̃ ku te. 24 I maa dumi gaari bɔkuo kpa i ka Pɔlu da sina wuu yɛ̃ro wi ba ra soku Felisin mi, i turi ka alafia. 25 Yen biru tabu sunɔ u tireru yorua tè sɔɔ u nɛɛ, 26 nɛ Kolodu Lisiasi, na nun tɔbura tem yɛ̃ro Felisi bɛɛrɛgii. 27 Yuuba ba durɔ wi mwawa, ba kĩ bu nùn go. Ye na gia ma u sãa Romugii, yeya na da ka nɛn tabu kowobu na nùn wɔra. Yen biru na ka nùn da ben guro gurobun wuswaaɔ. 28 Domi na kĩ na n yɛ̃ yèn sɔ̃ ba nùn taarɛ wɛ̃ɛmɔ. 29 Miya na gia ma u ǹ gãanu ganu kue ni nu ka gɔɔ weenɛ, baa mam pirisɔm. Na deema ba nùn taarɛ wɛ̃ɛmɔwa ben woodan garin sɔ̃. 30 Sanam mɛ ba man sɔ̃ɔwa ma Yuuba ba nɔɔ tia kua bu ka nùn go, yande na dera ba ka nun nùn naawa. Na win taarɛ wɛ̃ɔbu sɔ̃ɔwa bu na bu ben gari gere wunɛn wuswaaɔ. 31 Yera tabu kowo be, ba win wooda kpuro swĩi. Ba Pɔlu sua wɔ̃ ku te, ma ba ka nùn da sere Antipatiriɔ. 32 Yen sisiru tabu kowo be, ba wura ben sansaniɔ ma dumigibu ba ka nùn da wuswaaɔ. 33 Ye ba tura Sesareɔ ba tem yɛ̃ro tire te wɛ̃, ba maa nùn Pɔlu tusia. 34 Ye tem yɛ̃ro u tire te gara u kpa, u Pɔlu bikia bera miǹn di u na. Pɔlu nɛɛ, Silisin di. 35 Tem yɛ̃ro u nɛɛ u koo win gari nɔ sanam mɛ win taarɛ wɛ̃ɔbu ba tunuma. Ma u wooda wɛ̃ bu Pɔlu kɔ̃ su Herodun sina kpaarɔ. 1 Sɔ̃ɔ nɔɔbun biru, Anania yãku kowo tɔnwero u da Sesareɔ wi ka guro gurobu gabu sannu ka sere wooda yɛ̃ro goo wi ba mɔ̀ Terituru. Ba da tem yɛ̃ron mi, ma ba Pɔlun taarɛ gerumɔ. 2 Ba Pɔlu soka, ma Terituru u nùn gari manibu wɔri u nɛɛ, Felisi bɛɛrɛgii, sa alafia mɔ gem gem ka wunɛn baruka. Wunɛn yam waa geebu bu dera a wooda dabiru kɔsa bɛsɛn tem arufaanin sɔ̃. 3 Sa ye kpuro wura baama kpuro saa baayere sɔɔ, ka siarabu. 4 Adama na ǹ kĩ n wunɛn saa kpuro di. Yen sɔ̃, na nun kanamɔ a ka sun tɛmanɔ gari piiko ye sa mɔ sɔɔ. 5 Sa wa ma durɔ wini naanaanugiiwa, u ra sannɔsu seeyewa Yuuban suunu sɔɔ handunia kpuro sɔɔ. U maa sãa wuuru garun wirugibun turo te ba ra soku Nasarenɛgibu. 6 U mam swaa kasu u ka sãa yeru disi doke. Sanam mɛya sa wi mwa. ((Sa raa kĩ su nùn siri ka bɛsɛn wooda, 7 adama tabu sunɔ Lisiasi u na, u sun nùn wɔrari ka dam. 8 Ma u wooda wɛ̃ win taarɛ wɛ̃ɔbu bu na wunɛn wuswaaɔ.)) Wunɛn tii à n nùn gari bikia, kaa kpĩ a gãa ni kpuron gem wa niǹ sɔɔ sa nùn taarɛ wɛ̃ɛmɔ. 9 Ma Yuuba ba gari yi kpuro wura ba nɛɛ, geema. 10 Yera tem yɛ̃ro u Pɔlu gari wɛ̃ ka yĩreru, ma Pɔlu seewa u nɛɛ, na yɛ̃ ma a sãa siri kowo tem mɛ sɔɔ saa wɔ̃ɔ dabirun di. Yen sɔ̃, kon gari gere n ka tii yina ka toro sindu. 11 Aǹ n bikia ba koo nun sɔ̃, n ǹ mɔ n sɔ̃ɔ wɔkura yiru kere ye na ka Yerusalɛmu da n sãaru ko mi. 12 Ba ǹ man wa na ka goo sikirinamɔ ǹ kun mɛ na tɔmbu sannɔ nɔɔ kuurimɔ sãa yerɔ ǹ kun mɛ ben mɛnnɔ yeru sɔɔ, ǹ kun mɛ wuu suunu sɔɔ. 13 Gari yi ba man manimɔ tɛ̃, ba ǹ maa yin seeda gaa mɔ. 14 Adama gãa teena na wura wunɛn wuswaaɔ, na Gusunɔ bɛsɛn sikadoban Yinni sãamɔ ka swaa ye beni ba sokumɔ weesugia. Na maa Mɔwisin wooda kpuro naanɛ doke ka maa Gusunɔn sɔmɔbun tirenu. 15 Na yĩiyɔ bini mɔ Gusunɔ sɔɔ bi durɔ beni ba maa mɔ ma tɔmbu kpuro, tɔn geegibu ka tɔn kɔ̃ sobu, ba koo se gɔrin di. 16 Yen sɔ̃ na na hania mɔ̀ baadomma, kpa nɛn gɔ̃ ru gu ku man taarɛ wɛ̃ Gusunɔn wuswaaɔ ka maa tɔmbun wuswaaɔ. 17 Wɔ̃ɔ dabirun biru na tɛ̃ wura Yerusalɛmuɔ n ka nɛn tɔmbu somiru naawa kpa n maa Gusunɔ kɛ̃nu kɛ̃. 18 Mi sɔɔra ba man deema sãa yerɔ, na tii dɛɛrasia. Tɔn wɔru sari mi, sannɔ nɔɔ kuribu maa sari mi. 19 Adama Asin Yuu gaba wãa mi. N weenɛ ben tii bu na wunɛn wuswaaɔ bu seeda di bà n gãanu wa nɛ sɔɔ, 20 ǹ kun mɛ, a de durɔ beni bu gere taarɛ ye ba wa nɛ sɔɔ dɔma te na yɔ̃ ra guro gurobun mɛnnɔn wuswaaɔ. 21 Ma n kun mɔ gãa tee niǹ sɔɔ na gbãra ye na yɔ̃ ben suunu sɔɔ na nɛɛ, bɛɛ i man sirimɔwa gisɔ yèn sɔ̃ na naanɛ doke ma gɔriba koo se. 22 N deema Felisi u naanɛ dokebun swaa yɛ̃, yera u Yuu be sɔ̃ɔwa bu de tabu sunɔ Lisiasi ù n tunuma. Dɔma teya u koo ben gari yi wɛ̃ɛri. 23 U maa tabu kowobun tɔnwero wooda wɛ̃ u n gina Pɔlu doke pirisɔm sɔɔ, adama u de u n tii mɔ mi, u maa de win kpaasibu bu nùn beram na bu ka nùn nɔɔri. 24 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru Felisi u na ka win kurɔ Durusila, wi u sãa Yuu. Ma u Pɔlu sokusia. Ye u tunuma ma ba nùn swaa daki sanam mɛ u naanɛ dokebu Kirisi Yesu sɔɔn gari mɔ̀. 25 Adama sanam mɛ Pɔlu u bu gem kobu ka gaya ka maa siri bi bu ween gari tubusiamɔ, Felisi u nanda, ma u nɛɛ, a doonɔ gina. Kon kpam nun soku nà n fɛɛ wa. 26 U raa maa yĩiyɔ u koo gobi wawa Pɔlun min di. Yenin saabuwa u ra nùn sokusie kiri kiri u ka nùn gari ko. 27 Wɔ̃ɔ yirun biru Pɔɔsiyu Fesitu u kua Felisin kɔsire. N deema Felisi u Pɔlu deri pirisɔm sɔɔ yèn sɔ̃ u kĩ u n bɛɛrɛ mɔ Yuuban mi. 1 Ye Fesitu u tunuma Sesareɔ u ka sɔmburu sua, yen sɔ̃ɔ nnɛse u Yerusalɛmu da. 2 Miya yãku kowo tɔnwerobu ka Yuuban guro gurobu ba Pɔlu durum mani, ba maa Fesitu suuru kana 3 u ka Pɔlu na Yerusalɛmuɔ, domi ba gɔ̃ ru doke bu nùn go swaaɔ. 4 Fesitu u bu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, Pɔlu wãa pirisɔm sɔɔ Sesareɔ, nɛn tii na ǹ maa tɛɛmɔ n ka wura mi. 5 Yen sɔ̃, i de su da mi ka bɛɛn wirugibu gabu sannu kpa bu gere tora te u kua. 6 Fesitu kun sɔ̃ɔ nɔɔba ita ǹ kun mɛ sɔ̃ɔ wɔkuru kere ben mi, u ka wura Sesareɔ. Ye u tura mi, sisiru u da u sina siri yerɔ ma u wooda wɛ̃ bu ka Pɔlu na win wuswaaɔ. 7 Ye Pɔlu u tunuma, Yuu be ba na Yerusalɛmun di ba nùn suunu bure ma ba nùn kɔ̃ san taarɛ manimɔ yèn seeda ba ǹ mɔ. 8 Adama Pɔlu u ka tii yina u nɛɛ, na ǹ Yuuban wooda torari, ǹ kun mɛ sãa yeru, ǹ kun mɛ Romun tem yɛ̃ro. 9 Fesitu wi, u kĩ u n bɛɛrɛ mɔ Yuuban mi, yera u Pɔlu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a kĩ a da Yerusalɛmuɔ bu nun siri gari yin sɔ̃ nɛn wuswaaɔ? 10 Pɔlu nɛɛ, aawo. Tem yɛ̃ron woodan siri yerɔwa na yɔ̃, miya n weenɛ bu man siri. Na ǹ Yuuba torari nge mɛ wunɛn tii a yɛ̃ sãa sãa. 11 Nà n wooda sara, ǹ kun mɛ nà n gãanu ganu kua ni nu ka gɔɔ weenɛ, na ǹ yinamɔ bu man go. Adama mɛm mɛ ba man manimɔ sɔɔ, gem mù kun wãa, goo sari wi u koo kpĩ u man bu nɔmu sɔndia. Yen sɔ̃, tɛ̃ na ka nɛn siribu dɔɔwa tem yɛ̃ron mi. 12 Ye Fesitu u ka wigibu wesiana u kpa, u Pɔlu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yèn sɔ̃ a wunɛn siribu tem yɛ̃ro nɔmu sɔndia, win miya kaa da. 13 Sɔ̃ɔ mɛɛrun biru, sina boko Agiripa ka win sesu Berenisi ba Sesare da bu ka Fesitu tɔbiri. 14 Ye ba sɔ̃ɔ yiru mɔ̀ mi, Fesitu u sina boko wi Pɔlun gari sɔ̃ɔwa u nɛɛ, durɔ goo wãa pirisɔm sɔɔ wuu mi, wi Felisi u deri. 15 Sanam mɛ na Yerusalɛmu da, Yuuban yãku kowo tɔnwerobu ka guro gurobu ba man win toranu tubusia. Ma ba man bikia n nùn taarɛ wɛ̃ bu go. 16 Adama na bu sɔ̃ɔwa Romugibu ba ku ra de bu goo go ma n kun mɔ ba yɛ̃ro siri. Ba ra dewa wi ka win taarɛ wɛ̃ɔbu bu gari ko nɔɔ ka nɔɔ. 17 Sanam mɛ be kpuro ba na wuu mi, na ǹ dirira, adama yen sisira na bu sokusia siri yerɔ, ma na maa wooda wɛ̃ bu ka Pɔlu na. 18 Win taarɛ wɛ̃ɔbu ba seewa, adama ba ǹ nùn gãa kɔ̃ sunun taarɛ wɛ̃ ni na raa tamaa. 19 Ben tiin sãarun gariya ba ka nùn sikirinamɔ, ka maa durɔ goon gari wi ba sokumɔ Yesu wi u gu. Adama Pɔlu u gerumɔ kam kam durɔ wi, u wasi. 20 Na biti kua amɔna kon gari yin bweseru sirisina. Yen sɔ̃ na na Pɔlu bikia ù n kĩ bu nùn gari yin siribu kua Yerusalɛmuɔ. 21 Adama u win siribu tem yɛ̃ro nɔma sɔndia. Yera na wooda wɛ̃ bu kpam nùn doke pirisɔm sɔɔ sere n ka nùn daasia mi. 22 Agiripa u Fesitu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nɛn tii na kĩ n durɔ win nɔɔn gari nɔ. Fesitu nɛɛ, sia kaa nɔ. 23 Yen sɔ̃ na sisiru Agiripa ka Berenisi ba tunuma siri yerɔ ka bɛɛrɛ baka, ma tabu sinambu ka wuun wirugibu ba bu swĩi. Ma Fesitu u wooda wɛ̃ bu ka Pɔlu na. 24 Fesitu nɛɛ, sina boko Agiripa ka bɛɛ kpuro be i wãa mi ka bɛsɛ sannu, durɔ wi wee, wiǹn gari Yuuba kpuro ba ka na nɛn mi, be ba wãa wuu mi ka be ba maa wãa Yerusalɛmuɔ. Ba gbãsukumɔ ba mɔ̀, n ǹ weenɛ u n maa wãa. 25 Nɛn tii na ǹ gãanu wa wi sɔɔ, ni nu ka gɔɔ weenɛ. Adama yèn sɔ̃ win tii u win siribu tem yɛ̃ro nɔmu sɔndia, na gɔ̃ ru doke n nùn daasia win mi. 26 Ka mɛ, na ǹ gãanu wa ni kon nɛnusi win gari sɔɔ n ka nɛn yinni tireru kua. Yen sɔ̃ na na ka nùn na bɛɛ kpuron wuswaaɔ, n mam nɛɛre wunɛ sina boko Agiripa, i ka win gari wɛ̃ɛri kpa n ka wa ye kon yore. 27 Domi n ǹ man dee dee sãawɛ n ka pirisɔm goo mɔrisia kpa na kun gerua mban sɔ̃ na. 1 Agiripa u Pɔlu sɔ̃ɔwa u ayeru mɔ u ka win gari tubusia. Yera Pɔlu u tɔmbu marisia ka nɔmu, ma u tii tubusia u nɛɛ, 2 sina boko Agiripa, nɛn nukura dora gisɔ yèn sɔ̃ kon kpĩ n tii tubusia wunɛn wuswaaɔ gari yi kpuro sɔɔ yi Yuuba ba man manimɔ. 3 Domi na yɛ̃ ma a Yuuban komaru yɛ̃ sãa sãa ka ben sikirinɔsun gari. ǹ n mɛn na, na nun kanamɔ a tɛmanɔ a nɛn gari swaa daki. 4 Yuuba kpuro ba nɛn wãaru yɛ̃ saa nɛn aluwaasirun di. Ba yɛ̃ ma Yerusalɛmuɔra na biru di nɛn bweseru sɔɔ. 5 Ba man yɛ̃ n tɛ. Yen sɔ̃, bà n kĩ ba koo kpĩ bu man seeda diiya ma Falisiban swaa sɔɔra na kpɛ̃a, ye ya Yuuban sãarun komaru nɛni n kpuro kere. 6 Ma tɛ̃, ba man siri mini yèn sɔ̃ na nɔɔ mwɛɛ te yĩiyɔ te Gusunɔ u bɛsɛn sikadoba kua. 7 Nɔɔ mwɛɛ teya bɛsɛn bwesenu wɔkura yiru nu ka Gusunɔ sãamɔ gem ka tia bururu ka yoka. Sina boko, yĩiyɔ bin sɔ̃ na Yuuba ba man mɛm manimɔ. 8 Mban sɔ̃ na bɛɛ Yuuba i ǹ kpɛ̃ i naanɛ doke ma Gusunɔ u gɔribu seeyamɔ. 9 Nɛn tii na raa tamaa n weenɛ n Yesu Nasarɛtigiin yĩsiru sanku ka swaa dabinu. 10 Mɛya na kua Yerusalɛmuɔ. Na wooda mwa saa yãku kowo tɔnwerobun min di, ma na naanɛ dokeobu dabiru doke pirisɔm sɔɔ. Bà n maa kĩ bu ben gabu go nɛn nɔmu ga ra n wãa sɔɔ. 11 Nɔn dabira na ra bu so Yuuban mɛnnɔ yenu kpuro sɔɔ, kpa n bu tilasi ko bu ka Gusunɔ gari kam gerusi. Na ka bu mɔru bɛsira too sere na mam bu naa swĩi wuu tukusɔ. 12 Ma Pɔlu maa nɛɛ, yãku kowo tɔnweroba man yɔllaa kua na dɔɔ Damasiɔ ka ben yiiko. 13 Sina boko, sɔ̃ɔ wii wɔllun saka swaa ye sɔɔ, na yam bururam wa mu na wɔllun di mu sun wukiri nɛ ka be ba man yɔ̃ siriɔ. Yam bururam mɛ, mu sɔ̃ɔgim ballim kere. 14 Bɛsɛ kpuro sa wɔruma temɔ, ma na nɔɔ gagu nua, ga ka man gari mɔ̀ ka Heberum ga nɛɛ, Sɔɔlu Sɔɔlu, mban sɔ̃ na a man nɔni sɔ̃ɔmɔ. Mɛɛrawa a tii mɔ̀ nge naa kinɛ te ta ten yinnin dɛki nɔɔ sɛmgia tɛsumɔ. 15 Ma na bikia na nɛɛ, wuna were Yinni. Ma Yinni nɛɛ, nɛna Yesu wi a nɔni sɔ̃ɔmɔ. 16 Tɛ̃, a seewo a yɔ̃ ra. Na nun kuremawa n ka nun gɔsi a ko nɛn sɔmɔ, kpa a ka gãa nin seeda di ni a wa kɔ ka maa ni kaa wa sanam mɛ kon kpam nun kure. 17 Kon nun yakia saa Isireliban nɔmun di, ka maa tɔn tukobun min di bèn mi kon nun gɔri, 18 a ka ben nɔni wukia bu ka gɔsira yam wɔ̃ kurun di bu du yam bururam sɔɔ, kpa bu gɔsira Setam dam di bu na Gusunɔn mi, kpa bu ben toranun suuru wa bu ayeru tubi di ka be sannu be Gusunɔ u gɔsa u kua wigibu yèn sɔ̃ ba man naanɛ doke. 19 Pɔlu maa nɛɛ, sina boko Agiripa, yen sɔ̃ na na wɔllun kãsi te mɛm nɔɔwa. 20 Na waasu kua, gbiikaa Damasiɔ ka maa Yerusalɛmuɔ, yen biru Yudean tem kpuro sɔɔ, ka maa tɔn tukobun mi. Na bu sɔ̃ɔwa bu ben gɔ̃ ru gɔsio bu toranu deri bu wura Gusunɔn mi, kpa bu gɔ̃ ru gɔsiabun kookoosu sɔ̃ɔsi. 21 Yenin saabuwa Yuu gaba man mwa sãa yerɔ ba ka swaa kasu bu man go. 22 Adama sere ka gisɔn gisɔ Gusunɔ u man kɔ̃ su, na ka wãa na seeda dimɔ tɔmbu kpuron wuswaaɔ, baka ka buu. Na ǹ gãanu gerumɔ, ma n kun mɔ ye Gusunɔn sɔmɔbu ka Mɔwisi ba gerua ben tireru sɔɔ ba nɛɛ ya koo koora. 23 Yeya, Kirisi u ǹ koo ko u kun nɔni sɔ̃ɔre, kpa u n sãa gbiikoo wi u koo se gɔrin di u ka yam bururam gari kpara Yuuban mi ka maa tɔn tukobun mi. 24 Sanam mɛ Pɔlu u tii tubusia mɛsum, Fesitu u gbãra u nɛɛ, Pɔlu, a wiiramɔwa! Wunɛn keu baka ya nun wiiro kua. 25 Pɔlu nɛɛ, Yinni Fesitu na ǹ wiiramɔ. Gari yi na gerumɔ yi sãawa gem, yi maa swaa swĩi. 26 Domi sina boko Agiripa u gari yin asansi yɛ̃. Na maa ka nùn gari mɔ̀ ka toro sindu yèn sɔ̃ na yɛ̃ ma yen gɛɛ kun nùn berue, domi gari yi, yi ǹ koore gbɛnum. 27 Sina boko Agiripa, a Gusunɔn sɔmɔbun gari naanɛ doke ro? Na yɛ̃ sãa sãa ma a yi naanɛ doke. 28 Agiripa u Pɔlu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ǹ n sosi fiiko kaa n kĩ a de n ko Kirisigii. 29 Pɔlu u nɛɛ, baa ǹ n domman na, Gusunɔ u de a ko Kirisigii n kun mam wunɛ tɔna, n koora mɛ ka be ba nɛn gari nɔɔmɔ mini kpuro gisɔ, kpa i n sãa nge nɛ, yɔni yi ba man doke baasi. 30 Sanam mɛya sina boko ka tem yɛ̃ro ka Berenisi, ka be ba sɔ̃ mi, ba seewa. 31 Ye ba yariɔ, ba sɔ̃ɔnamɔ ba mɔ̀, durɔ wi, u ǹ gãanu kue ni nu ka gɔɔ weenɛ, baa mam pirisɔm. 32 Ma Agiripa u Fesitu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, durɔ wi, ù kun win siribu tem yɛ̃ro nɔmu sɔndie, sa ko raa kpĩ su nùn kara. 1 Sanam mɛ ba gɔ̃ ru doke su ka Italin tem da ka goo nimkuu, ba Pɔlu ka pirisɔm gabu Yuliu nɔmu sɔndia wi u sãa Romun tabu kowo wuuru garun tɔnwero te ba sokumɔ tem yɛ̃rogiru. 2 Sa goo nimkuu dua ge ga na saa Adamitin di ga dɔɔ ga n Asin tem bɛwe. Ma sa swaa wɔri. N deema Aritaaki, Masedɔnigii wi u na saa Tɛsalonikan di, u wãa ka bɛsɛ. 3 Yen sisiru sa tura Sidoniɔ. Yuliu u Pɔlu tɔn geeru kua, u dera u da u win kpaasibu bera bu ka nùn wɛ̃ yèn bukata u mɔ. 4 Ye sa doona wuswaaɔ woo bɔkɔ ga sun sweemɔ. Yen sɔ̃ na sa da sa Sipun tem bɛwa mi woo ga ka nɛ. 5 Ye sa Silisi ka Panfilin tem bɛwa, sa tura Miraɔ Lisin temɔ. 6 Miya bɛsɛn tabu kowo tɔnwero u goo nimkuu gagu wa ge ga na saa Alesandirin di ga dɔɔ Itali gia, ma u sun ge duusia. 7 Sɔ̃ɔ dabira sa da tɛɛru tɛɛru ka wahala sa sere da Sinidin bɔkuɔ. Ye woo bɔkɔ ga yina su da wuswaaɔ, sa gɛra sa da sa Keretin tem bɛwa sa kpa ka Saamɔnɛn bɔkuɔ. 8 Ma sa ye sara ka wahala baka sa tura yam gam mɛ ba mɔ̀ Alafian Wɛ̃ra yeru, mɛ mu wãa wuu gen bɔkuɔ ge ba mɔ̀ Lase. 9 Sa sina mi sɔ̃ɔ mɛɛru sere ba ka nɔɔ kusia, ma bɛsɛn wuswaa daabu kua kari baka domi saa ye, ya ka goo nimkuu sɛ̃. Yen sɔ̃ na Pɔlu u bu kirɔ kua u nɛɛ, 10 durɔ bɛɛ, na wa ma bɛsɛn wuswaa daabu kun koorɔ n kun ka kari ka munusɛ. N ǹ sɔmunu tɔna nu koo kam koo ka goon tiiwa ka sere bɛsɛn tiin wãaru. 11 Adama tabu kowo tɔnwero u goo temɔ ka goo yɛ̃ron gari swaa daki n kere Pɔlugii. 12 Goo yɔ̃ ra yee te, ta ǹ weenɛ bu yɔ̃ ra mi woorun sanam. Yen sɔ̃ na ben dabira nɛɛ, bu doona min di, kpa bu kookari ko bu ka turi Fenikiɔ mi Keretin tem goo yɔ̃ ra yeru gara wãa, te ta mɛɛra sɔ̃ɔ duu yerun yɛ̃sa ka yɛ̃sa. Miya ba kĩ ba n wãa woorun sanam. 13 Woo fɛrɛ fɛrɛbu ga seema nim wɔ̃ ku gian di, ma durɔ be, ba tamaa ben daabu koo koorawa nge mɛ ba kĩ. Yera ba goo yɔ̃ ratia gawama nim di, ba goo wuka ba Keretin tem bɛwe turuku turuku. 14 Adama ye n sosi fiiko, woo bɔkɔ ge ba ra soku Erakilɔm ga seewa saa tem burerun beran di. 15 Ga goo nimkuu swee ma yèn sɔ̃ sa ǹ kpĩa su goo ge sĩisia woo gen deedeeru, sa ǹ maa kookari gaa kue, sa dera woo ge, ga ka goo ge da mi ga kĩ. 16 Ma sa da sa tem bure piibu bɛwa ge ba mɔ̀ Koloda mi woo ga ka nɛ. Miya sa kpĩa sa goo nimkuun goo piibu gawa ka wahala baka sa ka gu duusia. 17 Ye sa gu duusia sa kpa, ba goo nimkuu ka wɛ̃ɛ gɛɛ bɔkua ka dam. Yera ba gen beka ka wɛ̃ɛ kusia, ma ba dera woo ga ka gu da mi ga kĩ yèn sɔ̃ ba bɛrum kua bu ku raa de Sirituɔ bu yani sɛɛri kuru kara. 18 Yen sisiru, nge mɛ woo ge, ga sun sweemɔ ka dam, ba goo nimkuun sɔmunu wiabu wɔri ba sure nim sɔɔ. 19 Yen sisi kpaaru, ba goo nimkuun dendi yãnu wia ba sure nimɔ ka ben tiin nɔma. 20 Sɔ̃ɔ dabira sa ǹ sɔ̃ɔ ka kperi wa, ma woo damguu ga mɔ̀, sa ǹ de maa tamaa sa ko yari baani. 21 Ye goo kun gãanu di saa tɛɛbun di, yera Pɔlu u yɔ̃ ra ben suunu sɔɔ u nɛɛ, durɔ bɛɛ, iǹ n daa nɛn gari wura, sà kun daa dɔɔnɛ Keretin di, i ǹ daa kari ka munusɛ yeni wasi. 22 Adama tɛ̃, na bɛɛ kanamɔ, i de bɛɛn bwɛ̃ra kpuna. Goo sari wi u koo kam ko bɛɛ sɔɔ ma n kun mɔ goo nimkuu tɔna. 23 Domi gĩa wɔ̃ kuru Gusunɔ wiǹgii na sãa, wi na sãamɔ, win gɔrado u na nɛn mi 24 u nɛɛ, nɛ Pɔlu n ku bɛrum ko. Na ǹ kon ko na kun yɔ̃ re tem yɛ̃ron wuswaaɔ. N wee, Gusunɔ u maa man be kpuro yɔllaa kua be ba wãa ka nɛ sannu goo sɔɔ. 25 Yen sɔ̃, durɔ bɛɛ, i bɛɛn wasi kusio. Domi na naanɛ sãa ma Gusunɔ u koo ko nge mɛ u man sɔ̃ɔwa. 26 Adama goo ga koo kɔsikira tem bureru garun gãarɔ. 27 N wee, n kua sɔ̃ɔ wɔkura nnɛsen wɔ̃ kuru ma woo damguu ga sun bɔrikiamɔ nim wɔ̃ ku wɔllɔ ge ba ra soku Mɛditeranɛ. Wɔ̃ ku ten suunu sɔɔn saka, goo nimkuun sɔm kowoba tamaa sa tem turuku kuawa. 28 Ma ba sisu wɛ̃ɛ gbinisi ba kpɛ̃ɛ nim sɔɔ. Ba wa ma nim mɛn dukum mu tura mɛtiri tɛna ka nɔɔba yiru. Ye n tɛ fiiko ba kpam yĩira ma ba wa nim mɛn dukum tura mɛtiri yɛnda nɔɔbu ka ita. 29 Ba nande bu ku raa kpenu kuru kara, yen sɔ̃ na ba goo yɔ̃ ratinu nnɛ sãarusia gen biruɔ, ma ba kanamɔ yam mu fuuku sãra. 30 Yera goon sɔm kowobu gaba gɔ̃ ru doke bu gbɛnum sara, ma ba goo piibu sarasia nimɔ nge ba kĩ bu goo yɔ̃ ratinu ka da gen wuswaaɔ. 31 Adama Pɔlu u tabu kowo tɔnwero ka tabu kowobu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ma n kun mɔ sɔm kowo beni ba sina sɛ̃ɛ goo nimkuu sɔɔ, i ǹ faaba wasi. 32 Yera tabu kowoba wɛ̃ɛ bura yi yi goo piibu ge nɛni ma ba dera ga wɔri nim sɔɔ. 33 Sanam mɛ ba yam sãreru mara Pɔlu u be kpuro kana bu di. U nɛɛ, saa sɔ̃ɔ wɔkura nnɛn diya i faaba swaa daki, i ǹ maa gãanu ganu di. 34 Na bɛɛ kanamɔ, i dio bɛɛn faaban sɔ̃. Domi baa bɛɛn wirun seri tia kun borimɔ. 35 Ye Pɔlu u yeni gerua u kpa, u pɛ̃ɛ sua u Gusunɔ siara be kpuron wuswaaɔ u ye mura ma u dim wɔri. 36 Ma be kpuro ba wasi kusia, ba dĩanu di ben tii. 37 Bɛsɛ be sa wãa goo nimkuu ge sɔɔ, bɛsɛn geera tura tɔnu goobu ka wata ka wɔkura nɔɔbu ka tia (276). 38 Ye baawure u di u deba, ba alikama sure nim wɔ̃ ku sɔɔ, goo nimkuun bunum mu ka kaara. 39 Ye yam sãra, ba ǹ tem mɛ tuba, adama ba daa gɔmburu garu wa te ta yani sɛɛri mɔ, ma ba gɔ̃ ru doke bu goo nimkuu bɔrie mi, bà n kpĩa. 40 Yera ba goo yɔ̃ ratinun wɛ̃ɛ kusia ba dera nu nim wɔri, ka sere maa sɛsɛnun wɛ̃ɛ yi ba ka yi sɔri. Ma ba beka seesia wɔllɔ goo nimkuu gen wuswaaɔ kpa woo gu ka goo bɔrie daa gɔmbu ten mi gia. 41 Adama ba tura mi nim kurenu yinnamɔ ka dam ma ba tem kuru kara. Ma goo nimkuun wuswaa ya tem gira, ba kpana bu ge wuka. Sanam mɛya nim kure bakanu maa gen biru swee ka dam, ma ga kɔsikira. 42 Yera tabu kowobu ba gɔ̃ ru doke bu pirisɔm be kpuro go, kpa bu ku raa kɛ̃ɛri bu yakara. 43 Adama tabu kowo tɔnwero wi, u kĩ u Pɔlu faaba ko, yen sɔ̃ na u bu yinari. U wooda wɛ̃ be ba kɛ̃ɛri yɛ̃ bu gbi bu sure nim sɔɔ bu tɔbura guruɔ. 44 Kpa be ba tie bu goo nimkuun kpatakunu yɔ bu ka tɔbura ǹ kun mɛ gen tiin bɛsi. Nge mɛya tɔmbu kpuro ba ka tura guruɔ ka alafia. 1 Sanam mɛ sa tura tem bure ten mi ka alafia sa gia ma teya ba mɔ̀ Malitu. 2 Yam min tɔmba sun nɛnua ka kĩru. Gura nɛmɔ, ma woora mɔ̀. Yen sɔ̃ na ba dɔ̃ɔ sɔ̃ rua, ba ka sun dam koosia. 3 Ye Pɔlu u dãa buri mɛnnamɔ u dokemɔ dɔ̃ɔ sɔɔ, sanam mɛya waa gɔsɔra yarima min di yam susurun sɔ̃ ma ta win nɔmu tɛ̃ke. 4 Yam min tɔmba waa ye wa Pɔlun nɔmuɔ, ma ba gerua ba nɛɛ, kam kam durɔ wi, tɔn gowowa. Baa mɛ u nim wahalan di yara, buãu u ǹ koo de u n wãa. 5 Adama Pɔlu u waa ye kpare dɔ̃ɔ sɔɔ, ya ǹ maa nùn wahala gaa kue. 6 Ba mara bu wa win wasi mɔsi, ǹ kun mɛ u wɔruma suaru sɔɔ u gbi. Ye ba nùn mɛɛra tii tii n ka tɛ, ba wa gãanu ganu kun nùn kue, ba nɔɔ kɔbia ba nɛɛ, buãuwa u sãa. 7 Yam min bɔkuɔra durɔ goon yɛnu ga wãa, wi u sãa tem bure ten sunɔ, win yĩsira Pubilusi. U sun dam koosia, ma u sun nɛnua ka kĩru sɔ̃ɔ ita win yɛnuɔ. 8 N deema Pubilusin tundo u wasi sundu ka bandubandu barɔ u kpĩ. Ma Pɔlu u dua win dirɔ u kanaru kua u nùn nɔma sɔndi, ma u nùn bɛkia. 9 Yen biru tem mɛn barɔbu kpuro ba naamɔ win mi, ma u bu bɛkiamɔ. 10 Ba sun bɛɛrɛ kua ka gãa dabinu. Sanam mɛ sa goo nimkuu duɔ sa doonɔ, ba sun kpuro wɛ̃ yèn bukata sa mɔ. 11 Suru itan biru sa goo nimkuu gagu dua ge ga na saa Alesandirin di, ge ga raa yɔ̃ tem bure ten mi woorun saa. Goo nimkuu gen yĩrera sãa buãu sikaba. 12 Sa tura wuu gagun mi, ge ba mɔ̀ Sirakusi, ma sa sɔ̃ɔ ita kua mi. 13 Sa kpam goo wuka min di sa da Rɛgioɔ. Yen sisiru woo ga seewa nim wɔ̃ ku gian di ma sɔ̃ɔ yiruse sa tura Pusoliɔ. 14 Sa naanɛ dokeobu gabu deema mi, ma ba sun kana su ka bu sina alusuma bɔ̃ɔ teeru. Nge mɛya bɛsɛn sanum koosina sa ka tura Romuɔ. 15 Naanɛ dokeo be ba wãa mi, ba nua ma sa wee, ma ba sun sennɔ na sere Apiyusin yaburɔ. Gaba maa ka sun yinna mi ba mɔ̀ sɔbun sɔbia yenu ita. Ye Pɔlu u bu wa u Gusunɔ siara, ma win bwɛ̃ra kpuna. 16 Sanam mɛ sa Romu dua, ba dera Pɔlu u win diru mɔ win baa. Ma tabu kowo goo u nùn kɔ̃ su. 17 Sɔ̃ɔ itan biru, Pɔlu u wuu gen Yuuban wirugibu sokusia. Ye ba mɛnna ba kpa u nɛɛ, bɛɛ nɛn mɛro bisibu, Yuu be ba wãa Yerusalɛmuɔ ba man mwa, ma ba man Romugibu nɔmu sɔndia, baa mɛ na ǹ bɛsɛn tɔmbu gãanu ganu kue, na ǹ maa bɛsɛn sikadoban komaru torari. 18 Romugiba man siri ma ba kĩ bu man kara yèn sɔ̃ ba ǹ taarɛ gaa wa nɛ sɔɔ ye ya ka gɔɔ weenɛ. 19 Adama Yuu be, ba ǹ gari yi wure, yera na nɛn siribu tem yɛ̃ro nɔmu sɔndia, baa mɛ na ǹ nɛn tɔmbu gari gɛɛ mani. 20 Yenin sɔ̃ na na bɛɛ bikia i ka na gisɔ n ka bɛɛ gari ko. Domi ba man yɔni yi dokewa wi Isireliba ba mara u nan sɔ̃. 21 Ba nùn sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, sa ǹ tirenu wa saa Yudean di wunɛn garin sɔ̃, mɛya maa sa ǹ baaru kɔ̃ sa gaa nua saa bɛsɛn mɛro bisibun nɔɔn di be ba na saa mi gian di. 22 Adama bɛsɛn tii sa kĩ su nɔ ye a naanɛ doke, domi sa yɛ̃ ma baama kpurowa ba swaa yen kɔ̃ sa gerumɔ. 23 Yen sɔ̃ na ba tɔ̃ ru yi te ba koo na win mi, ma tɔn dabinu na tɔ̃ɔ te, diru mi u wãa. U bu gari yi kpuro tubusiabu wɔri, u bu ban te Gusunɔ u swĩin gari seeda diiya. U bu Yesun gari sɔ̃ɔsimɔ saa Mɔwisin wooda ka Gusunɔn sɔmɔbun tirenun di. U bu yen keu sɔ̃ɔsi saa bururun di sere sɔ̃ɔ ka kpa. 24 Gabu be sɔɔ ba gari yi naanɛ doke, adama gabu ba ǹ wure. 25 Ba gari yi sikirinɛmɔ, ba ka doona. Adama bu sere doona Pɔlu u gari tee sosi win gari sɔɔ u nɛɛ, geema, Hunde Dɛɛro u bɛɛn sikadoba sɔ̃ɔwa saa Gusunɔn sɔmɔ Esain nɔɔ sɔɔn di, 26 u nɛɛ, "A doo tɔn ben mi, a nɛɛ, ba ko n nɔɔmɔ ka gem, adama n ǹ koo bu yeeri. Ba ko n mɛɛrimɔ, adama ba ǹ koo wa. 27 Domi tɔn benin gɔ̃ ru ga ǹ biti mɔ. Ba ben tiin swaa kɔrua. Ba nɔni yinwa kpa bu ku wa ka ben nɔni, kpa bu ku nɔ ka ben swaa, kpa bu ku gia ka ben gɔ̃ ru, kpa bu ku raa ka gɔsirama nɛn mi n ka bu bɛkia." 28 Pɔlu u maa nɛɛ, ǹ n mɛn na, i n yɛ̃ ma Gusunɔ u dera win faaba ye, ya da tɔn tukobun mi. Beya ba koo ye swaa daki. (( 29 Ye Pɔlu u yeni gerua u kpa, Yuu be, ba seewa ba sikirinamɔ gem gem ba ka doonɔ.)) 30 Wɔ̃ɔ gira yiruwa Pɔlu u wãa diru garu sɔɔ te u haya sãa. Be ba nùn beram da mi kpuro u ka bu faagi kua ka nuku dobu. 31 U ban te Gusunɔ u swĩin garin waasu mɔ̀ ma u Yinni Yesu Kirisin gari tubusiamɔ ka toro sin bakaru. Goo sari wi u nùn yinari. 1 Nɛna Pɔlu, Kirisi Yesun yoo, nɛ wi Gusunɔ u soka n ka ko win gɔro ma u man wuna nɛnɛm n ka win Labaari gean waasu ko. 2 Labaari gea ye, Gusunɔ u raa yen nɔɔ mwɛɛru kua yellun di saa win sɔmɔbun min di, ma ba ye yorua win garin tireru sɔɔ. 3 Win Biiwa ya ka yã, Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni wi ba mara nge tɔnu Dafidi sina bokon bweseru sɔɔ. 4 Adama Hunde Dɛɛro u sɔ̃ɔsi ka dam ma Gusunɔn Biiwa u sãa sanam mɛ u seewa gɔrin di. 5 Wiya man durom wɛ̃ ma u man gɔra bwesenu kpuron mi win yĩsirun sɔ̃, bwese ni, nu ka nùn naanɛ doke kpa nu nùn mɛm nɔɔwa. 6 Bɛɛ Romugibu, bɛɛ be Yesu Kirisi u soka, i maa wãa be sɔɔ. 7 Na bɛɛ kpuro tire teni yoruammɛ bɛɛ be i wãa Romuɔ, bɛɛ be Gusunɔ u kĩ ma u bɛɛ soka i ka ko wigibu. Gusunɔ, bɛsɛn Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom ka alafia kɛ̃. 8 Gbiikaa na Gusunɔ nɛn Yinni siaramɔ Yesu Kirisin min di bɛɛ kpuron sɔ̃ yèn sɔ̃ ba bɛɛn naanɛ dokebun gari mɔ̀ handunia kpuro sɔɔ. 9 Gusunɔ wi na sãamɔ ka nɛn gɔ̃ ru kpuro na ka win Biin Labaari gea kparamɔ, wiya sãa nɛn seeda ma na ra n bɛɛn gari mɔ̀ kpeetim sari 10 nɛn kanaru sɔɔ. Na ra n bikiamɔ, Gusunɔ ù n kĩ u den man swaa kɛ̃ tɛ̃, n ka na bɛɛn mi. 11 Domi na gɔ̃ ru doke gem gem n bɛɛ wa n ka bɛɛ hunden kɛ̃ru garu kɛ̃ kpa i ka tãsi. 12 Kpa sa n dam kɛ̃ɛnamɔ bɛsɛn naanɛ dokebu sɔɔ nɛ ka bɛɛ sanam mɛ ko na n wãa bɛɛn mi. 13 Nɛgibu, na kĩ i n yɛ̃ ma na gɔ̃ ru doke nɔn dabiru n ka na n bɛɛ wa kpa nɛn sɔmburu tu binu ma bɛɛn suunu sɔɔ, nge mɛ ta mara tɔn tukobu gabun mi, adama sere ka gisɔ na ǹ fɛɛ wa. 14 Na waasun dibu nɛni wuu marosugibun mi ka maa baru kpaanugibun mi, yɛ̃rugibun mi ka maa yɛ̃ru sarirugibun mi. 15 Yen sɔ̃ na na kĩ gem gem n maa bɛɛ Labaari gea nɔɔsia bɛɛ be i wãa Romuɔ. 16 Domi na ǹ Labaari gean sekuru mɔ̀. Gusunɔn dama mɛ mu ra baawure faaba ko wi u naanɛ doke, gbiikaa Yuuba, yen biru tɔn tukobu. 17 Labaari gea ye, ya sɔ̃ɔsimɔ nge mɛ Gusunɔ u ra tɔnu gem wɛ̃. Gem mɛn torubu ka mɛn nɔru, naanɛ dokeba. Nge mɛ ba yorua, "Wi u kua gemgii naanɛ dokebu sɔɔ, u ko n wãawa." 18 Ka geema, Gusunɔ u win mɔru sɔ̃ɔsimɔ saa wɔllun di kɔ̃ sa kpuron sɔ̃ ye tɔmba kua, ka win bɛɛrɛ yɛ̃ru sariru. Ben kom kɔ̃ sum mɛn saabu ba ǹ dere gem mu sɔmburu ko. 19 Gusunɔ u mɔru mɔ̀ domi ye ya weenɛ tɔnu u tubu Gusunɔ sɔɔ ya bu burura. Gusunɔ win tiiwa u bu ye sɔ̃ɔsi kpasasa. 20 Ka gem, u ǹ waarɔ ka nɔni, adama saa tem toren di u tii sɔ̃ɔsi ma u sãa Gusunɔ, u maa win sinaru sɔ̃ɔsi win sɔma ye u kua sɔɔ. ǹ n mɛn na, ba ǹ gafara wasi. 21 Ba Gusunɔ yɛ̃ adama ba ǹ nùn win sinandun bɛɛrɛ wɛ̃ bu sere nùn siara. Ma ben wira gu ma yam wɔ̃ kura yiba ben gɔ̃ ru bwisi sarirugisu sɔɔ. 22 Ba gerumɔ ba bwisi mɔ adama ba sãawa gari bakasu. 23 Ma ba Gusunɔ wi u ku ra gbin yiiko kɔsina ka bwãarokunu ni nu ka tɔnu weenɛ wi u ra gbi, ka gunɔsu, ka yɛɛ yi yi ra sĩ, ka yi yi ra kabiri. 24 Yen sɔ̃ na Gusunɔ u bu daa disinugia sure ben tii tiinɛ sɔɔ nge mɛ ben gɔ̃ ru ga kĩ, kpa ben wasi yi ka ko bɛɛrɛ sarirugii. 25 Ba Gusunɔn gem ka weesu kɔsina. Taka koora ba sãwa ma ba yen wãaru wãa, n ǹ mɔ taka kowon tii wi n weenɛ bu siara ka baadommaɔ. Ami. 26 Yen sɔ̃ na Gusunɔ u bu kɔdɛ bɛɛrɛ sarirugia kpɛ̃ɛ. Ben tɔn kurɔbu ba kɔ̃ɔ mɛnnabu yina ka tɔn durɔbu ma ba kookoo si su ǹ dɛnde kɔsire kua. 27 Mɛya maa tɔn durɔbu ba kɔ̃ɔ mɛnnabu yina ka tɔn kurɔbu, ma ben kĩrun kɔdɛ banda ben tii tiinɛ sɔɔ. Ba sekuru sariru mɔ̀, tɔn durɔ ka tɔn durɔ, ma ba are mwaamɔ ben tii sɔɔ yi yi ka ben toraru nɛ. 28 Gusunɔ u bu deri ben bwisiku kɔ̃ sunu sɔɔ bu ka ko ye n kun weenɛ yèn sɔ̃ ba ǹ wure bu nùn gia. 29 Ma ba kɔ̃ sa baayere yiba ka nuku kɔ̃ suru ka binɛ ka tusiru ka nisinu ka tɔn goobu ka sannɔ ka taki ka bwisi kɔ̃ si. Ba ra wĩinɛ, 30 ba ra tɔnu yaa kasiki, ba Gusunɔ tusa, ba ra tii wa, ba yɛ̃kɔ mɔ, ba ra woo kanɛ, ba kɔ̃ san kobun bwisi mɔ, ba ǹ ben tundobu ka ben mɛrobu bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 31 Ba ǹ bwisi mɔ, ba ǹ naanɛ mɔ, ba ǹ kĩru mɔ, ba ǹ maa wɔnwɔndu mɔ. 32 Ba yɛ̃ ma Gusunɔn wooda ya gerumɔ ma be ba yenin bweseru mɔ̀, gɔɔwa ben kɔkɔrɔ. Ka mɛ, ba ra ko. N ǹ mɔ mɛ tɔna, ba maa gabu siaramɔ be ba mɔ̀ mɛ. 1 ǹ n mɛn na, wunɛ wi a gabun taarɛ waamɔ, a ǹ gafara wasi baa à n weren na, domi sanam mɛ a gabun taarɛ waamɔ ma a maa mɔ̀ nge be, a tii taarɛ wɛ̃ɛmɔwa. 2 Sa yɛ̃ ma Gusunɔ u gem mɔ ù n bu taarɛ wɛ̃ɛmɔ be ba mɛn bweseru mɔ̀. 3 ǹ n mɛn na, a tamaa kaa yari Gusunɔn siribun di wunɛ wi a gabun taarɛ waamɔ ma a mɔ̀ nge be? 4 Nge a win tɔn geeru ka win tɛmanabu ka win suurun kpãaru gɛmawa? A ǹ yɛ̃ ma Gusunɔ u tɔn geeru mɔ̀wa u ka nun gɔ̃ ru gɔsiasia? 5 Adama yèn sɔ̃ wunɛn gɔ̃ ru ga bɔɔbu ga degangam yiba, a wunɛn tii mɔru mɛnnammɛwa Gusunɔn mɔrun tɔ̃ run sɔ̃ tè sɔɔ u koo tɔmbu siri dee dee 6 u ka baawure kɔsia nge mɛ win kookoosu sãa. 7 Be ba gea mɔ̀ ka tɛmanabu ba ka yiiko ka bɛɛrɛ ka wãaru kasu, beya Gusunɔ u koo wãaru te ta ku ra kpe wɛ̃. 8 Adama be ba ben tiin gɔ̃ ru kĩru mɔ̀, ma ba ku ra gem mɛm nɔɔwɛ ma n kun mɔ kɔ̃ sa, beya ba koo mɔru ka nuku gbisibu wa. 9 Tɔnu baawure wi u ra kɔ̃ sa ko u koo tɔ̃ ya ka nɔni swãaru wa, gbiikaa Yuuba, yen biru tɔn tukobu. 10 Baawure wi u ra maa gea ko u koo yiiko ka bɛɛrɛ ka bɔri yɛndu wa, gbiikaa Yuuba, yen biru tɔn tukobu. 11 Domi Gusunɔn mi, goo kun goo. 12 Be ba tora, ba koo kam ko ba kun bu siri ka wooda. Be ba maa wooda yɛ̃ ma ba tora, wooda yera ba koo ka bu siri. 13 Domi n ǹ mɔ be ba woodan garibu swaa daki beya ba gem mɔ Gusunɔn wuswaaɔ, ma n kun mɔ be ba mɔ̀ ye wooda ya yiiremɔ. 14 Tɔn tukobu ba ǹ Mɔwisin wooda mɔ, adama sanam mɛ ba mɔ̀ ka tii ye wooda ya gerumɔ, ba sɔ̃ɔsimɔ ma ba yɛ̃ ye n weenɛ bu ko, baa bà kun Mɔwisin wooda mɔ. 15 Ben daa ya sɔ̃ɔsimɔ ma woodan kookoosu su yorua ben gɔ̃ rusu sɔɔ. Ben gɔ̃ ru ga maa yen seeda dimɔ, domi ben bwisikunu nu bu ben toranu sɔ̃ɔsimɔ, ǹ kun mɛ, nu ka bu yinamɔ. 16 Mɛya n ko n sãa tɔ̃ɔ te Gusunɔ u koo tɔmbun bwisiku asiriginu kpuro siri Kirisi Yesun min di, nge mɛ nɛn Labaari gea ya gerumɔ. 17 Wunɛ maa ni. A tii sokumɔ Yuu, a wooda naanɛ sãa, a woo kanamɔ wunɛ ka Gusunɔn wãasinaan sɔ̃. 18 A yɛ̃ ye Gusunɔ u kĩ a ko, ma a gãa geenun wunanabu gia wooda sɔɔ. 19 A yĩiyɔ ma kaa kpĩ a wɔ̃ kobu swaa gbiiya, kpa a tɔmbu yam dɛɛrasia be ba wãa wɔ̃ kuru sɔɔ. 20 A tamaa ma kaa kpĩ a bwisi sarirugibu bwisi kɛ̃, kpa a bibu keu sɔ̃ɔsi. A yɛ̃ ma a yɛ̃ru ka gem nuuru mɔ wooda sɔɔ. 21 Wunɛ wi a gabu keu sɔ̃ɔsimɔ, mban sɔ̃ na a ǹ tii sɔ̃ɔsimɔ. Wunɛ wi a gabu sɔ̃ɔmɔ bu ku gbɛni, mban sɔ̃ na a gbɛnimɔ. 22 Wunɛ wi a gerumɔ bu ku sakararu ko, mban sɔ̃ na a mɔ̀. Wunɛ wi a buãnu tusa, mban sɔ̃ na a gbɛnimɔ nin dinɔ. 23 Wunɛ wi a woo kanamɔ woodan sɔ̃, mban sɔ̃ na a Gusunɔ funɛ wunamɔ ka woodan sarabu. 24 Domi Gusunɔn gari sɔɔ ba yorua ba nɛɛ, "Bɛɛn saabuwa tɔn tukobu ba Gusunɔn yĩsiru gari kam gerusimɔ." 25 Aǹ n wooda swĩi bango ya arufaani mɔ ka gem, adama à n wooda saramɔ wunɛn bango ya sãa kam. 26 ǹ n mɛn na, tɔn tuko wi ba ǹ bango kue, ù n woodan gari mɛm nɔɔwa, Gusunɔ u ǹ nùn mɛɛra bangogii? 27 Tɔn tuko wi u wooda mɛm nɔɔwa baa mɛ ba ǹ nùn bango kue u koo bɛɛ Yuuba taarɛ wɛ̃, domi i wooda saramɔ baa mɛ i ye mɔ ma ba bɛɛ bango kua. 28 N ǹ mɔ wi u sãa Yuu wasi sɔɔ, wiya u sãa Yuu ka gem. 29 Adama wi u sãa Yuu ka gem, wiya wi u sãa Yuu win gɔ̃ ruɔ. Domi bango ya ǹ sãa ye ba kua wasi sɔɔ. Ye ya sãa bango ka gem, yera gɔ̃ ru gɔsiabu. Hunde Dɛɛron sɔmbura, n ǹ mɔ woodagiru. Gusunɔwa koo Yuu wi siara, n ǹ mɔ tɔmbu. 1 Tɛ̃, arufaani yerà Yuu u mɔ. Nge are yirà bango ya mɔ. 2 N arufaani baka mɔ swɛɛ kpuro sɔɔ. Gbiikaa Gusunɔ u win gere Yuuba nɔmu sɔndia. 3 Mba ya koo ko ben gabu bà n kua naanɛ sarirugibu. Ben naanɛ sarirun sɔ̃ Gusunɔ u koo maa ko naanɛ sarirugii? 4 Aawo, n ǹ mɛ. Baa bà n tɔnu baawure soka weesugii, ba n yɛ̃ ma Gusunɔ sãawa geegii. Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Ba koo nun gem wɛ̃wa wunɛn gari gerubu sɔɔ kpa a siribu di." 5 Adama kɔ̃ sa ye sa mɔ̀ yà n sɔ̃ɔsimɔ ma Gusunɔ sãa gemgii, mba sa ko gere. Gusunɔ ù n tɔnu sɛɛyasiamɔ, u sãa gem sarirugii? Aawo, na gari gerumɔ ka tɔndun baa. 6 Domi Gusunɔ ù kun sãa gemgii, amɔna u koo ka handunia siri. 7 Adama nɛn weesu sù n Gusunɔn gem sɔ̃ɔsimɔ kpasasa, win yiiko yu ka sosi, mban sɔ̃ na ba koo kpam man taarɛ wɛ̃ nge toro. 8 Mban sɔ̃ na sa ǹ ko nɛɛ, su kɔ̃ sa ko kpa yu gea ma. Gabu bu ka wa bu nɛn yĩsiru sanku ba nɛɛ, mɛya na gerumɔ. Tɔn be, ba koo taarɛ wa nge mɛ n weenɛ. 9 ǹ n mɛn na, bɛsɛ Yuuba sa gabu sanɔ kerewa? Aawo, baa fiiko. Domi sa sɔ̃ɔsi kɔ ma bɛsɛ Yuuba ka tɔn tukobu bɛsɛ kpuro sa wãawa torarun dam nɔmaɔ. 10 Nge mɛ ba yorua, "Gemgii sari, baa turo. 11 Goo sari wi u bwisi mɔ. Goo sari wi u Gusunɔ kasu. 12 Be kpurowa ba kɔ̃ɔre. Be kpurowa ba sankire. Be kpurowa ba kɔ̃ sa mɔ̀. Baa ben turo kun gea mɔ̀. 13 Ben yara ba ka sibu taki dimɔ. Ben nɔɔ ga dɛ̃ɛ mɔwa nge surɔkɔru. Ben nɔɔwa ba ra ka tɔnu go. 14 Ben nɔɔ ga bɔ̃ ri yiba, ka gari yi yi sosu. 15 Ben naasu su sãu su ka tɔnun yɛm yari. 16 Kpeerabu ka nuku sankirana nu ra n wãa ben swaa sɔɔ. 17 Ba ǹ alafian swaa yɛ̃. 18 Ba ǹ Gusunɔ nasie." 19 Tɛ̃ sa yɛ̃ ma kpuro ye wooda ya gerumɔ, ya ye gerumɔwa be ba wãa yen nɔmuɔn sɔ̃, kpa nɔɔ baagere gu ka mari, kpa baawure u win daa tusia Gusunɔn wuswaaɔ. 20 Domi goo sari wi u koo gem wa Gusunɔn wuswaaɔ wooda nɛnubun sɔ̃, yèn sɔ̃ wooda ya ra tɔnun toraru sɔ̃ɔsi. 21 Adama tɛ̃ Gusunɔ u sɔ̃ɔsi nge mɛ u ra tɔnu gem wɛ̃, n ǹ mɔ ka woodan gari. Mɔwisin wooda ka Gusunɔn sɔmɔbu ba yen seeda di. 22 Kpuro be ba Yesu Kirisi naanɛ doke, Gusunɔ u bu gem wɛ̃ɛmɔ ben naanɛ dokebun sɔ̃, domi goo kun goo. 23 Tɔmbu kpurowa ba tora ma ba Gusunɔn yiiko bia. 24 Adama Gusunɔ u bu gem wɛ̃ɛmɔ n kun ka kɔsiaru win durom sɔ̃ saa Yesu Kirisin min di wi u bu yakiamɔ. 25 Gusunɔ u nùn kua abɔru batuma sɔɔ u ka tɔmbu toranun suuru waawa ka win yɛm be ba nùn naanɛ doke. Gusunɔ u kua mɛ, u ka sɔ̃ɔsi ma u sãa gemgii. Yellu win suurun saa sɔɔ u raa tɛmana ka tɔmbun toranu. 26 Adama tɛ̃, saa yeni sɔɔ u kĩ u sɔ̃ɔsi ma u sãa gemgii ma u maa bu gem wɛ̃ɛmɔ be ba Yesu naanɛ doke. 27 ǹ n mɛn na, mba tɔnu u koo ka woo kana. Sari. Mban sɔ̃ na. Woodan mɛm nɔɔbun sɔ̃? Aawo. Naanɛ dokebun sɔ̃ na. 28 Domi sa wa ma tɔnu koo gem wa Gusunɔn wuswaaɔ ka naanɛ dokebu tɔna, n ǹ mɔ ka woodan mɛm nɔɔbu. 29 Gusunɔ u sãawa Yuuba tɔnan Yinni? U ǹ maa sãa tɔn tukobugii? U maa sãa tɔn tukobugii mɛ. 30 Domi Gusunɔ turowa wãa. Wiya u koo bangogibu gem wɛ̃ ben naanɛ dokebun sɔ̃ ka maa bango sarirugibun tii ben naanɛ dokebun sɔ̃. 31 Sa wooda goomɔ ka naanɛ dokebu nge mɛ? Aawo, sa mam yen dam siremɔwa. 1 ǹ n mɛn na, mba sa ko gere Aburahamu bɛsɛn sikadon sɔ̃. Mba u nɔma tura. 2 Mɛya bà n Aburahamu gem wɛ̃ ye u kuan sɔ̃ u koo kpĩ u woo kana, adama n ǹ mɔ Gusunɔn wuswaaɔ. 3 Domi mba ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ. Ba nɛɛ, "Aburahamu u Gusunɔ naanɛ kua, yen sɔ̃ na u nùn garisi gemgii." 4 Tɛ̃, goo ù n sɔmburu kua, ba ku ra win kɔsiaru garisi durom, win areya. 5 Adama baa ù kun sɔmburu kue, ma u gesi Gusunɔ naanɛ doke, Gusunɔ u koo win naanɛ dokebu garisiwa gem. Domi wiya u koo kpĩ u taarɛgii gem wɛ̃. 6 Nge mɛya Dafidi u yɛ̃ron doo nɔɔrun gari mɔ̀ wi Gusunɔ u gem wɛ̃ɛmɔ n kun ka sɔman baa. 7 U nɛɛ, "Doo nɔɔrugiiwa wiǹn toranu ba suuru kua, ma ba win kɔ̃ sa go. 8 Doo nɔɔrugiiwa wiǹn kɔ̃ sa Yinni Gusunɔ kun garisi." 9 Tɛ̃, doo nɔɔ te, bangogibugira? Nge ka maa bango sarirugibu. Domi sa gerumɔ ma ba Aburahamu garisi gemgii win naanɛ dokebun sɔ̃. 10 Amɔna u sãa sanam mɛ. U bango kua? Nge u ǹ kue. U ǹ sanam mɛ gina bango kue. U sãawa bango sarirugii. 11 Yen biruwa ba nùn bango kua ye ya sãa yĩreru ma Gusunɔ u nùn gem wɛ̃. Ba nùn gem mɛ wɛ̃ naanɛ dokebun sɔ̃ sanam mɛ u ǹ gina bango kue. Nge mɛya u ka kua bango sarirugibu kpuron baaba be ba naanɛ doke, ma ba bu gem wɛ̃. 12 Ma u maa sãa bangogibun baaba be n ǹ mɔ bango tɔna ba mɔ, adama ba maa win naanɛ dokebun yira swĩi, bi u mɔ sanam mɛ u ǹ gina bango kue. 13 Ba Aburahamu ka win bweseru nɔɔ mwɛɛru kua ma ba koo handunia gira tubi di. Ba ǹ nùn nɔɔ mwɛɛ te kue ka woodan baa, ma n kun mɔ yèn sɔ̃ u gem wa naanɛ dokebun sɔ̃. 14 ǹ n sãan na be ba wooda mɛm nɔɔwa beya ba koo ko tubi diobu, naanɛ dokebu kua kam, nɔɔ mwɛɛ te, ta maa tɛɛsira. 15 Domi woodawa ya ka Gusunɔn mɔru naamɔ. Adama mi wooda sari, wooda sarabu maa sari. 16 Yen sɔ̃, ka naanɛ dokebun baawa ba koo nɔɔ mwɛɛ te wura tu ka ko durom, kpa Aburahamun bweseru kpuro tu ka kpĩ tu tu wura. N ǹ mɔ be ba wooda mɔ tɔna adama ka maa be ba naanɛ dokewa nge Aburahamu wi u sãa bɛsɛ kpuron baaba. 17 Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Na nun kua bwese dabinun baaba." U sãa bɛsɛn baaba, Gusunɔ wi u naanɛ doken wuswaaɔ. Gusunɔ wiya u ra gɔribu seeye, u ra maa taka ko ye ya ǹ daa wãa. 18 Aburahamu u Gusunɔ naanɛ doke ka yĩiyɔbu, baa mɛ u ǹ ka yen swaa wa ye u yĩiyɔ. Yen sɔ̃ na u kua "bwese dabinun baaba" nge mɛ Gusunɔ u raa gerua u nɛɛ, "nge mɛya wunɛn bwesera koo dabia." 19 Saa ye, u wɔ̃ɔ wunɔbun (100) saka tura adama win naanɛ dokebu kun kaare sanam mɛ u win wasi laakari kua yi yi sãare yi gu, ka maa Saaraan nukuru te ta ǹ wãa tu bii ma. 20 U ǹ naanɛ dokebu deri, u ǹ maa Gusunɔn nɔɔ mwɛɛ te sika koosi. Adama win naanɛ dokebu nùn dam wɛ̃, ma u Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃. 21 Domi u yɛ̃ kam kam ma Gusunɔ u dam mɔ u ka ko yèn nɔɔ mwɛɛru u kua. 22 Yen sɔ̃ na win naanɛ dokebun saabu Gusunɔ u nùn garisi gemgii. 23 Adama ye ba yorua ba nɛɛ, "ba nùn garisi gemgii," ba ǹ yi yorua wi turon sɔ̃. 24 Ba maa yi yoruawa bɛsɛn sɔ̃, bɛsɛ be ba koo maa garisi gemgibu, bɛsɛ be sa Gusunɔ naanɛ doke wi u bɛsɛn Yinni Yesu seeya gɔrin di. 25 U dera ba nùn go bɛsɛn toranun sɔ̃, u maa nùn seeya u ka sun ko gemgibu. 1 Tɛ̃ ye Gusunɔ u sun gem wɛ̃ naanɛ dokebun sɔ̃, sa dora ka wi, saa Yesu Kirisi bɛsɛn Yinnin min di. 2 Win min diya naanɛ dokebun saabu sa durom mɛ wa mɛǹ sɔɔ sa yɔ̃ dim dim, ma sa nuku dobu mɔ yèn sɔ̃ sa yĩiyɔ sa ko bɔnu wa Gusunɔn yiiko sɔɔ. 3 N ǹ mɛ tɔna, sa maa nuku dobu mɔ bɛsɛn nɔni swãaru sɔɔ, domi sa yɛ̃ ma nɔni swãaru ta ra tɛmanabu ma. 4 Tɛmanabu bu ra de tɔnu u laakari mɛɛribu kamia, kpa u n yĩiyɔbu mɔ. 5 Tɛ̃, yĩiyɔ bi, bu ku ra sun dukiri kue, domi Gusunɔ u win kĩru yibia bɛsɛn gɔ̃ ruɔ saa Hunde Dɛɛron min di wi u sun kã. 6 Sanam mɛ sa ǹ gina dam mɔ, saa ye Gusunɔ u yi, Kirisi u gu be ba ǹ Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃n sɔ̃. 7 Geema n sɛ̃ tɔnu u ka geegii gbiiya. Sɔrɔkudo wɔrugɔ goo koo gbi gean kowo goon sɔ̃. 8 Adama Gusunɔ u sun win kĩrun kpãaru sɔ̃ɔsi, ye u dera Kirisi u gu bɛsɛn sɔ̃ sanam mɛ sa sãa torobu. 9 Tɛ̃, win yɛm sɔ̃ na sa kua gemgibu. ǹ n mɛn na, sika sari u koo maa sun faaba ko Gusunɔn mɔrun di. 10 Sanam mɛ sa sãa Gusunɔn yibɛrɛba, u ka sun dora win Biin gɔɔn sɔ̃. ǹ n mɛn na tɛ̃, ye u ka sun dora u kpa, sika sari u koo maa sun faaba ko ka Bii win wãaru. 11 N ǹ mɛ tɔna, sa maa nuku dobu mɔ Gusunɔ sɔɔ saa bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin min di wi u dera sa dora ka Gusunɔ. 12 Toraru ta dua handunia sɔɔ saa tɔn turon min di, ma win tora te, ta ka gɔɔ na. Gɔɔ wi, u tɔmbu kpuro girari domi kpurowa ba tora. 13 Geema toraru ta wãa handunia sɔɔ wooda ya sere na, adama ba ku ra toraru garisi toraru mi wooda sari. 14 Ka mɛ, saa Adamun waatin di sere ka Mɔwisigia, gɔɔ u bandu dii tɔmbu kpuron suunu sɔɔ, ka mam be ba ǹ Gusunɔ mɛm nɔɔwɛ nge mɛ Adamu u kua. Adamu u sãawa wi u koo ra nan weenasii. 15 Adama durom mɛ, mu kpã n tora te kere. Geema tɔn dabiru ta gu tɔn turo win torarun sɔ̃, adama Gusunɔn durom mu kere. Durom mɛn kɛ̃ru ta maa kere te u tɔn dabiru kã saa Yesu Kirisi turo win min di. 16 Gusunɔn kɛ̃ru ka tɔn turon tora te, ya wunanɛ. Gbiikaa, siribu na tɔn turon torarun sɔ̃, ma bin kɔkɔrɔ kua taarɛ wɛ̃ɛbu. Adama durom maa na tɔn dabinun toranun sɔ̃, ma mɛn kɔkɔrɔ kua gem wɛ̃ɛbu. 17 Geema, tɔn turon torarun sɔ̃ na gɔɔ u bandu di. ǹ n mɛn na, sika sari be ba Gusunɔn durom bakam mwa ka win gem kɛ̃ru, ba koo maa bandu di wãaru sɔɔ tɔn turon min di. Wiya Kirisi. 18 ǹ n mɛn na, nge mɛ tɔn turon toraru ta tɔmbu kpuro taarɛ wɛ̃, mɛya tɔn turon gean kobu bu tɔmbu kpuro gem wɛ̃ɛmɔ bu ka wãaru wa. 19 Nge mɛ tɔn turon mɛm nɔɔbu sarirun sɔ̃ tɔn dabiru ba kua torobu, nge mɛya maa Gusunɔ u koo tɔn dabiru gem wɛ̃ tɔn turon mɛm nɔɔbun sɔ̃. 20 Wooda ya dua kpa toraru tu ka sosi, adama mi torara sosi, miya Gusunɔn durom mu maa sosi mu banda. 21 Nge mɛ torara bandu di ma ta ka gɔɔ na, mɛya maa Gusunɔn durom mu bandu dii gem sɔ̃ mu ka sun wãaru wɛ̃ te ta ku ra kpe saa bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin min di. 1 ǹ n mɛn na, mba sa ko gere. Sa ko n da n toramɔwa durom mu ka sosi? 2 Aawo, n ǹ mɛ. Bɛsɛ bè sɔɔ torara kun maa dam mɔ, amɔna sa ko n maa ka wãa ten dam nɔmuɔ. 3 I ǹ yeni yɛ̃? Sanam mɛ ba sun batɛmu kua su ka gbinna ka Yesu Kirisi, win gɔɔ sɔɔra sa ka nùn gbinna. 4 Batɛmu ye sɔɔ, ba sun sika ka wi sannu, ma sa win gɔɔ bɔnu kua, kpa nge mɛ Kirisi u seewa gɔrin di ka Baaban yiiko, bɛsɛ maa sa n sĩimɔ ka wãa kpaaru. 5 Domi sà n gbinna ka wi sanam mɛ sa win gɔɔ bɔnu kua, sika sari sa ko maa win seebu gɔrin di bɔnu ko kpa su gbinna ka wi. 6 Sa yɛ̃ ma ba bɛsɛn daa gura kpare dãa bunanaru sɔɔ ka wi sannu, kpa bɛsɛn wasi torarugii yi ko dam sarirugii kpa sa kun maa sãa torarun yobu. 7 Domi wi u gu u yakiara torarun nɔman di. 8 Tɛ̃, nge mɛ sa gu ka Kirisi sannu, sa maa naanɛ sãa ma sa ko maa wãaru di ka wi sannu. 9 Domi sa yɛ̃ ma Kirisi u seewa saa gɔrin di u ǹ maa gbimɔ, gɔɔ kun maa dam mɔ wi sɔɔ. 10 Domi gɔɔ wi u gu min sɔ̃, torara kun maa dam mɔ win wɔllɔ, adama wãa te u dimɔ tɛ̃, u tu dimɔwa Gusunɔn wuswaaɔ. 11 Mɛya maa bɛɛn tii i tii garisio gonu torarun wuswaaɔ, kpa i n sãa wasobu Gusunɔn wuswaaɔ Kirisi Yesu sɔɔ. 12 ǹ n mɛn na, i ku maa de toraru ta n bandu dii bɛɛn wasi yi yi koo gbi sɔɔ. I ku yin binɛ mɛm nɔɔwa. 13 I ku ra bɛɛn wasin doo dooka toraru nɔmu sɔndia tu ka kɔ̃ sa ko, adama i bɛɛn tii Gusunɔ nɔmu sɔndio nge wasobu be ba wurama gɔrin di, kpa i bɛɛn wasin doo dooka Gusunɔ nɔmu sɔndia yu ka gea ko. 14 Toraru ta ǹ ko n yiiko mɔ bɛɛ sɔɔ, domi i ǹ wãa woodan nɔma sɔɔ ma n kun mɔ durom nɔmaɔ. 15 ǹ n mɛn na, amɔna sa ko ko. Sa ko n toramɔ yèn sɔ̃ sa wãa durom nɔma sɔɔ, n ǹ mɔ woodan nɔma sɔɔ? Aawo, n ǹ mɛ. 16 I yɛ̃ sãa sãa ma iǹ n tii goo nɔmu sɔndia nge yobu i ka nùn mɛm nɔɔwa, win yoba i sãa. ǹ n torarun na, tera ta ka gɔɔ naamɔ. ǹ n maa mɛm nɔɔbun na, biya bu ka gem wɛ̃ɛbu naamɔ. 17 Adama su Gusunɔ siara, domi i raa sãa torarun yobu, adama tɛ̃ i sɔ̃ɔsi te mɛm nɔɔwammɛ ka gɔ̃ ru tia te ba bɛɛ nɔmu sɔndia. 18 Ye i maa yakiara torarun di i kpa, i kua gem yobu. 19 Na gari mɔ̀ nge tɔn diro yèn sɔ̃ i sãa dam sarirugibu. Nge mɛ gasɔ i bɛɛn wasin doo dooka disinu ka kɔ̃ sa nɔmu sɔndia nge yobu i ka kɔ̃ sa ko, tɛ̃, i bɛɛn wasin doo dooka gem nɔmu sɔndio nge yobu kpa bɛɛn daa yu dɛɛra. 20 Domi sanam mɛ i raa sãa torarun yobu, gem kun dam mɔ bɛɛ sɔɔ. 21 Are yirà i raa wa yè sɔɔ sekura bɛɛ mɔ̀ tɛ̃. Yen wii goberu maa gɔɔwa. 22 Adama tɛ̃ ye i yakiara torarun di i kua Gusunɔn yobu, bɛɛn are sãa daa dɛɛra, bɛɛn wii goberu ta maa sãa wãaru te ta ku ra kpe. 23 Domi gɔɔwa torarun are, adama Gusunɔn kɛ̃ra wãaru te ta ku ra kpe Yesu Kirisi bɛsɛn Yinnin min di. 1 Be ba yɛ̃ ye wooda ya sãa, beya na ka yã. Nɛgibu, i ǹ yɛ̃ ma mɛǹn nɔɔ tɔnu u wãa wãaru sɔɔ u wãawa woodan nɔma sɔɔ? 2 Nge mɛya tɔn kurɔ ka win durɔ ba ko n wãasinɛ woodan saabu sere durɔ win wãarun nɔrɔ, adama win durɔ ù n gu, u yakiara saa suanaan woodan dam di. 3 Yen sɔ̃, sanam mɛ win durɔ u wasi ma u durɔ kpao sua, ba koo nùn sokuwa sakara, adama win durɔ ù n gu, u yakiara woodan di. Sanam mɛ, ù n durɔ kpao sua u ǹ sãa sakara. 4 Nge mɛya maa bɛɛ nɛgibu, wooda ya ǹ maa dam mɔ bɛɛn wɔllɔ, yèn sɔ̃ i gu ka Kirisi sannu, kpa i ka ko googibu. Tɛ̃, i sãa wi ba seeya gɔrin digibu, kpa sa n ka Gusunɔ binu maruammɛ. 5 Domi sanam mɛ sa wãa bɛsɛn tiin daan nɔma sɔɔ, kankam kĩi torarugiru te wooda ya seeya ta sɔmburu mɔ̀ bɛsɛn wasin doo dooka sɔɔ ma ta ka sun dɔɔ gɔɔ gia. 6 Adama tɛ̃, sa yakiara woodan di ye ya raa sun nɛni nge dɛsobu domi ya ǹ maa dam mɔ bɛsɛn wɔllɔ. Nge mɛya sa ko kpĩ su Gusunɔ sã ka bwisiku kpaanu ni nu wee Hunden di, n ǹ maa mɔ ka bwisiku guru ni nu wee woodan di. 7 ǹ n mɛn na, mba sa ko gere. Wooda ya sãa toraru? Aawo. Woodan saabuwa na mam toraru gia. Domi na ǹ daa binɛ giamɔ wooda yà kun nɛɛ, "I ku ra binɛ ko." 8 Ma toraru ta wooda tãsa ta ka binɛ baayere mara nɛ sɔɔ. Domi mi wooda kun wãa, toraru maa sari. 9 Gasɔ, sanam mɛ wooda sari, na raa wãa, adama ye wooda ya na torara seewa 10 ma nɛn tii na gu. Nge mɛya wooda ye ya weenɛ yu wãaru wɛ̃, yeya na deema ya ka man gɔɔ naawa. 11 Domi toraru ta wooda tãsa ta ka man nɔni wɔ̃ kua, ma ta man go. 12 ǹ n mɛn na, wooda ya dɛɛre, yen gari maa dɛɛre, yi dɛnde, yi maa wã. 13 ǹ n mɛn na, ye n gea sãa yera ya ka man gɔɔ naawa? Aawo, torara ta man go kpa tu ka sɔ̃ɔsi ma te torara. Domi ta gãa geenu denda ta ka man go kpa tu ka sɛ̃sia n banda saa woodan di. 14 Geema, sa yɛ̃ ma wooda ya sãa Hundegia adama nɛ na sãawa wasigii wi ba toraru dɔre. 15 Domi ye na ra n mɔ̀ na ku ra tubu. Ye na kĩ na ku ra ye ko, adama ye na tusa yeya na ra ko. 16 Nà n da ko ye na kun kĩ na wura ma wooda ya wã. 17 Mɛya n ǹ maa mɔ nɛn tiiwa na mɔ̀ ma n kun mɔ tora te ta man wãasi. 18 Na yɛ̃ sãa sãa ma gãa geenu sari nɛ sɔɔ, nɛn daawa na ka yã, domi baadomma gean kĩra wãa nɛ sɔɔ, adama yen koba na ku ra kpĩ. 19 Na ǹ gea ye mɔ̀ ye na kĩ mi, kɔ̃ sa ye na tusa yeya na ra ko. 20 Adama nà n mɔ̀ ye na kun kĩ, n ǹ maa nɛ na mɔ̀. Tora te ta man wãasi, tera ta ye mɔ̀. 21 Wooda yeniwa na wa nɛ sɔɔ. Sanam mɛ na kĩ n gea ko, kɔ̃ sa ya ra n man wãasi. 22 Na nuku dobu mɔ Gusunɔn wooda sɔɔ nɛn gɔ̃ ruɔ, 23 adama nɛn wasin doo dooka sɔɔ na wooda tuka waamɔ ye ya sannamɔ ka nɛn bwisikunu. Ma ya man mɔ̀ tora ten dɛso te ta wãa nɛn wasin doo dooka sɔɔ. 24 Gɔ̃ ru garin barɔwa nɛ! Wara koo man wɔra wasi yinin nɔman di, yi yi ka man gɔɔ dɔɔ. 25 Na Gusunɔ siara Yesu Kirisi bɛsɛn Yinnin saabu. ǹ n mɛn na, na sãa Gusunɔn woodan yoo nɛn bwisikunu sɔɔ, adama nɛn daa sɔɔ na sãawa torarun yoo. 1 Yen sɔ̃ tɛ̃, ba ǹ bu taarɛ wɛ̃ɛmɔ be ba gbinnɛ ka Kirisi Yesu. 2 Domi Gusunɔn Hunden wooda ye ya wãaru wɛ̃ɛmɔ Kirisi Yesu sɔɔ ya sun yakia saa toraru ka gɔɔn nɔman di. 3 Ye wooda kun kpĩa ya kue yèn sɔ̃ tɔnun daa ya yen dam kpeesia, Gusunɔ u ye kua. U toraru taarɛ wɛ̃ te ta wãa tɔnun daa sɔɔ sanam mɛ u win tiin Bii gɔrima ka wasi yi yi ka tɔnun wasi torarugii weenɛ, u ka ko abɔru torarun sɔ̃. 4 U yeni kuawa kpa su ka gea ko ye wooda ya yiiremɔ, bɛsɛ be sa sĩimɔ win Hunden dam sɔɔ, n ǹ mɔ bɛsɛn daan dam sɔɔ. 5 Domi be ba sĩimɔ ben daan dam sɔɔ, beya ba ben daagia bwisikumɔ. Adama be ba sĩimɔ Gusunɔn Hunden dam sɔɔ, beya ba Hundegia bwisikumɔ. 6 Aǹ n wunɛn daagia bwisikumɔ, gɔɔwa yen kɔkɔrɔ. Aǹ n maa Hundegia bwisikumɔ, wãaru ka alafiawa wunɛgia. 7 Domi be ba ben daagia bwisikumɔ ba kua Gusunɔn yibɛrɛba. Ba ǹ Gusunɔn wooda mɛm nɔɔwammɛ, ba ǹ mam kpɛ̃. 8 Be ba ben daan wãaru wãa, ya ǹ koorɔ bu Gusunɔ wɛ̃re. 9 Adama bɛɛ, i ǹ maa bɛɛn daan wãaru wãa ma n kun mɔ Gusunɔn Hundegiru yèn sɔ̃ win Hunde u wãa bɛɛ sɔɔ. Wunɛ wi a kun Kirisin Hunde mɔ, a ǹ sãa wigii. 10 ǹ n mɛn na, Kirisi ù n wãa bɛɛ sɔɔ, baa bɛɛn wasi yiǹ n gu torarun sɔ̃, bɛɛn hunde ya wasi yèn sɔ̃ i gem wa Gusunɔn mi. 11 Gusunɔ wi u Yesu seeya gɔrin di, win Hundewa wãa bɛɛ sɔɔ. Yen sɔ̃ na wi u Yesu Kirisi seeya gɔrin di u koo maa bɛɛn wasi gɔɔgii wãaru wɛ̃ saa win Hunden min di, wi u wãa bɛɛ sɔɔ. 12 ǹ n mɛn na, nɛgibu, sa dibu nɛni, adama n ǹ mɔ daagibu sa n ka bɛsɛn daan kĩru mɛm nɔɔwammɛ. 13 Domi iǹ n bɛɛn wasin kĩru mɔ̀ i ko gbi, adama iǹ n bɛɛn wasin kĩrun kookoosu deri ka Hunde Dɛɛron somiru i ko n wãa. 14 Domi be Gusunɔn Hunde u kparamɔ, beya ba Gusunɔn bibu. 15 Domi ba ǹ bɛɛ hunde kã ye ya koo bɛɛ ko yobu kpa i n ka kpam nande. Adama ba bɛɛ Hunde kãwa wi u bɛɛ kua Gusunɔn bibu, ma ka win dam sa Gusunɔ sokumɔ Baaba. 16 Gusunɔn Hunden tii u bɛsɛn hunde sɔ̃ɔmɔ ma sa sãa win bibu. 17 Tɛ̃ yèn sɔ̃ sa sãa win bibu sa maa sãa tubi diobu, ma sa ko win tubi bɔnu ko ka Kirisi sannu, domi sà n Kirisin nɔni swãaru bɔnu kua, sa ko maa win yiiko bɔnu ko. 18 Na ǹ saa yenin nɔni swãaru garisi gãanu yiiko ye sa ko ra wan sɔ̃. 19 Taka koora kpuro ya diira saa yu na yè sɔɔ Gusunɔ u koo win bibu terasia. 20 Domi u taka koora kpɛ̃ɛ kam kobun swaa sɔɔ, n ǹ mɔ yen tiin gɔ̃ ru kĩrun sɔ̃, win kĩrun sɔ̃ na. Adama yĩiyɔ bini bu wãa, 21 ma ba koo ra taka kooran tii yakia saa kam kobun yorun di, kpa yu ka Gusunɔn bibun tii mɔɔ yiikogiru bɔnu ko. 22 Sa yɛ̃ ma sere ka tɛ̃ taka koora kpuro ya kpasa wɔri mɔ̀wa ka wuriribu nge marubun wuriribu. 23 Adama n ǹ mɔ taka koora tɔna, bɛsɛn tii bɛsɛ be Gusunɔ u suna bura sanam mɛ u sun Hunde Dɛɛro kã, sa maa kpasa wɔri mɔ̀ bɛsɛn tii sɔɔ sa n ka mara sere Gusunɔ ù n bɛsɛn wasi yakia mam mam, u ka sɔ̃ɔsi ma sa kua win bibu. 24 Domi faaba ya sãa bɛsɛgia, adama sa gina wãa yen yĩiyɔbu sɔɔ. Sà n waamɔ ye sa yĩiyɔ, yĩiyɔbu kun maa wãa. Ye tɔnu waamɔ u ko n maa ye yĩiyɔ? 25 Adama sà n gãanu yĩiyɔ ni sa ǹ waamɔ, sa ko n nu marawa ka tɛmanabu. 26 Nge mɛya maa Hunde Dɛɛro u ra sun somi bɛsɛn dam sariru sɔɔ, domi sa ǹ yɛ̃ ye n weenɛ su Gusunɔ kana. Adama Hunde wi, u ra nùn kanɛ bɛsɛn sɔ̃ ka kpasa wɔri ye ya ǹ ka nɔɔ gerurɔ. 27 Gusunɔ wi u ra tɔmbun gɔ̃ rusu tubu, u maa yɛ̃ ye Hunde wi, u bwisikumɔ yèn sɔ̃ ka win kĩra Hunde wi, u ra n nùn kanamɔ naanɛ dokeobun sɔ̃. 28 Domi sa yɛ̃ ma baayere kpuro sɔɔ ye ya ra tɔnu deemɛ, Gusunɔ u sɔmburu mɔ̀ u ka bu gea kua be u soka win himba sɔɔ, ma ba nùn kĩ. 29 Domi be u yɛ̃ yellun di u maa bu gɔsa u yi bu ka ko win Biin weenasibu, kpa win Bii u ka ko yeruma wɔnɔ dabirugii. 30 Nge mɛya be u gɔsa u yi, u maa bu soka. Be u soka mi, u maa bu gem wɛ̃. Be u gem wɛ̃ u maa ka bu win yiiko bɔnu kua. 31 ǹ n mɛn na, mba sa ko gere ka gari yi. Gusunɔ ù n sãa bɛsɛgii, wara koo ka sun yibɛrɛ tɛɛru ko. 32 Gusunɔ wi u kun win tiin Bii tii yiiye, adama u nùn wɛ̃ bɛsɛ kpuron sɔ̃, u ǹ koo maa sun kpuro kɛ̃ ka Bii wi sannu kɔsiaru sari? 33 Wara koo tɔmbu durum mani be Gusunɔ u gɔsa. Sari, domi Gusunɔn tiiwa u ra tɔnu gem wɛ̃. 34 Wara koo bu taarɛ wɛ̃. Sari, domi Kirisi Yesu u gu u maa seewa gɔrin di u wãa Gusunɔn nɔm geuɔ. Wiya u ra maa Gusunɔ kanɛ bɛsɛn sɔ̃. 35 Wara u koo kpĩ u sun karana ka Kirisin kĩru. Tɔ̃ ya? Wahala? Nɔni swãaru? Gɔ̃ɔru? Tereru? Kari? Takobi? 36 Nge mɛ ba yorua, "Wunɛn sɔ̃ na ba sun goomɔ tɔ̃ ru baatere. Ba sun mɛɛra nge yãa ni ba koo saka." 37 Adama ye kpuro sɔɔra sa nasara wa mam mam saa win min di wi u sun kĩa. 38 Domi na yɛ̃ kam kam ma gɔɔ ka wãaru ka wɔllun gɔradoba ka wɛrɛkunu ka saa yeni, ka saa ye ya sisi, ka wɔllun yiikogibu, 39 ka ye ya wãa wɔllɔ, ka ye ya wãa tem sɔɔwɔ, ka taka koora gaa, yen gaa kun kpɛ̃ yu sun karana ka Gusunɔn kĩru te ta sɔ̃ɔsira Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni sɔɔ. 1 Nɛ Kirisigiiwa na gem gerumɔ, na ǹ weesu mɔ̀. Nɛn gɔ̃ ru ga man yen seeda diiyammɛ saa Hunde Dɛɛron min di. 2 Nɛn bweserun wɔnwɔndu ta man mɔ̀ baadomma. Yen sɔ̃ na nɛn gɔ̃ ru ga sankire gem gem. 3 ǹ n ko n kooran na, kon daa de bu man bɔ̃ rusi kpa bu man karana ka Kirisi ben sɔ̃. 4 Ba sãa Isireliba, be Gusunɔ u gɔsa bu ka ko win bibu. Beya u win yiikon girima sɔ̃ɔsi. Beya u ka arukawaniba bɔkua. U bu wooda wɛ̃. Bera u sɔ̃ɔsi mɛ ba koo nùn sãasina. U maa bu nɔɔ mwɛɛnu kua. 5 Ba sãa be Gusunɔ u gɔsa yellun di. Ben bweseru sɔɔn diya Kirisi wi u kpuro kere u yara nge tɔnu. U maa sãa Gusunɔ wi n weenɛ bu siara ka baadommaɔ. Ami. 6 Na ǹ gerumɔ ma Gusunɔn gari yi kam wɔruma. Domi be ba mara Isireliba n ǹ mɔ be kpuro ba sãa Isireliba Gusunɔn mi. 7 N ǹ maa mɔ be kpuro be ba marura Aburahamun min di beya ba sãa win bibu Gusunɔn mi. Domi Gusunɔ u Aburahamu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "Isakin biba ba koo soku wunɛn bweseru." 8 Yen tubusiana, n ǹ mɔ be ba mara ka wasin baa beya Gusunɔgibu, adama bii bèn nɔɔ mwɛɛru Gusunɔ u kua beya u garisi Aburahamun bweseru. 9 Gari yi wee, yi Gusunɔ u ka nɔɔ mwɛɛ te kua. U nɛɛ, "Gasɔkun amadaare kon wurama, yen biru Saaraa koo bii tɔn durɔ ma." 10 N ǹ mɛ tɔna, Rebekan bibu yiru ba tundo turo mɔ, wiya bɛsɛn sikado Isaki. 11 Adama Gusunɔ u ra tɔmbu gɔsiwa win himba sɔɔ, n ǹ mɔ ben kookoosun sɔ̃, adama ka win sokura. U ka sɔ̃ɔsi ma u win himba ye swĩi, u Rebeka sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "Mɔɔ u koo win wɔnɔ wiru kpĩiya." U ye gerua Rebeka u sere win bibu mara sanam mɛ ba ǹ gea ǹ kun mɛ kɔ̃ sa koore. 13 Nge mɛ ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ, "Na Yakɔbu kĩa adama na Esau yina." 14 ǹ n mɛn na, mba sa ko gere. Gusunɔ u sãawa gem sarirugii? Aawo, baa fiiko. 15 Domi u Mɔwisi sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "Wiǹn wɔnwɔndu na mɔ, wiya kon wɔnwɔndu kua. Wi na maa ka duure, wiya na kon ka duura." 16 Nge mɛya n ǹ sãa goon kĩrun baa, n ǹ maa goon sɔmburun baa, adama Gusunɔn wɔnwɔndun baawa. 17 Domi ba yorua ma Gusunɔ u Egibitin sunɔ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "Yenin sɔ̃ na na nun seeya, kpa n ka nɛn dam sɔ̃ɔsi wunɛ sɔɔ, kpa nɛn yĩsiru tu ka nɔɔra handunia kpuro sɔɔ." 18 Nge mɛya wi u kĩ u wɔnwɔndu kua u ra nùn wɔnwɔndu kue, wi u maa kĩ u gɔ̃ ru bɔbiasia u ra nùn gɔ̃ ru bɔbiasie. 19 ǹ n mɛn na, kaa man bikia a nɛɛ, mban sɔ̃ na u maa taarɛ waamɔ tɔnu sɔɔ. Wara koo kpĩ u win kĩru yina. 20 Adama wara ra n wunɛ tɔnu, a sere ka Gusunɔ sikirina. Mɔndu ta koo mɔmɔ bikia tu nɛɛ, mban sɔ̃ na u tu kua mɛ? 21 Mɔmɔ kun dam mɔ sɔndun wɔllɔ? Ka sɔn tee te, u ǹ kpɛ̃ u tooru ko ka maa weke te ba ra swɛ̃? 22 Mba i yɛ̃ i ko gere Gusunɔn sɔ̃. U kĩ u win dam ka win mɔru sɔ̃ɔsi. Yen sɔ̃ na u ka bu tɛmana be ba koo kam ko win mɔrun sɔ̃. 23 U kua mɛ u ka sun win yiikon kpãaru sɔ̃ɔsi, bɛsɛ be u wɔnwɔndu kua, bɛsɛ be u sɔɔru kua yellun di su ka win yiiko wa, 24 bɛsɛ be u soka n ǹ mɔ Yuuban suunu sɔɔn di tɔna, ka maa tɔn tukobun suunu sɔɔn di. 25 Yeniwa Gusunɔ u gerua win sɔmɔ Oseen tireru sɔɔ. U nɛɛ, "Tɔn be ba ǹ daa sãa nɛgibu, kon bu soku nɛn tɔmbu. Bwese te na ǹ daa kĩɛ, kon tu soku nɛn kĩnasiru. 26 Yam mi ba raa maa bu sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, ba ǹ sãa nɛn tɔmbu, miya ba koo bu soku Gusunɔ Yinni wason bibu." 27 Ma Gusunɔn sɔmɔ Esai u nɔɔgiru sua u gerua Isireliban sɔ̃ u nɛɛ, "Baa Isireliba bà n dabia, nge nim wɔ̃ kun yanim, ben sukum tɔnawa koo faaba wa. 28 Domi Gusunɔ koo yande win gere yibia mam mam handunia sɔɔ ye u raa gɔ̃ ru doke." 29 N sãawa nge mɛ Esai u raa gerua u nɛɛ, "Gusunɔ, wɔllu ka tem Yinni ù kun daa sun bweseru tie, sa ko raa kowa nge Sodomu. Sa ko raa ka Gomɔra weena." 30 ǹ n mɛn na, mba sa ko gere. Tɔn tuko be ba ǹ daa kasu bu gem wa Gusunɔn mi, ba gem wa naanɛ dokebun saabu. 31 Adama Isireliba be ba kasu bu wooda swĩi bu ka gem wa Gusunɔn mi, ba ǹ mu wa. 32 Mban sɔ̃ na. Yèn sɔ̃ ba ǹ mu kasu ka naanɛ dokebu, ma n kun mɔ ka sɔma. Ba sokura kpee sokuratii te sɔɔ, 33 tèn gari ba yorua ba nɛɛ, "N wee, na kpee sokuratiru dokemɔ Siɔniɔ, kpee te ta ra torasie. Adama wi u nùn naanɛ doke u ǹ sekuru wasi." 1 Nɛgibu, ye na kĩ ka nɛn gɔ̃ ru kpuro ka ye na ra n Gusunɔ kanamɔ, yeya nɛn bweseru tu faaba wa. 2 Domi na bu seeda yeni diiyammɛ, ba hania mɔ Gusunɔn sɔ̃, adama yɛ̃ru sari. 3 Ba ǹ swaa yɛ̃ ye Gusunɔ u ra ka tɔnu gem wɛ̃, ma ba swaa kasu bu ka ben tiin gem yara. Yen sɔ̃ na ba ǹ Gusunɔn gem swaa wiru kpĩiyɛ. 4 Domi Kirisiwa sãa woodan kɔkɔrɔ kpa baawure wi u nùn naanɛ doke u gem wa Gusunɔn mi. 5 Domi Mɔwisi u yorua u nɛɛ, "tɔnu wi u gea mɔ̀ ye wooda ya yiiremɔ, gea yen min diya u koo wãaru wa". 6 Adama nge mɛ ba koo tɔnu gem wɛ̃ naanɛ dokebun sɔ̃, yen gari wee, "A ku gere wunɛn gɔ̃ ruɔ a nɛɛ, wara u koo yɔ Gusunɔ wɔllɔ." Yen tubusiana, u ka Kirisi sarasiama. 7 A ku maa gere, "Wara u koo du tem sɔɔwɔ." Yen tubusiana, u ka Kirisi seesia gɔrin di. 8 Adama mba gari yi, yi gerua. Yi nɛɛwa, "Gusunɔn gari yi, yi wãa wunɛn turuku, yi mam wãa wunɛn nɔɔwɔ ka wunɛn gɔ̃ ruɔ." Yi sãawa naanɛ dokebun gari yi sa waasu mɔ̀, yi yi nɛɛ, 9 à n ka wunɛn nɔɔ wura ma Yesu sãawa Yinni, ma a naanɛ doke wunɛn gɔ̃ ruɔ ma Gusunɔ u nùn seeya gɔrin di, kaa faaba wa. 10 Domi gɔ̃ ru sɔɔra tɔnu u ra naanɛ doke, u ka gem wa Gusunɔn mi, nɔɔwa ba ra maa ka seeda di bu ka faaba wa. 11 Nge mɛ ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ ba nɛɛ, "Baawure wi u nùn naanɛ doke, u ǹ sekuru wasi." 12 Domi wunanabu sari Yuuba ka tɔn tukobu sɔɔ. Be kpuro Yinni turowa ba mɔ. Win dukia maa sãa be ba nùn sokumɔ kpurogia. 13 Domi ba yorua ba nɛɛ, "Baawure wi u Yinnin yĩsiru soka, u koo faaba wa." 14 Adama amɔna ba koo ka nùn soku, bà kun nùn naanɛ doke. Amɔna ba koo maa ka naanɛ doke bà kun win gari nɔɔre. Amɔna ba koo maa nɔ goo ù kun gari yi waasu koore. 15 Amɔna ba koo ka gari yi waasu ko goo ù kun bu gɔre. Nge mɛ ba yorua, "Anna a ben naarun dobu nɔ be ba Labaari gea kparamɔ." 16 Adama n ǹ be kpuro ba Labaari gea wura, domi Gusunɔn sɔmɔ Esai u nɛɛ, "Yinni, wara u naanɛ doke ye sa nɔɔsia." 17 Nge mɛya naanɛ dokebu bu wee ye tɔnu nɔɔmɔn di. Ye tɔnu nɔɔmɔ, ya maa sãawa Kirisin gari. 18 Adama na bikiamɔ, ka geema ba ǹ nɔɔre ro? Ba nua. Domi ba yorua, "Nɔɔ ge, ga nɔɔra tem kpuro sɔɔ, ma gari yi, yi tura sere handunian nɔrɔ." 19 Na bikiamɔ kpam, Isireliba ba ǹ yɛ̃ ro? Gbiikaa, Mɔwisi u yorua, ma Gusunɔ u nɛɛ, "Na kon bɛɛn nisinu seeya ka bwese te i ǹ garisi gãanu. Kon maa bɛɛn mɔru seeya ka bwese bwisi sarirugiru." 20 Yen biru Esai u yorua ka toro sindu ma Gusunɔ u nɛɛ, "Be ba ǹ man kasu ba man wa. Na maa bu nɛn tii sɔ̃ɔsi be ba ǹ man bikiamɔ." 21 Adama u maa yorua Isireliban sɔ̃ ma Gusunɔ u nɛɛ, "Na tɔn be ba ra n man seesimɔ nɔma gãri tɔ̃ ru kpuro." 1 ǹ n mɛn na, na bikiamɔ, Gusunɔ u win tɔmbu yinawa? Aawo. Su ku wa mɛ. Domi nɛn tii na sãa Isirelin bii, Aburahamun sikadobu Bɛnyamɛɛn bweseru sɔɔ. 2 Gusunɔ u ǹ win tɔmbu yinɛ be u gia yellun di. Nge i ǹ yɛ̃ ye ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ sanam mɛ Eli u ka Isireliban taarɛ da Gusunɔn mi? U nɛɛ, 3 "Yinni, ba wunɛn sɔmɔbu go ba wunɛn yãku yenu surura. Nɛ turowa na tie, ba maa kasu bu man hunde wuna." 4 Adama mba Gusunɔ u wisa. U nɛɛ, "Na nɛn tii tɔmbu nɔrɔbun suba nɔɔba yiru (7.000) derie, be ba kun yiirare buãu wi ba mɔ̀ Baalin nuurɔ." 5 Mɛya n maa sãa saa yeni sɔɔ. Ben sukum wãa be Gusunɔ u gɔsa win durom sɔ̃. 6 U bu gɔsawa durom sɔ̃, n ǹ mɔ ben sɔman sɔ̃. Ma n kun mɛ, durom kun maa sãa durom. 7 ǹ n mɛn na, mba sa ko gere. Isireliba wee, ba ǹ wa ye ba kasu. Ben be Gusunɔ u gɔsa, beya ba wa. Be ba tie ba gɔ̃ ru bɔbia. 8 Nge mɛ ba yorua, "Gusunɔ u ben laakari sikarisia. U bu nɔni wɛ̃ yi ba ǹ kpɛ̃ bu ka yam wa. U maa bu swasu wɛ̃ si ba ǹ kpɛ̃ bu ka gari nɔ sere ka gisɔ." 9 Ma Dafidi u nɛɛ, "Kpa ben tɔ̃ɔ baka dim mu de bu tora kpa bu yina mwaara, kpa bu sɛɛyasiabu wa bi bu ka bu dɛnde. 10 A de ben nɔni yi wukiri bu ku ka wa. Kpa a de ba n bu taare ka baadommaɔ." 11 Yen sɔ̃ na na bikiamɔ, sanam mɛ Isireliba ba sokura, ba wɔrumawa mam mam? Su ku wa mɛ. Ben torarun saabuwa tɔn tukobu ba faaba wa, kpa ben nisinu nu ka se. 12 Tɛ̃ Isireliban toraru tà n ka handuniagibu hunden dukia naawa, ben kaarabu bù n maa tɔn tukobu kua gãa mɔwɔbu, anna yen domarun kpãaru ta ko n nɛ bà n wura nge mɛ ba raa sãa. 13 Na ka bɛɛ gari mɔ̀, bɛɛ tɔn tukobu. Nɛ wi na sãa gɔro tɔn tukobun mi, na nɛn sɔmburu bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ 14 n ka nisinu seeya ǹ n koo koora nɛn bweserun suunu sɔɔ kpa n ben gabu faaba ko. 15 Geema sanam mɛ Gusunɔ u bu deri ya dera u ka handuniagibu nɔɔ tia kua. Tɛ̃, mba n ko n sãa ù n wure u kpam bu mwa. N ǹ wãaru gɔribun sɔ̃? 16 I yɛ̃ ma bà n pɛ̃ɛ kuse teeru Gusunɔ wɛ̃, pɛ̃ɛ ye ya tie ya kua Gusunɔgia. Dãrun gbina yà n sãa Gusunɔgia, mɛya maa ka ten kãasiɔ. 17 Adama bà n kãasi gɛɛ bɔɔra olifin dãa gbaarugirun di, ma ba wunɛ wi a sãa yakasun dãrun kãasa gɛrɛfe kua yin ayerɔ, ma a ka olifin dãa ten gbinan dam bɔnu mɔ̀, 18 a ku kãasi yi woo kanɛ. Aǹ n woo kanamɔ, a yaayo ma n ǹ wunɛ a gbina sɔɔwa, gbina ya nun sɔɔwa. 19 Kaa nɛɛ, ba kãasi yi bɔɔrawa bu ka nun gɛrɛfe ko. 20 Geema, ba yi bɔɔra naanɛ dokebu sarirun sɔ̃, ma a yɔ̃ naanɛ dokebun sɔ̃. A ku woo kana, adama a bɛrum koowo. 21 Gusunɔ ù kun kãasi gbiikii deri, wuna u koo sere deri? 22 ǹ n mɛn na, a Gusunɔn tɔn geeru ka maa win sɛ̃sɔ mɛɛrio. U sɛ̃ ka be ba wɔruma, adama u sãa tɔn geo wunɛn mi, à n gesi yɔ̃ dim dim win tɔn geeru sɔɔ. Ma n kun mɛ, ba koo maa wunɛn tii bura. 23 Be maa, bà n ben naanɛ dokebu sariru deri, ba koo bu gɛrɛfe ko mi ba raa wãa domi Gusunɔ u koo kpĩ u kpam bu gɛrɛfe ko. 24 Bà n nun bura saa olifin dãa yakasugirun di, ma ba nun gɛrɛfe kua ka olifin dãa gbaarugiru, ye n kun ka nun weenɛ, ǹ n mɛn na, n ǹ sɛ̃ bu ka kãasi yi gɛrɛfe ko yin tiin dãru sɔɔ. 25 Nɛgibu, asiri gaa wãa ye na kĩ i n yɛ̃, kpa i ku ka tii garisi bwisigibu. Asiri ye wee. Isireliba gabu ba gina gɔ̃ rusu bɔbia sere tɔn tukobun geeru tu ka yibu faaba sɔɔ. 26 Nge mɛya Isireliba kpuro ba koo faaba wa, nge mɛ ba yorua, "Yakio u koo na saa Siɔnin di. Kpa u Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ru sariru wuna saa Yakɔbun bweserun di. 27 Yeniwa arukawani ye kon ka bu bɔke sanam mɛ kon ben toraru wuna." 28 Sà n Labaari gean gari laakari kua, ba sãa Gusunɔn yibɛrɛba bɛɛn sɔ̃. Adama sà n Gusunɔn gɔsiru laakari kua, ba sãa win kĩnasibu ben sikadoban sɔ̃. 29 Domi Gusunɔ ù n tɔnu soka, u nùn sokawa. ù n nùn kɛ̃ru wɛ̃, u nùn wɛ̃wa. U ku ra gɔ̃ ru gɔsie. 30 Nge mɛ bɛɛ, i ǹ daa Gusunɔ mɛm nɔɔwɛ, adama tɛ̃ ba bɛɛ wɔnwɔndu kua ben mɛm nɔɔbu sarirun sɔ̃. 31 Nge mɛya maa ben tii, ba ǹ mɛm nɔɔmɔ tɛ̃, kpa bu ka wɔnwɔndu wa nge mɛ bɛɛ i wɔnwɔndu wa. 32 Domi Gusunɔ u tɔmbu kpuro kɛnisi mɛm nɔɔbu sariru sɔɔ, kpa u ka be kpuro wɔnwɔndu kua. 33 Anna a Gusunɔn dukia ka win bwisi ka win yɛ̃run dukum wa! Goo kun kpɛ̃ u win himba tubu. Goo kun maa kpɛ̃ u win swɛɛ gia. 34 Ka geema ba yorua, "Wara u Yinnin bwisikunu yɛ̃. Wara u nùn bwisi kɛ̃ɛre. 35 Wara u gbia u nùn gãanu kɛ̃ɛre, u n ka sere nin kɔsire yĩiyɔ." 36 Domi wiya kpuron wiru, win min diya kpuro naamɔ, ma kpuro wãa win sɔ̃. Wigia yiiko sere ka baadommaɔ. Ami. 1 Yen sɔ̃, nɛgibu na bɛɛ kanamɔ wɔnwɔn te Gusunɔ u bɛɛ kuan saabu, i bɛɛn wasi nùn yiiyo nge yãku wasiru te ta kun serere gaa mɔ, te ta koo nùn wɛ̃re. Yeya ya sãa bɛɛn sãa geeru. 2 I ku maa ka tɛ̃n tɔmbu weena, adama i kɔsio ka bwisiku kpaanu kpa i ka wunana ye n sãa Gusunɔn kĩru. Yeya ya gea sãa, ya maa wã, ma ya yiba. 3 Durom mɛn saabu mɛ ba man wɛ̃ na bɛɛn baawure sɔ̃ɔmɔ, u ku tii garisi n kere nge mɛ n weenɛ u tii garisi, adama bɛɛn baawure u tii garisio dee dee nge mɛ Gusunɔ u nùn naanɛ dokebu kã bu nɛ. 4 Domi wasi tee yi doo dooka dabinu mɔ, ma yen baayere ya yen sɔmburu mɔ nɛnnɛnka. 5 Nge mɛya, baa sà n dabi, sa sãa wasi tee Kirisi sɔɔ, ma sa gbinnɛ nge wasi teen doo dooka. 6 Sa kɛ̃ɛ nɛnnɛnka mɔ ni nu weenɛ su dendi nge mɛ Gusunɔ u sun kã win durom sɔɔ. ǹ n Gusunɔn gari gerubun kɛ̃run na, su ka tu dendi nge mɛ bɛsɛn naanɛ dokebu nɛ. 7 ǹ n nɔɔribun na, su ko ka nuku tia. Wi u sãa sɔ̃ɔsio, u win sɔ̃ɔsibu yibio. 8 Wi u tɔmbu dam kɛ̃mɔ, u ku wɛ̃ra. Wi u kɛ̃nu wɛ̃ɛmɔ, u wɛ̃ɛyɔ ka gɔ̃ ru tia. Wirugii u win sɔmburu ko ka hania. Wi u wɔnwɔndu mɔ̀, u koowo ka nuku dobu. 9 I ku de bɛɛn kĩru ta n murafitiru mɔ. I kɔ̃ sa dɛsirario, kpa i gea mani dim dim. 10 I n kĩanɛ nge wɔnɔ ka mɔɔ. I n kookari mɔ̀ i ka bɛɛrɛ wɛ̃ɛna. 11 I ku de bɛɛn hania yu kaara. I n Yinni sãamɔ ka kĩru. 12 I yɛ̃ɛrio bɛɛn yĩiyɔbun sɔ̃. I tɛmanɔ nɔni swãaru sɔɔ. I ku wasira ka kanaru. 13 I naanɛ dokeobu wɛ̃ɛyɔ yèn bukata ba mɔ. I n da sɔbu yaarɛ ko. 14 I bu domaru kuo be ba bɛɛ nɔni sɔ̃ɔmɔ. I ku bu bɔ̃ rusi. 15 I ka bu nuku dobu koowo be ba nuku dobu mɔ̀, kpa i ka bu swĩ be ba sumɔ. 16 I n wãa nɔɔ tia sɔɔ sannu. I ku de tii suabun bwisikunu nu n bɛɛ wãasi adama i koosio tii kawabun bera gia. I ku tii garisi bwisigibu. 17 I ku goo kɔ̃ sa kɔsie. I gea kasuo tɔmbu kpuron nɔni sɔɔ. 18 ǹ n koo koora, i de i n nɔɔ nɛ ka tɔnu baawure nge mɛǹn nɔru i ko kpĩ. 19 Kĩnasibu, i ku maa mɔru kɔsia bɛɛn tii, adama i de Gusunɔ u bɛɛ mɔru kɔsia, domi ba yorua, Gusunɔ u nɛɛ, "Wiya u koo bu mɔru kɔsie. Kpa u bu sɛɛyasia." 20 Ba maa yorua, "Gɔ̃ɔru tà n wunɛn yibɛrɛ mɔ̀, a nùn dĩanu kɛ̃ɛyɔ u di. Nim nɔru gà n nùn mɔ̀, a nùn nim kɛ̃ɛyɔ u nɔ. Domi à n kua mɛ, a nùn dɔ̃ɔ sɔbiwa mi." 21 A ku de kɔ̃ sa yu nun kamia, adama a kɔ̃ sa kamiɔ ka gean kobu. 1 Kpa baawure u n tem yɛ̃robu wiru kpĩiyɛ domi tem yɛ̃ro sari wi u kun wãa ka Gusunɔn yɛ̃ru. Tem yɛ̃ro be ba maa wãa, Gusunɔwa u bu kua. 2 Yen sɔ̃ na, wi u tem yɛ̃ron gari yina, u yinawa ye Gusunɔ u yiire. Be ba maa yinamɔ, ba ben tii taarɛ kasuammɛwa. 3 Domi tɔnu ù n gea mɔ̀, u ǹ ko n tem yɛ̃ron bɛrum mɔ, ma n kun mɔ ù n kɔ̃ sa mɔ̀. Aǹ kun kĩ a n tem yɛ̃ron bɛrum mɔ, a gea koowo, kaa win nɔnu geu wa. 4 Tem yɛ̃ro u Gusunɔn sɔmburu mɔ̀wa wunɛn gean sɔ̃. Adama à n kɔ̃ sa mɔ̀, a bɛrum koowo yèn sɔ̃ u ǹ takobi nɛni kam. U sãawa Gusunɔn sɔm kowo u ka be ba kɔ̃ sa mɔ̀ mɔru kɔsie. 5 Yen sɔ̃ na tilasi tɔnu u wiru kpĩ, n ǹ mɔ sɛɛyasiabu tɔnan sɔ̃, adama yèn sɔ̃ win gɔ̃ ru ga koo nùn taarɛ wɛ̃. 6 Yen sɔ̃ na i maa wɔ̃ɔ gobi kɔsiamɔ. Domi be ba tem nɛni, Gusunɔn sɔm kowoba ba sãa ba maa tu tii wɛ̃ mam mam. 7 I baawure kɔsio ye n ka nùn weenɛ. I bu wɔ̃ɔ gobi kɔsio be n weenɛ i kɔsia. I bu gbererun gobi kɔsio be n weenɛ i kɔsia. I bu nasio be n weenɛ i nasia. I bu bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ be n weenɛ i bɛɛrɛ wɛ̃. 8 I kun goon dibu nɛni ma n kun mɔ i n kĩanɛ, domi wi u win tɔnusi kĩ u wooda yibiawa. 9 Domi wooda yeniba be ba nɛɛ, "I ku ra sakararu ko, i ku ra tɔnu go, i ku ra gbɛni, i ku ra binɛ ko," ka wooda kpuro ye ya tie, ya wãa gari yini sɔɔ mi ba nɛɛ, "A wunɛn tɔnusi kĩɔ nge wunɛn tii tii." 10 Kĩru ta ku ra de goo u win tɔnusi kɔ̃ sa kue. Yen sɔ̃ na kĩru ta wooda yibiamɔ. 11 N weenɛ i ko mɛ yèn sɔ̃ i yɛ̃ saa yè sɔɔ sa wãa mini. N den tura i yanda, domi bɛsɛn faaba ya turuku sãa tɛ̃, n kere dɔma te sa gbia sa naanɛ doke. 12 Wɔ̃ kura tonda, yam sãrera turuku kua. Yen sɔ̃, su wɔ̃ kurun kookoosu deri kpa su yam bururam tabu yãnu sebe. 13 Su sĩ dee dee nge mɛ ba ra sĩ sɔ̃ɔ sɔɔ, sa kun akanu mɔ dibu ka nɔrubu sɔɔ, sa kun kurɔ damaru ka binɛ baka mɔ, kpa su ku nɔɔ gɔmunu ka nisinu ko. 14 Adama i Yinni Yesu Kirisin daa sebuo, kpa i ku bɛɛn tiin daan bwisikunu ko i ka yen binɛ wuna. 1 I de u du bɛɛ sɔɔ wi u kun dam mɔ naanɛ dokebu sɔɔ. I ku win bwisikunu sikirinɛ. 2 Wini yĩiyɔ ma u koo kpĩ u kpuro di. Wiɔnɔ wi u kun dam mɔ naanɛ dokebu sɔɔ, u ku ra yaa tem. 3 Wi u dimɔ u ku wi u kun dimɔ gɛm, kpa wi u kun dimɔ u ku wi u dimɔ taarɛ wɛ̃, domi Gusunɔ u yɛ̃ro wura. 4 Wara wunɛ a ka goon sɔm kowo taarɛ wɛ̃ɛmɔ. ù n yɔ̃ nge ù n wɔruma, win yinnin gariya. Adama u koo yɔ̃ ra domi Yinni u dam mɔ u ka nùn yɔ̃ rasia. 5 Wini u tɔ̃ɔ teeru garisi n kere ni nu tie, wiɔnɔ u ni kpuro garisi nu nɛ. I de baawure u n yɛ̃ kam kam ye u mɔ̀. 6 Wi u tɔ̃ ru lasabu mɔ̀ u tu lasabu mɔ̀ Yinnin sɔ̃. Wi u dimɔ, Yinnin sɔ̃ na u dimɔ, yèn sɔ̃ u Gusunɔ siaramɔ. Wi u kun maa dimɔ, Yinnin sɔ̃ na u ǹ dimɔ, u maa Gusunɔ siaramɔ. 7 Geema, sari bɛsɛ sɔɔ wi u wãa win tiin sɔ̃, goo maa sari wi u gbimɔ win tiin sɔ̃. Domi sà n wãa sa wãawa Yinnin sɔ̃. 8 Sà n maa gu, sa guwa Yinnin sɔ̃. ǹ n mɛn na, sà n wasi, ǹ kun mɛ sà n gu, sa sãawa Yinnigibu. 9 Domi Kirisi u gu ma u seewa gɔrin di u ka ko gɔribu ka wasobun Yinni. 10 ǹ n mɛn na wunɛ, mban sɔ̃ na a wunɛn wɔnɔ taarɛ wɛ̃ɛmɔ. Wunɛ maa, mban sɔ̃ na a wunɛn mɔɔ gɛmmɔ. Bɛsɛ kpurowa sa ko yɔ̃ ra Gusunɔn siri yerɔ. 11 Domi ba yorua, "Yinni Gusunɔ u nɛɛ, sere ka nɛn wãaru, duãuru baatere ta koo yiira nɛn wuswaaɔ. Nɔɔ baagere ga koo maa man bɛɛrɛ wɛ̃." 12 Nge mɛya bɛsɛn baawure u koo wigia gere Gusunɔn wuswaaɔ. 13 Yen sɔ̃, su ku maa sirina, adama i bwisikuo nge mɛ i ko ko, kpa i ku gãanu ko ni nu koo bɛɛgii torasia, ǹ kun mɛ ni nu koo nùn sura. 14 Na yɛ̃ kam kam saa Yinni Yesun min di ma gãanu sari ni nu kun dɛɛre nin tii, adama goo ù n gãanu garisi nge ni nu kun dɛɛre, yɛ̃ro sɔɔra nu ǹ dɛɛre. 15 Aǹ n gãanu di, ma ya wunɛgii bwisikunu kpɛ̃ɛ, a ǹ maa sĩimɔ kĩru sɔɔ. A ku de dĩa ni a dimɔ nu tɔnu kam koosia wiǹn sɔ̃ Kirisi u gu. 16 Ye ya sãa bura bɛɛ sɔɔ, i ku de bu yen kɔ̃ sa gere. 17 Domi Gusunɔn bandu ta ǹ sãa dim ka nɔrubu ma n kun mɔ gem ka bɔri yɛndu ka nuku dobu saa Hunde Dɛɛron min di. 18 Wi u Kirisin wãaru wãa nge mɛ, u koo Gusunɔ wɛ̃re, tɔmba koo maa nùn siara. 19 Yen sɔ̃, su kasu ye n ka alafia naamɔ ka ye sa ko ka tãsisiana. 20 A ku Gusunɔn sɔmburu kpeerasia dĩanun sɔ̃. Geema, kpuro n dɛɛre, adama n ǹ wã tɔnu u gãanu di ni nu koo de goo u tora. 21 N wã a ku yaa tem kpa a ku tam nɔ, kpa a ku gãanu ko ni nu koo kpĩ nu wunɛgii torasia. 22 Ye a naanɛ doke, a ye nɛnuɔ wunɛn tiin sɔ̃ Gusunɔn wuswaaɔ. Doo nɔɔrugiiwa wi u ǹ tii taarɛ wɛ̃ɛmɔ ye u bwisika u ko sɔɔ. 23 Adama wi u sika mɔ̀ ye u dimɔn sɔ̃, u taarɛ mɔ, yèn sɔ̃ u ǹ dimɔ ka naanɛ. Kpuro ye tɔnu maa mɔ̀ naanɛ sariru sɔɔ, torara. 1 Tɛ̃ bɛsɛ be sa dam mɔ, n weenɛ su be ba kun dam mɔn dam sariru sɔbe, kpa su ku gɔsi ye n ko n sun dore bɛsɛ tɔna. 2 Bɛsɛn baawure u de u ko ye n koo win beruse dore, ye n koo maa nùn gea kua, kpa u ka tãsi. 3 Domi baa Kirisin tii u ǹ gɔsa ye n da nùn dore, adama nge mɛ ba yorua, u Gusunɔ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "Be ba nun wɔmmɔ, ben wɔma wɔri nɛ sɔɔ." 4 Kpuro ye ba yorua yellu, ba yoruawa bu ka sun bwisi kɛ̃, kpa sa n ka yĩiyɔbu mɔ saa Gusunɔn garin di yi yi sun tɛmanabu ka dam kɛ̃mɔ. 5 Gusunɔ wi u tɛmanabu ka dam kɛ̃nu wɛ̃ɛmɔ, u de i n nɔɔ nɛ bɛɛn tii tiinɛ sɔɔ nge mɛ i wa Kirisi u kua. 6 Kpa bɛɛ kpuro i nɔɔ tia ko i ka nùn bɛɛrɛ wɛ̃ sannu sannu wi u sãa bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Baaba, ka maa win Yinni. 7 Yen sɔ̃, i n wuranamɔ nge mɛ Kirisi u bɛɛ wura kpa i ka Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃. 8 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ma Kirisi u kua Yuuban sɔm kowo u ka nɔɔ mwɛɛnu yibia ni ba baababa kua, kpa u sɔ̃ɔsi ma Gusunɔ u sãa gemgii. 9 Kpa tɔn tukobu bu nùn bɛɛrɛ wɛ̃ win wɔnwɔndun sɔ̃ nge mɛ win gari gerua yi nɛɛ, "Yen sɔ̃ na, kon nun siara bwesenun suunu sɔɔ. Kpa n womu ko n ka wunɛn yĩsiru bɛɛrɛ wɛ̃." 10 Yi kpam nɛɛ, "Bɛɛ tɔn tukobu, i nuku dobu koowo ka win tɔmbu sannu." 11 Ma yi maa nɛɛ, "Bɛɛ bwesenu kpuro, i Yinni Gusunɔ siaro. Bɛɛ handuniagibu kpuro, i nùn bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ." 12 Gusunɔn sɔmɔ Esai maa nɛɛ, "Isain bweserun di, goo u koo se nge dãa kpii pɔtura. Kpa u ko tɔn tukobun sunɔ. Kpa ba n yĩiyɔbu mɔ wi sɔɔ." 13 Kpa Gusunɔ wi u sun yĩiyɔbu wɛ̃ɛmɔ u bɛɛ nuku dobu kpuro ka bɔri yɛndu kpuro yibia bɛɛn naanɛ dokebun sɔ̃ kpa i n yĩiyɔbu mɔ n bande saa Hunde Dɛɛron dam di. 14 Nɛgibu, ǹ n bɛɛn sɔ̃ n na, na yɛ̃ kam kam nɛn tii ma i tɔn geeru ka yɛ̃ru mɔ ta kpã, i ko maa kpĩ i bwisi kɛ̃ɛna. 15 Ka mɛ, ka toro sinda na bɛɛ tire ten gam ka gam yorua, n ka bɛɛ gari yaayasia durom saabu mɛ Gusunɔ u man kua 16 na ka sãa Kirisi Yesun sɔm kowo tɔn tukobun sɔ̃. Na Gusunɔn Labaari gean waasu mɔ̀ nge yãku kowo, kpa tɔn tukobu ba n ka sãa yãku te ta koo nùn wɛ̃re, te Hunde Dɛɛro u dɛɛrasia u yi. 17 Yen sɔ̃, nge mɛ na gbinnɛ ka Yesu Kirisi, n ka man nɛ n tii siara nɛn sɔmburun sɔ̃ te na Gusunɔ kuammɛ. 18 Domi na ǹ kãkɔ n gãanun gari gere ma n kun mɔ ye Kirisi u kua nɛn gari gerubu ka nɛn kookoosun di tɔn tukobu bu ka Gusunɔ mɛm nɔɔwa. 19 U ye kua ka yĩrenu ka sɔm maamaakiginun dam saa Hunde Dɛɛron dam di. Nge mɛya saa Yerusalɛmun di sere n ka da Iliri gia, na Kirisin Labaari gean waasu kua na ka sikerena. 20 Ma na kookari kua n ka Labaari gea nɔɔsia mi ba ǹ daa Kirisin yĩsiru sokure, kpa n ku ka bani gabun kpɛɛkpɛɛku wɔllɔ. 21 Adama nge mɛ ba yorua, "Bèn mi ba ǹ daa win gari gerure, ba koo yam wa. Be ba kun daa maa win baaru nɔɔre, n ko n bu yeeri." 22 Yeya ya man nɔn dabinu yinari na ǹ ka nɛ bɛɛn mi. 23 Adama tɛ̃ na ǹ maa ayeru mɔ tem miǹ sɔɔ n ka waasu ko, na maa kĩ n na bɛɛn mi saa wɔ̃ɔ dabinun di 24 nà n dɔɔ Æsipani gia. Nà n sarɔ na yĩiyɔ kon bɛɛ wa kpa n sɔ̃ɔ mɛɛru ko bɛɛn mi. Yen biru kpa i man nɔma kɛ̃ n ka da tem mi. 25 Tɛ̃ na dɔɔ Yerusalɛmuɔ n ka naanɛ dokeobu nɔɔri. 26 Domi Masedɔnigibu ka Gɛrɛkiba ba gobi sɔkua ka kĩru, sãarobun sɔ̃ be ba wãa naanɛ dokeobun suunu sɔɔ Yerusalɛmuɔ. 27 Ba kua ka kĩru, ya maa sãa ben dibu. Domi Yuuba bà n ben hunden dukia bɔnu kua ka tɔn tukobu, n weenɛ tɔn tukobun tii bu maa be nɔɔri ka ben handunian dukia. 28 Nà n yeni kpa, nà n bu wɛ̃ ye ba sɔkua, kon na bɛɛn mi na n ka sarɔ Æsipani gia. 29 Na yɛ̃ ma nà n na bɛɛn mi, ka Kirisin doma bakara kon ka na. 30 Nɛgibu, na bɛɛ hania koosiamɔ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin sɔ̃ ka Hunde Dɛɛron kĩrun sɔ̃, i n ka man tabu mɔ̀ ka kanaru. 31 I Gusunɔ kanɔ u man wɔra saa naanɛ doke sarirugibun nɔman di be ba wãa Yudeaɔ, kpa naanɛ dokeobu bu kɛ̃ɛ te mwa ka nuku dobu te na ka dɔɔ Yerusalɛmuɔ. 32 Nge mɛya na kon turi bɛɛn mi ka nuku dobu yà n sãa Gusunɔn kĩru, kpa n wɛ̃ra fiiko bɛɛn suunu sɔɔ. 33 Gusunɔ wi u alafia wɛ̃ɛmɔ, u n ka bɛɛ kpuro wãa. Ami. 1 Na bɛɛ bɛsɛgii Fɛbe tusiamɔ wi u sãa Sankeren Yesun yigbɛrugibun sɔm kowo. 2 I kurɔ wi mɔɔ Yinnin yĩsirun sɔ̃ nge mɛ n weenɛ naanɛ dokeobun suunu sɔɔ. Kpa i n nùn somimɔ ka bukata kpuro ye u mɔ bɛɛn mi. Domi u tɔn dabiru somi, ka maa nɛn tii. 3 I Pirisila ka Akilasi tɔbiri, be ba sãa nɛn sɔm kowosibu Yesu Kirisi sɔɔ. 4 Ba ben wãaru wɛ̃ bu ka nɛn wãaru wɔra. N ǹ nɛ turo na bu siaramɔ, ka maa tɔn tuko Yesun yigbɛnugibu kpurowa ba bu siaramɔ. 5 I maa Yesun yigbɛru te ta ra mɛnnɛ ben yɛnuɔ tɔbiri. I nɛn kĩnasi Epanɛti tɔbiri wi u gbia u gɔ̃ ru gɔsia Kirisin mi Asin tem sɔɔ. 6 I Maari tɔbiri wi u sɔmburu kua gem gem bɛɛn sɔ̃. 7 I maa nɛn temgibu Andoniku ka Yunia tɔbiri ka be sa pirisɔm kua sannu. Ba bɛɛrɛ baka mɔ gɔrobun suunu sɔɔ. Ba mam gbia ba kua Yesugibu na sere kua Yesugii. 8 I Ampilatu tɔbiri wi u sãa nɛn kĩnasi Yinni sɔɔ. 9 I bɛsɛn sɔm kowosi Kirisi sɔɔ Urubɛni tɔbiri, ka Sataki nɛn kĩnasi. 10 I Apelɛsi tɔbiri wi u tii sɔ̃ɔsi naanɛ dokeo geo laakari mɛɛribun saa sɔɔ. I Aritobun yɛnugibu tɔbiri. 11 I nɛn temgii Herodio tɔbiri. I Naasisin yɛnugibu tɔbiri be ba sãa Yinnigibu. 12 I Tirifɛni ka Tirifosi tɔbiri, kurɔ be ba sãa Yinnin sɔm kowobu. I Pɛɛsidi bɛsɛn kĩnasi tɔbiri wi u sɔmburu kua gem gem Yinnin sɔ̃. 13 I maa Rufusi tɔbiri wi u sãa naanɛ dokeo geo, ka win mɛro wi na garisi nɛn mɛro. 14 I Asɛnkiti tɔbiri ka Felegoni, ka Herimɛsi ka Patobasi, ka Herimasi ka bɛsɛgibu be ba wãa ka be. 15 I Filolɔgu ka Yuli tɔbiri ka Nɛre, ka win sesu, ka Olimpa, ka naanɛ dokeobu kpuro be ba ka bu wãa. 16 I tɔbirinɔ ka kĩru. Kirisin yigbɛnu kpuro nu bɛɛ tɔbura. 17 Nɛgibu, na bɛɛ kanamɔ i n da n tii sɛ ka be ba karanaa dokemɔ, ka ye n koo bɛɛ wɔrumasia. I dɛsiro ben min di, domi ba sɔ̃ɔsiru sikimɔwa te i nua kɔ. 18 Domi tɔn ben bweseru ba ǹ sãa be ba Kirisi bɛsɛn Yinnin wãaru wãa, ben nukurugia ba mɔ̀. Ka gari dori ka kɔkiriba, ba ka taki sarirugibu swaa nim wiamɔ. 19 ǹ n bɛɛn sɔ̃ n na, tɔmbu kpuro ba bɛɛn mɛm nɔɔbu yɛ̃ kɔ. Yen sɔ̃ na nɛn nukura do ka bɛɛ. Adama na kĩ i n sãa bwisigibu gean kobu sɔɔ, kpa i n sãa be ba kun kɔ̃ san kobu yɛ̃. 20 Gusunɔ wi u alafia wɛ̃ɛmɔ, u koo bɛɛ Setam dam kɔra ǹ n sosi bɛɛn naasun temɔ. Bɛsɛn Yinni Yesun durom mu n wãa ka bɛɛ. 21 Timɔte, nɛn sɔm kowosi, u bɛɛ tɔbura, ka maa nɛn temgibu Lusiu ka Yasoni, ka Sosipati. 22 Na bɛɛ tɔbura Yinni sɔɔ, nɛ Teritiu, nɛ wi na tire te yorumɔ. 23 Gayusi nɛn kpaa yɛ̃ro ka yigbɛru kpuron kpaa yɛ̃ro, u bɛɛ tɔbura. Erasutu wi u ra wuun gobi bere, u bɛɛ tɔbura, ka maa bɛsɛgii Kaatusi. (( 24 Kpa bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin durom mu n wãa ka bɛɛ kpuro. Ami.)) 25 Su Gusunɔ siara wi u dam mɔ u ka bɛɛ tãsisia ka nɛn Labaari gea ye na waasu mɔ̀ na ka Yesu Kirisin gari kparamɔ, yi yi asiri sɔ̃ɔsimɔ ye ya raa wukiri saa toren di. 26 Adama tɛ̃ ya tera saa Gusunɔn sɔmɔbun yorin di, nge mɛ Gusunɔ u yiire, wi, wi u ko n wãa sere ka baadommaɔ. Ma ba bwesenu kpuro ye giasia nu ka naanɛ doke kpa nu ka gari yi mɛm nɔɔwa. 27 Yen sɔ̃, bu Gusunɔ wi u sãa bwisigii wi turo, bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ saa Yesu Kirisin min di sere ka baadommaɔ. Ami. 1 Bɛɛ Gusunɔn yigbɛrugibu, bɛɛ be i wãa Korintiɔ, bɛɛ be u soka i ka ko wigibu, ma u bɛɛ gɔsa u yii i n ka gbinnɛ ka Kirisi Yesu, nɛ Pɔluwa, wi Gusunɔ u soka win kĩru sɔɔ n ka ko Yesu Kirisin gɔro, ka Sɔsitɛni, bɛsɛgii, sa bɛɛ tɔbura. Sa maa be kpuro tɔbura be ba Yinni Yesu Kirisin yĩsiru sokumɔ baama, wi u sãa ben Yinni ka bɛsɛn Yinni. 3 Gusunɔ bɛsɛn Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia wɛ̃. 4 Baadomma na ra n Gusunɔ siaramɔ bɛɛn sɔ̃, win durom saabu mɛ ba bɛɛ wɛ̃ bɛɛ ka Kirisi Yesun gbinnaa sɔɔ. 5 Ba bɛɛ kua dukiagibu baayere sɔɔ, ka garin gerubu, ka yɛ̃ru kpuro, saa win min di. 6 Ya sɔ̃ɔsimɔ ma seeda ye na Kirisi diiya bɛɛn suunu sɔɔ ya ǹ kam kue. 7 I ǹ Hunden kɛ̃ru garu bie i n ka mara sere bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi u kurama. 8 Wiya u koo bɛɛ yɔ̃ re sere ka nɔrɔ, kpa i ka yɔ̃ ra taarɛ sariru sɔɔ tɔ̃ɔ tè sɔɔ u koo na. 9 Gusunɔ naanɛgiiwa, wi u bɛɛ soka i n ka nɔɔ tia sãa ka win Bii Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni. 10 Na bɛɛ yiiremɔ nɛgibu, ka bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin yĩsiru, i de i n gari tee gerunamɔ, kpa karanabu bu ku raa du bɛɛn suunu sɔɔ. I de i n bwisiku teenu mɔ. 11 Domi Kolowen tɔmbu ba man sɔ̃ɔwa ma sikirinɔsu wãa bɛɛn suunu sɔɔ nɛgibu. 12 Yeniwa na nua ma wini gerumɔ wiya Pɔlugii, kpa wini nɛɛ, wiya Apologii, kpa wini maa nɛɛ, wiya Sefagii, kpa goo u n mɔ̀, wiya Kirisigii. 13 Kirisi u sãa yiru ro? Ba Pɔlu go dãa bunanaru wɔllɔ bɛɛn sɔ̃? Nge ka Pɔlun yĩsira ba bɛɛ batɛmu kua? 14 Aawo, na Gusunɔ saabu kua ye na ǹ ka bɛɛn goo batɛmu kue ma n kun mɔ Kirisipu ka Gayusi. 15 Nge mɛya goo kun kpɛ̃ u gere ma ba bɛɛ batɛmu kua ka nɛn yĩsiru. 16 Geema, na maa Setefanin yɛnugibu batɛmu kua. Be baasi na ǹ yɛ̃ nà n goo batɛmu koore. 17 Domi Kirisi kun man gɔre n ka batɛmu ko ma n kun mɔ n ka Labaari gean waasu ko, n ǹ maa mɔ ka gari yɛ̃ru, kpa Kirisin gɔɔ dãa bunanaru wɔllɔn dam mu ku raa ko kam. 18 Domi Kirisin gɔɔ dãa bunanaru wɔllɔn gari, wiirara be ba kam mɔ̀n mi, adama bɛsɛ be sa faaba waamɔn mi, Gusunɔn dama. 19 Domi ba yorua ma Gusunɔ u nɛɛ, "Kon laakarigibun laakari kam koosia, kpa n bwisigibun bwisi kpeerasia." 20 Mana bwisigii wãa. Mana wooda yɛ̃ro wãa. Mana saa yenin sikirinɔsugiba wãa. Gusunɔ u ǹ handunian bwisi kue wiiraru? 21 Domi Gusunɔn bwisi sɔɔ u ǹ dere handuniagibu ba nùn gie ka ben tiin bwisi. Yen sɔ̃ na n nùn wɛ̃re u ka tɔmbu faaba ko be ba nùn naanɛ doke, ka win garin waasu yi ba tamaa wiiraru. 22 Geema, Yuuba ba yĩrenu bikiamɔ, Gɛrɛkiba ba maa bwisi kasu. 23 Adama bɛsɛ sa Kirisin waasu mɔ̀ wi ba kpare dãa bunanaru wɔllɔ, ye n kua wiiraru tɔn tukobun mi ma ya dera Yuuba ba ǹ naanɛ doke. 24 Adama be ba sokan mi, bà n sãan na Yuuba ǹ kun mɛ tɔn tukobu, Kirisi kua Gusunɔn dam ka Gusunɔn bwisi. 25 Domi Gusunɔn wiiraru ta tɔmbun bwisi kere, Gusunɔn dam sariru ta maa tɔmbun dam kere. 26 Nɛgibu i mɛɛrio nge mɛ ba ka bɛɛ soka. N ǹ mɔ ma bɛɛn dabinu sãa handunian bwisigibu ǹ kun mɛ yen damgibu ǹ kun mɛ sina bibu. 27 Adama Gusunɔ u bu gɔsa be handuniagiba mɛɛra nge gari bakasu u ka bwisigibu sekuru doke, u maa handunian dam sarirugibu gɔsa u ka damgibu sekuru doke. 28 Gusunɔ u maa bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛbu gɔsa ka be ba gɛma ka be ba ǹ sãa gãanu handunia ye sɔɔ u ka bu kawa mam mam be ba mɛɛra gãanu. 29 Kpa goo u ku raa ka woo kanɛ Gusunɔn wuswaaɔ, baa turo. 30 Adama u dera i gbinnɛ ka Yesu Kirisi ma u nùn kua bɛsɛn bwisi ka bɛsɛn gem. Wi sɔɔra sa maa dɛɛraru ka yakiabu wa. 31 Yen sɔ̃, "Wi u woo kanamɔ, u woo kanɔ Yinnin sɔ̃," nge mɛ ba yorua. 1 Nɛgibu, sanam mɛ na na bɛɛn mi na ǹ Gusunɔn gari kpare ka bwisi bɛkɛ gɛɛ ǹ kun mɛ ka nɔɔ dobu gabu. 2 Domi na ǹ gɔ̃ ru doke na n gãa tukunu yɛ̃ bɛɛn suunu sɔɔ ma n kun mɔ Yesu Kirisi wi ba kpare dãa bunanaru wɔllɔ. 3 Na da bɛɛn mi ka dam sariru ka bɛrum ka diiri bakabu. 4 Nɛn gari ka nɛn waasu kun sãa nɛn tiin bwisi ǹ kun mɛ nɛn nɔɔ dobu, adama n sãawa Hunden dam ka win sɔ̃ɔsiru. 5 Kpa bɛɛn naanɛ dokebu bu ku ka yɔ̃ ra tɔnun bwisi sɔɔ ma n kun mɔ Gusunɔn dam sɔɔ. 6 Ka mɛ, bɛsɛ sa bwisi gɛɛn gari kparamɔ tɔn girobun suunu sɔɔ, yi yi kun sãa saa yenin bwisi, ǹ kun mɛ saa yenin wirugibun bwisi be ba kam kobu dɔɔ. 7 Adama Gusunɔn bwisi asirigiiya sa kparamɔ yi yi berua, yiǹn sɔɔru Gusunɔ u kua saa toren di, su ka ko yiikogibu. 8 Saa yenin wirugibu ba ǹ yi tuba baa tɔn turo, domi bà n daa yi tuban na, ba ǹ daa Yinni yiikogii kparemɔ dãa bunanarɔ. 9 Adama nge mɛ ba yorua, "Ye nɔni kun waare, ye swaa kun nɔɔre, ye ya ǹ maa duure tɔnun gɔ̃ ru sɔɔ, yeya Gusunɔ u bu sɔɔru kua be ba nùn kĩ." 10 Ma u sun ye sɔ̃ɔsi saa win Hunden min di. Domi Hunde wi, u ra n kpuro mɛɛra u n ka yɛ̃, baa ye n wãa Gusunɔn tii sɔɔ. 11 Nge wara u tɔnun bwisikunu yɛ̃ ma n kun mɔ win tiin hunde ye ya wãa wi sɔɔ. Nge mɛya maa goo kun Gusunɔn bwisikunu yɛ̃ ma n kun mɔ win Hunde. 12 Win Hunde wiya sa mwa, n ǹ mɔ handunian hunde, kpa sa n ka yɛ̃ ye Gusunɔ u sun kã win durom sɔɔ. 13 Sa ǹ maa asiri ye tubusiamɔ ka gari yi yi wee tɔnun bwisin di, ma n kun mɔ saa Gusunɔn Hunden min di, sa n ka hunden gari bu sɔ̃ɔsimɔ be ba Hunde wi mɔ. 14 Handuniagii u ǹ Gusunɔn Hunden gari wuramɔ, domi wiirara yi sãa win mi. Yi ǹ kpɛ̃ yi nùn yeeri, domi Hunden tiiwa u yi tubusiamɔ. 15 Wi u wãa ka Hunden baa, wiya gãanu kpuro ra yeeri, adama goo sari wi win gari ra yeeri. 16 "Domi wara u Yinnin bwisikunu yɛ̃. Wara u nùn bwisi kɛ̃ɛre." Goo sari. Adama bɛsɛra sa Kirisin bwisikunu yɛ̃. 1 Nɛgibu na ǹ kpĩa na ka bɛɛ gari kue nge mɛ na ra ko ka be ba wãa ka Hunden baa. Adama na ka bɛɛ kuawa nge be ba wãa ka wasin baa, be ba sãa bii wɛ̃ɛnu Kirisi sɔɔ. 2 Boma na bɛɛ wɛ̃, n ǹ mɔ dĩa dɔka, domi i ǹ tura be ba koo dĩa dɔka mwɛ, i ǹ mam tura ka tɛ̃ 3 yèn sɔ̃ i wãa ka wasin baa gina. Domi sanam mɛ nisinu ka sikirinɔsu wãa bɛɛn suunu sɔɔ, i ǹ sɔ̃ɔsimɔ ma i wãa ka wasin baa? Bɛɛn sanu sanusu kun sãa nge handuniagisu? 4 Domi bɛɛn goo ù n gerumɔ wiya Pɔlugii, kpa goo u nɛɛ wiya Apologii, i ǹ sãa nge tɔn be ba tie? 5 Wara ra n Apolo. Nge wara ra n Pɔlu. Ba sãawa sɔm kowobu bèn min di i naanɛ doke nge mɛ Yinni u ben baawure win sɔmburu wɛ̃. 6 Nɛna na duura, ma Apolo u nim yɛ̃ka, adama Gusunɔwa u kpɛ̃asiamɔ. 7 Ǹ n mɛn na, wi u duurumɔ ka wi u nim yɛ̃kamɔ ba ǹ sãa gãanu, ma n kun mɔ Gusunɔ wi u kpɛ̃asiamɔ. 8 Duuro ka wi u nim yɛ̃kamɔ ba sãawa tia, ben baawure koo win are mwa nge mɛ win sɔmbura nɛ. 9 Domi bɛsɛ Gusunɔwa sa sɔmburu kuammɛ sannu. Bɛɛ maa i sãawa win gberu. I maa sãa win gani beki. 10 Durom mɛ Gusunɔ u man wɛ̃n saabu, nɛna na kpɛɛkpɛɛku sura nge bani yɛ̃ro, ma gaba banimɔ gen wɔllɔ. Adama i de baawure u laakari ko nge mɛ u banisinamɔ. 11 Domi goo kun kpɛ̃ u maa kpɛɛkpɛɛku gagu sura ma n kun mɔ ge ba sure, geya ga sãa Yesu Kirisi. 12 Wi u bana kpɛɛkpɛɛku gen wɔllɔ ka wura ka sii geesu, ka kpee kpikinu, wi u maa bana ka dãa ka taka nɔɔ ka wĩi, 13 baawuren sɔmbura koo sɔ̃ɔsira domi siribun tɔ̃ru ta koo tu terasia, yèn sɔ̃ dɔ̃ɔwa ta koo ka na kpa dɔ̃ɔ wi, u baawuren sɔmburun dam mɛɛri. 14 Wi u bana kpɛɛkpɛɛku gen wɔllɔ ma win bana kun dɔ̃ɔ mwaare, u koo are wa. 15 Wìn sɔmbura maa dɔ̃ɔ mwaara, wiya u gbisira. Win tii u koo faaba wa, adama u ko n sãawa nge wi u dɔ̃ɔ soora u yara. 16 I ǹ yɛ̃ ma i sãawa Gusunɔn wãa yeru? I ǹ yɛ̃ ma win Hunde wãa bɛɛ sɔɔ? 17 Yen sɔ̃, goo ù n Gusunɔn wãa yeru sanka, Gusunɔ u koo yɛ̃ro sanku. Domi Gusunɔn wãa yera dɛɛre ta ka yii win sɔ̃, bɛɛya maa wãa yee te. 18 I ku de goo u win tii nɔni wɔ̃ke. Bɛɛn wi u tamaa u bwisi mɔ handunia ye sɔɔ, u de u ko gari bɔkɔ kpa u bwisi gee wa u mwa. 19 Domi handunian bwisi sãawa wiiraru Gusunɔn nɔni sɔɔ. Ba yorua, "U ra dewa bwisigibun tiin bwisi yi bu yina mwa." 20 Ba kpam yorua ba nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u tɔmbun bwisikunu yɛ̃, u yɛ̃ ma nu sãawa kam dirum." 21 Ǹ n mɛn na, goo u ku woo kana tɔnun sɔ̃ domi gãanu kpuro bɛɛgina. 22 Pɔlu ka Apolo ka Sefa ka handunia ka wãaru ka gɔɔ ka ye n wãa gisɔ ka ye n sisi sia, ye kpuro ya sãawa bɛɛgia. 23 Bɛɛ maa Kirisigiba, Kirisi maa sãa Gusunɔgii. 1 I de bu sun garisi Kirisin sɔm kowobu be Gusunɔ u win asirin gari nɔmu sɔndia. 2 Be ba maa gãanu nɔmu sɔndia n weenɛwa ba n sãa naanɛgibu. 3 Adama gãa piimuna nɛn mi, bɛɛ iǹ n man siri, ǹ kun mɛ bà n man siri tɔmbun wuswaaɔ. Ka gem na ǹ nɛn tii siri. 4 Na ǹ gãanu yɛ̃ nɛ sɔɔ ye ya man taarɛ wɛ̃ɛmɔ, adama n ǹ mɔ ba man gem wɛ̃ yen sɔ̃. Domi Yinniwa sãa nɛn siri kowo. 5 Yen sɔ̃, i ku ra maa gãanun siribu ko tɔ̃ɔ te, tu sere na sere Yinni ù n tunuma. Wiya u koo kpuro yarama batumaɔ ye ya berua wɔ̃ kuru sɔɔ, kpa u tɔmbun gɔ̃ rusun bwisikunu sɔ̃ɔsi. Sanam mɛ sɔɔra baawure u koo win siarabu nɔ Gusunɔn mi. 6 Bɛɛn sɔ̃ na, nɛgibu, na gari yi kpuro weesina nge nɛ ka Apolo, kpa i ka gia bɛsɛn min di nge mɛ i ǹ ko wooda sara ye ba yorua, bɛɛn goo u ku ka tii sua bɛsɛn turon sɔ̃ kpa u n turo gɛma. 7 A tamaa goo nun mɛɛra a gabu sanɔ kere? Mba a mɔ ye ba ǹ nun kã. Mà a yɛ̃ ba nun kãwa, mba n kua a ka woo kanamɔ nge wi u ka tii wa. 8 I deba kɔ. I kua dukiagibu. I tamaa i bandu dii bɛsɛn sariru. N ko n daa wɛ̃ra iǹ n bandu dii ka gem, kpa bɛsɛ ka bɛɛ sa n sãa ban diobu sannu. 9 Domi na lasabu kua ma Gusunɔ u sun aye dãakiru wɛ̃, bɛsɛ gɔrobu, nge be ba taarɛ wɛ̃ bu go. Baawure handunia sɔɔ, wɔllun gɔradoba ka tɔmbu kpuro ba sun mɛɛra nge be ba dweebu dua. 10 Bɛsɛ sa sãa gari bakasu Kirisin sɔ̃, adama bɛɛ i sãa bwisigibu Kirisi sɔɔ. Bɛsɛ sa ǹ dam mɔ, bɛɛya i dam mɔ. I kua atasiriba ma bɛsɛ sa kua bɛɛrɛ sariba. 11 Sere n ka kua saa yeni sɔɔ gɔ̃ɔra sun goowa ma nim nɔru ga sun mɔ̀, sa wãa tereru, ba sun soomɔ, sa ǹ maa wãa yeru garu mɔ. 12 Ma sa hania mɔ̀ sa ka bɛsɛn nɔma sɔmburu mɔ̀. Bà n sun faara sɔ̃ɔmɔ, sa ra n bu domaru kuammɛwa. Bà n maa sun nɔni sɔ̃ɔmɔ, sa ra n tɛmanɛwa. 13 Bà n sun mɛm manimɔ, sa ra n suuru kanamɔwa. Sere ka tɛ̃ ba sun mɛɛra nge weke gɔ̃ɔri ka gãanu kpuron kubanu. 14 Na ǹ yeni yorumɔ n ka bɛɛ sekuru doke adama n ka bɛɛ gerisiwa nge nɛn bii kĩnasibu. 15 Baa iǹ n baaba nɛruro dabinu mɔ Kirisi sɔɔ, i ǹ tundo dabinu mɔ, domi nɛna na kua bɛɛn tundo Yesu Kirisi sɔɔ Labaari gean saabu. 16 ǹ n mɛn na, na bɛɛ yiiremɔ i n da man saari. 17 Yen sɔ̃ na na bɛɛ nɛn bii kĩnasi Timɔte gɔria wi na naanɛ sãa Yinni sɔɔ. Wiya u koo bɛɛ yaayasia nge mɛ nɛn wãara sãa Kirisi sɔɔ, nge mɛ na ra sɔ̃ɔsi baama Yesun yigbɛnu kpuro sɔɔ. 18 Tɛ̃ wee, gaba tii suamɔ nge na ǹ maa sisi bɛɛn mi. 19 Adama ǹ n sosi kon na bɛɛn mi ǹ n sãa Yinnin kĩru. Kon maa be ba tii suamɔ min dam gia, n ǹ mɔ ben gari tɔna. 20 Domi Gusunɔn bandu ta ǹ sɔ̃ɔsiramɔ gari gerubu sɔɔ, ma n kun mɔ dam sɔɔ mɛ mu sɔmburu mɔ̀. 21 Mba i kĩ. N na ka bokuru? Nge ka kĩru ka daa tɛɛrugia. 1 Sa labaari gaa nua ba nɛɛ, sekuru sari kɔ̃ suru gara wãa bɛɛn suunu sɔɔ tèn bweseru tɔn tukobun tii ba ǹ kãkɔ bu ko. Ba nɛɛ bɛɛn turo u win tundon kurɔ kĩ. 2 Ma i woo kanamɔ. N weenɛ i n nuki sankire, kpa i yɛ̃ro wuna bɛɛn suunu sɔɔn di wi u daa ye kua. 3 Baa iǹ kun man waamɔ bɛɛn suunu sɔɔ, nɛn hunde wãa mi. Na maa durɔ wi siri kɔ, wi u yenin bweseru kua, nge mɛ kon daa nùn siri nà n wãa mi. 4 Iǹ n mɛnna ka nɛn hunde sannu, ka Yinni Yesun yĩsiru ka win dam, 5 i durɔ wi Setam nɔmu sɔndio, win wasi yi ka kam ko kpa win hunde yu faaba wa Yinni Yesun tɔ̃ɔ te sɔɔ. 6 Bɛɛn woo kana bin bwesera kun wã. I ǹ yɛ̃ ma pɛ̃ɛ seeyatia fiiko yeya ya ra pɛ̃ɛ kpuro kukusie? 7 Tɛ̃, n weenɛ i pɛ̃ɛ seeyatia tɔkɔru wuna kpa i ko nge pɛ̃ɛ kpaa ye ya kun seeyatia mɔ, nge mɛ i sãa. Domi ba Kirisi go kɔ wi u sãa bɛsɛn Gɔɔ sararibun abɔru. 8 ǹ n mɛn na, su tɔ̃ɔ bakaru di, n kun ka pɛ̃ɛ seeyatia tɔkɔru ye n sãa kɔ̃ sa ka nuku kɔ̃ suru, adama ka pɛ̃ɛ ye ba kun kukusie, ye n sãa gem ka murafiti sariru. 9 Na bɛɛ tireru yorua na nɛɛ, i ku ka kurɔ dama kowobu mɛnna. 10 Na ǹ ka handunia yen kurɔ dama kowobu yã, ka yen binɛgibu ka yen gbɛnɔbu ka be ba buãu sãamɔ. Domi nà n ka be yã tilasi i ka yari handunian di. 11 Na nɛɛwa i ku ka goo mɛnna wi ba sokumɔ kĩnasi Yesu sɔɔ ù n sãa kurɔ dama kowo, ǹ kun mɛ binɛgii, ǹ kun mɛ buãu sãɔ, ǹ kun mɛ atama gero, ǹ kun mɛ tam nɔro, ǹ kun mɛ taki dio. I ku mam dĩa gbɛ̃ɛru mɛnna ka ben bweseru. 12 Domi Yesun yigbɛrugiba n weenɛ i siri. I tɔn kɔ̃ so wi wunɔ bɛɛn suunu sɔɔn di. N ǹ nɛn baa n ka bu siri be ba ǹ wãa Yesun yigbɛru sɔɔ. Gusunɔwa ben siribu mɔ̀. 1 Bɛɛn goo ù n gari mɔ ka win winsim, u koo kãku u siribu da gem sarirugibun wuswaaɔ? Kpa n kun maa mɔ naanɛ dokeobun mi? 2 Bɛɛ i ǹ yɛ̃ ma naanɛ dokeoba ba koo handunian tɔmbu siri? ǹ n bɛɛn na i ko handunia siri, yera i ǹ kpɛ̃ i gari piimunu siri? 3 I ǹ yɛ̃ ma bɛsɛra sa ko wɔllun gɔradoban siribu ko? Kaa ra sere gere handunia yenin gari? 4 ǹ n mɛn na, iǹ n gari yin bweseru mɔ, i de be ba ǹ gãanu ganu tura Yesun yigbɛru sɔɔ bu ko bɛɛn siri kowobu. 5 Na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ bɛɛn sekura. Ka geema i ǹ goo mɔ bɛɛn suunu sɔɔ wiǹn bwisi tura u ka win wɔnɔbun siribu ko? 6 Adama i mam siribu sokunamɔ gem sarirugibun wuswaaɔ. 7 Iǹ n gari mɔ bɛɛn suunu sɔɔ, munusɛwa mam mam. Mban sɔ̃ na i ǹ toraru wuramɔ. Mban sɔ̃ na i ǹ derimɔ bu bɛɛ taki di. 8 Adama bɛɛ i ra gabu tore, i ra gabu taki di, be ba mam sãa bɛɛn naanɛ dokeosibu. 9 Bɛɛ, i ǹ yɛ̃ ma gem sarirugiba kun kpɛ̃ bu ayeru wa ban te Gusunɔ u swĩi sɔɔ? I ku de bu bɛɛ nɔni wɔ̃ ke. Kurɔ dama kowobu ka buãugibu, ka sakara kowobu ka be ba ka ben tɔn durɔsibu kpunamɔ 10 ka gbɛnɔbu ka binɛgibu ka tam nɔrobu ka tɔn yaako kowobu ka taki diobu ba ǹ ayeru wasi ban te sɔɔ. 11 Mɛya bɛɛn suunu sɔɔ gaba raa sãa. Adama ba bɛɛ wobura, ba bɛɛ dɛɛrasia ba yii, ba bɛɛ gem wɛ̃ Yinni Yesu Kirisin yĩsirun sɔ̃, ka maa bɛsɛn Gusunɔn Hunden sɔ̃. 12 Ba ǹ man yinarimɔ n gãanu kpuro ko. Adama n ǹ mɔ ni kpuro nu are mɔ. Ba ǹ man yinarimɔ n gãanu kpuro ko adama na ǹ wuramɔ n ko gãanu ganun yoo. 13 Dĩanu wãawa nukurun sɔ̃, nukura maa wãa dĩanun sɔ̃, ma Gusunɔ u koo ye yiru kpeesia. Adama wasi kun wãa kurɔ damarun sɔ̃. Yi wãawa Yinnin sɔ̃ ma Yinni maa wãa yin sɔ̃. 14 Gusunɔ wi u Yinni seesia, u koo maa sun seesia ka win dam. 15 Bɛɛ i ǹ yɛ̃ ma bɛɛn wasi yi sãawa Kirisin wasin kãasi? ǹ n mɛn na, kon Kirisin wasin kãasi sua kpa n ka ko kurɔ tanɔn wasin kãasi? Su ku wa mɛ! 16 I ǹ yɛ̃ ma wi u ka kurɔ tanɔ mɛnna, u kua wasi tee ka wi? Domi ba yorua, "Be yiru ba koo ko wasi tee." 17 Adama wi u ka Yinni manina, u kua hunde tia ka wi. 18 I kurɔ damaru suurio. Toranu kpuro ni tɔnu u mɔ̀ nu wãawa wasin tɔɔwɔ, adama wi u kurɔ damaru mɔ̀ win wasiya u toraru koosimɔ. 19 Nge i ǹ yɛ̃ ma bɛɛn wasi sãawa Hunde Dɛɛron wãa yeru wi u wãa bɛɛ sɔɔ, wi Gusunɔ u bɛɛ kã? I ǹ tii mɔ. 20 Domi ba bɛɛ dwawa geeru nɔru sari. Yen sɔ̃, i Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ ka bɛɛn wasi. 1 Tɛ̃ gari yiǹn tireru i man yorua, yiya na bɛɛ wisimɔ. N wã tɔn durɔ u ku kurɔ baba. 2 Adama kurɔ damarun sɔ̃ n weenɛ baawure u n win tiin kurɔ mɔ, kpa kurɔ baawure u n win tiin durɔ mɔ. 3 Kpa durɔ ka win kurɔ ba n wãasinɛ nge mɛ n weenɛ. 4 Domi kurɔn wasi yi ǹ sãa win tiigii ma n kun mɔ win durɔgii. Nge mɛya maa durɔn wasi yi ǹ sãa win tiigii ma n kun mɔ win kurɔgii. 5 I ku n da mɛnanɛ ma n kun mɔ saa fiiko sɔɔ ye i ko wuna bɛɛn laakari yu ka wura kanaru sɔɔ mam mam. Adama yen biru i maa wureo i mɛnna, kpa Setam u ku raa bɛɛ kɔkiri bɛɛn tii nɛnubu sarirun sɔ̃. 6 Na ǹ yeni gerumɔ nge tilasin baa, na gesi kanamɔwa. 7 N ko n man wɛ̃re tɔmbu kpuro bà n sãa nge nɛn tii, adama baawurewa u win kɛ̃run baa mɔ saa Gusunɔn min di, winigirun baa, wiɔnɔgirun baa. 8 Adama na tantanɔbu ka gɔminibu sɔ̃ɔmɔ n ko n wɛ̃ra bà n wãa nge mɛ na ka wãa. 9 Adama bà kun kpɛ̃ bu tii nɛnɛ, bu de bu kasuna bu ka suana, domi n buram bo bu suana n kere ba n kĩi kamgiru wãasi. 10 Tɛ̃, be ba suana kɔ, beya na wooda yeni sɔ̃ɔmɔ. Kurɔ u ku raa win durɔ yina. Adama ù n yina, u sinɔ, u ku maa durɔ kpao sua, ǹ kun mɛ u wuro win durɔ yinaro win mi. N ǹ maa weenɛ durɔ u win kurɔ yina. Adama n ǹ nɛ na bu wooda dokeammɛ, ma n kun mɔ Yinni. 12 Be ba tie, beya na maa yeni sɔ̃ɔmɔ, n ǹ mɔ Yinniwa u gerua. Naanɛ dokeo goo ù n kurɔ mɔ ma kurɔ wi, u ǹ sãa naanɛ dokeo ma n kurɔ wi wɛ̃re ba n ka wãasinɛ, u ku raa nùn yina. 13 Kurɔ goo ù n maa durɔ mɔ ma durɔ wi, u ǹ sãa naanɛ dokeo ma n durɔ wi wɛ̃re ba n ka wãasinɛ, u ku raa nùn yina. 14 Domi durɔ naanɛ doke sarirugii wi, ba nùn yii nɛnɛm win kurɔn sɔ̃. Mɛya ba maa kurɔ naanɛ doke sarirugii wi yii nɛnɛm win durɔn sɔ̃, ben bibu ba n ka yii nɛnɛm. Ma n kun mɛ, ba ko n sãa nge naanɛ doke sariba. 15 Adama naanɛ doke sarirugii wi, ù n doona, i nùn derio. ǹ n sãa mɛ, n ǹ tilasi ba n ka wãasinɛ domi Gusunɔ u sun sokawa sa n ka wãa alafia sɔɔ. 16 Domi wunɛ kurɔ n ǹ wunɛ kaa n yɛ̃ wunɛn durɔ ù n koo faaba wa. Wunɛ durɔ, n ǹ wunɛ kaa n maa yɛ̃ wunɛn kurɔ ù n koo faaba wa. 17 ǹ n mɛn na, i de baawure u win wãaru di nge mɛ Gusunɔ u ka nùn soka ka durom mɛ Yinni u nùn kua. Yeniwa na Yesun yigbɛnu kpuro yiiremɔ. 18 Ba goo bango kuawa Yinni u sere yɛ̃ro soka? I ku yɛ̃ron bango ye go. Ba ǹ gina nùn bango kue Yinni ka nùn soka? I ku ra maa nùn bango kua. 19 Bango nge bango sariru, yen gaa kun sãa gãanu ganu, adama Gusunɔn garin mɛm nɔɔba bu sãa gãanu. 20 Kpa tɔnu baawure u wa u yɔ̃ ra nge mɛ u sãa ba ka nùn soka. 21 Aǹ n sãan na yoo ba ka nun soka, a ku yeni garisi. Adama bà n nun tii mɔru wɛ̃ a mɔɔ. 22 Domi yoo wi ba soka, u kua tii mɔwɔ Yinni sɔɔ. Nge mɛya maa tii mɔwɔ wi ba soka, yɛ̃ro kua Kirisin yoo. 23 Ba bɛɛ dwa geeru nɔru sari. Yen sɔ̃, i ku de i n maa sãa tɔmbun yobu. 24 ǹ n mɛn na nɛgibu, i de baawure u yɔ̃ ra Gusunɔ sɔɔ nge mɛ u sãa ba ka sere nùn soka. 25 Tɛ̃ ye n sãa wɔndiabagia, na ǹ gari gɛɛ mɔ ye n sãa Yinnin wooda. Adama nge mɛ Yinni u man wɔnwɔndu kua na ka kua naanɛgii, na bɛɛ nɛn laakari sɔ̃ɔmɔ. 26 Na tamaa, saa yenin wahalan sɔ̃ ma n ko n wɛ̃ra tɔn durɔ baawure u n wãa nge mɛ u sãa. 27 Aǹ n kurɔ mɔ, a ku ra swaa kasu i ka karana. Aǹ n maa wãa tantanaru sɔɔ, a ku kurɔ kasu. 28 Adama à n kurɔ sua, a ǹ tore. Wɔndia ù n maa durɔ sua, u ǹ tore. Adama be ba suana, ba ko n nɔni swãaru mɔ ben wãaru sɔɔ. Na ǹ maa kĩ n sãa mɛ bɛɛn mi. 29 Nɛgibu, ye na gerumɔ wee, saa kun maa dɛ̃u. Yen sɔ̃, saa tɛ̃n di wi u kurɔ mɔ, n weenɛ u n sãa nge u ǹ kurɔ mɔ. 30 Kpa wi u nuku sankiranu mɔ u ko nge u ǹ mɔ. Wi u maa nuku dobu mɔ u koowo nge u ǹ nuku dobu mɔ. Wi u maa dwemɔ, u koowo nge u ǹ gãanu mɔ. 31 Wi u maa ka handunian dukia bukata mɔ̀ u ku win laakari kpuro doke ye sɔɔ. Domi handunia yeni ya doonɔwa mi. 32 Na ǹ kĩ i n wurure. Wi u kun kurɔ mɔ, wiya ra n Yinnin gãanu kasu, ye n koo Yinni dore. 33 Adama wi u kurɔ mɔ wiya ra n hania mɔ̀ handunian gãanu sɔɔ u n kasu ye n koo win kurɔ dore. 34 Win laakari ra n bɔnu sãawa. Kurɔ be ba ǹ durɔbu mɔ ka wɔndiaba ba ra n Yinnin gãanu kasu ba n ka sãa dɛɛrobu wasi sɔɔ ka hunde sɔɔ. Adama wi u durɔ mɔ wiya ra n handunian gãanu kasu ye n koo win durɔ dore. 35 Na yeni gerumɔwa bɛɛn alafian sɔ̃, n ǹ mɔ n ka bɛɛn wãaru sɛ̃siasia, adama n ka bɛɛ sɔ̃ɔsiwa ye n weenɛ i ko, kpa i ka tii Yinni wɛ̃ mam mam. 36 Goo ù n bwisika u wa ma ye u win bii wɔndia kuammɛ ya ǹ bɛɛrɛ mɔ, ma wɔndia wi, u ye, u de u ko nge mɛ u kĩ, u de bu nùn kurɔ kpaaru sua. N ǹ toraru. 37 Adama wi u yɔ̃ ra sim sim ma u ǹ wãa tilasi sɔɔ ma u dam mɔ win gɔ̃ ru kĩru wɔllɔ ù n nɛɛ, win bii wɔndia u ku durɔ sua, gea u bwisika. 38 Nge mɛya wi u dera ba win bii wɔndia kurɔ kpaaru sua u gea kua, adama wi u ǹ dere ba nùn sue, wiya kua n kere. 39 Tɔn kurɔ u ko n ka win durɔ gbinnɛwa win durɔn wãarun tɔ̃ ru kpuro sɔɔ, adama durɔ wi, ù n gu, kurɔ wi, u tii mɔ u ka durɔ kpao sua wi u kĩ, yɛ̃ro u n gesi sãa Yinnigii. 40 Adama nɛn laakari sɔɔ kurɔ wi, ù n tii deri gɔmini te sɔɔ win nuku dobu koo kpɛ̃a n kere. Na maa tamaa Gusunɔn Hundewa man yeni sɔ̃ɔwa. 1 Tɛ̃, gãa ni ba ka buãu yãkuru kua, nin gari sɔɔra na wura. Geema, bɛsɛ kpuro sa yɛ̃ru mɔ. Yɛ̃ra tii suabu mɔ, adama kĩra ta ra tɔnu tãsisie. 2 Goo ù n tamaa u gãanu yɛ̃, u ǹ yɛ̃ gina nge mɛ n weenɛ u n yɛ̃. 3 Adama wi u Gusunɔ kĩ, Gusunɔ u yɛ̃ro yɛ̃. 4 Tɛ̃ dĩa ni ba ka buãu yãkuru kua, amɛniwa nin dibun gari sãa. Sa yɛ̃ ma buãu kun gãanu handunia sɔɔ. Sa maa yɛ̃ ma Gusunɔ turowa wãa. 5 Domi baa bà n gerumɔ buãnu wãa wɔllɔ ka temɔ, nge mɛ sa yɛ̃ ma buãu dabinu ka yinni dabinu nu wãa, 6 ka mɛ, bɛsɛn mi, Gusunɔ turowa wãa. Wiya sãa Baaba wiǹn min di gãanu kpuro nu naamɔ. Win sɔ̃ na sa maa wãa. Yinni turowa maa wãa. Wiya Yesu Kirisi wiǹn min di gãanu kpuro nu koora. Win saabuwa sa maa wãaru mɔ. 7 Adama n ǹ tɔmbu kpuro ba yeni yɛ̃. Gabu be ba gina buãu sãarun dɔɔnɛ mɔ, ba yaa ye temmɔ nge buãu sãa dĩanu, ma ben gɔ̃ ru dam sariruguu ga bu taarɛ wɛ̃ɛmɔ. 8 N ǹ mɔ dĩana nu koo ka sun susi Gusunɔn mi. Sà kun di, n ǹ kɔmiaru, sà n maa di, n ǹ turiru. 9 Adama i tii laakari koowo bɛɛn tii mɔɔ te, tu ku raa de be ba ǹ dam mɔ bu tora. 10 Domi wunɛ wi a yɛ̃ru mɔ, ma a sɔ̃ a dimɔ buãu dirɔ, gɔ̃ ru dam sarirugii ù n nun wa mi, u ǹ koo wɔrugɔru ko u ka buãu sãa dĩanu di? 11 Kpa kĩnasi wi, wiǹn sɔ̃ Kirisi u gu, u kam ko wunɛn yɛ̃run saabu. 12 Nge mɛya iǹ n bɛɛn berusebu torari ma i ben gɔ̃ ru dam sariruguu ge mɛɛra mɔ̀, Kirisiwa i torari. 13 Yen sɔ̃, dĩanu nù n koo nɛn beruse torasia, na ǹ maa yaa temmɔ sere ka baadommaɔ, n ku ka nɛn beruse torasian sɔ̃. 1 Na ǹ tii mɔ roǹ? Na ǹ sãa gɔro? Na ǹ Yesu bɛsɛn Yinni wa ro? Bɛɛ i ǹ sãa nɛn nɔman sɔmburu Yinni sɔɔ? 2 Baa nà kun sãa gɔro gabun mi, na sãa mɛ bɛɛn mi, domi bɛɛya i sɔ̃ɔsimɔ ma nɛ Yinnin gɔrowa. 3 Be ba kĩ bu man gari wɛ̃ɛrisia, ye kon bu wisi wee. 4 Sa ǹ yiiko mɔ su ka di su maa ka nɔ? 5 Sa ǹ yiiko mɔ sa n ka kurɔ naanɛ dokeo mɔ wi u koo sun yɔ̃ siri nge mɛ gɔrobu gabu ba mɔ ka Yinnin wɔnɔbu, ka Sefa? 6 Nge nɛ ka Baanabasi tɔnawa sa ǹ yiiko mɔ su ka nɔman sɔmburu deri? 7 Wara dɔɔ tabu gberɔ ka win tiin gobi. Wara dãa duurumɔ gberɔ kpa yɛ̃ro kun sere nin binu dimɔ. Nge wara u naa gɔ̃ɔ kparamɔ ma u ǹ gen bom nɔrumɔ. 8 Na ǹ yeni gerumɔ ka tɔnun yiiko tɔna. N ǹ gari tee yi wooda ya gerumɔ? 9 Domi Mɔwisin wooda sɔɔ ba yorua, "I ku bɛɛn naa kinɛrun nɔɔ bɔke saa ye ta sɔmburu mɔ̀ dĩanu sɔɔ." Naan sɔ̃ na Gusunɔ u yeni gerua? 10 Nge bɛsɛn tiin sɔ̃ na u gari yi mɔ̀. Mɛya bɛsɛn sɔ̃ na ba yorua domi n weenɛ wuko u wuku ka yĩiyɔbu, kpa gɛ̃ɔ u gɛ̃ u n bɔnu yĩiyɔ. 11 Sà n hunden gãanu duura bɛɛn suunu sɔɔ, ǹ n mɛn na gãa bakana sà n wasin gãanu gã bɛɛn mi? 12 Gabu bà n yen yiiko mɔ bɛɛn mi, bɛsɛ maa ni. Sa ǹ bu kere? Adama sa ǹ yiiko ye denda bɛɛ sɔɔ. Ye kpuro sɔɔra sa tɛmanɛ, kpa su ku ra ka Kirisin Labaari gea swaa ganɛ. 13 I ǹ yɛ̃ ma be ba sɔmburu mɔ̀ sãa yerɔ ba ben dĩanu waamɔ min di? Be ba maa yãku yeru kɔ̃ su, ba ben bɔnu mɔ te sɔɔ. 14 Nge mɛya maa Yinni u yiire be ba Labaari gean waasu mɔ̀ bu ben dĩanu wa ye sɔɔ. 15 Adama na ǹ yen gaa denda gãa ni sɔɔ. Mɛya na ǹ maa yeni yorumɔ bu ka man ye kuan sɔ̃. Na kĩru bo n gbi. Goo sari wi u koo man yinari n woo kana gari yinin sɔ̃. 16 Domi n ǹ weenɛ n woo kana Labaari gean kparabun sɔ̃. Tilasiwa ye, ya man sãawɛ. Nà kun yen waasu kue, wahala baka. 17 Nà n ye kua ka kĩru kon are mwa. Nà kun maa kĩ na ka mɔ̀, ka mɛ, kon ye kowa domi ba man yè nɔmu sɔndiawa. 18 ǹ n mɛn na, mba nɛn are. Nɛn areya n ka Kirisin Labaari gea waasu ko n kun ka gobin baa kpa n ku nɛn yiiko kpuro dendi ye na mɔ Labaari gean kparabun sɔ̃. 19 Baa nà n tii mɔ tɔmbu kpuron wuswaaɔ na tii kua baawuren yoo kpa n ka tɔn dabiru gawama. 20 Yuuban mi na kua nge Yuu n ka Yuuba gawama. Be ba maa wooda nasie, na kua ben turo, kpa n ka bu gawama baa mɛ nɛn tii na ǹ wãa woodan nɔmaɔ. 21 Be ba kun wooda mɔn mi, na maa kua ben turo kpa n ka bu gawama. N ǹ mɔ ma na ǹ Gusunɔn wooda nasie, na Kirisin wooda nasie. 22 Dam sarirugibun mi na kua wi u kun dam mɔ kpa n ka dam sarirugii be gawama. Na kua nge mɛ baawure u sãa ben gabu bu ka faaba waara, baa ǹ n mɛren na. 23 Ye kpurowa na mɔ̀ Labaari gean sɔ̃ kpa na n ka bɔnu mɔ ye sɔɔ. 24 I yɛ̃ ma dukan garasa sɔɔ tɔmbu kpuro ba duki mɔ̀wa adama tɔn turowa u koo yen are wa. Yen sɔ̃, i dukio nge mɛ i ko ka are wa. 25 Wasi kasanugii baawure u ra n tii nɛniwa kpuro sɔɔ. Ba mɔ̀ mɛ bu ka are wa yi yi sãa wurusun furɔ ge ga koo gbera gu dɛrura. Adama bɛsɛ sa mɔ̀ su ka mwa ge ga kun kpeemɔ. 26 Yen sɔ̃ na na duka mɔ̀ dee dee na ǹ gɛririmɔ. Na sannamɔ, adama n ǹ mɔ nge wi u wom soomɔ. 27 Na nɛn wasi nɔwia mɔ̀ gem gem n ka yi kamia, kpa n ku ra ko wi ba koo gira nɔm dira nɛn tii sanam mɛ na sibu gabu waasu kua. 1 Nɛgibu na kĩ i n yɛ̃ ma bɛsɛn sikadoba kpuro ba wãa guru wii ten tɔbuɔ ma be kpuro ba sĩa nim wɔ̃ ku gen suunu sɔɔ ka naasu. 2 Ma be kpuro ba kua Mɔwisin bwãabu ka batɛmu gaa guru wii te sɔɔ ka nim wɔ̃ ku ge sɔɔ. 3 Ma be kpuro ba dĩa teenu di ni nu na saa wɔllun di, 4 ma ba nim nɔruram tem nɔra mɛ Gusunɔ u bu wɛ̃, domi ba nim nɔrumɔwa saa kpee Hundegirun min di te ta bu swĩi biruɔ. Kirisiwa sãa kpee te. 5 Adama Gusunɔ u ben dabiru go gbaburu sɔɔ yèn sɔ̃ ben daa ya ǹ nùn wɛ̃re. 6 Tɛ̃, yeya ya sãa yĩreru bɛsɛn sɔ̃ kpa sa kun maa sãa kɔ̃ san kĩrobu nge be. 7 Kpa i ku ra maa buãu sã nge mɛ beɔnɔn gabu ba kua. Domi ba yorua, "Tɔn be, ba sina ba di, ba nɔra, ma ba seewa ba kom bɛrɛtɛkɛ mɔ̀." 8 Su ku ra maa kurɔ damaru ko nge mɛ ben gabu ba kua, ma ben nɔrɔbun suba yɛnda ita (23.000) ba kam kua sɔ̃ɔ teerun sɔ̃ɔ. 9 Su ku ra maa Yinni mɛɛri nge mɛ u nɛ, nge mɛ ben gabu ba kua, ma wɛɛ bu go go. 10 Su ku maa wɔki nge mɛ ben gabu ba kua, ma gɔɔn gɔrado u bu go. 11 Yeya ya bu deema nge yĩreru, ma ba ye yorua bu ka sun kirɔ ko, bɛsɛ be sa wãa handunian tɔ̃ɔ dãaki teni sɔɔ. 12 Yen sɔ̃, wi u tamaa u yɔ̃ sim sim, u de u n tii sɛ kpa u ku raa wɔrumɛ. 13 I ǹ laakari mɛɛribu gabu waare ma n kun mɔ bi tɔmbu kpuro ba ra wa. Gusunɔ wi u sãa naanɛgii, u ǹ derimɔ bu bɛɛn laakari mɛɛri n kere ye i ko kpĩ i ka tɛmana. Adama laakari mɛɛribu baabire sɔɔ u ra maa yari yeru ko kpa i ka kpĩ i tɛmana bi sɔɔ. 14 Yen sɔ̃, kĩnasibu, i buãu sãaru suurio. 15 Na ka bɛɛ gari mɔ̀wa nge laakarigibu. I de i lasabu ko ye na gerumɔ. 16 Sà n bɔnu mɔ nɔri domarugia ye sɔɔ, ye sa ka Gusunɔ siaramɔ, sa ǹ bɔnu mɔ Kirisin yɛm sɔɔ? Sà n pɛ̃ɛ ye yabua, sa ǹ bɔnu mɔ Kirisin wasi sɔɔ? 17 Pɛ̃ɛ tia ya wãa. Baa sà n dabi, sa sãa wasi tee, domi bɛsɛ kpuro sa bɔnu mɔ pɛ̃ɛ tia ye sɔɔ. 18 I bu mɛɛrio be ba mara Isireliba. Be ba yãkunu dimɔ, ba ǹ bɔnu mɔ yãku yee te sɔɔ? 19 ǹ n mɛn na, mba na gerumɔ. Na gerumɔ ma yaa ye ba ka buãu yãkuru kua ya sãa gãanu? Buãuwa sãa gãanu? 20 Aawo. Adama na gerumɔ ma ye ba ka yãkuru kua, buãna ba ka yãkuru kua, n ǹ mɔ Gusunɔ. Na ǹ maa kĩ i n bɔnu mɔ ka buãnu. 21 I ǹ kpɛ̃ i nɔ Yinnin nɔra sɔɔ kpa i maa nɔ buãnun nɔra sɔɔ. I ǹ kpɛ̃ i di ye ya wãa Yinnin tabulu wɔllɔ, kpa i maa di ye ya wãa buãnun tabulu wɔllɔ. 22 Sa kĩ su Yinnin nisinu seeyawa? Sa nùn dam kere? 23 Ba ǹ tɔnu yinarimɔ u gãanu kpuro ko, adama n ǹ mɔ ni kpuro nu arufaani mɔ. Ba ǹ tɔnu yinarimɔ u gãanu kpuro ko adama n ǹ mɔ ni kpuro nu tɔnu tãsisiamɔ. 24 N ǹ weenɛ goo u win tiin arufaani kasu, ma n kun mɔ win winsimgia. 25 Ye ba gesi dɔramɔ yaburɔ i dio, i ku gãanu bikia tii taarɛ wɛ̃ɛbun sɔ̃. 26 Domi tem sãawa Yinni Gusunɔgim, ka gãanu kpuro ni nu wãa mɛ sɔɔ. 27 Naanɛ doke sarirugii ù n bɛɛ dim soka, ma i gɔ̃ ru doke i ka da, gãanu kpuro ye ba bɛɛ wɛ̃, i dio, i ku ra gãanu bikie tii taarɛ wɛ̃ɛbun sɔ̃. 28 Adama goo ù n bɛɛ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, yeniwa ba ka yãkuru kua i ku di yɛ̃ron gɔ̃ run sɔ̃ wi u bɛɛ sɔ̃ɔwa, n ǹ mɔ bɛɛn tiin gɔ̃ run sɔ̃. Domi mban sɔ̃ na kon de bu nɛn tii mɔru siri goon gɔ̃ run sɔ̃. 30 Nà n Gusunɔ siara ye na dimɔn sɔ̃, mban sɔ̃ na na kon de bu maa nɛn kɔ̃ sa gere ye sɔɔ. 31 ǹ n mɛn na, iǹ n dimɔ iǹ n nɔrumɔ, ǹ kun mɛ iǹ n gãanu ganu mɔ̀, i ye kpuro koowo i n ka Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 32 I ku ra Yuuba torasie ǹ kun mɛ Gɛrɛkiba ǹ kun mɛ Yesun yigbɛru te ta maa sãa Gusunɔgiru. 33 Nɛn tii na kookari mɔ̀ n ka kpuro ko ye ya koo tɔmbu kpuro dore, na kun nɛn tiin arufaani kasu ma n kun mɔ tɔn dabirugia, kpa bu ka faaba waara. 1 I man saario nge mɛ nɛn tii na Kirisi saarimɔ. 2 Na bɛɛ siara ye i ra ka man yaaye kpuro sɔɔ, ye i maa ka sɔ̃ɔsi te nɛni sim sim te na mwa na bɛɛ wɛ̃. 3 Adama na kĩ i n yɛ̃ ma Kirisiwa tɔn durɔ baawuren wirugii, tɔn durɔ maa sãa tɔn kurɔ baawuren wirugii, Gusunɔwa maa Kirisin wirugii. 4 Tɔn durɔ baawure wi u kanaru mɔ̀, ǹ kun mɛ u Gusunɔn gari gerumɔ, ù n win wiru wukiri, u ǹ win wirugii bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 5 Ma tɔn kurɔ baawure wi u kanaru mɔ̀, ǹ kun mɛ u Gusunɔn gari gerumɔ, ù kun win wiru wukiri, u ǹ win wirugii bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. N sãawa nge ù n pɔɔru woka. 6 Tɔn kurɔ ù kun kĩ u yasa bɔke, n weenɛ u seri bura. Adama ǹ n sãan na sekuru u ka seri bura ǹ kun mɛ u ka pɔɔru woka, u de u yasa bɔke. 7 N ǹ weenɛ tɔn durɔ u win wiru wukiri domi u sãawa Gusunɔn weenasii, u maa Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ, adama tɔn kurɔ u tɔn durɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 8 Domi tɔn durɔ kun yari tɔn kurɔn min di, tɔn kurɔwa yari tɔn durɔn min di. 9 Mɛya maa ba ǹ tɔn durɔ taka kue tɔn kurɔn sɔ̃, tɔn kurɔwa ba kua tɔn durɔn sɔ̃. 10 ǹ n mɛn na, wɔllun gɔradoban sɔ̃ n weenɛ tɔn kurɔ u yasa bɔke u n ka sɔ̃ɔsimɔ ma u goo wiru kpĩiyɛ. 11 Adama Yinni sɔɔ, n ǹ koorɔ tɔn kurɔ u n wãa n kun ka tɔn durɔn baa. Mɛya maa tɔn durɔ u ǹ kpɛ̃ u n wãa n kun ka tɔn kurɔn baa. 12 Domi nge mɛ tɔn kurɔ u yari tɔn durɔn min di, nge mɛya tɔn durɔ maa marura tɔn kurɔn min di, adama ye kpuro n kooramɔwa saa Gusunɔn min di. 13 I lasabu koowo bɛɛn tii. N weenɛ tɔn kurɔ u Gusunɔ kana u kun yasa bɔkua? 14 I ǹ yɛ̃ bɛɛn tii ma sekura tɔn durɔn seri yiǹ n dɛ̃u? 15 Adama tɔn kurɔn seri yiǹ n dɛ̃u, burara. Ba nùn win seri wɛ̃wa u ka yi dendi nge win sɔnditia. 16 Adama goo ù n kĩ u ka sun sikirina, na gesi gerumɔ ma bɛsɛ sɔɔ ka Gusunɔn yigbɛnu sɔɔ sa ǹ maa komaru garu mɔ. 17 Gari yi na kĩ n bɛɛ yiire mini tɛ̃, na ǹ bɛɛ siaramɔ yi sɔɔ, domi iǹ n mɛnnɛ, n ku ra sanɔ gaa ko, n da n gɔɔgɔm mɔ̀wa. 18 Gbiikaa ba man sɔ̃ɔwa ma, iǹ n mɛnnɛ, wuunu ganu wãa bɛɛn suunu sɔɔ ni nu ǹ nɔɔ tia sãa. Na mi gia wura ma geema. 19 Domi n ǹ koo ko karanaa ya kun wãa bɛɛn suunu sɔɔ, kpa be ba sãa geegibu bu ka sɔ̃ɔsira. 20 Wee, iǹ n mɛnnɛ i ka dĩanu dimɔ, n ǹ ka Yinnin domaruginu weenɛ. 21 Domi iǹ n mɛnna i ka di, baawure ra n sɛndewa u ka win tiin dĩanu di, kpa gɔ̃ɔra n gabu mɔ̀, kpa tam mu n gabu goomɔ. 22 I ǹ bɛɛn tiin yɛnusu mɔ mi i ko di kpa i nɔ? Nge i kĩ i n Yesun yigbɛru gɛmawa, kpa i sãarobu sekuru doke? Mba kon gere. Kon bɛɛ siara? Aawo, na ǹ bɛɛ siaramɔ ye sɔɔ. 23 Domi Yinnin min diya na sɔ̃ɔsiru mwa te na bɛɛ wɛ̃. Na nɛɛ, wɔ̃ ku tè sɔɔ ba Yinni Yesu tɔmbu nɔmu sɔndia u pɛ̃ɛ sua, 24 u Gusunɔ siara ma u ye murura. Ma u nɛɛ, yeniwa nɛn wasi yi ba go bɛɛn sɔ̃. I n da yeni ko i n ka man yaaye. 25 Mɛya u maa nɔra sua ye ba dim kpa u nɛɛ, nɔra yeniwa Gusunɔn nɔɔ mwɛɛ kpaa te u sire ka nɛn yɛm. Sanam baamɛre sɔɔ mɛ i ka ye nɔrumɔ, i n da ko i n ka man yaaye. 26 Domi sanam baamɛre sɔɔ mɛ i pɛ̃ɛ ye dimɔ ma i ka nɔra ye nɔrumɔ, Yinnin gɔɔwa i kparamɔ sere u ka wurama. 27 Yen sɔ̃ na wi u Yinnin pɛ̃ɛ di, ǹ kun mɛ ù n ka win nɔra nɔra, ma u ǹ kue nge mɛ n weenɛ u ko, u Yinnin wasi ka win yɛm torariwa. 28 ǹ n mɛn na, baawure u tii wɛ̃ɛri u sere pɛ̃ɛ ye di u maa ka sere nɔra ye nɔ. 29 Domi ù n dimɔ ù n nɔrumɔ ù kun tuba ye n sãa Yinnin wasi, u tii taarɛ suammɛwa win dibu ka nɔru bi sɔɔ. 30 Yen sɔ̃ na bɛɛn dabira barɔ, ma dabira kua kpanɔbu, gaba maa gu. 31 Sà n tii siri ka gem, ba ǹ maa sun sirimɔ. 32 Adama Yinni ù n sun siri, u ra sun sɛɛyasiewa, kpa su ku ra maa taarɛ wa ka handuniagibu sannu. 33 Yen sɔ̃ nɛgibu, iǹ n mɛnna i ka di, i de i maruna. 34 Gɔ̃ɔru tà n goo mɔ̀, u de u gina dĩanu di yɛnuɔ, kpa bɛɛn mɛnnɔ sɔɔ i ku ra taarɛ sua. Gari yi yi tie, kon bɛɛ yin asansi sɔ̃ nà n tunuma. 1 Tɛ̃ ye n sãa Hunde Dɛɛron kɛ̃nun gari, nɛgibu na kĩ i n yin gem yɛ̃. 2 I yɛ̃ ma sanam mɛ i ǹ Gusunɔ yɛ̃, ba ra n bɛɛ gawewa buãnun yiraɔ, ni nu ku ra gari gere. 3 Yen sɔ̃ na na kĩ i tubu ma goo wi u gari mɔ̀ saa Gusunɔn Hunden min di, u ǹ gerumɔ ba Yesu bɔ̃ rusi. Goo kun maa kpɛ̃ u nɛɛ Yesu sãa Yinni, ma n kun mɔ saa Hunde Dɛɛron min di. 4 Hunden kɛ̃ɛ bwese bwesekawa wãa, adama Hunde turo wiya nu wɛ̃ɛmɔ. 5 Sɔm bwese bwesekawa wãa, adama Yinni turo wiya sa ko ye kua. 6 Dam bwese bwesekawa maa wãa mɛ tɔnu koo kpĩ u ka sɔmburu ko, adama Gusunɔ turo wiya mu tɔmbu kpuro wɛ̃ɛmɔ sɔmburu baateren sɔ̃. 7 Ba baawure kɛ̃ru wɛ̃ te ta sɔ̃ɔsimɔ ma u Hunde Dɛɛro mɔ kpa u ka tu dendi tɔmbu kpuron arufaanin sɔ̃. 8 Hunde u ra goo kɛ̃ru wɛ̃ u ka tɔmbu bwisi kɛ̃, kpa u goo kɛ̃ru wɛ̃ u ka gari gere ka yɛ̃ru. 9 Hunde turo wi, u ra goo naanɛ dokebu wɛ̃, kpa u goo dam wɛ̃ u ka barɔbu bɛkia. 10 Mɛya Hunde turo wiya ra maa goo sɔm maamaakiginun dam wɛ̃, kpa u goo kɛ̃ru wɛ̃ u ka tɔmbu Gusunɔn gari tusia, kpa u maa goo bwisi wɛ̃ u ka Hunden kɛ̃nu ka kɛ̃ɛ ni nu tie wunana. U ra goo bwisi wɛ̃ u ka Hunden barum bwese bwesekan gari gere, kpa u goo bwisi wɛ̃ u ka gari yi tusia. 11 Hunde turo wiya u ye kpuro mɔ̀. U baawure kɛ̃ɛ bwese bweseka wɛ̃ɛmɔ nge mɛ u kĩ. 12 Domi Kirisi sãawa nge wasi tee ka yin doo dooka dabiru. Wasi yi, yi sãawa tee baa mɛ yi doo dooka dabiru mɔ. 13 Domi ba sun batɛmu kuawa ka Hunde turo kpa Yuuba ka tɔn tukobu, yobu ka tii mɔwɔbu, bɛsɛ kpuro su ka ko wasi tee. Sa maa gbinnɛ ka Hunde turo wi, bɛsɛ kpuro. 14 Wasi sãawa doo dooka dabiru n ǹ mɔ tia. 15 Baa naasu sù n nɛɛ, su ǹ sãa nɔmu, ka mɛ, su ǹ wãa wasi sɔɔ? Su wãawa wasi sɔɔ. 16 Baa swaa yà n maa nɛɛ, ya ǹ sãa nɔnu, ka mɛ, ya ǹ wãa wasi sɔɔ? Ya wãawa wasi sɔɔ. 17 Wasi kpuro yiǹ n sãa nɔni, amɔna yi koo ka gari nɔ. ǹ kun mɛ, yi kpuro yiǹ n sãa swaa, amɔna yi koo ka nuburu nɔ. 18 Adama nge mɛ n sãa Gusunɔ u doo dooka baayere dokewa wasi sɔɔ nge mɛ u kĩ. 19 Ya ǹ koorɔ wasi yi kun doo dooka mɔ. 20 Tɛ, wasi sãa tee adama yi doo dooka dabiru mɔ. 21 Yen sɔ̃ na nɔni kun kpɛ̃ yi nɔmu sɔ̃ yi ǹ gen bukata mɔ. Wira kun maa kpɛ̃ tu naasu sɔ̃ ta ǹ sin bukata mɔ. 22 Adama baa wasin doo dooka ye ya sãare ya ǹ dam mɔ, wasi yen bukata mɔ too. 23 Ye ya maa sun sãawɛ nge ya ǹ bɛɛrɛ mɔ, sa ye bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. Ye sa ǹ maa kpɛ̃ su sɔ̃ɔsi sa ye wukirimɔ. 24 Adama yen ye ya waabu wã, ya ǹ wukiribun bukata mɔ. Gusunɔ u bɛsɛn wasi swɛɛna u ka yin gam bɛɛrɛ wɛ̃ mi n bɛɛrɛ bia. 25 U kuawa kpa wasi yi kun ka karanɛ, adama doo dooka baayere ya n ka yen yensian laakari mɔ. 26 Wasin gam mù n nɔni swãaru wa, ka mi n tie sanna ba bɔnu mɔ̀. Mɛya bà n maa yin gam siara, ka mi n tie sanna ba nuku dobu bɔnu mɔ̀. 27 Tɛ̃ bɛɛ kpuro i sãawa Kirisin wasi, ma bɛɛn baawure sãa yin doo dooka. 28 Gbiikaa Gusunɔ u gbia u gɔrobu gɔsa Yesun yigbɛru sɔɔ, yiruse win sɔmɔbu, itase keu sɔ̃ɔsiobu, yen biru be ba sɔm maamaakiginun dam mɔ, ka maa be ba dam mɔ bu ka barɔbu bɛkia, ka be ba gabu somimɔ, ka be ba tɔmbu kparamɔ, ka be ba ka Hunden barum bwese bweseka gari mɔ̀. 29 N ǹ mɔ be kpuro ba sãa gɔrobu, ǹ kun mɛ Gusunɔn sɔmɔbu, ǹ kun mɛ keu sɔ̃ɔsiobu. N ǹ maa mɔ be kpuro ba dam mɔ bu ka sɔm maamaakiginu ko, 30 ǹ kun mɛ bu ka barɔbu bɛkia, ǹ kun mɛ bu ka Hunden barum bwese bweseka gari ko, ǹ kun mɛ bu ka gari yi tusia. 31 ǹ n mɛn na, i Hunden kɛ̃nu kasuo ni nu bɛɛrɛ kere. Kon maa bɛɛ swaa sɔ̃ɔsi ye ya kpuro kere. 1 Baa nà n ka barum bwese bweseka gari mɔ̀ ka mam wɔllun gɔradoban barum ma na kun tɔnu kĩ, na sãawa nge yankokoru ǹ kun mɛ yangireru te ba soomɔ. 2 Baa nà n Gusunɔn gari gerubun dam mɔ, ma na asiri kpuro tuba ka yɛ̃ru kpuro, ma na Gusunɔ naanɛ doke sere kon kpĩ n guunu sɔ̃ nu swɛnyɔ, nà kun tɔnun kĩru mɔ na ǹ sãa gãanu. 3 Baa nà n nɛn dukia kpuro sãarobu wɛ̃, baa nà n dera ba nɛn wasi wɔ̃ɔwa, nà kun tɔnun kĩru mɔ na ǹ are wasi. 4 Wi u tɔnu kĩ u ra tɛmanɛ, u ra n maa tɔn geeru mɔ̀, u ku ra n nisinu mɔ, u ku ra woo kanɛ, u ku ra maa tii sue. 5 Wi u tɔnu kĩ u ra n tɔmbun bɛɛrɛ yɛ̃, u ku ra win tii tɔnan arufaani kasu, u ku ra mɔru ko fuuku, u ku ra maa torarun gari yi win nukurɔ. 6 Wi u tɔnu kĩ u ku ra yɛ̃ɛri kɔ̃ san sɔ̃ ma n kun mɔ gem sɔ̃. 7 Wi u tɔnu kĩ u ra ka kpuro tɛmanɛ. Win naanɛ dokebu ka win yĩiyɔbu ka win tɛmanabu bu ku ra kpe. 8 Wi u tɔnu kĩ win kĩra ku ra n nɔru mɔ. Gusunɔn gari gerubu bu nɔru mɔ, Hunden barum bwese bwesekan gerubu koo kpe, yɛ̃ru ta koo maa kpe. 9 Domi bɛsɛn yɛ̃ru ka bɛsɛn Gusunɔn gari gerubu, yen gaa kun yiba. 10 Adama sanam mɛ ye ya yiba ya koo na, sanam mɛya ye ya kun yiba, ya koo doona. 11 Sanam mɛ na sãa bii, na ra gari gere nge bii, na ra laakari ko nge bii, na ra maa bwisiku nge bii, adama tɛ̃ ye na guro guro kua, na biin daa deri. 12 Ye sa waamɔ tɛ̃ ya sãare ye sa waamɔ bari bari tasa sɔɔ, adama sɔ̃ɔ teeru sa ko ra wa nɔni ka nɔni. Ye na yɛ̃ tɛ̃ ya ǹ yiba, adama sɔ̃ɔ teeru kon da tubu sãa sãa nge mɛ Gusunɔ u man tuba. 13 Tɛ̃ gãanu ita yeniwa ya wãa, yeya naanɛ dokebu, ka yĩiyɔbu, ka kĩru. Adama kĩra ta kere. 1 Ǹ n mɛn na, kĩra n weenɛ i n kasu. I maa Hunden kɛ̃nu kasuo, n mam nɛɛre Gusunɔn garin gerubun kɛ̃ru. 2 Wi u ka Hunden barum gari gerumɔ, n ǹ tɔnu u ka gari mɔ̀, Gusunɔwa u ka gari mɔ̀, domi goo kun yɛ̃ron gari nɔɔmɔ. Gem asirigima u gerumɔ ka Hunde Dɛɛron dam. 3 Adama tɔmba, Gusunɔn sɔmɔ u ra ka gari ko. U ra bu tãsisie, kpa u bu dam kɛ̃, kpa u bu nukuru yɛmiasia. 4 Wi u ka Hunden barum gari mɔ̀, u win tii tãsisiamɔwa. Adama Gusunɔn sɔmɔ, Yesun yigbɛra u tãsisiamɔ. 5 N ko n man dore bɛɛ kpuro ì n ka Hunden barum gari mɔ̀, adama ye na kĩ n kere, yera i n Gusunɔn gari gerumɔ. Domi wi u Gusunɔn gari gerumɔ u kere wi u Hunden barum bwese bweseka gerumɔ, ma n kun mɔ ù n win gari tusia, kpa u ka Yesun yigbɛru tãsisia. 6 Tɛ̃, nɛgibu arufaani yerà i ko wa nà n na bɛɛn mi ka Hunden barum bwese bwesekan gerubu, ma na kun ka sɔ̃ɔsiru nɛ, ǹ kun mɛ yɛ̃ru, ǹ kun mɛ Gusunɔn garin gerubu ǹ kun mɛ keu gaa. 7 Baa gãa ni nu kun wãaru mɔ nge guuru ka mɔrɔku bà n nu soomɔ, bà kun nu gɔsikiamɔ, amɔna gaba koo ka gia ye nu gerumɔ. 8 Wi u maa kɔba soomɔ, ù kun soomɔ dee dee, wara u koo tabun sɔɔru ko. 9 Nge mɛya bɛɛn gari yì kun dɛɛre, yi koo kowa kam. 10 Barum bwese bweseka dabina nu wãa handunia sɔɔ, sari maa mɛ goo kun nɔɔmɔ. 11 Ǹ n mɛn na, nà kun barum nɔɔmɔ mɛ ba ka gari mɔ̀, wi u mu gerumɔ u ko n sãawa tɔn tuko nɛn mi, kpa nɛ n maa ko tɔn tuko yɛ̃ron mi. 12 Nge mɛya bɛɛ, yèn sɔ̃ i Hunden kɛ̃nu kasu, i kookari koowo i ka nu wa nu n kpã ni nu koo Yesun yigbɛru tãsisia. 13 Yen sɔ̃, n weenɛ wi u ka Hunden barum gari gerumɔ u Gusunɔ kɛ̃ru kana te u koo ka gari yi tusia. 14 Domi nà n kanaru mɔ̀ ka Hunden barum nɛn hundewa ya kanaru mɔ̀, adama nɛn bwisikunu kun wãa te sɔɔ. 15 Tɛ̃, amɔna kon ko. Kon kanaru ko ka nɛn hunde, kon maa ko ka nɛn bwisikunu. Kon womu ko ka nɛn hunde, kon maa ko ka nɛn bwisikunu. 16 À n Gusunɔ siara ka hunde tɔna, amɔna naanɛ dokeo diro u koo ka kpĩ u nɛɛ, ami, wunɛn siarabun sɔ̃. U ǹ yɛ̃ ye a gerumɔ. 17 Baa wunɛn siarabu bù n wã, bu ǹ yɛ̃ro tãsisiamɔ. 18 Na Gusunɔ siara yèn sɔ̃ na ra ka Hunden barum bwese bweseka gari ko n bɛɛ kpuro kere. 19 Adama Yesun yigbɛru sɔɔ na kĩru bo n gari nɔɔbu gere ka nɛn bwisikunu n ka gabu keu sɔ̃ɔsi, n kere gari nɔrɔbun suba wɔkuru (10.000) ka Hunden barum. 20 Nɛgibu i ku maa bwisiku nge bibu. Daa kɔ̃sa sɔɔra n weenɛ i n sãa nge bii wɛ̃ɛnu, adama bwisikunu sɔɔ i n sãa tɔn girobu. 21 Gusunɔn woodan tireru sɔɔ ba yorua, "Yinni u nɛɛ, kon de bu nɛn gari nɔ be ba barum tukum gerumɔn nɔɔn di, ka maa sɔbun nɔɔ sɔɔn di. Adama ka mɛ, ba ǹ nɛn gari swaa dakimɔ." 22 Ǹ n mɛn na, Hunden barum bwese bwesekan kɛ̃ru ta sãawa yĩreru be ba kun naanɛ doken mi, n ǹ mɔ be ba naanɛ doken mi. Adama Gusunɔn gari gerubun kɛ̃ra ta sãa yĩreru be ba naanɛ doken mi, n ǹ mɔ be ba kun naanɛ doken mi. 23 Ǹ n mɛn na, Yesun yigbɛru kpuro tà n mɛnna, kpa baawure u n Hunden barum gerubu wɔri, naanɛ dokeo dirobu ǹ kun mɛ naanɛ doke sarirugibu bà n duuma, ba ǹ koo gere bu nɛɛ i wiirawa? 24 Adama baawure ù n Gusunɔn gari gerumɔ, sanam mɛ naanɛ doke sarirugii ǹ kun mɛ naanɛ dokeo diro goo u duuma, win gɔ̃ru ga koo nùn so, kpa gari yi, yi nùn siri yi tɔmbu kpuro ba gerumɔ. 25 Win bwisiku asiriginu nu koo maa sɔ̃ɔsira batuma sɔɔ, kpa u yiira u Gusunɔ sã u nɛɛ, geema, Gusunɔ u wãawa bɛɛn suunu sɔɔ. 26 Nɛgibu, bɛɛn baawurewa u kɛ̃ru mɔ, googiru womu, googiru tubusianu, googiru sɔ̃ɔsiru Gusunɔn min di, googiru Hunden barum bwese bwesekan gerubu, googiru maa mɛn tusiabu. Ì n mɛnna, i de i n ye kpuro mɔ̀ i ka tãsisiana. 27 Gabu bà n koo ka Hunden barum bwese bweseka gari ko, n weenɛ ba n sãa tɔmbu yiru ǹ kun mɛ ita tɔna kpa bu ko tia tia, kpa goo u maa ben gari yi tusia. 28 Adama goo ù kun wãa mi wi u koo kpĩ u gari yi tusia, i de bu mari mɛnnɔ sɔɔ, kpa bu yi ko ka Gusunɔ tɔna. 29 Ye ya maa sãa Gusunɔn sɔmɔbun gari wee. I de ben yiru ǹ kun mɛ ita bu gari ko, kpa be ba tie bu ben gari yi yĩiya. 30 Gusunɔ ù n goo wi u sɔ̃ mɛnnɔ sɔɔ gãanu sɔ̃ɔsi u ka gere, i de wi u gari mɔ̀ u mari. 31 Domi bɛɛ kpuro i ko kpĩ i Gusunɔn gari gere tia tia, kpa bɛɛ kpuro i ka gãanu gia kpa i ka dam kɛ̃ru wa. 32 Gusunɔn sɔmɔbu bu de ba n tii kpĩa ben kɛ̃ru sɔɔ. 33 Domi Gusunɔ kun bɛrɛtɛkɛ kĩ ma n kun mɔ alafia. Nge mɛ n sãa naanɛ dokeobun yigbɛnu kpuro sɔɔ, 34 n weenɛ tɔn kurɔbu bu mari mɛnnɔ sɔɔ. N ǹ weenɛ bu gari gere, adama bu wiru kpĩiyɔ nge mɛ Gusunɔn wooda ya gerumɔ. 35 Bà n kĩ bu gãanu gia i de bu ben durɔbu bikia yɛnuɔ, domi bɛɛn sekura tɔn kurɔ ù n gari mɔ̀ mɛnnɔ sɔɔ. 36 Amɔna. Bɛɛn min diya Gusunɔn gari yi gbia yi torua? Nge bɛɛ tɔnan miya yi tura? 37 Goo ù n tamaa u sãa Gusunɔn sɔmɔ, ǹ kun mɛ u yĩiyɔ u Hunden kɛ̃nu mɔ, n weenɛ u wura ma ye na yorumɔ, Yinnin yiireba. 38 Goo wi u kun yeni wure, i ku ra yɛ̃ro wura. 39 Yen sɔ̃, nɛgibu i kasuo i ka Gusunɔn gari gere, kpa i ku yina bu ka Hunden barum bwese bweseka gari ko. 40 Adama i kpuro koowo dee dee ka bɛɛrɛ. 1 Nɛgibu na bɛɛ Labaari gea ye yaayasiamɔ ye na raa bɛɛ nɔɔsia ma i ye mwa, i maa yɔ̃ ye sɔɔ. 2 Yen min diya i faaba waamɔ i n gari yi nɛni dim dim yi na bɛɛ waasu kua. Ma n kun mɛ, kama i naanɛ doke. 3 Domi gari yi yi kpuro kere yiya na bɛɛ nɔmu sɔndia yi nɛn tii na mwa. Yiya mini. Kirisi u gu bɛsɛn toranun sɔ̃ nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ. 4 Ba nùn sika ma u seewa gɔrin di sɔ̃ɔ itase nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ. 5 U win tii Sefa sɔ̃ɔsi, yen biru wɔkura yiru ye. 6 Yen biru u kura mi win bwãaba mɛnnɛ bèn geera nɛɛra wunɔbu (500) kere. Ben dabira wasi ka tɛ̃, adama gaba gu. 7 Ma u maa win tii Yakɔbu sɔ̃ɔsi, yen biru gɔrobu kpuro. 8 Dãkuru u maa man kure, nɛ wi na sãa nge wi ba mara suru kun yiba. 9 Domi nɛna na piiburu bo gɔrobu sɔɔ. Na ǹ weenɛ bu man soku gɔro, domi na Gusunɔn yigbɛru nɔni sɔ̃ɔwa. 10 Adama ka Gusunɔn duroma na ka sãa mɛ na sãa tɛ̃, ma durom mɛ u man kua mu ǹ kue kam. Na kookari kua n gɔro be kpuro kere, adama n ǹ mɔ nɛn tiiwa na kua ma n kun mɔ Gusunɔn durom mɛ mu ka man wãa. 11 ǹ n mɛn na, gari tee yiya sa waasu mɔ̀ nɛ ka be, tee yiya i maa naanɛ doke. 12 Tɛ̃, bà n Kirisin gari waasu kua ma u seewa gɔrin di, amɔna bɛɛn gaba ka mɔ̀ gɔriba kun seemɔ. 13 Gɔribu bà kun seemɔ, Kirisi kun maa seewe. 14 Kirisi ù kun seewen na, bɛsɛn waasu kama, bɛɛn naanɛ dokebu maa kama. 15 Sa maa Gusunɔ seeda weesugia diiya sanam mɛ sa gerua ma u Kirisi seeya gɔrin di, domi ǹ n sãa gem ma gɔriba kun seemɔ, ǹ n mɛn na, Gusunɔ kun maa Kirisi seeye. 16 Domi gɔribu bà kun seemɔ Kirisi kun maa seewe. 17 Bà kun maa Kirisi seeye bɛɛn naanɛ dokebu kama, i maa wãa bɛɛn toranu sɔɔ gina. 18 Be ba maa Kirisi naanɛ doke ba ka gu ba kam kuawa. 19 ǹ n wãa teni tɔnan sɔ̃ n na sa Kirisi yĩiyɔ, sa sãawa wɔnwɔndobu n tɔmbu kpuro kere. 20 Adama tɛ̃, Kirisi u seewa gɔrin di u kua gbiikoo be ba koo sen suunu sɔɔ. 21 Domi nge mɛ gɔɔ na saa tɔnun min di, nge mɛya gɔribun seebu maa naamɔ saa tɔnun min di. 22 Nge mɛ tɔmbu kpuro ba gbimɔ yèn sɔ̃ ba gbinnɛ ka Adamu, nge mɛya ba koo kpuro seeya yèn sɔ̃ ba gbinna ka Kirisi. 23 Adama baawure ka win wuura. Gbiikaa Kirisi, yen biru be ba sãa wigibu win naarun sanam. 24 Yen biruwa handunian kpeera koo na. Sanam mɛya Kirisi u koo wirugiru ka yiiko ka dam kpuro kam koosia kpa u Gusunɔ Baaba bandu nɔmu sɔndia. 25 Domi Kirisi u ǹ koo ko u kun bandu di sere Gusunɔ u ka nùn win yibɛrɛba kpuro taarea. 26 Gɔɔwa sãa wɛrɔ dãako wi ba koo kam koosia. 27 Domi ba yorua ba nɛɛ, "Ba dera u kua gãanu kpuron wirugii." Adama sanam mɛ u gerua ba dera u kua gãanu kpuron wirugii, n sun yeeri ma wi u dera u kua yen wirugii, u ǹ wãasi sɔɔ. 28 Adama bà n gãanu kpuro Kirisi nɔmu sɔndia, yera wi, Bii, u koo maa tii Gusunɔ nɔmu sɔndia, kpa Gusunɔ wi u nùn gãanu kpuro nɔmu sɔndia, u bandu di kpuron wɔllɔ mam mam. 29 Be ba batɛmu mɔ̀ gɔribun sɔ̃ maa ni. Arufaani yerà ya wãa mi. ǹ n sãa gem ma gɔriba kun seemɔ, mban sɔ̃ na ba bu batɛmu mɔ̀ gɔribun sɔ̃. 30 Bɛsɛn tii maa, mban sɔ̃ na sa ra n yɔ̃ kari sɔɔ saa baayere. 31 Nɛgibu, baadommawa na ra n wãa gɔɔn yira sɔɔ. Na yeni gerumɔ yèn sɔ̃ na woo kanamɔ bɛɛn saabu bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi sɔɔ. 32 Nà n sanna ka gberun yɛɛ Efesu mini nɛn tɔndun yiikon sɔ̃, arufaani yerà na mɔ. Gɔribu bà kun seemɔ, ǹ n mɛn na, su di kpa su nɔ domi sia sa ko gbi. 33 I ku de bu bɛɛ nɔni wɔ̃ ke. Kpaasi kɔ̃ soba ba ra daa gea sanku. 34 I de bɛɛn laakari gea yu wurama nge mɛ n weenɛ, kpa i kookoo kɔ̃ susu deri. Bɛɛn gabu ba ǹ Gusunɔ yɛ̃. Na yeni gerumɔ ma bɛɛn sekura. 35 Goo koo bikia u nɛɛ, amɔna ba koo ka gɔribu seeya. Wasi yiren bwesera ba ko n mɔ. 36 Bwisi sarirugii! Aǹ n gãanun bia duura temɔ ya ǹ kpiimɔ ma n kun mɔ ya gu. 37 Ye a duurumɔ temɔ, bia tɔnawa, nge alikama bima, ǹ kun mɛ gãanu ganun bima, n ǹ mɔ kpii pɔtura. 38 Gusunɔ u bia ye kpii pɔtura wɛ̃ɛmɔ nge mɛ u kĩ. Bia baayere ya yen kpii pɔtura mɔ. 39 Gãa wasinu kpuron yaa kun maa tia. Tɔmbugia nɛnɛm, yɛɛgia nɛnɛm, gunɔsugia nɛnɛm, swɛ̃ɛgia maa nɛnɛm. 40 Wɔllun wasi yi wãa, handuniagii maa wãa. Wɔllun wasi yi yin buram mɔ, handuniagii maa yin buram mɔ. 41 Sɔ̃ɔ u win buram baa mɔ, suru maa wigim mɔ ka maa kperi. Kperin tiin buram wunanɛ. 42 Mɛya n ko n sãa sanam mɛ ba koo gɔribu seeya. Bà n wasi sika gɔɔgiiya mi, adama bà n yi seeya yi ǹ maa gbimɔ. 43 Bà n yi sika yi ku ra n bɛɛrɛ mɔ, adama bà n yi seeya girima bakagiiya. Bà n yi sika, dam sarirugiiya, adama bà n yi seeya yi dam mɔ. 44 Bà n yi sika wasi bentekera, adama bà n yi seeya yi sãawa hundegii. Domi wasi bentekeru tà n wãa, wasi hundegii maa wãa. 45 Nge mɛya maa ba yorua ba nɛɛ, tɔn gbiikoo Adamu, u kua waso, adama Adamu dãako u sãawa hunde wi u wãaru wɛ̃ɛmɔ. 46 N ǹ mɔ hundegiiya yi gbia yi na. Wasi bentekera ta gbia ta na, yen biru hundegii. 47 Ba tɔn gbiikoo mɔma ka tem, ma u kua temgii. Tɔnu yiruse u nawa wɔllun di. 48 Nge mɛ temgii gbiikoo u sãa, mɛya maa temgibu kpuro ba sãa. Nge mɛ wɔllugii u maa sãa mɛya maa wɔllugibu kpuro ba sãa. 49 Nge mɛ sa ka temgii weenɛ, nge mɛya sa ko maa ka wɔllugii weena. 50 Nɛgibu yeniwa na gerumɔ, ma ye ya yaa ka yɛm mɔ, ya ǹ kpɛ̃ yu bɔnu wa mi Gusunɔ u bandu swĩi. Ye ya maa sãa gɔɔgia ya ǹ kpɛ̃ ya n wãaru te ta ku ra kpe mɔ. 51 Asirin gari wee, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ. N ǹ mɔ bɛsɛ kpurowa sa ko gbi, adama ba koo bɛsɛ kpuro kɔsi 52 yande, nɔni kpaki teeru sɔɔ sanam mɛ kɔbi dãaka ya koo swĩ. Domi ya koo swĩ kpa bu gɔribu seeya bu ku maa ka gbi, kpa bɛsɛ su maa kɔsi. 53 Domi wasi yi yi ra sankire, yi ǹ koo ko yi kun kɔsa yi yi ku ra sankire. Yi yi maa sãa gɔɔgii, yi ǹ koo ko yi kun kɔsa yi yi ku ra gbi. 54 Tɛ̃ yi yi ra sankire yiǹ n kɔsa yi yi ku ra sankire, gɔɔgii yiǹ n maa kɔsa yi yi ku ra gbi, yera ye ba yorua ya koo koora ye ba nɛɛ, "U dera gɔɔ kpa, ma nasara sina." 55 "Gɔɔ, mana wunɛn nasara wãa. Gɔɔ, mana wunɛn sɔsɔ dɛ̃ɛgira wãa." 56 Gɔɔn sɔsɔ dɛ̃ɛgira toraru, torarun dam maa sãawa wooda. 57 Yen sɔ̃, su Gusunɔ siara wi u sun nasara wɛ̃ɛmɔ saa Yesu Kirisi bɛsɛn Yinnin min di. 58 ǹ n mɛn na kĩnasibu, i yɔ̃ ro dim dim ka tɛmanabu, i n hania mɔ̀ Yinnin sɔmburu sɔɔ baadomma kpa i n yɛ̃ ma sɔmbu te i Yinni kuammɛ ta ǹ kam mɔ̀. 1 Tɛ̃, gobin gari yi ba sɔkumɔ naanɛ dokeobun sɔ̃. N weenɛ i ko nge mɛ na Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔwa Galatiɔ. 2 Alusuma baayeren tɔ̃ɔ gbiikiru i de baawure u gobi gɛɛ yi nɛnɛm, nge mɛ win waara nɛ, kpa i ku de sanam mɛ na tunuma i sere gobi sɔke. 3 Nà n na kon tɔn be i gɔsa gɔri Yerusalɛmuɔ ka bɛɛn kɛ̃ru ka tire ni nu koo bu tusia. 4 ǹ n maa kua n ka da nɛn tii, kon ka bu da. 5 Nà n Masedɔni beram da, kon na bɛɛn mi, domi na ǹ kon ko na kun Masedɔni de. 6 Kon sɔ̃ɔ mɛɛru ko bɛɛn mi, a ku tuba, kpuran sanam kpuro. Yen biru kpa i man nɔma kɛ̃ nɛn sanum sɔɔ mi na dɔɔ kpuro. 7 Na ǹ kĩ n bɛɛ wa barara tɛ̃ nà n sarɔ, adama Yinni ù n wura, na yĩiyɔ kon na n ka bɛɛ sina sɔ̃ɔ mɛɛru. 8 Adama ko na n wãa Efesu mini gina sere Pantikotin tɔ̃ ru. 9 Domi na ayeru mɔ mini n ka sɔm bakaru ko te ta koo arufaani ko. Yibɛrɛba ba maa dabi. 10 Timɔte ù n na bɛɛn mi i de i nùn dam koosia ka bɛɛrɛ, domi u Yinnin sɔmburu mɔ̀wa nge mɛ na mɔ̀. 11 Yen sɔ̃, i ku de goo u nùn gɛm, adama i nùn somiɔ win sanum sɔɔ u ka na nɛn mi ka alafia, domi sa nùn mara nɛ ka bɛsɛgibu sannu. 12 Adama ye n sãa bɛsɛgii Apolon gari, nɔn dabira na ra nùn dam kɛ̃ u ka na u bɛɛ bera ka bɛsɛgibu gabu sannu, adama u ǹ kĩ u na gina. ù n ayeru wa, u koo na. 13 I n tii sɛ, i yɔ̃ ro dim dim naanɛ dokebu sɔɔ. I n wɔrugɔru sãa kpa i n dam mɔ. 14 Kpuro ye i mɔ̀, i ye koowo ka kĩru. 15 I Setefani yɛ̃ ka win yɛnugibu, ma beya ba sãa tɔn gbiikobu Gɛrɛsi sɔɔ be ba naanɛ doke, ba maa tii wɛ̃ bu ka naanɛ dokeobu nɔɔri. Nɛgibu na bɛɛ kanamɔ, 16 i tɔn ben bweseru wiru kpĩiyɔ ka baawure wi u sɔmbu te mɔ̀ ka hania. 17 Na nuku dobu mɔ Setefani ka Fɔɔtunatu ka Akaikun naarun sɔ̃, domi bɛɛn sariru ba man kua ye i ko raa ko. 18 Ba maa nɛn nukuru yɛmiasia ka bɛɛgiru sannu. N weenɛ i tɔn ben bweseru takaru ko. 19 Yesun yigbɛnu Asi sɔɔ nu bɛɛ tɔbura. Akilasi ka Pirisila ka maa Yesun yigbɛru te ta ra mɛnnɛ ben yɛnuɔ, ba bɛɛ tɔbura gem gem Yinni sɔɔ. 20 Naanɛ dokeobu kpuro ba bɛɛ tɔbura. I tɔbirinɔ ka kĩru. 21 Nɛ Pɔlu, na bɛɛ tɔbura ka nɛn tiin yora. 22 Baawure wi u kun Yinni kĩ, u bɔ̃ ri wa. Maranata. Yen tubusiana, Yinni, a na. 23 Yinni Yesun durom mu n wãa ka bɛɛ. 24 Nɛn kĩru ta wãa ka bɛɛ kpuro Kirisi Yesu sɔɔ. Ami. 1 Bɛɛ Gusunɔn yigbɛrugibu, bɛɛ be i wãa Korintiɔ, ka naanɛ dokeobu kpuro be ba wãa Gɛrɛkiban tem girum sɔɔ, nɛ Pɔlu Yesu Kirisin gɔro Gusunɔn kĩru sɔɔ, ka Timɔte bɛsɛgii, bɛsɛra sa bɛɛ tɔbura. 2 Gusunɔ bɛsɛn Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia wɛ̃. 3 Su Gusunɔ siara, bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Baaba wi u ra tɔmbu wɔnwɔndu kue, kpa u bu dam kɛ̃ saa baayere. 4 U sun dam kɛ̃mɔ bɛsɛn nuku sankiranu kpuro sɔɔ, kpa bɛsɛn tii su ka kpĩ su be ba nuki sankire dam kɛ̃ mɛ bɛsɛn tii sa wa Gusunɔn min di. 5 Nge mɛ bɛsɛn tii sa Kirisin nuku sankiranu sɔɔ bɔnu mɔ n kpã, mɛya maa sa dam kɛ̃ru waamɔ n kpã Kirisin min di. 6 Sà n nuki sankire bɛɛn sɔ̃ na, kpa i ka dam kɛ̃ru ka faaba wa. Sà n maa dam wa bɛɛn sɔ̃ na, i ka maa dam wa mɛ mu koo de i ka nɔni swãaru tɛmana te ta sãa tia ka te sa waamɔ. 7 Sa ǹ sika mɔ bɛɛ sɔɔ domi sa yɛ̃ nge mɛ i bɔnu mɔ bɛsɛn nɔni swãaru sɔɔ, mɛya i maa bɔnu mɔ bɛsɛn dam sɔɔ mɛ ba sun kã. 8 Nɛgibu sa ǹ kĩ i kun yɛ̃ nɔni swãa te sa wa Asin temɔ. Ten kpãara banda ta bɛsɛn dam kera sere sa ǹ maa yĩiyɔ sa ko n hunde mɔ. 9 Sa raa tamaa ba sun taarɛ wɛ̃wa bu ka sun go. Adama yenin bwesera sun deemawa kpa sa n ka yɛ̃ ma n ǹ weenɛ sa n bɛsɛn tii naanɛ sãa ma n kun mɔ Gusunɔ turo wi u ra gɔribu seeye. 10 Wiya sun wɔra wahala gɔɔgia yen bweserun di, u koo maa sun wɔra. Geema wiya sa yĩiyɔ u koo wure u sun wɔra. 11 Domi bɛɛn tii iǹ n sun somimɔ ka bɛɛn kanaru, Gusunɔ u koo kanaru mwa te tɔn dabira kua bɛsɛn sɔ̃, kpa u sun durom kua tɔn dabiru tu ka nùn siara bɛsɛn sɔ̃. 12 Yenin sɔ̃ na sekura kun sun mɔ̀, domi bɛsɛn gɔ̃ ru ga sun seeda diiyammɛ ma bɛsɛn wãaru handunia sɔɔ, su mam gere bɛɛn mi, ta dɛɛre. Gusunɔ u dera ta ǹ murafitiru mani. Win duroma mu sun kpara, n ǹ mɔ tɔnun bwisi. 13 Mɛya tire ni sa bɛɛ kua sɔɔ sa ǹ bɛɛ gãa tukunu ganu yorue ma n kun mɔ ye i gara n bɛɛ yeeri mi. Na maa yĩiyɔ ma yeni ya koo bɛɛ yeeri sãa sãa, 14 nge mɛ bɛsɛn gari yi bɛɛ yeerima ma Yinni Yesun tɔ̃ ru sɔɔ i ko kpĩ i woo kana bɛsɛn sɔ̃, nge mɛ bɛsɛn tii sa ko ko bɛɛn sɔ̃. 15 Yĩiyɔ bin saabuwa na gbia na gɔ̃ ru doke n da bɛɛn mi kpa i ka domaru wa nɔn yiruse. 16 Na raa bwisika n gɛra n bɛɛ wa nà n dɔɔ Masedɔni gia, kpa n kpam bɛɛ wa nà n wee. Nge mɛya i ko raa ka man nɔmu kɛ̃ nɛn sanum sɔɔ n ka da Yudea gia. 17 Nge mɛ na gari yi bwisika na gɔ̃ rusu yiru kua ro? Nà n bwisikumɔ ye kon ko, na ra ko nge handuniagii na n sika mɔ̀? 18 Nge mɛ Gusunɔ sãa naanɛgii, ye na bɛɛ sɔ̃ɔwa, ya ǹ sika mɔ. 19 Domi Yesu Kirisi Gusunɔn Bii, wiǹn gari Silasi ka Timɔte ka sere nɛn tii sa bɛɛ waasu kua, win gari kun sika mɔ. Adama u sãawa wi Gusunɔ u wura. 20 Ka geema, Gusunɔn wura bi, bu win nɔɔ mwɛɛnu kpuro sire. Yen sɔ̃ na saa win min di sa mɔ̀ ami, sa ka Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 21 Gusunɔ win tiiwa u sun tãsisia ka bɛɛ sannu Kirisi sɔɔ. Wiya u maa sun gɔsa nɛnɛm. 22 Wiya u sun win yĩreru koosi, wiya maa Hunde Dɛɛro doke bɛsɛn gɔ̃ rusu sɔɔ nge sian wãarun suna. 23 Gusunɔwa sãa nɛn seedagii, na ǹ kĩwa n ka bɛɛ gari sɛ̃sɔgii ko. Yen sɔ̃ na na ǹ wure Korintiɔ. 24 Sa ǹ kĩ su bɛɛ dam dɔre bɛɛn naanɛ dokebu sɔɔ, sa kĩwa su sɔmburu ko ka bɛɛ sannu bɛɛn nuku dobun sɔ̃. Domi i yɔ̃ dim dim bɛɛn naanɛ dokebu sɔɔ. 1 Yen sɔ̃ na na gɔ̃ ru doke n ku ka da bɛɛn mi kpam ka nuku sankiranu. 2 Domi nà n bɛɛ nukuru sanka, wara koo maa man nukuru dorasia ma n kun mɔ bɛɛ be na nuki sanka. 3 Yenin sɔ̃ na na bɛɛ tireru yorua nge mɛ na kua. Na ǹ kĩ n turi bɛɛn mi kpa bu man nuki sanku be n weenɛ bu man nuku dobu wɛ̃. Na bɛɛ kpuro naanɛ sãa ma nɛn nukuru tà n dora, bɛɛ kpuron nuku doba. 4 Mɛya na bɛɛ tireru yorua ka nɔni swãaru ka nuku sankiranu ka maa yĩresu, n ǹ mɔ n ka bɛɛ nuki sanku. Na kĩwa i gia nge mɛ na bɛɛ kĩ n nɛ. 5 Goo ù n ka nuku sankiranu na, n ǹ mɔ nɛna u nuki sanka, bɛɛ kpurowa, ǹ kun mɛ bɛɛn gabu, kpa n ku gere n ka tonda. 6 Sɛɛyasia bi bɛɛn dabinu durɔ wi sɛɛyasia, bu nùn nua. 7 Yen sɔ̃ tɛ̃, n weenɛ i nùn suuru kua i nùn dam kɛ̃ kpa nuku sankira bakanu nu ku raa de u kom yaa bia. 8 Yen saabu na bɛɛ kanamɔ, i nùn kuo mɛ u ko n ka yɛ̃ ma i nùn kĩ. 9 Domi na maa bɛɛ tireru yorua n ka bɛɛn laakari mɛɛri n wa iǹ n sãa mɛm nɔwɔbu kpuro sɔɔ. 10 Iǹ n goo nùn win toraru suuru kua, na maa yɛ̃ro suuru kua. Gãanu nù n wãa ni na suuru kua, bɛɛn sɔ̃ na na kua Kirisin wuswaaɔ. 11 Kpa Setam u ku ka sun kamia domi sa win bwisikunu yɛ̃ sãa sãa. 12 Ye na tura Torasiɔ n ka Kirisin Labaari Gea kpara, na wa ka Yinnin durom ma swaa man kusiara n ka sɔmburu ko mi. 13 Adama nɛn laakari kun kpunɛ sɛ̃ɛ yèn sɔ̃ na ǹ nɛgii Titu wa. Yen saabuwa na Torasigibu nɔɔ kana ma na doona Masedɔni gia. 14 Su Gusunɔ siara. Domi u ra n sun gbiiye ka nasara yèn sɔ̃ sa gbinnɛ ka Kirisi. U sun dendimɔ u ka tɔmbu Kirisi giasia yam kpuro nge turare yèn nuburu ta pusa baama. 15 Geema, bɛsɛ sa sãawa nge turare nubu durorugia ye Kirisi u Gusunɔ wɛ̃ɛmɔ. Ma ya pusa be ba faaba waamɔn mi, ka maa be ba kam kobu dɔɔn mi. 16 Be ba kam kobu dɔɔn mi, nubu gɔɔgira te ta gɔɔ marumɔ. Be ba maa faaba waamɔn mi, nubu wãarugira te ta wãaru wɛ̃ɛmɔ. Wara tura u ka sɔmbu ten bweseru ko. 17 Sa ǹ sãa nge gabu be ba ka Gusunɔn gari tenkuru mɔ̀. Adama, yèn sɔ̃ Gusunɔwa u sun gɔrima, yen sɔ̃ na sa gari gerumɔ ka murafiti sariru win wuswaaɔ nge Kirisin sɔmɔbu. 1 Gari yi, yi sɔ̃ɔsimɔ ma sa kpam woo kanamɔwa? Sa ko ka tirenu na bɛɛn mi ni nu sun tusiamɔ nge mɛ gaba ra ko? ǹ kun mɛ, sa ko bɛɛ bikia i sun tire nin bweseru kua? 2 Bɛɛn tiiwa i sãa bɛsɛn tireru te ba yorua bɛsɛn gɔ̃ ruɔ te tɔmbu kpuro ba tuba ma ba gara. 3 Ya sɔ̃ɔsira ma i sãa tire te Kirisi u yorua bɛsɛn sɔmburun sɔ̃. Ba ǹ tu yorua ka ankiri, ma n kun ka Gusunɔ Yinni wason Hunde. Ba ǹ maa tu yorusi kpee bɛsi sɔɔ, ma n kun mɔ tɔmbun gɔ̃ rusu sɔɔ. 4 Toro sin teya sa mɔ Gusunɔn wuswaaɔ saa Kirisin min di. 5 Geema, n ǹ mɔ sa tii tura su ka gere sa gãanu kua ka tii. Ye sa ko kpĩ su ko kpuro, ya weewa Gusunɔn min di. 6 Domi wiya u sun dam wɛ̃ su ka ko nɔɔ mwɛɛ kpaarun sɔm kowobu. Nɔɔ mwɛɛ te, ta ǹ wooda dendimɔ ye ba yorua, ma n kun mɔ Gusunɔn Hunde. Wooda, gɔɔwa ya ka naamɔ, adama Gusunɔn Hunde wãara u ka naamɔ. 7 Sanam mɛ ba wooda yorua yoru bii tia tia kpee bɛsi wɔllɔ, Gusunɔn yiiko ya sɔ̃ɔsira. Ma Mɔwisin wuswaa ya balla sere Isireliba ba kpana bu nùn mɛɛri baa mɛ balli bi, bu koo doona. Wooda ye, yèn sɔmbura ka gɔɔ naamɔ, yà n sɔ̃ɔsira ka yiiko yen bweseru, 8 anna a maa yiikon kpãaru wa ye Hunden sɔmbura ka sɔ̃ɔsira. 9 Sɔmbu te ta ra tɔmbu taarɛ wɛ̃ tà n yiiko mɔ, anna a maa sɔmburun yiiko wa te ta ra tɔmbu gem wɛ̃ Gusunɔn wuswaaɔ. 10 Sa ko mam kpĩ su gere yiiko ye ya gasɔ balla ya ǹ gãanu tura ka sere tɛ̃gia domi tɛ̃gia ye, ya kpãaru bo. 11 Geema, ye ya kun tɛ yà n kua yiikogia, anna a maa ye ya ko n wãa ka baadommaɔn yiiko wa. 12 Yèn sɔ̃ sa yĩiyɔ bini mɔ, yen sɔ̃ na sa gari gerumɔ ka toro sindu. 13 Sa ǹ sãa nge Mɔwisi wi u win wuswaa sɔnditia wukiri kpa Isireliba bu ku ka balli kpiribu ge mɛɛri sere ka gen nɔrɔ. 14 Ben wira gu. Wee, sere ka gisɔ, bà n nɔɔ mwɛɛ gururun tirenu garimɔ, sɔnditia ye, ya ben bwisi berumɔ ya ǹ wunare. Domi ya ǹ wunarɔ ma n kun wi u ka Kirisi gbinnɛn mi. 15 Sere ka gisɔ mam, bà n Mɔwisin tirenu garimɔ, sɔnditia ye, ya ra n ben bwisi berumɔwa. 16 Adama nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Sanam mɛ tɔnu u Yinni wuswaa kisi, sɔnditia ye, ya ra wunarewa." 17 N sere deema, Yinni wi, u sãawa Hunde. Mi maa Yinnin Hunde wãa, miya tii mɔra ra n wãa. 18 Bɛsɛ kpuro, bɛsɛ bèn wuswaa gbabiara, sa Yinnin yiiko mɛɛra. Nge mɛya sa ka kɔsimɔ su ka Yinni wi weena. Win yiiko maa sosimɔ bɛsɛ sɔɔ. Ka gem, Yinnin Hundewa u sɔmbu te mɔ̀. 1 Gusunɔwa u sun sɔmbu te nɔmu bɛria win durom sɔ̃. Yen sɔ̃ na sa ǹ mwia kpanɛ. 2 Sa daa sekurugia ye ya berua pota sa kɔ̃. Sa ǹ wãa ka bwisi kɔ̃ sin baa, sa ǹ maa Gusunɔn gari sĩikiamɔ. Adama sa gem terasiamɔwa kpasasa, kpa baawure u n ka yɛ̃ win gɔ̃ ruɔ ma geegiba sa sãa Gusunɔn wuswaaɔ. 3 Labaari gea ye sa nɔɔsiamɔ yà n berua, kam koorebara ya berue. 4 Ba ǹ naanɛ doke yèn sɔ̃ handunia yen yinni u ben wiru go. U bu yam ganua bu ku ka Labaari gean yam bururam wa mɛ mu Kirisin yiiko sɔ̃ɔsimɔ. Labaari gea ye, Kirisigia wi u sãa Gusunɔ, wasi sɔɔ. 5 Ka gem, n ǹ bɛsɛn tiin gari sa waasu mɔ̀. Sa gerumɔwa ma Yesu Kirisiwa sãa Yinni ma bɛsɛ sa sãa bɛɛn yobu Yesun sɔ̃. 6 Gusunɔ wi u nɛɛ, yam bururam mu ballio yam wɔ̃ kurɔ, wiya maa win yam bururam ballisia bɛsɛn gɔ̃ ruɔ, su ka win yiiko gia ye ya ballimɔ Kirisin wuswaan di. 7 Adama bɛsɛ be sa hunden dukia ye mɔ, sa ye mɔ bɛsɛn wasi sɔɔ yi yi sãa nge tem mɔndu kpa dam bakam mɛ, mu n ka sãa Gusunɔgim, n ǹ mɔ bɛsɛn tiigim. 8 Sa wahala bwese bweseka waamɔ adama sa ǹ wɔkɔnu wɔra. Sa wurure adama sa ǹ kom yaa bie. 9 Ba sun nɔni sɔ̃ɔmɔ adama Gusunɔ kun sun deri. Ba sun sura adama ba ǹ sun go. 10 Baadommawa sa ra n Yesun gɔɔ sɔɔwa bɛsɛn wasi sɔɔ kpa win wãaru tu maa ka sɔ̃ɔsira bɛsɛn wasi sɔɔ. 11 Bɛsɛn wãaru sɔɔ baadomma sa wãawa gɔɔ sɔɔ Yesun sɔ̃ kpa win wãaru tu maa ka sɔ̃ɔsira bɛsɛn wasi gɔɔgii sɔɔ. 12 Nge mɛya gɔɔ u sɔmburu mɔ̀ bɛsɛ sɔɔ, adama wãara bɛɛn mi. 13 Bɛsɛn naanɛ dokebu bu sãa nge yɛ̃rogibu wi u yorua u nɛɛ, "Na naanɛ doke, yen sɔ̃ na na gari gerua." ǹ n mɛn na, bɛsɛ maa sa naanɛ doke, yen sɔ̃ na sa gari gerumɔ. 14 Sa yɛ̃ ka gem ma wi u Yinni Yesu seeya gɔrin di, u koo maa sun seeya ka Yesu sannu kpa u de bɛsɛ ka bɛɛ su yinna win wuswaaɔ. 15 Bɛɛn sɔ̃ na gãa ni kpuro nu kooramɔ, kpa tɔn dabiru tu durom wa, kpa tu Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ ka siara bakabu. 16 Yen sɔ̃ na sa ǹ mwia kpanamɔ. Baa mɛ bɛsɛn wasin wãaru ta kpeemɔ bɛsɛn hunden wãaru ta ra n kpaaru mɔ̀wa baadomma. 17 Bɛsɛn nɔni swãa kpiriru te ta ǹ kpã, ta sun yiiko ye ya ku ra kpe sɔɔru kuammɛwa, ye ya nɔni swãa te kpãaru kere. 18 Domi bɛsɛn laakari kun wãa ye nɔni waamɔ sɔɔ ma n kun mɔ ye ya ǹ waarɔ. Ye nɔni waamɔ ya ku ra tɛ, adama ye ya ǹ waarɔ ya ko n wãawa ka baadomma. 1 Sa yɛ̃ ka gem ma bɛsɛn kuru te ta sãa bɛsɛn wãa yeru tem mɛ sɔɔ, tà n wɔruma, Gusunɔ u sun wãa yeru yiiye wɔllɔ te win tii u kua, te ta ko n wãa ka baadomma. Ba ǹ tu kue ka nɔma. 2 Ma sa kpasa wɔri mɔ̀ tɛ̃ kuu teni sɔɔ, domi sa kĩ gem ka gem su bɛsɛn wɔllun wãa yee te du. 3 Geema, sà n dua te sɔɔ, ba ǹ koo sun deema yara. 4 Domi saa yè kpuro sa wãa kuu temkii teni sɔɔ sa kpasa wɔri mɔ̀ nge wi u sɔmunu sɔɔwa. N ǹ mɔ sa kĩ bu sun bɛsɛn wasi temkii wunari, adama sa kĩwa bu sun wɔllun wasi sebusia, kpa yi yi sãa gɔɔgii, wãaru tu yi mwɛ. 5 Gusunɔwa u sun kua su ka ye wa ma u sun win Hunde wɛ̃ nge yen suna. 6 Yen sɔ̃ na sa wɔrugɔru mɔ baadomma. Sa maa yɛ̃ ma sanam mɛ sa wãa wasi yini sɔɔ sa ka Yinnin wãa yeru toma. 7 Domi sa sĩimɔwa ka naanɛ dokebu, n ǹ mɔ ka ye sa waamɔ. 8 Sa wɔrugɔru mɔ, sa maa kĩru bo su wasi yini deri kpa su da sa n wãa Yinnin mi. 9 Sa wasi yini deriwa? Aawo, sa wãawa yi sɔɔ? Sa kĩwa sa n wã win nɔnuɔ. 10 Domi sa ǹ ko ko sa kun yɔ̃ re Kirisin wuswaaɔ u ka sun siri bɛsɛ kpuro, kpa u ka baawure kɔsia nge mɛ win kookoosu nɛ si u kua win wãaru sɔɔ, ǹ n kɔ̃ san na, ǹ n maa gean na. 11 Sa Yinnin bɛɛrɛ yɛ̃. Yen sɔ̃ na sa tɔmbu kɔkirimɔ. Adama Gusunɔ u sun yɛ̃ sãa sãa, na maa yĩiyɔ ma bɛɛn tii i sun yɛ̃ bɛɛn gɔ̃ rusɔ. 12 Sa ǹ bɛsɛn tii gem wɛ̃ɛmɔ kpam bɛɛn mi. Sa bɛɛ ayeru wɛ̃ɛmɔwa i ka woo kana bɛsɛn sɔ̃, kpa i ka kpĩ i tɔn be wisi be ba woo kanamɔ wasin sɔ̃, n ǹ mɔ ye ya wãa gɔ̃ ruɔn sɔ̃. 13 Sà n laakari bia, Gusunɔn sɔ̃ na sa sãa mɛ. Sà n maa sãa laakarigibu, bɛɛn sɔ̃ na. 14 Domi Kirisin kĩra sun nɛni, bɛsɛ be sa tuba ma tɔn turo ù n gu tɔmbu kpuron ayerɔ, tɔmbu kpurowa ba gu. 15 U guwa tɔmbu kpuron ayerɔ kpa be ba wasi ba kun maa ka wãa ben tiin sɔ̃ ma n kun mɔ win sɔ̃ wi u gu u seewa ben sɔ̃. 16 Yen sɔ̃ na sa ǹ maa tɔnu mɛɛrimɔ ka nɔni tɔna. Baa mɛ sa gasɔ Kirisi mɛɛra ka nɔni tɔna, tɛ̃ sa ǹ maa nùn mɛɛrimɔ nge mɛ. 17 Goo ù n gbinnɛ ka Kirisi u kua tɔn kpao. Gasɔn gãanu doona, wee gãa kpaanu tunuma. 18 Ye kpuro Gusunɔn min diya ya wee wi u ka win tii sun dorasia Kirisin min di, ma u sun gɔra su ka de gabu bu dora ka wi. 19 Domi saa Kirisin min di Gusunɔ u tɔmbu kpuro ka tii dorasia, u ǹ ben swaa sarabu garisi, ma u sun dorasia bin gari nɔmu sɔndia su ka nɔɔsia. 20 ǹ n mɛn na, sa sãawa Kirisin sɔmɔbu. N sãare Gusunɔ win tii u bɛɛ sokumɔ bɛsɛn min di. Yen sɔ̃, sa bɛɛ kanamɔ ka Kirisin yĩsiru, i de i dora ka Gusunɔ. 21 Kirisi wi, wi u kun durum koore, wiya Gusunɔ u durum sɔbi bɛsɛn sɔ̃ kpa su ka gem wa wi Gusunɔn mi yèn sɔ̃ sa ka Kirisi gbinnɛ. 1 Bɛsɛ be sa sɔmburu mɔ̀ ka Gusunɔ sannu, sa bɛɛ kanamɔ i ku de durom mɛ i mwa win mi, mu kam ko. 2 Domi Gusunɔ u nɛɛ, "Na nun swaa daki sanam mɛ na tɔmbu durom kuammɛ. Na nun somi faaban tɔ̃ ru." Wee, tɛ̃ra n weenɛ i Gusunɔn durom mwa, gisɔra faaban tɔ̃ ru. 3 Sa ǹ kĩ goo u bɛsɛn sɔmburu taarɛ wɛ̃. Yen sɔ̃ na sa ǹ gãanu mɔ̀ ni nu koo tɔnu torasia. 4 Adama bɛsɛn kookoosu kpuro sɔɔ sa tii sɔ̃ɔsimɔ geegibu nge mɛ n ka Gusunɔn sɔm kowobu weenɛ. Sa tɛmana gem gem nɔni swãaru sɔɔ ka yãaru sɔɔ ka wahala sɔɔ. 5 Ba sun sɛni so ba kpɛ̃ɛ pirisɔm sɔɔ. Tɔn dabinu sun seesi. Sa sɔma kua sere sa wasira. Sa dom sera. Sa nɔɔ bɔkua. 6 Sa sɔ̃ɔsimɔ ma sa sãa Gusunɔn sɔm kowobu ka bɛsɛn wãa dɛɛraru ka bɛsɛn yɛ̃ru ka bɛsɛn suuru ka bɛsɛn tɔn geeru ka Hunde Dɛɛro, ka kĩru te ta ǹ murafitiru mɔ, 7 ka gem gari ka maa Gusunɔn dam. Gem mu sãa bɛsɛn tabu yãnu su ka sanna, su maa ka tii yina. 8 Gaba sun bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ, gaba maa sun funɛ wunamɔ. Gaba bɛsɛn gea gerumɔ, gaba maa bɛsɛn kɔ̃ sa gerumɔ. Ba sun mɛɛra nge wee kowobu baa mɛ sa gem gerumɔ. 9 Ba sun mɛɛra nge be goo kun yɛ̃, adama Gusunɔ u sun yɛ̃ sãa sãa. Ba sun mɛɛra nge be ba wasikiramɔ, adama wee sa wãa sa wasi. Ba sun mɛɛra nge be ba sɛɛyasia, adama sa ǹ gu. 10 Ba sun mɛɛra nge nuku sankirobu, adama sa ra n nuku dobu mɔ. Sa sãa nge sãarobu, adama sa tɔn dabinu dukia wɛ̃ɛmɔ. N sãare nge sa ǹ gãanu mɔ, adama sa kpuro mɔ. 11 Sa bɛɛ gari bururasia, bɛɛ Korintigibu. Bɛsɛn gɔ̃ ru ga bɛɛn kĩru mɔ. 12 Sa ǹ bɛɛ bɛsɛn kĩru berue, bɛɛya i sun bɛɛgiru berua. 13 ǹ n mɛn na, na ka bɛɛ gari mɔ̀ nge nɛn bibu, i sun kuo nge mɛ sa bɛɛ kua. I de bɛɛn gɔ̃ ru ga n bɛsɛn kĩru mɔ. 14 I ku tii gbinna ka naanɛ doke sarirugibu domi i ǹ ka bu weenɛ. Amɔna gea ka kɔ̃ sa ya ko n wãasinɛ. Nge amɔna yam bururam ka yam wɔ̃ kura ko n mɛnnɛ. 15 Amɔna Kirisi ka Setam ba koo ka nɔɔsina. Nge mba naanɛ dokeo ka naanɛ doke sarirugii ba mɔɔsinɛ. 16 Amɔna Gusunɔn sãa yeru ka buãnu ko n ka nɔɔ tia sãa. Domi bɛsɛra sa sãa Gusunɔ, Yinni wason wãa yeru nge mɛ win tii u gerua, "Kon sina na n wãa ben suunu sɔɔ. Kon ko ben Yinni, kpa bu ko nɛn tɔmbu." 17 Yen sɔ̃ na Yinni u nɛɛ, "I yario bwese tukunun suunu sɔɔn di. I ku gãanu baba ni nu disi mɔ. Kon bɛɛ wura. 18 Kon ko bɛɛn Baaba. Bɛɛ maa kpa i ko nɛn bii tɔn durɔbu ka tɔn kurɔbu. Yeya Yinni dam kpurogii u gerua." 1 Nɔɔ mwɛɛ ni kpuro nu sãawa bɛsɛginu, kĩnasibu. Yen sɔ̃, su tii sãrasia saa gãanu kpuron di ni nu wasi ka hunde disinu tɛɛnimɔ, kpa sa n dɛɛraru sosimɔ Gusunɔn nasiaru sɔɔ. 2 I sun ayeru kɛ̃ɛyɔ bɛɛn gɔ̃ ruɔ. Sa ǹ goo torari, sa ǹ goo kam koosie, sa ǹ maa goo taki di. 3 Na ǹ yeni gerumɔ n ka bɛɛ taarɛ wɛ̃, domi na gerua kɔ ma sa bɛɛn kĩru mɔ bɛsɛn gɔ̃ ruɔ sa n ka wãa sannu, ǹ kun mɛ su ka gbi sannu. 4 Na tororu soomɔ bɛɛn sɔ̃, na maa bɛɛn sɔ̃ woo kanamɔ. Bɛsɛn nɔni swãaru kpuro sɔɔ na dam kɛ̃ru wa, nɛn gɔ̃ ru ga maa do n sara. 5 Saa miǹn di sa tura Masedɔniɔ sa ǹ wɛ̃re. Sa nɔni swãaru wa baama, gabun mi sannɔsa, bɛsɛn tiin gɔ̃ ruɔ bɛruma. 6 Adama Gusunɔ wi u bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛbu dam kɛ̃mɔ, u dera Titun naara sun dam kã. 7 N ǹ mɔ win naaru tɔna ta sun dam kã, adama ye u maa gerua ma i nùn dam kã win tii. U maa sun sɔ̃ɔwa nge mɛ nɛn waara bɛɛ nɛni, ka nge mɛ i nuki sankire, ka nge mɛ i ka man suna. Yen sɔ̃ na tɛ̃ nɛn nuku dobu sosi. 8 Geema, baa mɛ tire te na bɛɛ yorua ta bɛɛ nuki sanka, na ǹ gɔ̃ rusu yiru mɔ̀ tɛ̃. Na raa kua sanam mɛ na wa ma ta bɛɛ nuki sanka saa fiiko sɔɔ. 9 Adama tɛ̃ nɛn nukura do. N ǹ mɔ yèn sɔ̃ na bɛɛ nuki sanka, adama yèn sɔ̃ bɛɛn nuku sankiranu dera i daa kɔsa. Gusunɔ u bɛɛn nuku sankiranu denda kpa nu kun sãa kɔ̃ sa. 10 Domi nuku sankira ni Gusunɔ u dendimɔ nu ra dewa tɔnu u daa kɔsi kpa u faaba wa. Ma nin bwesera ku ra n nà n daa yɛ̃ mɔ. Adama handunian nuku sankirana nu ra gɔɔ ma. 11 Gusunɔ u bɛɛn nuku sankiranu denda. Tɛ̃ i mɛɛrio nge mɛ nuku sankira ni, nu dera i laakari kua ma i ka tii yina, nge mɛ bɛɛn nukura kun do ma i bɛrum kua, nge mɛ i kĩ i man wa kpa i man wura, nge mɛ i hania mɔ̀ i ka kɔ̃ san kowobu sɛɛyasia. Kpuro sɔɔ i sɔ̃ɔsi ma i dɛɛre gari yi sɔɔ. 12 ǹ n mɛn na, sanam mɛ na bɛɛ tireru yorua, na ǹ tu yorua wi u kɔ̃ sa kuan sɔ̃, ǹ kun mɛ wi ya deeman sɔ̃ tɔna, adama na tu kuawa n ka sɔ̃ɔsira Gusunɔn wuswaaɔ nge mɛ bɛɛn kĩra nɛ bɛsɛ sɔɔ. 13 Yen sɔ̃ na sa dam kua. N ǹ maa mɔ dam kɛ̃ru tɔna sa wa, sa maa nuku dobu sosi sanam mɛ sa Titun nuku dobu wa domi bɛɛ kpuro i win gɔ̃ ru yɛmiasia. 14 Baa mɛ na nùn woo kanɛ fiiko bɛɛn sɔ̃, i ǹ man sekuru doke. Nge mɛ sa ra bɛɛ gem sɔ̃, nge mɛya bɛsɛn woo kanabu Titun mi bu sɔ̃ɔsira gem. 15 Mɛya maa bɛɛn kĩra sosimɔ wi sɔɔ ye u ka yaaye ma bɛɛ kpuro i nùn mɛm nɔɔwa ma i nùn dam koosia ka bɛrum ka diiribu. 16 Nɛn gɔ̃ ru ga do yèn sɔ̃ na bɛɛ naanɛ sãa kpuro sɔɔ. 1 Nɛgibu sa kĩ i gia nge mɛ Gusunɔn durom mu sɔ̃ɔsira Yesun yigbɛnu sɔɔ Masedɔniɔ. 2 Ba laakari mɛɛribu wa nɔni swãaru sɔɔ. Adama ben nuku doo bakabu dera ba kɛ̃ru wɛ̃ ka nuku tia, baa mɛ ben sãara kpã. 3 Na bu seeda diiya ma ba wɛ̃ ka ben gɔ̃ ru kĩru mɛǹn nɔru ba koo kpĩ, ba mam wɛ̃ n kere mɛ. 4 Ba sun suuru kana gem gem su ka de ba n bɔnu mɔ sɔmbu teni sɔɔ naanɛ dokeobun sɔ̃. 5 N koora n kere ye sa raa yĩiyɔ. Ba gina ben tii Yinni wɛ̃, ba sun wiru kpĩiya ka Gusunɔn kĩru. 6 Yen sɔ̃ na sa Titu kana u da bɛɛn mi u durom mɛn sɔmburu dakura nge mɛ u raa gbia u tu torua. 7 I dam mɔ kpuro sɔɔ, naanɛ dokebu ka gari gerubu ka yɛ̃ru ka hania baka ka bɛsɛn kĩru te i mɔ. Yen sɔ̃ na sa kĩ i n maa dam mɔ durom sɔmbu te sɔɔ. 8 Na ǹ bɛɛ yiiremɔ, adama gabun haniawa na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ kpa i ka bɛɛn kĩrun gem mɛɛri nge mɛ mu nɛ. 9 Domi i bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin durom yɛ̃, wi u sãa dukiagii ma u tii kua sãaro bɛɛn sɔ̃ kpa win sãa te, tu ka bɛɛ ko dukiagibu. 10 Yen sɔ̃, na bɛɛ nɛn bwisikunu sɔ̃ɔmɔ gari yi sɔɔ. N wã i da wuswaaɔ ka ye i ginakuu torua, bɛɛ be i gabu gbiiya sɔmbu te sɔɔ, n ǹ mɔ ten kobu tɔna adama ka maa ten kĩrɔ. 11 ǹ n mɛn na, i sɔmbu te dakuro tɛ̃. Nge mɛ i gɔ̃ ru doke i ko ka kĩru, i maa dakuro ka kĩru nge mɛ bɛɛn mɔra nɛ. 12 Domi à n ka kĩru wɛ̃, wunɛn tiin mɔra Gusunɔ ra mɛɛri u ka mwa, n ǹ mɔ goon mɔru. 13 Na ǹ kĩ i wɔri yãaru sɔɔ gabun alafian sɔ̃, adama n weenɛwa mɔru ta n nɛ. 14 Saa yeni sɔɔ bɛɛn mɔra kpã. Yen sɔ̃, i ko kpĩ i bu somi be ba yãaru mɔ, kpa bɛɛ iǹ n da maa yãaru barɔ, ben mɔru tà n kpã, bu ka kpĩ bu bɛɛ somi. Nge mɛya mɔru ta ko n ka nɛ. 15 Nge mɛ Gusunɔn gari gerua, "Wi u gura n kpã u ǹ saka sare. Wi u maa gura fiiko u ǹ saka kɔmiɛ." 16 Su Gusunɔ siara wi u dera Titu u bɛɛn kĩru mɔ nge mɛ bɛsɛn tii sa mɔ. 17 Domi u bɛsɛn yiirebu wura, win hania ya mam kpã sere u gɔ̃ ru doke win tii u da bɛɛn mi. 18 Sa maa bɛsɛgii goo gɔrimɔ ka wi sannu wi Yesun yigbɛnu kpuro nu siaramɔ Labaari gean sɔmburun saabu. 19 Yen biru Yesun yigbɛnu nu maa nùn gɔsa u ka sun yɔ̃ siri bɛsɛn sanum mɛ sɔɔ, su ka durom sɔmbu te ko kpa Yinnin tiin yiiko ka bɛsɛn kĩru tu sɔ̃ɔsira. 20 Sa kookari mɔ̀ kpa goo u ku raa sun taarɛ wɛ̃ gobi bɛkɛ yin nɛnubun sɔ̃ yi ba sun nɔmu bɛrie. 21 Sa kĩ su gãa geenu ko, n ǹ mɔ Yinnin nɔni sɔɔ tɔna adama ka maa tɔmbun mi. 22 Sa bu gɔriɔ ka bɛsɛgii goo kpam wiǹn laakari sa mɛɛra nɔn dabinu, sa maa wa u sãa haniagii. Adama tɛ̃ win hania ya sosi yèn sɔ̃ u bɛɛ naanɛ sãa gem gem. 23 ǹ n Titun sɔ̃ n na, u sãa nɛn beruse wi u ka man sɔmburu mɔ̀ bɛɛn suunu sɔɔ. ǹ n maa be ba nùn yɔ̃ siriɔn sɔ̃ n na, ba sãa Yesun yigbɛnun gɔrobu be ba Kirisi bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 24 Yen sɔ̃, i bu sɔ̃ɔsio ma i bu kĩ ka gem, kpa Yesun yigbɛnu nu n yɛ̃ ma sa gem mɔ su ka woo kana bɛɛn sɔ̃. 1 N ǹ maa sãa tilasi n ka bɛɛ tireru yorua somirun sɔ̃ te ba naanɛ dokeobu mɔrisiammɛ. 2 Domi na bɛɛn kĩru yɛ̃, na maa Masedɔnigibu woo kanɛ bɛɛn sɔ̃ na nɛɛ, naanɛ dokeo be ba wãa Gɛrɛkiban temɔ ba somirun sɔɔru kpa saa ginakun di. Bɛɛn hania ya ben dabiru kookari koosia. 3 Ka mɛ, na bɛɛ bɛsɛgii beni gɔriammɛ kpa bɛsɛn woo kanabu bɛɛn sɔ̃ gari yini sɔɔ bu ku ko kam. Na kĩ i n sɔɔru sãa nge mɛ na gerua. 4 ǹ kun mɛ, Masedɔnigibu gabu bà n man yɔ̃ sirima, ma ba deema i ǹ sɔɔru sãa, sekura koo sun mwa bɛsɛn toro sin ten sɔ̃. Kaa maa sere gere bɛɛ? 5 Yen sɔ̃ na n man wɛ̃re n bɛsɛgii beni kana bu man gbiiya bɛɛn mi bu ka kɛ̃ɛ geeru sɔɔru ko tèn nɔɔ mwɛɛru i kua kɔ. Nge mɛya ta ko ta n yii kpa tu sɔ̃ɔsi ma i wɛ̃ɛmɔ ka kĩru, n ǹ mɔ ka gɔ̃ ru swiini. 6 I n yɛ̃ ma wi u duura fiiko, fiikowa u koo gɛ̃. Wi u maa duura n kpã, u koo gɛ̃ mu n kpã. 7 ǹ n mɛn na, n weenɛ baawure u wɛ̃ nge mɛ u gɔ̃ ru doke, n ǹ mɔ ka gɔ̃ ru swiini, ǹ kun mɛ, ka tilasi. Domi wi u wɛ̃ɛmɔ ka nuku tia, Gusunɔ u yɛ̃ro kĩ. 8 U koo maa kpĩ u bɛɛ durom bwese bweseka kpuro wɛ̃ n banda kpa i n ka baayere kpuro mɔ baadomma yèn bukata i mɔ, kpa n maa bɛɛ tia n kpã i ka sɔm geenu kpuro ko. 9 Nge mɛ Gusunɔn gari yi gerumɔ, "U win dukia tɔmbu yabua. U sãarobu kɛ̃nu wɛ̃ ka nuku tia. Win gem mu ko n wãawa ka baadommaɔ." 10 Gusunɔ wi u wuko bweseru wɛ̃ɛmɔ u duure, ka dĩanu u ka di, wiya u koo bɛɛ bweseru kpuro wɛ̃ tèn bukata i mɔ, kpa u tu kpiisia, kpa bɛɛn gem mu bii dabinu ma. 11 U ko n da bɛɛ dukia wɛ̃ ye ya koo turi i ka kɛ̃ru wɛ̃ baadomma ka nuku tia. Tɔn dabinu koo maa Gusunɔ siara bɛɛn kɛ̃nun sɔ̃. 12 Domi sɔmbu te i mɔ̀ ta naanɛ dokeobun bukata yibiamɔ. N ǹ ye tɔna, ta maa derimɔ tɔn dabinu nu Gusunɔ siaramɔ. 13 Sɔmbu tera ta koo sɔ̃ɔsi nge mɛ i sãa kpa dabiru bu ka Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ bɛɛn mɛm nɔɔbun sɔ̃ bi i ka Kirisin Labaari gea naanɛ doke. Ba koo maa nùn bɛɛrɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ i bɛɛn mɔru bɔnu kua ka nuku tia ka be, ka maa tɔmbu kpuro. 14 Ba koo bɛɛ kanaru kua ka kĩi bakaru durom bakam mɛn sɔ̃ mɛ Gusunɔ u bɛɛ kua. 15 Su Gusunɔ siara win kɛ̃run sɔ̃ te ta ǹ ka nɔɔ gerurɔ. 1 Nɛ Pɔlu nɛn tiiwa na ka bɛɛ yã, nɛ wi ba nɛɛ na ra tii kawe nà n wãa bɛɛn mi, kpa na n ka bɛɛ wɔrugɔ gari mɔ̀ nà n ka bɛɛ toma. Na bɛɛ kanamɔ ka Kirisin daa laakari tɛɛrugia ka win tɔn geeru, 2 i ku de n ka bɛɛ wɔrugɔ gari ko sanam mɛ ko na n wãa bɛɛn mi. Domi na yɛ̃ ma kon kpĩ n bu wɔrugɔru sɔ̃ɔsi be ba gerumɔ sa sĩimɔwa ka wasin baa. 3 Geema sa wãa wasi sɔɔ, adama sa ǹ tabu mɔ̀ ka wasin tabu yãnu. 4 Domi tabu yãa ni sa ka tabu mɔ̀, nu ǹ sãa handuniaginu, nu sãawa Gusunɔn tabu yãa damginu ni nu ra gbãranu suriri. Sa tɔnun bwisiku toraruginu kpeerasiamɔ, 5 ka tii suabu kpuro bi tɔmba mɔ̀ bu ku ka Gusunɔ gia. Sa tɔmbun bwisikunu kpuro dɔɔrɛ mɔ̀ nu ka wa nu Kirisi mɛm nɔɔwa. 6 Sa maa sɔɔru sãa su ka mɛm nɔɔ sarirugii baawure sɛɛyasia sanam mɛ bɛɛ kpuro i mɛm nua. 7 I ku yam mɛɛri wɔru wɔrukum. Goo ù n tii garisi Kirisigii, u maa yeni bwisikuo win tii sɔɔ. Nge mɛ wi, u sãa Kirisigii, mɛya bɛsɛn tii sa maa sãa Kirisigibu. 8 Domi na ǹ sekuru wasi, baa nɛn woo kanabu bù n kpɛ̃a fiiko woodan sɔ̃ ye Yinni u sun wɛ̃ su ka bɛɛ tãsisia, n ǹ mɔ su ka bɛɛ sura. 9 Na ǹ kĩ n sãare nge na bɛɛ narumɔ ka nɛn tirenu. 10 Domi ba nɛɛ, nɛn tirenu bɔɔbu, nu maa sɛ̃, adama nà n wãa bɛɛn suunu sɔɔ na ǹ dam mɔ, nɛn gari geru gerusu kun maa bɛɛrɛ mɔ. 11 Wi u yeni gerumɔ u n yɛ̃ ma ye sa yorumɔ tirenu sɔɔ sanam mɛ sa toma, tia yera mi ka ye sa ko ko sanam mɛ sa wãa mi. 12 Geema, sa ǹ kãkɔ su ka bu tii yĩisina, ǹ kun mɛ su ka bu tii weesina be ba ben tiin gea gerumɔ. Ba ǹ bwisi mɔ domi ba ben tiin yĩirutia kua bu ka tii yĩire, ba maa ben tii tiinɛ weesinamɔ. 13 Sa ǹ woo kanamɔ gãanun sɔ̃ ni nu kun wãa bɛsɛn sɔmburun ayerɔ, adama sa ko kpĩ su woo kana bɛsɛn sɔmburun swaa sɔɔ ye Gusunɔ u sun sure ye ya ka sun da sere bɛɛn mi. 14 Sa ǹ bɛsɛn sɔmburun swaa sare, yèn sɔ̃ sa tura sere bɛɛn mi. Domi ka gem sa tura bɛɛn mi sa ka bɛɛ Kirisin Labaari gea naawa. 15 Nge mɛya sa ǹ bɛsɛn sɔmburun swaa saramɔ, sa ǹ maa woo kanamɔ gabun sɔmburun sɔ̃. Adama sa yĩiyɔ ma bɛɛn naanɛ dokebu koo sosi kpa su kpĩ su sɔmburu ko te ta teni dam kere bɛɛn suunu sɔɔ sa kun swaa sare ye Gusunɔ u sun sure. 16 Yen biru sa ko kpĩ su ka Labaari gea sara bɛɛn wuswaaɔ kpa sa kun woo kanamɔ gabun sɔmburun sɔ̃ te siba kua ben tiin ayerɔ. 17 Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Wi u woo kanamɔ u woo kanɔ Yinnin sɔ̃." 18 Domi n ǹ mɔ wi u win tiin gea gerumɔwa, ba koo siara sere wiǹn gea Yinni u gerumɔ. 1 Na kĩ i ka man tɛmana nɛn wiiraru sɔɔ fiiko. Geema, i ka man tɛmanɛ. 2 Na nisinu mɔ bɛɛn sɔ̃ ni nu wee Gusunɔn min di, domi i sãa nge wɔndia wi u kun durɔ yɛ̃, wi na durɔ turo kã. Durɔ wiya Kirisi. 3 Adama nge mɛ waa ya Efa torasia ka yen bwisi weesugii, na wurure bɛɛn bwisikunu nu ku raa ko kɔ̃ sunu kpa nu gɔsira nu doona saa naanɛn di ye i mɔ bɛɛ ka Kirisin gbinnaa sɔɔ. 4 Domi i ku ra yinɛ goo ù n na u bɛɛ Yesu tukon gari sɔ̃ɔmɔ. I maa sɔɔru sãa i ka hunde tuka mwa ye i ǹ daa mwɛ. I kpam kĩ i labaari tuka wura ye i ǹ daa wure. 5 Na tamaa gãanu sari niǹ sɔɔ bɛɛn gɔro gisonko be, ba man kere. 6 Baa mɛ gari geru gerusu ka man sɛ̃, n ǹ mɔ na yɛ̃ru bie nge mɛ sa bɛɛ sɔ̃ɔsi kpasasa kpuro sɔɔ. 7 Ye na bɛɛ Gusunɔn Labaari gea nɔɔsia na ǹ kɔsiaru garu mwɛ. Na tii kawa n ka bɛɛ sua wɔllɔ. Ye na kua mɛ na torawa? 8 Na dera Yesun yigbɛnu ganu man gobi kɔsia. Na sibu begia mwaari n ka bɛɛ somi. 9 Sanam mɛ na wãa bɛɛn mi, nà n gãanun bukata mɔ, n ku ra ka ko bɛɛn goon sɔmunu, domi bɛsɛgii be ba na Masedɔnin di ba ka man ye kpuro naawa yèn bukata na mɔ. Na tii nɛnua kpuro sɔɔ kpa na kun sãa bɛɛn sɔmunu. Mɛya ko na n maa tii nɛni. 10 Ka Kirisin gem mɛ mu wãa nɛ sɔɔ, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ma goo sari wi u koo man yinari n woo kana gari yinin sɔ̃ Gɛrɛkiban tem kpuro sɔɔ. 11 Mban sɔ̃ na. I tamaa na ǹ bɛɛ kĩ? Gusunɔwa yɛ̃. 12 Nge mɛ na mɔ̀ tɛ̃, mɛya ko na n mɔ̀ kpa n bu swaa ganɛ be ba kasu bu woo kana bu nɛɛ, bɛsɛ ka be, sa sãawa tia. 13 Domi tɔn be, ba sãa gɔro weesugibu, be ba ra gabu nɔni wɔ̃ ke, ma ba tii sokumɔ Kirisin gɔrobu. 14 Gãanu sari mi, ni nu biti mɔ domi Setam tii koo kpĩ u tii ko nge yam bururam gɔrado. 15 ǹ n mɛn na, biti gaa sari win sɔm kowobu bà n tii kua nge gem sɔm kowobu. Adama ba koo ben are wa nge mɛ ben kookoosu sãa. 16 Na kpam gerumɔ goo u ku man mɛɛri nge wiiro. Adama iǹ n man mɛɛra wiiro, i man wuro nge mɛ, kpa nɛ maa n woo kana fiiko. 17 Ye kon gere tɛ̃, ya ǹ wee Yinnin min di. Adama na ye gerumɔwa ka toro sindu domi na yɛ̃ ma kon kpĩ n woo kana. Na gari gerumɔ nge wiiro. 18 Yèn sɔ̃ gabu dabinu ba wasin sɔ̃ woo kanamɔ, nɛn tii kon maa woo kana. 19 Bɛɛ be i bwisi mɔ, i ra ka wiirobu tɛmanɛ. 20 I maari ba bɛɛ kuammɛ nge yobu, ma ba bɛɛ gbɛnimɔ ma ba bɛɛ taki dimɔ ma ba bɛɛ gɛmmɔ ma ba bɛɛ baari soomɔ. 21 Sekura man mɔ̀ n ka bɛɛ sɔ̃ ma dama nɛ na kun mɔ n ka bɛɛ kua mɛ. Ka mɛ, goo ù n toro sindu mɔ na maa mɔ nɛn tii. Na gari saarimɔ nge wiiro. 22 Ba sãa Yuuba? Mɛya maa nɛn tii. Ba sãa Isireliba? Mɛya maa nɛn tii. Ba sãa Aburahamun bweseru? Mɛya maa nɛn tii. 23 Ba sãa Kirisin sɔm kowobu? Na bu kere te sɔɔ. Nɛn gari yi, wiira gariya. Na sɔmburu kua na bu kere, ba man pirisɔm doke n bu kere, ba man sɛni so na ǹ yen geeru yɛ̃. Nɔn dabinu na gɔɔ turuku kua. 24 Nɔn nɔɔbuwa Yuuba ba man sɛni nɔɔ weeru tia sari so. 25 Ba man dãa so tia tian nɔn ita. Ba man kpenu kasukure nɔn teeru. Nɔn itawa bɛsɛn goo ga nim diira, ma nɔn teeru na wɔri nim sɔɔ na wãa mi bururun di sere sisiru bururu. 26 Nɛn sanum dabinu sɔɔ na ra n wãa kari sɔɔ daa bakanun sɔ̃ ka swaa diobun sɔ̃, gasɔ nɛn tiin bweseru sɔɔ, gasɔ tɔn tukobun mi, gasɔ wuu sɔɔ, gasɔ gbaburɔ, gasɔ nim wɔ̃ ku sɔɔ, gasɔ maa be ba sãare naanɛ dokeobun mi. 27 Na sɔm damginu kua, na maa wahala wa. Na dom sera nɔn dabinu. Na gɔ̃ɔru ka nim nɔru wa. Na dĩanu bia nɔn dabinu. Wooru ka terera man deema. 28 Ye ya tie na ǹ yen gari mɔ̀ ma n kun mɔ gari yi na sɔɔwa baadomma, yiya Yesun yigbɛnu kpuron bwisikunu. 29 Goo ù n dam bie na ra n maa dam biewa. Bà n goo sokurasia, n da man mɛniwa. 30 Yà n kua tilasi n ka woo kana, nɛn dam sarirun sɔ̃ na kon woo kana. 31 Gusunɔ, Yinni Yesun Baaba, wi n weenɛ bu siara ka baadommaɔ, u yɛ̃ ma na ǹ weesu mɔ̀. 32 Sanam mɛ na wãa Damasiɔ, wuu yɛ̃ro wi sina boko Aretasi u yi, u dera ba wuun kɔnnɔsu kɛnua bu ka man mwa. 33 Adama ba man yara saa gbãrarun fɛnɛntin di ka bireru. Nge mɛya na ka nùn kisirari. 1 Na ǹ kon ko na kun woo kanɛ baa mɛ n ǹ wã. Tɛ̃ kon kãsinu ka sɔ̃ɔsinun gari ko ni Yinni u man sɔ̃ɔsi. 2 Na Kirisigii goo yɛ̃ wi ba suare sere Gusunɔ wɔllɔ n wɔ̃ɔ wɔkura nnɛ tura gisɔ. Ba tɛ̃ wi suawa ka gem? Nge u kãsawa. Gusunɔ turowa yɛ̃. 3 Mɛya na yɛ̃ ma ba durɔ wi sua sere Gusunɔn mi. Na maa wure na gerumɔ, ba nùn suawa ka gem? Nge u kãsawa. Gusunɔ turowa yɛ̃. 4 Miya u gari nua yi yi ǹ weenɛ tɔnu u gere, yi u ǹ mam kpɛ̃ u gere. 5 Kon durɔ win sɔ̃ woo kana. Adama na ǹ nɛn tiin sɔ̃ woo kanamɔ, ma n kun mɔ nɛn dam sarirun sɔ̃. 6 Baa nà n woo kanabu kĩ, na ǹ kon ko wiiro domi geeya kon gere. Adama na ǹ wuramɔ n woo kana kpa goo u ku raa man mɛɛri n kere nge mɛ u man waamɔ, ǹ kun mɛ, nge mɛ u nɔɔmɔ nɛn nɔɔn di. 7 Adama n ku ka tii sua sɔ̃ɔsi nin kpãarun sɔ̃, bararu gara man wɔri nge sãka nɛn wasi sɔɔ. Ta na nge Setam sɔmɔ tu ka man so kpa tu man yinari n tii sua. 8 Na Yinni kana tia tian nɔn ita bara ten sɔ̃ u ka man tu wunari. 9 U man wisa u nɛɛ, win durom mu man tura domi win dam mu ra sɔ̃ɔsire sanam mɛ na ǹ dam mɔ. ǹ n mɛn na, na kĩru bo n ka nɛn dam sariru woo kana kpa Kirisin dam mu n man wãasi. 10 Yen sɔ̃ na na nuku dobu mɔ dam sariru sɔɔ ka wɔma ka nuku sankiranu ka nɔni swãaru, ka maa wururabu ye na sɔɔwa Kirisin sɔ̃. Domi sanam mɛ na ǹ dam mɔ, sanam mɛya na sãa damgii. 11 Na gari mɔ̀ nge wiiro, adama tilasiwa i man kua. Bɛɛya n weenɛ i nɛn gea gere. Domi baa nà kun sãa gãanu, bɛɛn gɔro gisonko be, ba ǹ man kere. 12 Kookoo si su sɔ̃ɔsimɔ ma na sãa gɔro, su koora bɛɛn suunu sɔɔ ka suuru baka. Siya yĩrenu ka sɔm maamaakigia ka sɔm damginu. 13 Mba sɔɔra i ǹ somiru wa ta tura nge Yesun yigbɛnu ganu ma n kun mɔ ye na kun kue bɛɛn sɔmunu baasi. I man tora te suuru kuo. 14 Wee na sɔɔru kpa n ka kpam na bɛɛn mi nɔn itase, na ǹ kon maa ko bɛɛn sɔmunu. Bɛɛya na kĩ, n ǹ mɔ bɛɛn gobi. Domi n ǹ bibun baa bu ka gobi kasu yi ba koo ka ben mɔwɔbu nɔɔri, mɔwɔbun baawa bu ka ben bibu nɔɔri. 15 Nɛn nuku doba n ka nɛn mɔru kpuro di kpa n ka nɛn tii tii dendi bɛɛn hunden sɔ̃. Nà n bɛɛ kĩa n kpɛ̃a, kĩi te i man kĩ ta koo kaarawa? 16 I wura ka gem ma na ǹ kue bɛɛn sɔmunu adama gaba nɛɛ na bwisi mɔ, na bɛɛ taki di. 17 Nge na bɛɛ diwa saa be na bɛɛ gɔrian turon min di? 18 Nɛna na Titu kana u da bɛɛn mi. Ka bɛsɛgii wi sanna, na bu gɔra. Titu u bɛɛ taki di? N ǹ gãa teena sa naa gire nɛ ka wi? Sa ǹ kookoo teesu kue? 19 I tamaa tɛɛbun di sa ka tii yinamɔwa bɛɛn wuswaaɔ? Aawo, n ǹ mɛ, nɛn kĩnasibu. Gusunɔn wuswaaɔwa sa gari gerumɔ nge mɛ Kirisi u kĩ kpa i ka tãsi. 20 Na wurure sanam mɛ kon turi bɛɛn mi, kpa na kun bɛɛ deemɛ nge mɛ na kĩ, bɛɛ maa, kpa i kun man wa nge mɛ i kĩ. Na wurure sannɔsun sɔ̃ ka nisinu ka mɔru ka kinɛnu ka wɔnnaa ka tɔn wĩinu ka tii suabu ka nɔɔ nɛɛ sariru. 21 Na wurure Gusunɔ u ku raa man kawe bɛɛn wuswaaɔ sanam mɛ kon kpam na bɛɛn mi, kpa n ku ra swĩ tɔn dabirun sɔ̃ be ba raa tora ma ba ǹ gɔ̃ ru gɔsie saa ben daa disinugian di, ka kɔ̃ɔ mɛnnabu tantanaru sɔɔ, ka daa bɛrɛtɛkɛ ye ba ra raa ko. 1 Nɔn itasewa na sisi bɛɛn mi. Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Mɛm mɛ ba koo tɔnu sie kpuro, n weenɛ tɔnu yiru ǹ kun mɛ tɔnu ita bu mɛn seeda di." 2 Kon bu kirɔ ko be ba raa tora ka be ba tie kpuro. Na mam bu koore kɔ sanam mɛ na wãa bɛɛn mi nɔn mɛɛruse. Na maa wure na mɔ̀ ye na wãa n toma. Sanam mɛ kon kpam na bɛɛn mi kon sɛ̃sia. 3 I kĩ n bɛɛ sɔ̃ɔsi ma Kirisi gari gerumɔ nɛn min di. ǹ n mɛn na, i ko i wa. N ǹ mɔ Kirisi sãa dam sarirugii bɛɛn mi, u win dam sɔ̃ɔsimɔwa bɛɛn suunu sɔɔ. 4 Geema, ba nùn kpare dãa bunanaru sɔɔ win dam sarirun sɔ̃, adama u wasi Gusunɔn dam saabu. Sa maa sãa dam sarirugibu bɛsɛ ka win gbinnaa sɔɔ, adama sà n na bɛɛn mi, i ko wa ma sa wasi ka wi Gusunɔn dam saabu. 5 I laakari koowo kpa i tii wɛ̃ɛri i wa iǹ n naanɛ doke ka gem. I ǹ tuba ma Yesu Kirisi wãa bɛɛ sɔɔ? Nge i wa ma i ǹ tura mɛ. 6 Ka mɛ, na yĩiyɔ i ko tubu ma bɛsɛ sa tura ka gem. 7 Sa Gusunɔ kanamɔ i ku ka kɔ̃ sa gaa ko. N ǹ mɔ sa kĩ su sɔ̃ɔsi ma sa tura, adama gea sa kĩ i n da ko, baa ǹ n sãare nge bɛsɛ sa kpana. 8 Domi sa ǹ dam mɔ su ka gem kɔ̃ sa kua, ma n kun mɔ su mu gea kua. 9 Bɛsɛn nukura ra n do sà n kua dam sarirugibu sanam mɛ i sãa damgibu. Mɛya maa sa bikiamɔ bɛsɛn kanaru sɔɔ i ko tɔn yebunu. 10 Yen sɔ̃ na na bɛɛ yoruammɛ miǹn di na toma, kpa nà n tunuma, n ku ka bɛɛ sɛ̃sia ka wooda ye Yinni u man wɛ̃ n ka bɛɛ tãsisia, n ǹ mɔ n ka bɛɛ sura. 11 Tɛ̃ nɛgibu, i n nuku dobu mɔ. I kookari koowo i ka ko tɔn yebunu i n dam kɛ̃ɛnamɔ. I nɔɔ tia koowo, i n wãa alafia sɔɔ. Gusunɔ u ko n wãa ka bɛɛ, wi, wi u sãa kĩrugii ka alafiagii. 12 I tɔbirinɔ ka kĩru. Naanɛ dokeobu kpuro ba bɛɛ tɔbura. 13 Yinni Yesu Kirisin durom ka Gusunɔn kĩru ka Hunde Dɛɛron mɛnnabu n ka bɛɛ kpuro wãa. 1 Bɛɛ Yesun yigbɛnugibu, bɛɛ be i wãa Galatin temɔ, nɛ ka bɛsɛgibu kpuro be sa wãa sannu, sa bɛɛ tɔbura. Gusunɔ Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia kɛ̃. Yesu Kirisi wi, u tii wɛ̃ bɛsɛn toranun sɔ̃ u ka sun wɔra saa handunia kɔ̃ sa yen nɔman di, Gusunɔ bɛsɛn Baaban kĩru sɔɔ. Wiya u yiiko mɔ sere ka baadommaɔ. Ami. Nɛna Pɔlu. Yesu Kirisiwa u man soka n ka ko win gɔro, wi ka Gusunɔ Baaba, wi u nùn seeya gɔrin di. N ǹ mɔ tɔmba ba man soka, nɛn sokura kun nɛ saa tɔnu goon min di. 6 N man biti kua, wee, i yɛ̃ro derimɔ fuuku fuuku wi u bɛɛ soka ka Kirisin durom, ma i kĩ i Labaari gea gaa swĩi. 7 Sà n gem gerumɔ, Labaari gea gaa maa sari. Gaba gesi bɛɛn laakari burisinamɔwa, ma ba kĩ bu Kirisin Labaari gea gɔsia. 8 Adama baa bɛsɛn tii, ǹ kun mɛ gɔrado wi u na wɔllun di, ù n bɛɛ Labaari gea tuka waasu kua, ye ya ǹ sãa ye sa bɛɛ sɔ̃ɔwa bu nùn bɔ̃ rusio. 9 Sa raa gerua, na maa wure na gerumɔ, goo ù n bɛɛ gari tuki waasu kua yi yi ǹ sãa yi i mwa kɔ, bu nùn bɔ̃ rusio. 10 Na tɔnun siarabu kasu ka gari yini? Aawo, Gusunɔn siaraba na kĩ. Na kookari mɔ̀ n ka ko ye n koo tɔmbu dore ro? Aawo. Nà n kĩ n ko sere ka tɛ̃ ye n tɔmbu doremɔ, na ǹ ko na n sãa Kirisin yoo. 11 Nɛgibu, na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ma Labaari gea ye na kparamɔ ya ǹ sãa tɔnugia. 12 Na ǹ ye mwɛ tɔnun min di, goo kun maa man ye keu kue, Yesu Kirisiwa u man ye sɔ̃ɔsi. 13 I nua nge mɛ nɛn wãara raa sãa sanam mɛ na Gusunɔ sãamɔ nge mɛ Yuuba ba ra ko. Na ra n Gusunɔn yigbɛru nɔni sɔ̃ɔmɔ n banda n ka tu kam koosia. 14 Nɛn sikadoban komarun kĩrun sɔ̃ na na nɛn Yuusi dabiru gbiiri Yuuban sãaru sɔɔ be ba sãa nɛn saaraba. 15 Adama Gusunɔ u man gɔsa ba sere man mara ma u man soka win durom sɔɔ. 16 Ma sanam mɛ u gɔ̃ ru doke u man win Bii sɔ̃ɔsi kpa n ka tɔn tukobu win Labaari gea waasu kua, na ǹ de tɔmbu gabun mi bu ka man bwisi kɛ̃. 17 Na ǹ maa de Yerusalɛmuɔ n ka bu wa be ba gbia ba kua Yesun gɔrobu na sere kua gɔro. Adama na yande dawa Daarububan tem sɔɔ. Min diya na maa wura Damasiɔ. 18 N tɛ n kua wɔ̃ɔ ita na sere Yerusalɛmu da n ka Piɛɛ gia, ma na sina win mi sɔ̃ɔ wɔkura nɔɔbu. 19 Na ǹ maa gɔro goo wa mi, ma n kun mɔ Yakɔbu, Yinnin wɔnɔ. 20 Ye na yorumɔ, gema. Gusunɔwa sãa nɛn seedagii nà n weesu mɔ̀. 21 Yen biru na Sirin tem da ka Silisin tem. 22 Sanam mɛ, Kirisin yigbɛ ni nu wãa Yudeaɔ nu ǹ gina man waare. 23 Ba gesi nua ma wi u raa bu nɔni sɔ̃ɔmɔ, u tɛ̃ Yesun faaban gari waasu mɔ̀, yi u raa kĩ u kam koosia. 24 Ma ba Gusunɔ siara nɛn sɔ̃. 1 Wɔ̃ɔ wɔkura nnɛn biru ma sa kpam wura Yerusalɛmuɔ, nɛ ka Baanabasi. Sa maa Titu sua u ka sun da. 2 Na da yèn sɔ̃ Gusunɔ u man sɔ̃ɔsi ma n weenɛ n da. Nɛ ka wirugibu tɔnawa sa mɛnna, ma na bu Labaari gean gari tubusia yi na ra tɔn tukobu waasu kue, domi na ǹ kĩ nɛn sɔmburu te na raa kua, ǹ kun mɛ te na mɔ̀ tɛ̃, tu kam ko. 3 Baa mɛ Titu nɛn kpaasi u sãa Gɛrɛki, ba ǹ nùn tilasi kue u ka bango ko. 4 Adama tɔmbu gabu be ba ǹ sãa begibu ka gem, ba dua bɛsɛn wuurɔ ma ba kĩ bu nùn bango ko. Ba na gbɛnum nge kɔrumɔtɔ kowobu bu ka bɛsɛn tii mɔru mɛɛri te Kirisi Yesu u sun wɛ̃. Ba kĩwa su wure su ko yobu. 5 Adama sa ǹ ben gari wure baa fiiko yèn sɔ̃ sa kĩ Labaari gean gem mu n wãa bɛɛn suunu sɔɔ. 6 Ma be ba sãare wirugibu, n ǹ man gãanu sãa ye ba sãa domi Gusunɔ kun tɔnun wuswaa mɛɛra. Wirugii be, ba ǹ man gari gɛɛ sosie. 7 Adama ba wa ma Gusunɔ u man Labaari gea nɔmu sɔndia tɔn tukobun sɔ̃ nge mɛ u Piɛɛ ye nɔmu sɔndia Yuuban sɔ̃. 8 Domi wi u Piɛɛ dam wɛ̃ u ka ko gɔro Yuuban sɔ̃, wiya maa man dam wɛ̃ n ka ko gɔro tɔn tukobun sɔ̃. 9 Ma sanam mɛ Yakɔbu ka Piɛɛ ka Yohanu, be ba sãa nge yigbɛrun gbereba, ba nɛn kɛ̃ru tuba te ba man wɛ̃, ba wura ma nɛ ka Baanabasi, sa kua begibu. Ba maa wura su da tɔn tukobun mi, kpa be, bu maa da Yuuban mi. 10 Adama ba sun kana su ben sãarobu yaaya. Na maa kookari kua na ka kua mɛ. 11 Sanam mɛ Piɛɛ u na Antiɔsiɔ na nùn gerusi nɔni ka nɔni yèn sɔ̃ u taarɛ mɔ. 12 Gabu be Yakɔbu u gɔra mi, bu sere tunuma, Piɛɛ u ra raa di ka tɔn tuko naanɛ dokeobu sannu. Adama ye tɔn be, ba tunuma ba kpa, u tii gawa ma u ǹ maa dimɔ ka be bangon woodan sɔ̃. 13 Ma Yuu gaba maa murafitiru kua ka wi sannu sere ba Baanabasin tii gawe ben murafiti te sɔɔ. 14 Ye na wa ma ba ǹ sĩimɔ ka gɔ̃ ru tia Labaari gean gem sɔɔ, na Piɛɛ sɔ̃ɔwa be kpuron wuswaaɔ na nɛɛ, wunɛ Yuuwa ma a mɔ̀ nge tɔn tuko, n ǹ mɔ nge Yuu. ǹ n mɛn na, amɔna a ka tɔn tukobu gawamɔ bu ko nge Yuuba. 15 Ka geema, bɛsɛ Yuubara, n ǹ mɔ tɔn tuko be ba sãa durumgibu, domi Yuubara ba sun mara. 16 Ka mɛ, sa yɛ̃ ma tɔnu u koo gem wa Gusunɔn wuswaaɔ ù n Yesu Kirisi naanɛ doke, n ǹ mɔ ka wooda nɛnubu. Bɛsɛ maa, sa Yesu Kirisi naanɛ doke su ka gem wa Gusunɔn wuswaaɔ, n ǹ mɔ ka wooda nɛnubu. Domi goo sari wi Gusunɔ koo gem wɛ̃ yèn sɔ̃ u wooda mɛm nɔɔwa. 17 Tɛ̃ bɛsɛn tii sà n sɔ̃ɔsira torobu nge mɛ tɔn tukobu ba sãa yèn sɔ̃ sa gem kasu saa Kirisin min di, ǹ n mɛn na, Kirisin sɔmbura ta toraru sosimɔ? Su ku wa mɛ. 18 Domi nà n ye na raa sura bana, na tii sɔ̃ɔsimɔ toro. 19 Adama ǹ n woodan sɔ̃ n na, ya ǹ maa dam mɔ nɛn wɔllɔ, yen tiiwa ya man go kpa na n ka wãaru mɔ Gusunɔn wuswaaɔ. Ba man kpare dãru sɔɔ ka Kirisi sannu. 20 Yen sɔ̃ na n ǹ maa mɔ nɛna na wasi, Kirisiwa u wãaru dimɔ nɛ sɔɔ. Ma wãa te na dimɔ tɛ̃, na tu dimɔwa ka naanɛ dokebu Gusunɔn Bii sɔɔ wi u man kĩa ma u win wãaru wɛ̃ nɛn sɔ̃. 21 Na ǹ Gusunɔn durom kam koosiamɔ. Domi tɔnu ù n gem waamɔ Gusunɔn mi saa woodan di, Kirisin gɔɔ kua kam. 1 Bɛɛ Galatigibu laakari sariba! Bɛɛ be ba sɔ̃ɔwa kpasasa nge mɛ ba Yesu Kirisi kpare dãru sɔɔ, wara u bɛɛ dobua. 2 I man gãa tee nini sɔ̃ɔwɔ. I Gusunɔn Hunde mwa wooda nɛnubun sɔ̃? Nge Labaari gean sɔ̃ ye i nua ma i naanɛ doke. 3 Amɔna i ka laakari bia mɛ. I torua ka Gusunɔn Hunde. Ma i kĩ i dakura ka bɛɛn tiin dam? 4 I nɔni swãa te kpuro wawa kam? Aawo, n ǹ kam. 5 Ye Gusunɔ u bɛɛ win Hunde wɛ̃, ma u sɔm maamaakiginu mɔ̀ bɛɛn suunu sɔɔ, u mɔ̀ yèn sɔ̃ i wooda mɛm nɔɔwa? Nge yèn sɔ̃ i Labaari gea nua ma i ye naanɛ doke. 6 Nge mɛ ba yorua, "Aburahamu u Gusunɔ naanɛ doke, yen sɔ̃ na Gusunɔ u nùn garisi gemgii." 7 Yen sɔ̃, i de i n yɛ̃ ma be ba Gusunɔ naanɛ doke beya ba sãa Aburahamun bibu. 8 Gusunɔn gari yi raa gerua ma Gusunɔ u koo tɔn tukobu gem wɛ̃ naanɛ dokebun sɔ̃. Yen sɔ̃ na yi Aburahamu Labaari gea waasu kua yellun di yi nɛɛ, "Wunɛn min diya Gusunɔ u koo bwesenu kpuro domaru kua." 9 Aburahamu u Gusunɔ naanɛ doke ma u domaru wa. Nge mɛya be ba maa Gusunɔ naanɛ doke, ba koo domaru wa ka wi sannu. 10 Be ba woodan mɛm nɔɔbu gballi ba bu bɔ̃ rusi. Domi ba yorua ba nɛɛ, "Bɔ̃ rurowa wi u yina u woodan gari kpuro mɛm nɔɔwa yi ba yorua." 11 Tɛ̃ ya sɔ̃ɔsira kpasasa ma goo kun gem waamɔ Gusunɔn wuswaaɔ ka woodan mɛm nɔɔbu, domi ba yorua ba nɛɛ, "Wi Gusunɔ u gem wɛ̃ naanɛ dokebun sɔ̃, wiya u ko n wãa." 12 Tɛ̃, wooda ya ǹ ka naanɛ dokebu dendimɔ. Domi ba yorua ba nɛɛ, "Wi u ye kpuro mɛm nɔɔwa, wiya u ko n wãa yen sɔ̃." 13 Adama Kirisi u sun yakia saa woodan bɔ̃ rin di sanam mɛ u kua wi ba bɔ̃ rusi bɛsɛn sɔ̃. Nge mɛ Gusunɔn gari yi gerumɔ, "Baawure wi ba bwɛ̃ dãru sɔɔ, u kua bɔ̃ ruro." 14 Kirisi u kua mɛ kpa Aburahamun domaru tu maa ka ko tɔn tukobugiru saa Yesu Kirisi win min di, kpa su ka Hunde mwa naanɛ dokebun saabu wiǹn nɔɔ mwɛɛru Gusunɔ u sun kua. 15 Nɛgibu, kon gari yi weesina ka ye tɔmba yɛ̃. Tɔnu ù n nɔɔ mwɛɛru kua u sire, goo kun kpɛ̃ u tu seeya, goo kun maa tu sosimɔ. 16 Tɛ̃, Aburahamu ka win sikadobuwa Gusunɔ u nɔɔ mwɛɛru kua. Ba ǹ gerua sikadominu nge ba ka tɔn dabinu yã. Adama ba gerua sikadobu, yen tubusiana tɔn turo tɔna, wi u sãa Kirisi wi. 17 Amɛniwa na kĩ n gere. Gusunɔ u nɔɔ mwɛɛru kua ma u tu sire. Tɛ̃, wooda ye ya na wɔ̃ɔ nɛɛru ka tɛnan (430) biru, ya ǹ kpɛ̃ yu nɔɔ mwɛɛ te seeya, kpa Gusunɔn sire bi, bu ko kam. 18 Domi bà n tubi dimɔ wooda nɛnubun sɔ̃, ba ǹ dimɔ nɔɔ mwɛɛrun sɔ̃. Adama Gusunɔ u Aburahamu ye wɛ̃wa ka nɔɔ mwɛɛru. 19 ǹ n mɛn na, mban sɔ̃ na ba wooda wɛ̃. Ba ye wɛ̃wa kpa kookoo si su kun sãa Gusunɔn kĩru su n ka sɔ̃ɔsire sere Aburahamun sikadobu ge, gu ka na gèn sɔ̃ ba nɔɔ mwɛɛru kua. Wɔllun gɔradobara ba wooda ye tɔmbu nɔɔsia saa sɔmɔ goon min di. 20 Adama tɔn turo ù n gãanu mɔ̀ u ǹ sɔmɔ goon bukata mɔ. Wee Gusunɔ turowa u nɔɔ mwɛɛ te kua. 21 ǹ n mɛn na, wooda ya ka Gusunɔn nɔɔ mwɛɛru sikirinamɔ? Su ku wa mɛ. Domi bà n daa wooda wɛ̃ ye ya koo kpĩ yu tɔnu wãaru wɛ̃, Gusunɔ u koo raa tɔnu gem wɛ̃ saa woodan di. 22 Adama Gusunɔn gari gerumɔ ma tɔmbu kpuro ba wãa durum dam nɔmaɔ, kpa kɛ̃ɛ tèn nɔɔ mwɛɛru Gusunɔ u kua ta n ka sãa be ba naanɛ dokegiru yèn sɔ̃ ba Yesu Kirisi naanɛ doke. 23 Naanɛ dokebun saa yu sere na, wooda ya sun dɔɔrɛ sãawa ya nɛni sere naanɛ doke bi, bu ka sɔ̃ɔsira. 24 Wooda ye, ya sun nɛnua sere Kirisi u ka tunuma, kpa Gusunɔ u sun gem wɛ̃ naanɛ dokebun sɔ̃. 25 Tɛ̃ ye naanɛ dokebun saa ya tura, sa ǹ maa wãa dɔɔrɛ sɔɔ. 26 Domi Yesu Kirisi sɔɔ bɛɛ kpuro i kua Gusunɔn bibu naanɛ dokebun sɔ̃. 27 Mɛya bɛɛ kpuro bɛɛ be i kua Kirisigibu batɛmu sɔɔ i Kirisin daa sebua. 28 Yen sɔ̃ na goo kun goo, Yuuba ka tɔn tukobu, yobu ka tii mɔwɔbu, tɔn kurɔbu ka tɔn durɔbu. Bɛɛ kpuro i sãa tia yèn sɔ̃ i gbinnɛ ka Yesu Kirisi. 29 Iǹ n sãa Kirisigibu, i maa sãa Aburahamun sikadominu, i ko maa tubi di yèn nɔɔ mwɛɛru Gusunɔ u kua. 1 Ye na gerumɔ wee. Bii wi u koo win baan tubi di, sanam mɛ u gina sãa bii, u ǹ yoo sanɔ gaa kere, baa mɛ kpuro sãa wigia. 2 Saa ye u sãa bii, tɔmba wãa be ba nùn nɛni, ba maa win wunanɔsu mɔ̀ sere saa ye win baaba u nùn yiiya. 3 Nge mɛya n sãa ka bɛsɛ. Sa raa sãa handunian buãnun yobu. 4 Adama sanam mɛ saa ya tura, Gusunɔ u win bii gɔrima. Tɔn kurɔwa nùn mara, u maa nùn marawa woodan nɔma sɔɔ, 5 kpa u ka bu yakia be ba wãa woodan nɔmaɔ kpa su ko Gusunɔn bibu. 6 Gusunɔ u win Biin Hunde gɔrima bɛsɛn gɔ̃ rusu sɔɔ u ka sɔ̃ɔsi ma win biba bɛsɛ sa sãa. Hunde win saabuwa sa nùn sokumɔ, baaba. 7 ǹ n mɛn na, a ǹ maa sãa yoo, a kua bii. Tɛ̃ ye a ka sãa bii, Gusunɔ u maa nun kua tubi dio. 8 Yellu i ǹ Gusunɔ yɛ̃, ma i sãa gãanun yobu ni nu ǹ sãa Gusunɔ. 9 Adama tɛ̃ nge mɛ i Gusunɔ wura, nge n mam nɛɛre, Gusunɔ u bɛɛ wura, amɔna i ka kĩ i gɔsira handunian buãnun mi, ni nu ǹ dam ka bɛɛrɛ mɔ. Mban sɔ̃ na i kĩ i maa ko nin yobu. 10 I tɔ̃ nu ganun saria swĩi, ka suru ka tɔ̃ɔ bakanu ka wɔ̃ su. 11 Tɛ̃ bɛrum man mɔ̀ nɛn sɔmburu kpuro tu ku raa ko kam te na kua bɛɛn sɔ̃. 12 Na bɛɛ kanamɔ nɛgibu, i bɛɛn tii dokeo nɛn ayerɔ, domi na nɛn tii doke bɛɛn ayerɔ. I ǹ man gãanu tore. 13 Nge mɛ i yɛ̃, ka wasin barara na bɛɛ Labaari gea waasu kua nɔn gbiikiru. 14 Adama i ǹ man gɛma, i ǹ maa man yinɛ, baa mɛ nɛn bararu ta bɛɛ waabu tusa. I man mwawa nge mɛ i ko Gusunɔn gɔrado mwa, ǹ kun mɛ Yesu Kirisi win tii. 15 I raa nuku dobu mɔ. Tɛ̃, mba n bɛɛ kua. Na kon kpĩ n bɛɛ seeda diiya ma, ǹ n koo raa koora i ko i bɛɛn nɔni wuka i man kɛ̃. 16 Na kua bɛɛn yibɛrɛ yèn sɔ̃ na bɛɛ gem sɔ̃ɔwa? 17 Tɔn be, ba bɛɛn kĩru kasu, adama n ǹ ka yaasi gea. Ba kĩ bu bɛɛ gɔwa bɛsɛn min di, kpa i n ben kĩru kasu. 18 Tɔnu ù n bɛɛn kĩru kasu ka yaasi gea, gãa geena baadomma, n ǹ mɔ sanam mɛ na wãa ka bɛɛ tɔna. 19 Nɛn bii kĩnasibu, na kpam maa wahala mɔ̀ nge tɔn kurɔ wi u marumɔ, sere Kirisin daa yu ka koora bɛɛ sɔɔ. 20 Na kĩ na n wãa ka bɛɛ tɛ̃ kpa n nɛn gere kɔsi. Na wãa bitani sɔɔ bɛɛn sɔ̃. 21 I de n bɛɛ bikia, bɛɛ be i kĩ i n wãa woodan nɔmaɔ, i ǹ nua ye wooda ya gerumɔ? 22 Ba yorua ma Aburahamu u bii tɔn durɔbu yiru mara, turo ka kurɔ wi u sãa yoo, turo ka kurɔ wi u sãa tii mɔwɔ. 23 Yoo wi, u win bii mara nge mɛ tɔmbu kpuro ba ra ma, adama tii mɔwɔ wi, u win bii marawa ka Gusunɔn nɔɔ mwɛɛru. 24 Gari yini yi kua weesinaa. Kurɔ be yiru ba ka nɔɔ mwɛɛnu yiru weenɛ. Teeru, te ta bibu marumɔ yoru sɔɔ, ta naamɔ saa Sinain guurun di, teya ta ka Agaa weenɛ. 25 Agaa wi, u sãare nge Sinain guuru, Daarububan tem sɔɔ. U maa sãa nge Yerusalɛmu ye ya wãa tɛ̃, domi ya wãa yoru sɔɔ ka yen tɔmbu kpuro. 26 Adama Yerusalɛmu ye ya wãa wɔllɔ, ya tii mɔ, ya maa sãa bɛsɛn mɛro. 27 Domi ba yorua, "A gɔ̃ ru doro, kurɔ wunɛ wi a ǹ marure. A gbãro a kuuka ko ka nuku dobu, wunɛ wi a ǹ marubun wahala koore. Domi kurɔ wi ba raa deri, u koo bibu ma n kere kurɔ wi u wãa ka durɔ." 28 Tɛ̃ bɛɛ nɛgibu, i sãa Gusunɔn nɔɔ mwɛɛrun bibu nge mɛ Isaki u sãa. 29 Sanam mɛya bii wi ba mara nge baawure, u wi ba mara ka Gusunɔn Hunden dam nɔni sɔ̃ɔwa. Mɛya maa n sãa tɛ̃. 30 Adama mba Gusunɔn gari yi gerumɔ. Yi nɛɛwa, "A yoo wi giro ka win bii sannu, domi win bii wi, u ǹ tubi dimɔ ka tii mɔwɔn bii sannu." 31 Nge mɛya nɛgibu, sa ǹ sãa yoon bibu. Sa sãawa tii mɔwɔn bibu. 1 Sa n ka tii mɔn sɔ̃ na Kirisi u sun yara yorun di. Yen sɔ̃, i yɔ̃ ro sim sim kpa i ku de bu bɛɛ duusia yoru sɔɔ kpam. 2 I swaa dakio i nɔ. Nɛ Pɔluwa na bɛɛ yeni sɔ̃ɔmɔ, iǹ n dera ba bɛɛ bango kua, i ǹ arufaani gaa wasi Kirisin mi. 3 Nɛn seeda wee ye na dimɔ kpam. Baawure wi u dera ba nùn bango kua, na yɛ̃ro sɔ̃ɔmɔ u koo wooda kpuro mɛm nɔɔwawa. 4 Bɛɛ be i kĩ i gem wa Gusunɔn wuswaaɔ ka woodan nɛnubu, i tii kara kɔ Kirisin min di ma i kisira durom nɔman di. 5 Domi sa yĩiyɔ ma Gusunɔ u koo sun gem wɛ̃ ma sa mɛ swaa daki ka win Hunden dam ka naanɛ dokebu. 6 Sà n gbinnɛ ka Yesu Kirisi, bango ǹ kun mɛ bango sariru ya ǹ gãanu. Ye n sãa gãanu yeya naanɛ dokebu bi bu sɔmburu mɔ̀ ka kĩru. 7 I raa duki mɔ̀ bura buram tɔna. Wara u bɛɛ swaa bunana i ǹ maa ka gem mɛm nɔɔwammɛ. 8 Kɔkiri bi, bu ǹ nɛ saa Gusunɔn min di wi u bɛɛ soku. 9 Nge mɛ ba ra nɛɛ, pɛ̃ɛ seeyatia fiiko, yeya ya ra pɛ̃ɛ kpuro kukusie. 10 Adama Yinni u dera na bɛɛ naanɛ sãa. Na yɛ̃ ma i ǹ ko gãa tukunun bwisikunu ko. Wi u maa bɛɛ bitani dokemɔ, Gusunɔ u koo nùn taarɛ wɛ̃ baa ǹ n weren na. 11 Nɛgibu, nɛn tii nà n kparamɔ sere ka tɛ̃ ma n weenɛ bu bango ko, mban sɔ̃ na ba man nɔni sɔ̃ɔmɔ. Nà n mɔ̀ mɛ, Yesun dãa bunanarun gɔɔn gari yi ǹ maa tɔmbu torasiamɔ. 12 Be ba bɛɛ bitani dokemɔ mi, bu doo bu tii maatam ko. 13 Nɛgibu, ba bɛɛ sokawa i ka ko tii mɔwɔbu. Ka mɛ, i ku de bɛɛn tii mɔru tu de i n sĩimɔ ka wasin baa. Adama i n sominamɔ ka kĩru. 14 Domi wooda kpuron wira wãawa yiire tee bini sɔɔ bi bu nɛɛ, "A wunɛn tɔnusi kĩɔ nge wunɛn tii tii." 15 Adama iǹ n sankinamɔ nge gbeeku yɛɛ, i mɛɛra koonamɔ, i n yɛ̃ ma i ko kam koosiana. 16 Ye na gerumɔ wee, i de Gusunɔn Hunde u bɛɛ kpara. ǹ n koora mɛ, i ǹ ko maa bɛɛn tii tiin kĩru kankam ko. 17 Domi ye bɛsɛn tii tiin daa ya kĩ, ya ǹ ka Gusunɔn Hunden kĩru nɔɔ tia sãa. Ma Hunden kĩru ta ǹ ka bɛsɛn tii tiin kĩru nɔɔ tia sãa. Kĩru yiru ye, ya sannamɔ sere i ǹ kpɛ̃ i ko ye i kĩ. 18 Adama Gusunɔn Hunde ù n bɛɛ kparamɔ i ǹ wãa woodan nɔmaɔ. 19 Tɔnun tii tiin daa ya ra sɔ̃ɔsire kpasasa. Yeya kɔ̃ɔ mɛnnabu tantanaru sɔɔ, ka daa disinugia ka daa bɛrɛtɛkɛ, 20 ka buãu sãaru ka tim kankam, ka yibɛrɛ tɛɛru, ka sannɔ, ka nisinu, ka mɔru, ka nɔɔ gɔmunu, ka sikirinɔ, ka karanabu, 21 ka kinɛnu, ka tam nɔrubu, ka aka dibu, yen bweseru kpuro gesi. Na bɛɛ kirɔ mɔ̀ nge mɛ na raa kua na nɛɛ, be ba yenin bweseru mɔ̀, ba ǹ kpɛ̃ ba n wãa mi Gusunɔ u bandu swĩi. 22 Adama Gusunɔn Hunden maruma, kĩru, ka nuku dobu, ka bɔri yɛndu, ka tɛmanabu, ka tɔn geeru, ka nuku tia, ka naanɛ, 23 ka daa duudwia, ka gaya. Wooda sari ye ya yeni taarɛ wɛ̃ɛmɔ. 24 Ma be ba sãa Yesu Kirisigibu ba ben tii tiin daa kpeerasia dãa bunanarɔ, ka yen binɛ ka yen kĩru kpuro. 25 Gusunɔn Hundewa u sun wãaru wɛ̃. ǹ n mɛn na, su maa de u n sun kpare. 26 Su ku tii sua kpa sa n sannɔ seeyamɔ bɛsɛn suunu sɔɔ, kpa sa n nisinu kuanammɛ bɛsɛn tii tiinɛ. 1 Nɛgibu, iǹ n goo mwa toraru garu sɔɔ, bɛɛ be Gusunɔn Hunde u kparamɔ, i yɛ̃ro swaa gea sureo kpam ka tii kawabu, kpa i n tii yɛ̃ bu ku raa ka bɛɛn tii kɔkirin sɔ̃. 2 I n sɔmunu dɛranamɔ kpa i ka Kirisin wooda mɛm nɔɔwa. 3 Goo ù n tii mɛɛra goo ma u ǹ sãa gãanu, u tii nɔni wɔ̃ kumɔwa. 4 I de baawure u win tiin kookoosu yĩiya kpa u wa si sɔɔ, ye u koo ka woo kana, adama u ku woo kana ma u goo keren sɔ̃. 5 Domi baawurewa u koo win tii tiin sɔmunu sɔbe. 6 Wi ba Gusunɔn gari sɔ̃ɔsimɔ, i de yɛ̃ro u win gãa gee ni u mɔ bɔnu ko ka wi u nùn sɔ̃ɔsimɔ. 7 I ku tii torasia. Ba ku ra Gusunɔ yaakoru ko. Domi ye tɔnu u duurumɔ, yeya u koo gɛ̃. 8 ù n duurumɔ ye win tii tiin daa ya kĩ, kam koba ya koo nùn marua. ù n maa duurumɔ ye Gusunɔn Hunde u kĩ, wãaru te ta ku ra kpewa Gusunɔn Hunde koo nùn marua. 9 ǹ n mɛn na, su ku wasira gean kobu sɔɔ, domi sà kun kpanɛ, sa ko wa su gɛ̃ sanam mɛ saa ya tura. 10 Nge mɛya saa baayere ye sa ayeru mɔ, su baawure durom kua, n mam nɛɛre be ba Yesu naanɛ doke. 11 Tɛ̃, i nɛn yori baka mɛɛrio ye na bɛɛ yoruammɛ ka nɛn tiin nɔma. 12 Be ba kĩ bu woo kana wasin sɔ̃, beya ba kĩ bu bɛɛ tilasi ko i ka bango ko. Adama ba ye mɔ̀ kpa bu ku ka nɔni swãaru wa Kirisin dãa bunanarun garin sɔ̃. 13 Baa be ba bango kua mi, ben tii ba ǹ wooda mɛm nɔɔwammɛ. Ma ba kĩ bu bɛɛ bango ko bu ka woo kana. 14 Adama nɛ na kun woo kanamɔ ma n kun mɔ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin dãa bunanarun garin sɔ̃, domi win dãa bunanarun sɔ̃ na handunian gãanu kpuro kun maa man sãawɛ gãanu, mɛya nu ǹ maa man gawamɔ. 15 Bango ka bango sariru yen gaa kun sãa gãanu. Ye n sãa gãanu, yeya a n sãa taka koora kpaa. 16 Be ba taka koora kpaan wooda yeni swĩi, alafia ka durom mu n ka bu wãa ka Gusunɔn tɔmbu kpuro. 17 Saa gisɔn di goo u ku maa man wahala ko domi na boo bori mɔ nɛn wasi sɔɔ, yi na wa Yesun sɔ̃. 18 Nɛgibu, bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin durom mu n wãa ka bɛɛ. Ami. 1 Bɛɛ naanɛ dokeobu, bɛɛ be i wãa Efesuɔ ma i ka Yesu Kirisi yɔ̃ ra dim dim, nɛ Pɔlu, nɛ wi na sãa Yesu Kirisin gɔro Gusunɔn kĩru sɔɔ, na bɛɛ tɔbura. 2 Gusunɔ bɛsɛn Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia kɛ̃. 3 I de su Gusunɔ siara bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Baaba. Bɛsɛ ka Kirisin gbinnaan saabu u sun wɔllun doma bwese bweseka kua saa win Hunden min di. 4 Bu sere handunia taka ko, Gusunɔ u sun gɔsa kɔ sa n ka sãa wigibu Kirisi sɔɔ, kpa sa n sãa dɛɛrobu ka taarɛ sarirugibu win mi. Win kĩru sɔɔ 5 u himba kua yellun di u sun ko win tiin bibu saa Yesu Kirisin min di. Win tɔn geerun sɔ̃ na u kua mɛ, 6 kpa su ka win durom yiikogim siara mɛ u sun kua bɛsɛ ka win Bii kĩnasin gbinnaa sɔɔ. 7 Domi Kirisin yɛm saabuwa sa yakiara ma ba sun bɛsɛn durum suuru kua. Nge mɛya Gusunɔ u sun win durom bakam sɔ̃ɔsi, 8 mɛ u sun kua n banda ye u sun bwisi bɛkɛ ka laakari yabua. 9 Ma u sun win asiri giasia ye win tii u gɔ̃ ru doke u ko yellun di saa Yesu Kirisin min di. 10 Gusunɔn himba ye, ye u koo yibia dɔma te saa ya tura, yera u taka koora kpuro mɛnna sannu, ye kpuro ye ya wãa wɔllɔ ka ye ya wãa temɔ, kpa Kirisi u n sãa yen wirugii. 11 Domi gãanu kpuro nu kooramɔwa nge mɛ Gusunɔn himba ka win kĩru. Ma bɛsɛ ka Kirisin gbinnaan sɔ̃ sa kua tubi diobu Gusunɔn mi ka win tiin himba ye u gɔ̃ ru doke yellun di. 12 ǹ n mɛn na, i de su Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃, bɛsɛ be sa gbia sa yĩiyɔbu mɔ Kirisin mi. 13 Mɛya maa sanam mɛ i gem gari nua yi yi sãa Labaari Gea ye ya ka bɛɛ faaba naawa, sanam mɛya i Kirisi naanɛ doke. Ma Gusunɔ u win tiin yĩreru doke bɛɛ sɔɔ ye u bɛɛ Hunde Dɛɛro kã wiǹn nɔɔ mwɛɛru u raa kua. 14 Hunde Dɛɛro wiya u sãa nge bɛsɛn tubin suna ye Gusunɔ u win tɔmbu nɔɔ mwɛɛru kua. Ma u sun sɔ̃ɔmɔ kam kam ma sa ko tubi ye di sanam mɛ Gusunɔ u koo wigibu yakia mam mam. Kpa bu win yiiko siara. 15 Yenin saabuwa saa dɔma tèn di na bɛɛn naanɛ dokebu Yinni Yesu sɔɔn baaru nua ka nge mɛ i naanɛ dokeobu kpuro kĩ, 16 na ǹ wasirare na kun ka Gusunɔ siare bɛɛn sɔ̃. Na bɛɛ yaayamɔ nɛn kanaru sɔɔ, 17 ma na bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Yinni, wi u sãa Baaba yiikogii kana u bɛɛ ko laakarigibu kpa u bɛɛ yam bururasia i ka nùn gia. 18 Na maa nùn bikiamɔ u bɛɛn gɔ̃ run nɔni wukia kpa i ka win yam bururam wa, kpa i n ka yɛ̃ ye i yĩiyɔ yèn sɔ̃ u bɛɛ soka, ka nge mɛ win tubi gean kpãara nɛ ye u naanɛ dokeobu yiiye, 19 ka nge mɛ win dam bakam mu sɔmburu mɔ̀ bɛsɛ be sa nùn naanɛ doke sɔɔ. Dam mɛ, mu sãa tem ka dam bakam mɛ u denda u ka Kirisi seeya gɔrin di ma u nùn sinasia win nɔm geuɔ wɔllɔ. 21 Miya Kirisi u wãa u wɔllun wirugibu kpuro kere ka min yiikogibu ka damgibu ka yinnibu kpuro ka yĩsiru baatere te ba koo kpĩ bu soku saa yeni sɔɔ ka maa saa ye ya sisi sɔɔ. 22 Ma Gusunɔ u dera u kua gãanu kpuron wirugii, ma u nùn wuna u ka ko wigibun yigbɛrun Yinni boko. 23 Yigbɛ te, ta sãa win wasi. Te sɔɔra win tii u wãa u yiba ma u yabu baayere yibiamɔ baama. 1 Gasɔ, i raa sãa nge be ba gu bɛɛn toranu ka bɛɛn mɛm nɔɔ sarirun sɔ̃. 2 I ra raa handunian kom kɔ̃ sum kpuro ko, ma i hunde kɔ̃ si yi yi wãa wɔllɔn wirugii wiru kpĩiya wi u sãa hunde ye ya sɔmburu mɔ̀ sere ka tɛ̃ tɔn be ba kun Gusunɔ mɛm nɔɔwammɛn gɔ̃ ruɔ. 3 Geema, bɛsɛ kpuro sa raa sãawa nge be. Bɛsɛn gɔ̃ ru kĩru sɔɔra sa ra n sĩimɔ ma sa baayere kua ye bɛsɛn wasi kĩ ka ye sa bwisika. Bɛsɛn marumara ta dera sa raa sãa be ba koo Gusunɔn mɔru wa nge be ba tie. 4 Adama Gusunɔn wɔnwɔndu ta kpã win kĩi bakarun sɔ̃ te u sun kĩa. 5 Sanam mɛ sa sãa nge gɔribu bɛsɛn toranun sɔ̃, u sun kua wasobu ka Kirisi sannu. ǹ n mɛn na, win durom sɔ̃ na i faaba wa. 6 Gusunɔ u sun seeya gɔrin di ka Kirisi sannu kpa su bandu di ka wi sannu wɔllɔ. 7 U sun win tɔn geeru sɔ̃ɔsi saa Yesu Kirisin min di, kpa su ka win durom bakam wa mɛ mu ǹ nɔru mɔ sere ka baadommaɔ. 8 Domi Gusunɔn duroma ba ka bɛɛ faaba kua naanɛ dokebun sɔ̃. N ǹ mɔ ka bɛɛn hania, Gusunɔn kɛ̃ra. 9 Ya ǹ sãa bɛɛn sɔmburun are. Yen sɔ̃ na goo kun kpɛ̃ u woo kana. 10 Domi sa sãawa Gusunɔn nɔman sɔmburu. U sun taka kuawa bɛsɛ ka Yesu Kirisin gbinnaa sɔɔ su ka sɔm geenu ko niǹn sɔɔru u kua saa yellun di. 11 Yen sɔ̃, i ku duari ma ba bɛɛ marawa tɔn tukobu. Yera n dera be ba sokumɔ bangogibu, be ba ben tiin wasi bango kua, ba ra ka bɛɛ soku bango sarirugibu. 12 I yaayo ma sanam mɛ, i ka Kirisi toma, i sãa tɔn tukobu Isireliban mi, i ǹ bɔnu mɔ nɔɔ mwɛɛnu sɔɔ, ni Gusunɔ u win tɔmbu kua. I wãa handunia yeni sɔɔ n ǹ ka yĩiyɔbu, n ǹ maa ka Gusunɔ. 13 Adama tɛ̃ ye i ka Yesu Kirisi gbinnɛ, bɛɛ be i raa ka Gusunɔ toma, tɛ̃ i wãa win bɔkuɔ Kirisin yɛm saabu. 14 Domi Kirisin tiiwa u ka sun bɔri yɛndu naawa ye u ka bwesenu yiru kua bwese teeru, ma u tusiru wuna te ta sãa nge gana ye ya raa bu buranɛ. 15 Ka win gɔɔwa u wooda kpeesia ka yen yiirebu ka yen sesenu, kpa u ka kpĩ u bwesenu yiru ye ko bwese kpaa teeru dege dege win tii sɔɔ. Nge mɛya u ka bɔri yɛndu doke ben suunu sɔɔ. 16 Kirisi u tusi te kpeesia ka win gɔɔ dãa bunanaru wɔllɔ. Gɔɔ win saabuwa u bwesenu yiru ye kua teeru, ma u bu dorasia ka Gusunɔ. Be kpuro sannu ba kua nge wasi tee. 17 Nge mɛya Kirisi na u ka bɔri yɛndun labaari nɔɔsia bɛɛn mi, bɛɛ be i raa ka Gusunɔ toma, ka be ba wãa win bɔkuɔ. 18 Ka geema, Kirisin min diya bɛsɛ kpuro, sa ko kpĩ su da Baaban wuswaaɔ ka Hunde turo win somiru. 19 ǹ n mɛn na, i ǹ maa sãa tɔn tukobu ǹ kun mɛ sɔbu, tɛ̃ i kuawa wuu teugibu ka naanɛ dokeobu kpuro, i maa kua Gusunɔn yɛnugibu. 20 Bɛɛ maa i sãa nge gani yi ba bana kpɛɛkpɛɛku gen wɔllɔ ge gɔrobu ka Gusunɔn sɔmɔbu ba sura, Yesu Kirisin tiiwa sãa gen gɔmburun dam. 21 Wi sɔɔra dii te, ta swɛɛnɛ ma ta guniamɔ tu ka ko Gusunɔn wãa yeru. 22 Bɛɛ ka Kirisin gbinnaan sɔ̃ ba bɛɛ banisi dii te sɔɔ, ka be ba tie sannu i ka ko Gusunɔn Hunden wãa yeru. 1 Yenin saabuwa nɛ Pɔlu na kanaru mɔ̀, nɛ wi Kirisi Yesu u dera na wãa pirisɔm sɔɔ bɛɛ tɔn tukobun sɔ̃. 2 Na yĩiyɔ kam kam ma i nua kɔ nge mɛ Gusunɔ u man durom kua n ka sɔmbu teni ko bɛɛn arufaanin sɔ̃, 3 ka nge mɛ win tii u man win asirin gari giasia. N wee na gari yin fiiko yorua kɔ. 4 Iǹ n gari yi gara i ko i tubu nge mɛ na Kirisin asirin gari yɛ̃. 5 Ba ǹ gasɔgibu asiri ye sɔ̃ɔsi, adama tɛ̃ saa win Hunden min di Gusunɔ u ye win gɔro be u gɔsa ka win sɔmɔbu sɔ̃ɔsi. 6 Asiri ye wee, Labaari Gean saabuwa tɔn tukoba kua tubi diobu ka Yuuba sannu. Be ka Yuuba ba kua wasi tee yin doo dooka, ba maa bɔnu mɔ nɔɔ mwɛɛ te sɔɔ, te Gusunɔ u kua Yesu Kirisin min di. 7 Na kua Labaari Gean sɔmɔ durom mɛn saabu mɛ Gusunɔ u man kua ka win dam. 8 Nɛ wi na sãa naanɛ dokeobu kpuron yãkabu, nɛna Gusunɔ u durom mɛni kua n ka gãa geenu nɔru sari ni nu wãa Kirisi sɔɔn Labaari kpara tɔn tukobun mi. 9 Kpa n ka tɔmbu kpuro giasia nge mɛ Gusunɔn himba asirigia ya koo ka koora. Gusunɔ wi u sãa gãanu kpuron Taka Kowo, u asiri ye berua saa yellun di, 10 kpa wɔllun wirugibu ka yiikogibu bu ka win bwisin asansi gia saa Yesun yigbɛrun di saa yeni sɔɔ. 11 U kua nge mɛ, win himban sɔ̃ ye u mɔ u sere handunia taka kua, ma ya wiru goora Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni sɔɔ. 12 Ye sa ka nùn gbinnɛn saabu ma sa nùn naanɛ sãa, yen sɔ̃ na sa ko kãku su da Gusunɔn wuswaaɔ ka toro sindu. 13 ǹ n mɛn na, na bɛɛ kanamɔ i ku wurura nɛn nɔni swãarun sɔ̃ te na waamɔ bɛɛn saabu. Tera ta sãa bɛɛn bɛɛrɛ. 14 To, gari yin saabuwa na yiire Gusunɔ Baaban wuswaaɔ, 15 wiǹn min di bweseru baatere ta yara te ta wãa wɔllɔ ka te ta wãa temɔ. 16 Na nùn kanamɔ u de win Hunde u bɛɛ dam kɛ̃ bɛɛn gɔ̃ ruɔ nge mɛ win yiikon kpãara nɛ, 17 kpa Kirisi u win wãa yeru ko bɛɛn gɔ̃ rusu sɔɔ bɛɛn naanɛ dokebun saabu. Na maa kanamɔ u de i n nuuru mɔ kpa i n yɔ̃ dim dim kĩru sɔɔ. 18 Kpa bɛɛ ka naanɛ dokeobu kpuro sannu i ka kpĩ i Kirisin kĩrun yasum ka ten dɛ̃ɛbu ka ten gunum ka ten dukum gia, 19 kpa tu bɛɛ yeeri, baa mɛ ta tɔnun yɛ̃ru kere, kpa Gusunɔn daa ya n yiba bɛɛ sɔɔ mam mam. 20 Gusunɔ u yiiko mɔ u ka ko n kere ye sa bikiamɔ, ǹ kun mɛ ye sa mam bwisikumɔ win dam saabu mɛ mu sɔmburu mɔ̀ bɛsɛ sɔɔ. 21 Yen sɔ̃, su nùn bɛɛrɛ wɛ̃ Yesun yigbɛru sɔɔ saa Yesu Kirisin min di saa baayere kpuro sere ka baadommaɔ. Ami. 1 ǹ n mɛn na, i n sĩimɔ nge mɛ n weenɛ be Gusunɔ u soka ba n sĩimɔ. Nɛ Pɔlu, nɛ wi na wãa pirisɔm sɔɔ yèn sɔ̃ na Yinnin wãaru wãa, nɛna na bɛɛ yeni kanamɔ. 2 I de i n sĩimɔ ka tii kawabu, ka daa duudwia, ka suuru, kpa i n kĩru sɔ̃ɔsinamɔ ka tɛmanabu. 3 I hania koowo i n ka nɔɔ tia sãa ye ya wee Hunde Dɛɛron min di kpa i n gbinnɛ bɔri yɛndu sɔɔ. 4 Sa Hunde turo mwa ma sa kua wasi tee. Nge mɛya maa yĩiyɔ teeba sa mɔ yèn sɔ̃ Gusunɔ u sun soka. 5 Yinni turowa sa mɔ ka naanɛ doke teebu ka maa batɛmu tia. 6 Gusunɔ turowa wãa wi u sãa baawure kpuron Baaba. Wiya kpuron sunɔ, wiya sɔmburu mɔ̀ tɔmbu kpuron min di, u maa wãa baawure kpuro sɔɔ. 7 Bɛsɛn baawure u kɛ̃ru mwa nge mɛ Kirisi u kĩ, 8 nge mɛ Gusunɔn gari yi gerumɔ yi nɛɛ, "Sanam mɛ u yɔɔwa wɔllɔ, u ka yobu da. Ma u tɔmbu kɛ̃nu bɔnu kua." 9 Tɛ̃, mba "u yɔɔwa wɔllɔn" tubusianu. Yen tubusiana, u raa sarama wɔllun di u dua sere tem sɔɔwɔ. 10 ǹ n mɛn na, wi u sarama wiya maa yɔɔwa sere Gusunɔ wɔllɔ kpa u n wãa baama. 11 Wiya u gabu gɔsa bu ka ko gɔrobu, gabu sɔmɔbu, gabu waasu kowobu, gabu Yesun yigbɛrun wirugibu, gabu keu koosiobu. 12 U bu gɔsa bu ka naanɛ dokeobu sɔɔru ko win sɔmburun sɔ̃, kpa bu ka Yesun yigbɛru te ta sãa win wasi tãsisia. 13 Nge mɛya bɛsɛ kpuro sa ko ka gia ma gãa teena sa naanɛ doke, sa maa gãa teenu gia Gusunɔn Bii sɔɔ, kpa su ko tɔn girobu nge mɛ Kirisin tɔn girora nɛ. 14 Sa ǹ ko sa n maa sãa nge bibu be ba koo ka sɔ̃ɔsi kpaaru baatere bɔrikia nge woo guna, ǹ kun mɛ be ba nɔni wɔ̃ kumɔ ma ba bu swaa nim wiamɔ ka bwisi. 15 Adama sa n gem kparamɔ ka kĩru kpa su kpɛ̃a gãanu kpuro sɔɔ su ka Kirisi kpãaru turi wi u sãa wiru. 16 Win miya bɛsɛ be sa sãa win wasin doo dooka kpuro sa sɔrisinɛ, ma wasi kpuro yi swɛɛnɛ ka yin gbin gbinka. Tɛ̃, gbindu baatere tà n sɔmburu mɔ̀ nge mɛ n weenɛ, wasi kpuro ra n kpɛ̃amɔwa yi n sosimɔ ka kĩru. 17 Wee ye na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ ka Yinnin yĩsiru. I ku maa de i n sĩimɔ nge tɔn tukobu be ba ben bwisiku kamginu swĩi. 18 Ba yam bia ben laakari sɔɔ. Ba ǹ wãa te Gusunɔ u wɛ̃ɛmɔ yɛ̃, ben yɛ̃ru sariru ka ben gɔ̃ ru bɔbunun sɔ̃. 19 Ba ǹ maa sekuru garu mɔ, ba ben tii yɔ̃ susiwa toraru sɔɔ mam mam bu ka daa disinugia kpuro ko ka binɛ. 20 Adama bɛɛ, n ǹ mɛ, i gia Kirisin min di. 21 Geema, i win gari nɔɔre kam kam, ma ba bɛɛ gem giasia mɛ mu wãa Yesu sɔɔ. 22 Ye i gia, yera i bɛɛn daa gura pweto ye ya sãa bɛɛn gasɔn wãaru, ye binɛ kankam ya nɔni wɔ̃ kua ya ka kam kobu dɔɔ. 23 Kpa i n gɔ̃ ru kpaasu ka bwisiku kpaanu mɔ mam mam, 24 kpa i daa kpaa sebe ye ya ka Gusunɔgia weenɛ ma ya sɔ̃ɔsiramɔ wãa geeru sɔɔ te ta dɛɛre ma ta wee saa gem garin min di. 25 Yen sɔ̃, i ku maa weesu ko. I de baawure u n da win winsim gem sɔ̃ domi sa sãawa wasi teen doo dooka. 26 Baa iǹ n mɔru bara, i ku de yu bɛɛ torasia, i ku maa de ya n bɛɛ wãasi sere sɔ̃ɔ u ka du. 27 I ku ra de Setam u naa swee yeru wa. 28 Wi u ra raa gbɛni u ku maa gbɛni adama u doo u ka win nɔma sɔm geeru ko kpa u n gãanu mɔ u ka sãarobu somi. 29 I ku de gari kɔ̃ si yi yari bɛɛn nɔɔ sɔɔn di, ma n kun mɔ gari gee yi yi somiru mɔ kpa yi n sãa arufaanigii be ba swaa dakin mi. 30 I ku Gusunɔn Hunde Dɛɛro nuki sanku, domi Hunde wi, u sãawa Gusunɔn yĩreru bɛɛ sɔɔ te ta sɔ̃ɔsimɔ ma Gusunɔ u koo sun yakia mam mam. 31 I ku yibɛrɛ tɛɛru yi gɔ̃ ruɔ, ka maa mɔru ka nuku gbisibu. I ku maa wɔkisina ǹ kun mɛ i wɔnna, i nuku kɔ̃ su kom baamɛre derio. 32 I durom kuanɔ kpa i n wɔnwɔndu mɔɔsinɛ. I suuru kuanɔ nge mɛ Gusunɔ u bɛɛ suuru kua Kirisin sɔ̃. 1 Tɛ̃, yèn sɔ̃ i sãa bii be Gusunɔ u kĩ, i hania koowo i n ka mɔ̀ nge wi. 2 I de bɛɛn wãarun kookoosu su n kĩru mɔ nge mɛ Kirisi u sun kĩa ma u win wãaru wɛ̃ bɛsɛn sɔ̃ nge yãku nubu durorugiru te ta Gusunɔ dore. 3 Yèn sɔ̃ i sãa naanɛ dokeobu i ku de kɔ̃ɔ mɛnnabu tantanaru sɔɔ ǹ kun mɛ daa disinugia ǹ kun mɛ binɛ, yen gaa yu nɔɔra bɛɛn suunu sɔɔ. 4 I ku maa de sekurun gari ǹ kun mɛ wiira gari ǹ kun mɛ gari kankam yu yari bɛɛn nɔɔ sɔɔn di domi n ǹ ka bɛɛ weenɛ, adama i de i n Gusunɔ takaru mɔ̀. 5 I de i n yɛ̃ kam kam ma be ba kɔ̃ɔ mɛnnamɔ tantanaru sɔɔ, ǹ kun mɛ daa disinugiagibu, ben goo kun bɔnu wasi Gusunɔ ka Kirisin bandu sɔɔ. Mɛya maa binɛgii, domi binɛgii sãawa nge buãu sãɔ. 6 I ku ra de goo u ka bɛɛ gari diri swaa nim wia, domi yenin sɔ̃ na Gusunɔn mɔru wee ben wirɔ be ba ǹ nùn mɛm nɔɔwammɛ. 7 Yen sɔ̃, i ku de i n gãanu mɔɔsinɛ bɛɛ ka tɔn ben bweseru. 8 Yellu bɛɛn tii i raa wãawa yam wɔ̃ kuru sɔɔ. Adama tɛ̃, bɛɛ ka Yinnin gbinnaan sɔ̃, i wãa yam bururam sɔɔ. ǹ n mɛn na, i de i n sĩimɔ nge yam bururamgibu. 9 Domi wi u sĩimɔ yam bururam sɔɔ wiya ra n tɔn geerun kom bwese bweseka mɔ̀ ka gean kobu ka maa gem gerubu. 10 I kookari koowo i ka gia ye ya koo Yinni wɛ̃re. 11 I ku tii kpɛ̃ɛ kookoo kamgisu sɔɔ si tɔmba mɔ̀ yam wɔ̃ kuru sɔɔ. Adama i su terasio yam bururam sɔɔ. 12 Seku bakara iǹ n nua ye tɔn be, ba mɔ̀ asiri sɔɔ. 13 Adama kookoo si, sù n tera yam bururam sɔɔ, su koo sɔ̃ɔsira kpasasa. 14 Geema gãanu baanire ni nu sɔ̃ɔsira kpasasa, nu ra kowa yam bururam. Yen sɔ̃ na Gusunɔn gari nɛɛ, "A yando wunɛ wi a do. A seewo gɔrin di. Kpa Kirisi u nun yam bururasia." 15 ǹ n mɛn na, i bɛɛn sanu sanusu laakari koowo. I ku de i n sĩimɔ nge be ba ku ra bwisiku, adama i n sĩimɔ ka laakari. 16 Saa ye i mɔ kpuro, i ye dendio ka laakari domi saa yeni, saa kɔ̃ sa. 17 Yen sɔ̃ tɛ̃, i ku de i n sãa be ba ku ra bwisiku, adama i hania koowo i ka gia ye Yinni u kĩ i ko. 18 I ku de tam mu bɛɛ go, domi mi sɔɔra daa bɛrɛtɛkɛ wãa, adama i de Hunde Dɛɛro u n bɛɛ yiba. 19 I de womu si i ka Gusunɔ siaramɔ su n wãa bɛɛn faagi sɔɔ, i n Yinni tɔmamɔ ka siarabun womusu bɛɛn gɔ̃ ruɔ. 20 I n Gusunɔ Baaba takaru mɔ̀ saa baayere gãanu kpuron sɔ̃ ka bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin yĩsiru. 21 I wiru kpĩiyanɔ yèn sɔ̃ i Kirisi bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ. 22 Bɛɛ kurɔbu, i bɛɛn durɔbu wiru kpĩiyɔ nge mɛ i ko Yinni kua. 23 Domi durɔwa sãa win kurɔn wirugii nge mɛ Kirisi u sãa win yigbɛrun wirugii. Yigbɛ te, ta sãa win wasi, wiya maa sãa ten Faaba kowo. 24 Nge mɛ yigbɛ te, ta Kirisi wiru kpĩiyɛ, nge mɛya n weenɛ kurɔbu ba n ben durɔbu wiru kpĩiyɛ gãanu baanire sɔɔ. 25 Bɛɛ maa durɔbu i bɛɛn kurɔbu kĩɔ, nge mɛ Kirisi u win yigbɛru kĩa ma u win wãaru wɛ̃ ten sɔ̃. 26 U kua mɛ, u ka tu dɛɛrasia ka win gari yi yi sãa nge nim, kpa u ka tu tii yiiya. 27 Domi u kĩ tu na win wuswaaɔ ka ten bɛɛrɛ kpuro, ta kun disinu ganu mɔ, ǹ kun mɛ suriki surikinu, ǹ kun mɛ serere gaa. U kĩwa ta n dɛɛre kpa ta kun taarɛ gaa mɔ. 28 Mɛya n weenɛ durɔbu bu ben kurɔbu kĩa nge mɛ ba ben tiin wasi kĩ. Wi u win kurɔ kĩ, u win tii kĩwa. 29 Goo sari wi u win tiin wasi tusa, u ra yi diisiewa kpa u yi nɔɔri nge mɛ Kirisi u mɔ̀ win yigbɛrun sɔ̃. 30 Domi sa sãawa win wasin doo dooka. 31 Nge mɛ Gusunɔn gari yi gerumɔ yi nɛɛ, "Yen sɔ̃ na durɔ u koo win tundo ka win mɛro deri, kpa wi ka win kurɔ ba n maninɛ kpa be yiru kpuro bu ko wasi tee." 32 Gari yi, yi sãawa gari giri yi yi raa berua, adama Kirisi ka win yigbɛrun wãasinaawa na ka yã. 33 Ka mɛ, i de durɔ baawure u n win kurɔ kĩ nge win tii, kpa kurɔ baawure u n win durɔn bɛɛrɛ yɛ̃. 1 Bɛɛ bibu i bɛɛn mɔwɔbu mɛm nɔɔwɔ nge mɛ Yinni u kĩ domi yeya ya wã. 2 Wooda gbiikaa ye ya nɔɔ mwɛɛru mɔ wee. "A wunɛn tundo ka wunɛn mɛro bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ, 3 kpa a n ka nuku dobu mɔ, kpa wunɛn hunde yu dakaa da handunia mi." 4 Bɛɛ tundobu i ku bɛɛn bibu mɔru barasia, adama i bu nɛnuɔ ka nɔni dokebu kpa i bu Yinnin gari keu ko. 5 Bɛɛ yobu i bɛɛn yinnibu mɛm nɔɔwɔ handunia mi, ka nasiaru ka diiribu n kun ka murafitiru, kpa n sãa nge Kirisiwa i sãamɔ. 6 N ǹ mɔ sanam mɛ ba bɛɛ yɔ̃ re tɔna, i ka bu tɔn geeru sɔ̃ɔsi. I Gusunɔn kĩru koowo ka bɛɛn gɔ̃ ru kpuro nge Kirisin yobu. 7 I bu sãawɔ ka hania kpa n sãa nge Yinniwa i kuammɛ, n ǹ mɔ tɔnu tɔna. 8 I n yɛ̃ ma Yinni u koo baawure win sɔm gee ni u kuan are kɔsia, baa ǹ n yoon na, ǹ kun mɛ tii mɔwɔ. 9 Yen sɔ̃, bɛɛ yinnibu i maa bɛɛn yobu kuo nge mɛ, i ku bu dam dɔre. I n yɛ̃ ma bɛɛ ka be, Yinni turowa i mɔ wɔllɔ wiǹn mi goo kun goo. 10 Ye ya tie na kĩ n bɛɛ sɔ̃ wee. Bɛɛ ka Yinnin gbinnaa sɔɔ i de win dam bakam mu bɛɛ dam kɛ̃. 11 I tabu yãnu kpuro sebuo ni Gusunɔ u bɛɛ wɛ̃ɛmɔ, kpa i ka kpĩ i yɔ̃ ra dim dim i Setam bwisi yina. 12 Domi n ǹ mɔ tɔmba sa ka gabirinamɔ, ma n kun mɔ ka wɔllun wirugibu ka yiikogibu, ka yam wɔ̃ kurun sina bibu, ka maa wom dirum siini kɔ̃ si. 13 Yen sɔ̃, i Gusunɔn tabu yãnu kpuro suo i sebe kpa i ka kpĩ i ka tii yina wahalan tɔ̃ ru sɔɔ, kpa i yɔ̃ ra dim dim ye kpuron biru. 14 ǹ n mɛn na, i seewo i yɔ̃ ra dim dim kpa i n gem sɛ̃ke bɛɛn pɔraɔ nge kpaka, kpa i n kookoo geesu sebua nge tarakpe. 15 I de alafian Labaari Gea ya n sãa nge bɛɛn baranu ni i ko ka tãsi. 16 Yeni kpuron biru i naanɛ dokebu nɛnuɔ nge tɛrɛru kpa i ka kpĩ i tɔn kɔ̃ son sɛ̃ɛ dɔ̃ɔginu gbara. 17 I faaba mɔɔ nge sii furɔ kɔkɔru, ka maa Gusunɔn gari nge takobi ye Hunde u bɛɛ wɛ̃ɛmɔ. 18 I n kanaru mɔ̀ saa baayere kpa i n Gusunɔn somiru bikiamɔ nge mɛ Hunde Dɛɛro u bɛɛ sɔ̃ɔsimɔ. I seewo i yɔ̃ ra kpa i n tɛmanɛ, kpa i n kanaru mɔ̀ naanɛ dokeobu kpuron sɔ̃. 19 I maa kanaru koowo nɛn sɔ̃, nà n nɔɔ wukia, n gari wa n gere n ka Labaari Gean gari yi yi raa berua nɔɔsia ka toro sindu. 20 Na sãawa gari yin gɔro baa mɛ na tɛ̃ wãa pirisɔm sɔɔ. Yen sɔ̃, i kanaru koowo kpa n kpĩ n gari yi kpara ka toro sindu nge mɛ n weenɛ. 21 Bɛsɛn kĩnasi Tisiki wi u sãa sɔm kowo naanɛgii Yinnin sɔmburu sɔɔ, u koo bɛɛ nɛn labaari kpuro sɔ̃ kpa i n ka yɛ̃ nge mɛ na ka wãa. 22 Yen sɔ̃ na na bɛɛ nùn gɔriammɛ u ka bɛɛ sɔ̃ nge mɛ sa ka wãa u ka bɛɛn gɔ̃ rusu yɛmiasia. 23 Kpa Gusunɔ Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛsɛgibu alafia ka kĩru wɛ̃ ka naanɛ dokebu sannu. 24 Kpa Gusunɔn durom mu n ka be kpuro wãa be ba bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi kĩ ka kĩi te ta ǹ nɔru mɔ. 1 Bɛɛ Yesu Kirisigibu bɛɛ be i wãa Filipiɔ, ka sere bɛɛn yigbɛ tɔnwerobu ka bɛɛn yigbɛ sɔm kowobu, nɛ Pɔlu ka Timɔte, bɛsɛ Yesu Kirisin yobu, sa bɛɛ tɔbura. 2 Gusunɔ bɛsɛn Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia kɛ̃. 3 Nɛ Pɔlu, na ra Gusunɔ nɛn Yinni siare mɛǹn nɔɔ na bɛɛ yaaya. 4 Saa baayere nà n kanaru mɔ̀ bɛɛ kpuron sɔ̃, na ra tu kowa ka nuku dobu, 5 yèn sɔ̃ i man somi na ka Labaari gea nɔɔsia saa tɔ̃ɔ gbiikirun di sere ka gisɔ. 6 Na yeni yɛ̃ kam kam, Gusunɔ wi u sɔm gee te torua bɛɛ sɔɔ u ko n tu mɔ̀ sere u ka tu dakura Yesu Kirisin tɔ̃ ru sɔɔ. 7 N ka man dɛnde na n bɛɛn laakari mɔ mɛsum bɛɛ be i bɔnu mɔ durom mɛ sɔɔ mɛ Gusunɔ u man kua. Domi bɛɛ kpuron kĩra man nɛni, baa nà n wãa pirisɔm sɔɔ ǹ kun mɛ nà n tii mɔ na ka Labaari gea yinamɔ na ye tãsisiamɔ. 8 Gusunɔwa sãa nɛn seedagii ma na bɛɛ kpuro kĩwa nge mɛ Yesu Kirisin kĩra sãa. 9 Ye na bikiamɔ nɛn kanaru sɔɔ, yera bɛɛn kĩru ta n sosimɔ ta n dɔɔ, kpa i n Gusunɔ giamɔ kpa i n sãa bwisi geegibu, 10 i ka kpĩ i gãa geenu tubu. Nge mɛya i ko n dɛɛre, kpa i kun taarɛ gaa mɔ dɔma te Kirisi koo wurama. 11 Kookoo gee si su wee saa Yesu Kirisin min di, siya su ko n maa yiba bɛɛn wãaru sɔɔ, kpa su Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ kpa su de bu nùn siara. 12 Nɛgibu, na kĩ i n yɛ̃ ma ye n man deema n gɔsiawa Labaari gean wuswaa daabu. 13 Nge mɛya sina kpaa kɔ̃ sobu ka be ba tie kpuro ba yɛ̃ ma Kirisin sɔ̃ na na wãa pirisɔm sɔɔ. 14 Bɛsɛgibu dabiru, ye ba man wa pirisɔm sɔɔ ba Yinni naanɛ kua ma ba wɔrugɔru sosi ba Gusunɔn gari nɔɔsiamɔ ka toro sindu. 15 Geema, gaba Kirisin gari waasu mɔ̀ nisinu ka kinɛnun sɔ̃, adama gaba mɔ̀ kĩrun sɔ̃. 16 Beni ba mɔ̀ ka kĩru domi ba yɛ̃ ma nɛn sɔmbura n ka Labaari gea suna. 17 Beɔnɔ ba Kirisin gari waasu mɔ̀, n ǹ mɔ ka nuku tia, adama ka kinɛna. Ba tamaa ba koo man nuku sankiranu sosiawa pirisɔm sɔɔ. 18 Ya ǹ taarɛ ben bwisikunu nù n sãa kɔ̃ sunu ǹ kun mɛ geenu. Baa ǹ n mɛren na, Kirisin gari yi gesi kparara. Nɛn nukura yen dobu do, ta ko n maa doramɔwa ta n dɔɔ. 19 Domi na yɛ̃ ma yenin wii gobera sãawa nɛn faaba bɛɛn kanarun saabu, ka maa Yesu Kirisin Hunden somiru. 20 Domi na mara na maa yĩiyɔ kam kam ma na ǹ gãanun sekuru wasi. Nà n wãa hunde sɔɔ, ǹ kun mɛ nà n gu na toro sindu mɔ ma nɛn kookoosu su koo Kirisi bɛɛrɛ wɛ̃ nge baadomma. 21 Domi nɛn mi, nà n wãa, Kirisin wãara na wãa, nà n maa gu, gɔɔ man sãawɛ are. 22 Nà n wãa wãaru sɔɔ kon kpĩ n sɔm geeru ko. Yen sɔ̃, na ǹ yɛ̃ ye kon gɔsi. 23 Ba man gawe bera yiru kpuro. Na kĩ n doona kpa na n wãa Kirisin mi, domi mi n buram bo. 24 Adama bɛɛn arufaanin sɔ̃ n weenɛ na n wãa wãaru sɔɔ. 25 Yera na gia, yen sɔ̃ na na yɛ̃ ma kon sina kpa na n wãa ka bɛɛ kpuro kpa i wuswaa da ka nuku dobu naanɛ dokebu sɔɔ. 26 Nge mɛya sanam mɛ ko na n kpam wãa bɛɛn suunu sɔɔ i ko i kpĩ i woo kana saa nɛn min di bɛɛ ka Yesu Kirisin wãasinaan sɔ̃. 27 I gesi de bɛɛn sanu sanusu su n ka Kirisin Labaari gea weenɛ. Nge mɛya, nà n na bɛɛn mi, ǹ kun mɛ nà kun nɛ, kon bɛɛn baaru nɔ ma i yɔ̃ dim dim i nɔɔ nɛ, ma i sunamɔ sannu ka gɔ̃ ru teu naanɛ dokebun sɔ̃ bi bu wee Labaari gean di. 28 I ku de bɛɛn yibɛrɛba bu ka bɛɛ gãanu nare. Yeya ya koo bu sɔ̃ɔsi ma ba kam kobu dɔɔwa, ya koo maa bɛɛ sɔ̃ɔsi ma i wãa faaban swaa sɔɔ. Ye kpurowa ya wee saa Gusunɔn min di. 29 Domi Gusunɔ u bɛɛ durom kua i n ka Kirisi naanɛ sãa. N ǹ mɛ tɔna, u maa bɛɛ durom kuawa i n ka nɔni swãaru waamɔ win sɔ̃, 30 kpa i n ka man taa tee bi mɔ̀ bi i gasɔ wa na mɔ̀. Sere ka tɛ̃, biya na mɔ̀, nge mɛ i yɛ̃. 1 Kirisi u tɔnu tãsisiamɔ. Win kĩru ta ra n tɔnu dam kɛ̃mɔ. Hunde Dɛɛro u ra maa tɔnu kpare kpa Kirisi u de tɔmbu bu wɔnwɔndu ka tɔn geeru sɔ̃ɔsina. 2 ǹ n mɛn na, na bɛɛ kanamɔ, i de i man nukuru dorasia ka bɛɛn nɔɔ tia ka bɛɛn kĩi teeru ka bɛɛn gɔ̃ ru teu ka bɛɛn bwisiku teenu. 3 I ku gãanu ko kinɛnun sɔ̃, ǹ kun mɛ tii suabun sɔ̃, adama i tii kawo kpa i wura ma gaba bɛɛ kere. 4 Kpa bɛɛn baawure u ku win tii tɔnagia bwisiku, adama u de u maa gabugia bwisiku. 5 I de i n bwisiku tee ni mɔ ni Yesu Kirisi u raa mɔ. 6 U ka Gusunɔ nɛ. Adama u ǹ ka nùn kinɛnu kue. 7 U kpuro deriwa ye u raa mɔ ma u gɔsira nge yoo. U ka tɔnu weena. Ye u kua tɔnu u kpa, 8 u tii kawa ma u wiru kpĩ sere ka gɔɔwɔ wi u mam sãa dãa bunanarun gɔɔ. 9 Yen saabuwa Gusunɔ u nùn sua wɔllɔ gem gem ma u nùn yĩsiru kã te ta yĩsa kpuro bɛɛrɛ kere. 10 Kpa duãuru baatere tu yiira tu Yesun yĩsiru bɛɛrɛ wɛ̃ wɔllɔ ka temɔ ka tem sɔɔwɔ. 11 Kpa nɔɔ baagere gu Gusunɔ Baaba bɛɛrɛ wɛ̃ kpa gu tuuba ko gu nɛɛ, Yesu Kirisi sãawa Yinni. 12 Yen sɔ̃ na nɛn kĩnasibu, nge mɛ i ra raa mɛm nɔ sanam mɛ na wãa ka bɛɛ, tɛ̃ ye na ka bɛɛ toma, i kookari koowo n kere ka bɛrum ka diiribu bɛɛn faaba yu ka yibu. 13 Domi Gusunɔwa u sɔmburu mɔ̀ bɛɛ sɔɔ kpa i n ka gɔ̃ ru kĩru mɔ te ta koo ko ye n koo nùn dore. 14 I kpuro koowo n kun ka wɔkinu ǹ kun mɛ sikirinɔsu, 15 kpa i n dɛɛre i kun taarɛ gaa mɔ tɔmbun nɔni sɔɔ, kpa i n sãa nge Gusunɔn bibu be ba ǹ serere mɔ handunian tɔn kɔ̃ sobun suunu sɔɔ be ba swaa sare. I n ballimɔ ben suunu sɔɔ nge fitilanu, 16 i n ka bu wãarun gari nɔɔsiamɔ. Iǹ n mɔ̀ mɛ, kon kpĩ n woo kana Kirisin tɔ̃ ru sɔɔ, yèn sɔ̃ nɛn hania ka nɛn sɔmbura kun kam kue. 17 Bɛɛn sãa te i mɔ̀ ka naanɛ dokebu ta sãa nge yãkuru. Baa bà n man go ba nɛn yɛm wisi nge doma tam bɛɛn yãku ten wɔllɔ, nɛn nukura koo dora, kon maa ka bɛɛ nuku dobu bɔnu ko. 18 Nge mɛya n maa weenɛ bɛɛ i n nuku dobu mɔ kpa i ka man bɛɛn nuku dobu bɔnu ko. 19 Yinni Yesu ù n wura na yĩiyɔ n bɛɛ Timɔte gɔriama ǹ n sosi, kpa nɛn tii n ka dam wa nà n bɛɛn labaari nua. 20 Domi wi turon bwisikuna nu kua teenu ka nɛginu, u maa bɛɛn wɔnwɔndu mɔ ka gem. 21 Be ba tie kpuro ben tii tɔnan bwisikuna ba mɔ̀, n ǹ ka Yesu Kirisiginu. 22 Bɛɛn tii i yɛ̃ nge mɛ Timɔte u tii sɔ̃ɔsi naanɛgii ma u ka man Labaari gean sɔmburu kua nge bii ka win baaba. 23 Yen sɔ̃ na na yĩiyɔ n bɛɛ nùn gɔriama sanam mɛ kon gia miǹ sɔɔ na wãa. 24 Na naanɛ sãa ma Yinni u koo de n na bɛɛn mi nɛn tii ǹ n sosi. 25 I raa man bɛsɛgii Epafoditi gɔriama ka somiru tèn bukata na mɔ, wi, wi u sãa nɛn beruse sɔmburu sɔɔ ka tabu sɔɔ. Tɛ̃ na wa ma n weenɛ n nùn gɔsiama bɛɛn mi. 26 Domi bɛɛ kpuron waabu nùn nɛni gem gem, win laakari maa seewa yèn sɔ̃ i raa nua ma u barɔ. 27 U bara ka gem sere u gɔɔ turuku kua, adama Gusunɔ u win wɔnwɔndu wa. N ǹ mɔ wi tɔnagiru, ka nɛn tiigira, kpa nɛn nuku sankiranu nu ku kpɛ̃a n banda. 28 Yen sɔ̃ na na sɛnde n ka bɛɛ nùn gɔsiama kpa bɛɛn nukuru tu ka dora iǹ n nùn wa, kpa nɛn nuku sankiranu nu maa ka kaara nɛn tii. 29 ǹ n mɛn na, i nùn dam koosio nge bɛɛgii Yinni sɔɔ ka nuku doo bakabu kpa i tɔnu win bweseru bɛɛrɛ wɛ̃. 30 Domi u gɔɔ turuku kua Kirisin sɔmburun sɔ̃. U win tii kari bɔrie u ka man somiru naawa te i ǹ fɛɛ wa bɛɛn tii i ka man naawɛ. 1 Tɛ̃, nɛgibu, i de i n nukuru do ye i ka sãa Yinnigibu. Nɛn mi, na ǹ wasiramɔ n ka bɛɛ yaayasia ye na raa yorua kɔ, bɛɛn mi maa, somira. 2 I n tii sɛ ka kɔ̃ san kowobu be ba sãa nge bɔ̃ nu, ma ba wasin bango naanɛ sãa. 3 Bɛsɛra sa sãa bangogii geebu, n ǹ mɔ be, domi sa Gusunɔ sãamɔ ka win Hunde, sa woo kanamɔ Yesu Kirisin sɔ̃, sa ǹ maa bɛsɛn naanɛ doke wasin komanu sɔɔ. 4 Ka mɛ, nɛn tii kon kpĩ n nɛn naanɛ doke wasin komanu sɔɔ. Gabu bà n tamaa ba koo kpĩ bu ko mɛ, kaa ra gere nɛ? 5 Ba man marawa Isirelin bii, Bɛnyamɛɛn bweseru sɔɔ. Na sãawa Yuu wi Yuuba ba mara. Ma ba man bango kua sɔ̃ɔ nɔɔba itase. ǹ n maa woodan sɔ̃ n na, na kua Falisi. 6 Na raa mam hania mɔ sere na Yesun yigbɛru nɔni sɔ̃ɔmɔ. ǹ n gem kason na, woodan mɛm nɔɔbu sɔɔ, goo kun kpɛ̃ u man taarɛ wɛ̃. 7 Adama ye na raa mɛɛra are, tɛ̃ na ye kpuro garisi wom dirum Kirisin sɔ̃. 8 Na mam kpuro garisi wom dirum domi gãa bakana nà n nɛn Yinni Yesu Kirisi gia. Win sɔ̃ na na kpuro deri, na maa ye mɛɛra kubanu na n ka Kirisi mɔn sɔ̃, 9 kpa na n ka nùn gbinnɛ. Na ǹ maa yĩiyɔ ma kon gem wa woodan mɛm nɔɔbun sɔ̃, adama kon gem wa yèn sɔ̃ na Kirisi naanɛ doke. Gem mɛ, mu weewa saa Gusunɔn min di naanɛ doke bin saabu. 10 Ye na kĩ, yeya n Kirisi gia, ka maa dam mɛ u ka seewa gɔrin di kpa na n bɔnu mɔ win wahala sɔɔ, kpa n ka nùn weena win gɔɔ sɔɔ, 11 kpa na n yĩiyɔ nɛn tii ma kon se gɔrin di. 12 N ǹ mɔ na are nɔma tura gina, n ǹ maa mɔ na yiba. Adama na yi naa gire yi ka ko nɛgii yèn sɔ̃ Yesu Kirisi u man kua wigii. 13 Nɛgibu, na ǹ tamaa na gina yi nɔma tura, adama gãa teena na mɔ̀, na gãa birukinu duari, ma na wuswaaginu naa gire. 14 Nge mɛya na ye na naa gire duka swĩi n ka are yi wa yi Gusunɔ u sun sokue wɔllɔ saa Yesu Kirisin min di. 15 Bɛsɛ kpuro, bɛsɛ be sa sãa tɔn girobu, su bwisiku nge mɛ. Adama bɛɛ iǹ n bwisiku tukunu ganu mɔ, Gusunɔ u koo bɛɛ gem sɔ̃ɔsi. 16 Ka mɛ, baa ǹ n man na sa tura, su gesi da wuswaaɔ swaa tia sɔɔ. 17 Nɛgibu, i man saario bɛɛ kpuro. Sa bɛɛ kom gem sɔ̃ɔsi. ǹ n mɛn na, i bu nɔni girario be ba kom gem mɛ swĩi. 18 Na bɛɛ sɔ̃ɔwa kɔ nɔn dabiru, na kpam wure na bɛɛ sɔ̃ɔmɔ tɛ̃ ka yĩresu, tɔn dabira wãa be ba sĩimɔ nge Kirisin dãa bunanarun garin yibɛrɛba. 19 Kam koba ba koo ka wiru go, domi ben nukura ta sãa ben yinni. Ye n weenɛ n bu sekuru ko yera ba ka woo kanamɔ. Handunia yen gãanu tɔnawa ba bwisikumɔ. 20 Adama bɛsɛ, Gusunɔn wɔlla ta sãa bɛsɛn wuu. Min diya sa bɛsɛn Faabagii Yinni Yesu Kirisi mara u na. 21 Wiya koo bɛsɛn wasi yiiko sarirugii kɔsi ka win dam mɛ mu koo de kpuro nùn wiru kpĩiya, kpa yi ka win wasi yiikogii weena. 1 Yen sɔ̃ na nɛn kĩnasibu, bɛɛ bèn waara man nɛni, bɛɛ be i man nuku dobu wɛ̃ɛmɔ, ma na woo kanamɔ bɛɛn sɔ̃, i de i n yɔ̃ mɛ dim dim Yinni sɔɔ, nɛn kĩnasibu. 2 Na Efodi ka Sɛntisi kanamɔ bu de ba n nɔɔ nɛ Yinni sɔɔ. 3 Wunɛ maa, nɛn sɔm kowosi naanɛgii, na nun kanamɔ a kurɔ be somiɔ. Ba suna Labaari gean sɔ̃ ka nɛ sannu, ka maa Kelema ka sere nɛn sɔm kowosi be ba tie, bèn yĩsa yorua wãarun tireru sɔɔ. 4 I de bɛɛn nukura n do Yinni sɔɔ baadomma. Na kpam wure na gerumɔ, i de bɛɛn nukura n do. 5 I de tɔmbu kpuro bu bɛɛn tɔn geeru wa, domi Yinnin naaru ta turuku kooma. 6 I ku wurura gãanun sɔ̃, adama baayere sɔɔ i n da Gusunɔ kanɛ ka siarabu kpa i nùn bikia yèn bukata i mɔ. 7 Ma bɔri yɛndu te Gusunɔ u wɛ̃ɛmɔ, te ta tɔnun yɛ̃ru kpuro kere, ta koo bɛɛn gɔ̃ ru ka bɛɛn bwisikunu kɔ̃ su bɛɛ ka Yesu Kirisin gbinnaa sɔɔ. 8 Ye ya tie nɛgibu, i bwisikuo ye ya wã ye ba koo siara. Yeya ye ya sãa gem kpuro, ka ye ya bɛɛrɛ mɔ kpuro, ka ye ya swaa swĩi kpuro, ka ye ya dɛɛre kpuro, ka ye ya do kpuro, ka ye n weenɛ tɔmbu siara kpuro. 9 I n da ko ye i gia ka ye i mwa ka ye i nua nɛn min di, ka ye i wa na kua. Sanam mɛya Gusunɔ wi u bɔri yɛndu wɛ̃ɛmɔ u ko n wãa ka bɛɛ. 10 Nɛn nukura do gem gem Yinni sɔɔ ye na ka wa ma i kpam nɛn bwisikunu mɔ̀. Na ǹ gerumɔ ma i ku ra raa nɛn bwisikunu ko, adama ayera i raa bie. 11 Na ǹ gerumɔ mɛ, yèn sɔ̃ na wãa yãaru sɔɔ, domi na gia mɛ ko na n ka bɔri yɛndu mɔ baa ǹ n mɛren na. 12 Na yãarun dɔɔnɛ mɔ, na maa mɔɔ bakarun dɔɔnɛ mɔ. Yam kpuro ka ye n man deema kpuro sɔɔ, na gia mɛ kon ko deburun saa ka gɔ̃ɔrun saa. Na maa yɛ̃ mɛ kon ko mɔɔ bakaru sɔɔ ka yãaru sɔɔ. 13 Kon ye kpuro kpĩ saa Kirisin min di wi u man dam kɛ̃mɔ. 14 Ka mɛ, i kua n wã ye i ka man nɔni swãaru bɔnu kua. 15 Bɛɛ Filipigibu bɛɛn tii i yɛ̃ sãa sãa ma Labaari gean kparabun torubu sɔɔ, sanam mɛ na sĩa Masedɔnin di, Yesun yigbɛru garu sari te ta man somi ma n kun bɛɛ tɔna. Nɛ ka bɛɛ tɔnawa sa kɛ̃ɛna. 16 Domi ye na wãa Tɛsalonikaɔ, i man somi kɔ nɛn bukata sɔɔ, n ǹ mam mɔ nɔn teeru. 17 N ǹ mɔ kɛ̃ra na kasu, na kĩwa sosiru tu sosi bɛɛn are sɔɔ. 18 Na ye kpuro wa ye i man mɔrisiama. Ya maa tura ya tia. Tɛ̃ ye Epafoditi ka man bɛɛn kɛ̃nu naawa nu ka man saka kua, nu sãawa nge yãku nubu durorugiru te ta Gusunɔ wɛ̃re ma u tu mwa. 19 Gusunɔ nɛn Yinni u koo bɛɛ kpuro wɛ̃ yèn bukata i mɔ nge mɛ win dukia yiikogia nɛ, Yesu Kirisin min di. 20 Su Gusunɔ bɛsɛn Baaba bɛɛrɛ wɛ̃ sere ka baadommaɔ. Ami. 21 I Yesu Kirisigibu kpuro tɔbirio. Nɛ ka bɛsɛgii be sa wãa sannu sa bɛɛ tɔbura. 22 Naanɛ dokeobu kpuro be ba wãa mini, n ku mam ko sina kpaarugibu ba bɛɛ tɔbura. 23 Kpa Yinni Yesu Kirisin durom mu n ka bɛɛn baawure wãa. 1 Bɛɛ naanɛ dokeobu Koloseɔ, bɛɛ be i sãa bɛsɛn kĩnasi bɔrɔkiniba Kirisi sɔɔ, nɛ Pɔlu, Kirisi Yesun gɔro Gusunɔn kĩrun sɔ̃ ka bɛsɛgii Timɔte, sa bɛɛ tɔbura. Gusunɔ bɛsɛn Baaba u bɛɛ durom kua kpa u bɛɛ alafia kɛ̃. 3 Sa ra Gusunɔ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Baaba siare bɛɛn sɔ̃ baadomma bɛsɛn kanaru sɔɔ, 4 yèn sɔ̃ sa nua nge mɛ i Yesu Kirisi naanɛ doke ka nge mɛ i naanɛ dokeobu kpuron kĩru mɔ. 5 Sanam mɛ Labaari gea ye ya sãa gem gari ya gbia ya tura bɛɛn mi, i nua ma i yĩiyɔbu mɔ ma ba bɛɛ gãanu yiiye wɔllɔ. Yĩiyɔ bin sɔ̃ na i naanɛ dokebu ka kĩru mɔ. 6 Labaari gea ye, ya tɛriamɔ ya ka domaru naamɔ handunia kpuro sɔɔ nge mɛ ya kua bɛɛn mi saa miǹn di i Gusunɔn durom gari nua ma i tuba ma yi sãawa gem. 7 Epafasi bɛsɛn kĩnasi sɔm kowosi, wi u sãa Kirisin sɔm kowo naanɛgii ma u kua bɛsɛn kɔsire bɛɛn mi, wiya u bɛɛ ye giasia. 8 U maa sun kĩi te Hunde Dɛɛro bɛɛ kãn baaru sɔ̃ɔwa. 9 Yen sɔ̃ na sa ra n kanaru mɔ̀ bɛɛn sɔ̃ kpeetim sari saa miǹn di sa bɛɛn gari nua. Sa Gusunɔ kanamɔ u de i gia mam mam ye u kĩ, kpa u de win Hunde u bɛɛ bwisi ka laakari kɛ̃. 10 Saa yera bɛɛn sanu sanusu su ko n ka Yinnigiigisu weenɛ, kpa i n da ko ye n koo nùn wɛ̃re. Bɛɛn wãara koo maa kookoo geesu bwese bweseka sɔ̃ɔsi nge dãa te ta bii geenu marumɔ, kpa i Gusunɔ giam sosi. 11 Sa Gusunɔ kanamɔ u bɛɛ tãsisia kpuro sɔɔ ka win dam yiikogim, kpa i kpĩ i n ka yabu baayere tɛmanɛ ka suuru nuku dobu sɔɔ. 12 I n Baaba siaramɔ wi u dera i bɔnu mɔ tubi sɔɔ ye Gusunɔ u naanɛ dokeobu yiiye yam bururam sɔɔ. 13 Geema u sun wɔra saa yam wɔ̃ kurun dam di ma u sun sinasia mi win Bii kĩnasi u bandu dii. 14 Domi win saabuwa sa yakiara ma ba bɛsɛn durum suuru kua. 15 Gusunɔ u ǹ waarɔ adama Kirisi u sun nùn sɔ̃ɔsi mam mam win wasi sɔɔ. U sãa win Bii yeruma wi u wãa ba sere gãanu kpuro taka kua. 16 Domi win min diya Gusunɔ u baayere taka kua ye ya wãa wɔllɔ ka temɔ, ye sa ka nɔni waamɔ ka ye sa ǹ waamɔ, nge wɔllun sinambu ka wirugibu ka yiikogibu ka sere damgibu. Gusunɔ u kpuro taka kua saa win min di, u maa ye kua win sɔ̃. 17 U wãa ba sere gãanu kpuro taka kua. Win dam saabuwa gãanu kpuro nu ka wãa nin ayerɔ. 18 Win yigbɛru ta sãawa nge wasi, wiya maa sãa nge yin wiru. Wiya wãarun nuuru, wiya maa gbia u seewa gɔrin di, u ka ko kpuron gbiikoo. 19 Domi Gusunɔn gɔ̃ ru kĩra win daa kpuro ya n ka wãa win Bii sɔɔ. 20 Ma n nùn wɛ̃re u wi ka tɔmbun sannɔ kpeesia ka win Biin yɛm dãa bunanaru wɔllɔ kpa u ka tii gãanu kpuro dorasia saa win min di ni nu wãa temɔ ka ni nu wãa wɔllɔ. 21 Bɛɛ maa, i raa gasɔ ka Gusunɔ toma, i raa sãa win yibɛrɛba bɛɛn bwisikunu sɔɔ bɛɛn kookoo kɔ̃ susun sɔ̃. 22 Adama tɛ̃, Gusunɔ u ka tii bɛɛ dorasia sanam mɛ win Bii u gu nge tɔnu, kpa i ka yɔ̃ ra win wuswaaɔ i n dɛɛre, i n wãa disinu ka taarɛ sariru sɔɔ 23 i n tɛmanɛ i n tãsa naanɛ dokebu sɔɔ dim dim, kpa i ku ra bɛɛn yĩiyɔbu deri bi i mɔ saa miǹn di i Labaari gea nua, ye ba tɔnu baawure nɔɔsia wi u wãa handunia sɔɔ. Nɛ Pɔlu na maa kua yen sɔmɔ. 24 Tɛ̃ nɛn nukura do yèn sɔ̃ na nɔni swãaru waamɔ bɛɛn sɔ̃. Ma na nɔni swãa te yibiamɔ te Kirisi u koo ra wa win yigbɛrun sɔ̃ te ta sãa win wasi. 25 Ma Gusunɔ u man kua yigbɛ ten sɔm kowo nge mɛ u man yiire bɛɛn sɔ̃, kpa n ka win gari kpuro nɔɔsia. 26 Gari yi, yi sãa asiri ye u raa tɔmbu kpuro berue saa yellun di, adama tɛ̃ u wigibu ye sɔ̃ɔsi. 27 Domi u kĩ u bu giasia ma win asiri ya bɛɛrɛ ka yiiko mɔ bwese tukunun suunu sɔɔ. Asiri ye wee, Kirisi wãa bɛɛ sɔɔ, yeya ya gerumɔ ma i ko Gusunɔn yiiko bɔnu ko. 28 Kirisi win gariya sa kparamɔ, ma sa tɔnu baawure kirɔ mɔ̀, sa maa bu keu sɔ̃ɔsimɔ ka bwisi gee, kpa bu ko tɔn girobu be ka Kirisin gbinnaa sɔɔ su sere bu tusia Gusunɔn wuswaaɔ. 29 Yen sɔ̃ na na sɔmburu mɔ̀ na sunamɔ ka win dam mɛ mu sɔmburu mɔ̀ nɛ sɔɔ gem ka tia. 1 I de n bɛɛ sɔ̃ nge mɛ nɛn hanian kpãara nɛ bɛɛn sɔ̃ ka Lodisegibun sɔ̃ ka maa be kpuron sɔ̃ be ba ǹ ka man nɔni waare. 2 Na mɔ̀ mɛ, n ka bu dam kɛ̃ n kpã, kpa ben tii ba n gbinnɛ ka kĩru, kpa ben yɛ̃ru ta n sosimɔ sika sariru sɔɔ. Nge mɛya ba koo ka Gusunɔn asiri gia ye ya sãa Kirisin tii. 3 Wi sɔɔra bwisi ka yɛ̃run dukia kpuro berua. 4 Na bɛɛ yeni sɔ̃ɔmɔwa kpa goo u ku raa bɛɛ nɔni wɔ̃ ke ka nɔɔ dobu. 5 Domi baa nɛn wasin kuseru tà kun wãa bɛɛn mi, ka mɛ, nɛn hunde ya ka bɛɛ wãa. Na maa nuku dobu mɔ yèn sɔ̃ i wãa nɔɔ tia sɔɔ, ma bɛɛn naanɛ dokebu yɔ̃ dim dim Kirisi sɔɔ. 6 ǹ n mɛn na, nge mɛ i Yinni Yesu Kirisi wura, i n bɛɛn wãaru dimɔ i n gbinnɛ ka wi. 7 I de bɛɛn gbini yi n duku wi sɔɔ, kpa i n tii nɔɔrimɔ i n kpɛ̃amɔ saa win min di, kpa i n tãsa naanɛ dokebu sɔɔ nge mɛ ba bɛɛ sɔ̃ɔsi, kpa siarabu bu n yiba bɛɛn nɔɔ sɔɔ. 8 I n tii sɛ kpa goo u ku raa bɛɛ yina mwa ka win yɛ̃ru garu ka taki dibu. Sɔ̃ɔsi ten bweseru ta naamɔwa saa tɔmbun deemaan di ka maa handunian buãnu, n ǹ mɔ Kirisin min di. 9 Domi mɛǹn nɔru Gusunɔ nɛ, ya sɔ̃ɔsira Kirisin wasi tɔnugii sɔɔ. 10 Ma i kpuro mɔ wi sɔɔ bɛɛ ka win gbinnaa sɔɔ wi u sãa wɔllun wirugibu ka yiikogibun sina boko. 11 Bɛɛ ka win gbinnaa ye sɔɔ, i maa bango wa, adama n ǹ mɔ bango ye tɔnu ra ko. Yeni ya weewa Kirisin min di. Ya sãawa yakiabu saa wasi durumgiin dam di. 12 Geema, sanam mɛ ba bɛɛ batɛmu kua n sãare ba bɛɛ sikuawa ka Kirisi ma ba bɛɛ seeya ka wi, yèn sɔ̃ i Gusunɔn dam bakam naanɛ sãa wi u nùn seeya gɔrin di. 13 Gasɔ, i raa sãa gɔribu bɛɛn toranun sɔ̃ ka maa yèn sɔ̃ i sãa be ba kun bango kue. Adama tɛ̃ Gusunɔ u bɛɛ kua wasobu ka Kirisi sannu sanam mɛ u sun bɛsɛn toranu kpuro suuru kua. 14 Kirisi u yora ye wɔka ye ya sun taarɛ wɛ̃ bɛsɛn wooda sarabun sɔ̃, u maa ye kpare dãa bunanaru wɔllɔ u ka ye kpeesia. 15 Sanam mɛ u gu dãa bunanaru wɔllɔ u wɔllun wirugibu ka yiikogibu kamia u bu sekuru doke batuma sɔɔ u maa ben dam kpeesia. 16 ǹ n mɛn na, i ku de goo u bɛɛ taarɛ wɛ̃ dim ka nɔrubu sɔɔ, ǹ kun mɛ tɔ̃ɔ bakanu ganun dibu sɔɔ, ǹ kun mɛ suru kpaon yaribu ka tɔ̃ɔ wɛ̃raruginun kookoosu sɔɔ. 17 Yeni kpuro ya sãawa gãa ni nu sisin yaayaasu. Kirisin tiiwa gãa ni. 18 Goo wi u sãare u tii kawamɔ, ma u wɔllun gɔradoba sãamɔ, i ku de u bɛɛ bɛɛn sian are wɔrari. Domi tɔnu win bweseru u tii suamɔ kãsinun sɔ̃, u maa tii gãamɔ kam win bwisiku tɔnuginun sɔ̃. 19 U ǹ Kirisi nɛni kem kem wi u sãa wiru, tèn min di wasi kpuro yi mɛnnɛ ka yin gbin gbinka ka sĩinu, yi ka dam waamɔ yi kpɛ̃amɔ nge mɛ Gusunɔ u yi sosimɔ. 20 Mà i gu ka Kirisi sannu i kisira handunian komanun di, mban sɔ̃ na i wãaru dimɔ nge handunia yenigibu. Mban sɔ̃ na i derimɔ ba bɛɛ woodaba sɔbimɔ be ba nɛɛ, 21 a ku yeni bɛsu, a ku yeni denda, a ku yeɔnɔ baba. 22 Yeni kpuro ya koo kam kowa bà n ye dendimɔ. Tɔmbun wooda ka ben sɔ̃ɔsinu tɔnawa i swĩi. 23 Geema, wooda be, ba ka bwisin gãanu weenɛ à n bu mɛɛra, ka ben sãaru te ta wee saa tɔnun gɔ̃ ru kĩrun di, ka ben tii kawa weesugibu, ka maa ben wasin seserun serusiabu. Adama baa wooda ben tia kun dam gam mɔ yu ka wasin kĩru kankam taare. 1 Ba bɛɛ seeya ka Kirisi sannu gɔrin di. ǹ n mɛn na, i wɔllun gãanu kasuo mi Kirisi u sɔ̃ Gusunɔn nɔm geuɔ. 2 I wɔllun gãanun bwisikunu koowo, n ǹ mɔ temginu. 3 Domi i gu, bɛɛn wãa geera maa berua ka Kirisi sannu Gusunɔn mi. 4 Kirisi wi, u sãawa bɛɛn wãaru. Sanam mɛ u koo kurama, bɛɛn tii maa i ko i tera ka wi sannu win yiiko sɔɔ. 5 ǹ n mɛn na, i handunian kĩrun gãanu kpuro goowo ni nu sɔmburu mɔ̀ bɛɛ sɔɔ, niya kɔ̃ɔ mɛnnabu tantanaru sɔɔ, ka daa disinugia, ka wasin binɛ, ka kĩru kankam, ka kɔdɛ, domi kɔdɛ ya sãawa nge buãu sãaru. 6 Gãa ni kpuron sɔ̃ na Gusunɔn mɔru wee ben mi, be ba ǹ nùn mɛm nɔɔwammɛ. 7 Geema, i raa gasɔ mɔ̀ nge be, sanam mɛ tora nin bwesera bɛɛ wãasi. 8 Adama tɛ̃, i ye kpuro kɔ̃ɔwɔ ye n sãa mɔru ka nuku gbisibu ka maa nuku kɔ̃ suru. I ku de wɔmburu ǹ kun mɛ gari swininu nu yari bɛɛn nɔɔ sɔɔn di pai. 9 I ku weesu kuana domi i daa gura ka yen kookoosu pota kɔ, 10 ma i daa kpaa sebua. Gusunɔwa u bɛɛ daa kpaa ye wɛ̃ i n ka nùn giamɔ kpa i n ka nùn weenamɔ. 11 Nge mɛya bɛɛ sɔɔ goo kun goo, tɔn tuko ka Yuu, wi u bango kua ka wi u ǹ bango kue, baru kpaarugii, nɔni wɔ̃ kunugii, yoo ka tii mɔwɔ, adama Kirisi tɔnawa sãa gãanu, u maa wãa tɔmbu kpuron suunu sɔɔ. 12 ǹ n mɛn na, yèn sɔ̃ Gusunɔ u bɛɛ kĩa ma u bɛɛ gɔsa i ka ko wigibu, wee ye n weenɛ i sebe, wɔnwɔndu ka tɔn geeru ka tii kawabu ka daa duudwia ka suuru. 13 I n tɛmanasinɛ kpa i n suuru kuanammɛ gari gɛɛ yiǹ n dua bɛɛn suunu sɔɔ. Nge mɛ Yinni u bɛɛ suuru kua, i n suuru kuanammɛ nge mɛ. 14 Yeni kpuron wɔllɔ i kĩru sebuo te ta koo de i n nɔɔ nɛ mam mam. 15 Kpa i de Kirisin bɔri yɛndu ta n bɛɛn gɔ̃ rusu kpare, kpa i n takaru mɔ̀. Ba bɛɛ sokawa i n ka sãa wasi tee, kpa i n bɔri yɛndu mɔ. 16 I de Kirisin gari yi n yiba bɛɛn gɔ̃ ruɔ nge dukia. I gari bia kuanɔ kpa i dam kɛ̃ɛna ka bwisi gee kpa i n womusu mɔ̀ i n Gusunɔ tɔmamɔ. I nùn takarun womusu kuo bɛɛn gɔ̃ rusɔ. 17 Bɛɛn kookoosu ka bɛɛn gere sɔɔ, i ye kpuro koowo i ka Yinni Yesun yĩsiru bɛɛrɛ wɛ̃ kpa i Gusunɔ Baaba takaru ko win min di. 18 Bɛɛ kurɔbu i bɛɛn durɔbu wiru kpĩiyɔ nge mɛ n weenɛ Yinnigii u ko. 19 Bɛɛ durɔbu i bɛɛn kurɔbu kĩɔ, i ku de i n sɛ̃ be sɔɔ. 20 Bɛɛ bibu i bɛɛn mɔwɔbu mɛm nɔɔwɔ gãanu baanire sɔɔ, domi mɛya Yinni u kĩ. 21 Bɛɛ maa tundobu i ku bɛɛn bibu mɔrun kookoosu kua kpa ben nuki yi sankira. 22 Bɛɛ yobu i bɛɛn yinnibu mɛm nɔɔwɔ kpuro sɔɔ handunia mi, n ǹ mɔ sanam mɛ ba bɛɛ yɔ̃ re tɔna, i ka bu tɔn geeru sɔ̃ɔsi, adama i bu mɛm nɔɔwɔ n kun ka murafitiru yèn sɔ̃ i Yinni nasie. 23 Ye i mɔ̀ kpuro i ye koowo ka kĩru, kpa n sãa nge Yinniwa i kuammɛ, n ǹ mɔ tɔmbu. 24 I n yɛ̃ ma Yinniwa u koo bɛɛ are kɔsia yi yi sãa tubi ye u win tɔmbu yiiye, domi Kirisiwa bɛɛn Yinni wiǹn wãaru i wãa. 25 Adama wi u tora, u koo win are wa nge mɛ win torara nɛ, domi Gusunɔn mi, goo kun goo. 1 Bɛɛ yinnibu i bɛɛn yobu kuo dee dee nge mɛ n weenɛ. I yaayo ma bɛɛn tii i maa Yinni mɔ wɔllɔ. 2 I tɛmanɔ kanaru sɔɔ kpa i n ka swaa mɛɛra i n Gusunɔ takaru mɔ̀. 3 I maa sun kanaru kuo kpa Gusunɔ u sun swaa kua su ka win gari waasu ko, su ka kpĩ su Kirisin asiri tubusia. Asiri yen sɔ̃ na na wãa pirisɔm sɔɔ tɛ̃. 4 ǹ n mɛn na, i kanaru koowo kpa n ka kpĩ n ye sɔ̃ɔsi nge mɛ n weenɛ n gere. 5 I tii kparo ka bwisi be ba kun naanɛ doken mi. I saa baayere dendio yu ka arufaani ko. 6 I de bɛɛn gari yi n nɔɔbu do kpa yi n swaa swĩi, kpa i n ka yɛ̃ nge mɛ n weenɛ i baawure wisi. 7 Bɛsɛn kĩnasi Tisiki, wi u sãa sɔm kowo naanɛgii ka nɛn beruse Yinnin sɔmburu sɔɔ u koo bɛɛ nɛn labaari kpuro sɔ̃. 8 Na bɛɛ nùn gɔriammɛwa u ka bɛɛ sɔ̃ nge mɛ sa ka wãa, kpa u ka bɛɛ gɔ̃ ru yɛmiasia. 9 Onɛsimu, bɛsɛn kĩnasi bɔrɔkini, wi u sãa bɛɛn migii, u koo nùn yɔ̃ sirima. Bera ba koo bɛɛ sɔ̃ ye ya sun deema mini kpuro. 10 Aritaaki, nɛ ka wiǹ sa wãa pirisɔm sɔɔ u bɛɛ tɔbura. Maaku maa bɛɛ tɔbura wi u sãa Baanabasin dusi. Na raa bɛɛ Maaku win gari sɔ̃ɔwa, ù n na bɛɛn mi, i nùn dam koosio ka bɛɛrɛ. 11 Yosue wi ba mɔ̀ Yusitu, u maa bɛɛ tɔbura. Be ita ye tɔnawa ba sãa Yuu be ba naanɛ doke ma ba ka man sɔmburu mɔ̀ Gusunɔn bandun sɔ̃. Ba man dam kã gem gem. 12 Epafasi, Yesu Kirisin sɔmɔ wi u maa sãa bɛɛn migii, u bɛɛ tɔbura. U ra kanaru ko gem gem bɛɛn sɔ̃, u Gusunɔ kanamɔ i ka kpĩ i yɔ̃ ra dim dim ka tɔn giroru kpa i n sɔɔru sãa i ka Gusunɔn kĩru kpuro ko. 13 Na kon kpĩ n nùn seeda diiya ma u bɛɛn bwisikunu mɔ̀ gem gem, ka maa be ba wãa Lodiseɔ ka Herapolisiɔ. 14 Luku bɛsɛn kĩnasi dokotoro, wi ka Demasi ba bɛɛ tɔbura. 15 I bɛsɛgibu tɔbirio be ba wãa Lodiseɔ ka kurɔ wi ba mɔ̀ Ninfa ka maa Yesun yigbɛ te ta ra mɛnnɛ win yɛnuɔ. 16 Iǹ n tire teni gara i kpa i maa tu Yesun yigbɛru wɛ̃ɛyɔ Lodiseɔ bu gari. Kpa bɛɛn tii i maa garu gari te ta wee Lodisegibun min di. 17 I maa Aasipu sɔ̃ɔwɔ u sɔmbu te nɔni dokeo te ba nùn nɔmu sɔndia Yinnin sɔma sɔɔ u ka kpĩ u tu dakura. 18 Wee na yorumɔ ka nɛn tiin nɔma, nɛ Pɔlu na bɛɛ tɔbura. I ku duari ma na wãa pirisɔm sɔɔ. Kpa Gusunɔn durom mu n ka bɛɛ wãa. 1 Bɛɛ Yesun yigbɛrugibu, bɛɛ be i wãa Tɛsalonikaɔ, bɛɛ be i sãa Gusunɔ Baaba ka Yinni Yesu Kirisigibu, nɛ Pɔlu ka Silasi ka Timɔte sa bɛɛ tɔbura. Durom ka alafia ya n ka bɛɛ wãa. 2 Sa ra n Gusunɔ siaramɔ bɛɛ kpuron sɔ̃, sa ra n maa bɛɛ yaaye baadomma kanaru sɔɔ. 3 Sa yaaya Gusunɔ bɛsɛn Baaban wuswaaɔ nge mɛ i ka bɛɛn naanɛ dokebu hania mɔ̀, ka nge mɛ bɛɛn kĩra sɔ̃ɔsiramɔ bɛɛn sɔm damginu sɔɔ, ka nge mɛ bɛɛn yĩiyɔbu bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi sɔɔ bu yɔ̃ dim dim. 4 Bɛsɛgibu, bɛɛ be Gusunɔ u kĩ, sa yɛ̃ ma u bɛɛ gɔsa wigibu. 5 Domi bɛsɛn Labaari gea ya ǹ nɛ bɛɛn mi ka gari tɔna, ka maa yen dama ya ka na ka Hunde Dɛɛro sannu ka maa sika sariru. Bɛɛn tii i yɛ̃ nge mɛ sa sĩisina bɛɛn suunu sɔɔ bɛɛn arufaanin sɔ̃. 6 Ma i kua be ba bɛsɛn daa ka Yinnigia saarimɔ, domi i bɛsɛn Labaari gea mwa ka nuku doo bi Hunde Dɛɛro bɛɛ wɛ̃, baa mɛ ya ka bɛɛ nɔni swãaru naawa. 7 Yen biru bɛɛn tii i kua bèn daa Masedɔnin naanɛ dokeobu ka Gɛrɛkiba ba saarimɔ. 8 Domi Yinnin gari yi, yi nɔɔra saa bɛɛn min di, n ǹ mɔ Masedɔni ka Gɛrɛkiban tem sɔɔ tɔna, adama bɛɛn naanɛ dokebu Gusunɔ sɔɔ bu sɔ̃ɔsira yam kpuro sere n ǹ maa tilasi su bin gari gere. 9 Ba gerumɔ nge mɛ i sun nɛnusina ye sa da bɛɛn mi, ka nge mɛ i gɔ̃ ru gɔsia i buãu sãaru deri i wura Gusunɔn mi i ka nùn sã, wi u sãa Yinni waso ka gemgii, 10 ka maa nge mɛ i win Bii wi u seeya gɔrin di swaa daki u na wɔllun di. Wiya Yesu, wi u sun yakia saa Gusunɔn mɔru ye ya sisin di. 1 Nɛgibu, bɛɛn tii i yɛ̃ ma bɛsɛn naaru bɛɛn mi ta ǹ kue kam. 2 I yɛ̃ ma ba sun nɔni sɔ̃ɔwa ba sun tɔ̃ ya kua Filipiɔ sa sere na bɛɛn mi. Ka mɛ, Gusunɔ sun wɔrugɔru wɛ̃ sa ka win Labaari gea kpara bɛɛn suunu sɔɔ, baa mɛ tɔn dabira sun yinari. 3 Bɛsɛn waasu ya ǹ sãa torarun gari, ya ǹ maa mɛnnɛ ka bwisiku kɔ̃ sunu ganu ǹ kun mɛ ka taki. 4 Adama, nge mɛ Gusunɔ sun naanɛ kua u ka sun Labaari gea nɔmu sɔndia, nge mɛya sa ka ye kparamɔ. Sa ǹ ye mɔ̀ nge mɛ ya koo ka tɔmbu dore ma n kun mɔ Gusunɔ wi u bɛsɛn gɔ̃ rusu wɛ̃ɛrimɔ. 5 Domi bɛɛn tii i yɛ̃ sãa sãa ma sa ǹ bɛɛ kɔkura ka gari dure, sa ǹ maa waasu kue su ka bɛɛn gobi wan sɔ̃. Gusunɔwa sãa bɛsɛn seeda. 6 Sa ǹ maa bɛɛrɛ kasu bɛɛn mi ǹ kun mɛ gabun mi, 7 baa mɛ sa ko raa kpĩ su bɛɛ bɛsɛn dam sɔ̃ɔsi yèn sɔ̃ sa sãa Kirisin gɔrobu. Adama sa kuawa kpurɛ kpurɛ bɛɛn suunu sɔɔ nge mɛ bii mɛro ra win bibu nɔɔri. 8 Yèn sɔ̃ sa bɛɛ kĩ gem gem sa raa sɔɔru sãa, n ǹ mɔ su ka bɛɛ Gusunɔn Labaari gea wɛ̃ tɔna, adama ka maa bɛsɛn tiin wãaru, domi bɛɛn kĩra sun nɛni. 9 Bɛsɛgibu, i bɛsɛn sɔmburu ka bɛsɛn wahala yaaye ye sa wa. Sa sɔmburu kua sɔ̃ɔ sɔɔ ka wɔ̃ kuru yèn sɔ̃ sa ǹ kĩ su bɛɛn goo gɔngɛrɛ ko sanam mɛ sa Gusunɔn Labaari gea kparamɔ bɛɛn suunu sɔɔ. 10 Bɛɛya i sãa bɛsɛn seedagibu ka maa Gusunɔn tii, ma bɛsɛn daa ya dɛɛre bɛɛ naanɛ dokeobun wuswaaɔ, ya maa sãa dee dee, ya ǹ taarɛ gaa mɔ. 11 I maa yɛ̃ ma sa ka bɛɛ kuawa nge mɛ tundo u ra ka win bibu ko. 12 Sa bɛɛ dam kã, sa maa bɛɛn gɔ̃ rusu yɛmiasia, sa maa bɛɛ suuru kana i n ka sĩimɔ nge mɛ n weenɛ Gusunɔn wuswaaɔ, wi u bɛɛ sokumɔ i n ka bɔnu mɔ win yiiko sɔɔ mi u bandu swĩi. 13 Sa ra maa Gusunɔ siare baadomma yèn sɔ̃ sanam mɛ sa bɛɛ waasu kua i ǹ gari yi garisi tɔnugii, i yi wurawa ma yi sãa Gusunɔgii. Mɛya yi sãa ka gem, ma yi sɔmburu mɔ̀ bɛɛ naanɛ dokeobu sɔɔ. 14 Nɛgibu, i ka Yesu Kirisin yigbɛnu weena ni nu sãa Gusunɔginu Yudeaɔ, domi i nɔni swãaru wa saa bɛɛn temgibun min di nge mɛ tɔn ben tii ba wa Yuuban min di. 15 Yuu beya ba Yinni Yesu ka Gusunɔn sɔmɔbu go, ba maa sun nɔni sɔ̃ɔwa. Ben daa kun Gusunɔ wɛ̃re, ba maa ka tɔmbu kpuro yibɛrɛ tɛɛru nɛni. 16 Ba mam yinamɔ su tɔn tukobu waasu kua bu ka faaba wa. Nge mɛya ben durum ya sosimɔ ya bandamɔ. Adama Gusunɔn mɔru ya den sakɛ fuke ben wirɔ. 17 Nɛgibu, nge mɛ sa bɛɛ bia sɔ̃ɔ yiru wasi sɔɔ, n ǹ mɔ gɔ̃ ru sɔɔ, sa bɛɛn bɛkɛ mɔ̀ gem gem sa sɛnde su ka bɛɛ wa. 18 Sa kĩa su wurama bɛɛn mi. Nɛ Pɔlu na kasu nge nɔn yiru n ka na, adama Setam sun swaa ganua. 19 Dɔma te Yinni Yesu koo wurama, mba n ko n sãa bɛsɛn yĩiyɔbu ka bɛsɛn nuku dobu, mba sa ko maa ka woo kana win wuswaaɔ ma n kun bɛɛ. 20 Geema, bɛɛn sɔ̃ na sa woo kanamɔ, sa maa nuku dobu mɔ. 1 Yen sɔ̃, sanam mɛ bɛsɛn bwɛ̃ra yina yu kpuna, sa gɔ̃ ru doke ma nɛ na kon sina Atɛniɔ nɛ turo. 2 Ma na bɛsɛgii Timɔte gɔra wi u sãa Gusunɔn sɔm kowo Kirisin Labaari gean sɔ̃. Na nùn gɔra bɛɛn mi u ka bɛɛ tãsisia, kpa u bɛɛ dam kɛ̃ bɛɛn naanɛ dokebu sɔɔ, 3 kpa baa bɛɛn turo u ku de nɔni swãa teni tu nùn nanda. Domi bɛɛn tii i yɛ̃ ma yeni ya ǹ koo ko ya kun sun deemɛ. 4 Baa sanam mɛ sa raa wãa ka bɛɛ, sa bɛɛ sɔ̃ɔwa kɔ ma ba koo sun nɔni sɔ̃. Mɛya n maa koora nge mɛ i yɛ̃ sãa sãa. 5 Yen sɔ̃ na, sanam mɛ nɛn bwɛ̃ra yina yu kpuna, na Timɔte gɔra bɛɛn mi kpa n ka gia mɛ bɛɛn naanɛ dokebu sãa. Na bɛrum kua kɔkuro kun da bɛɛ kɔkura i ka durum ko, kpa bɛsɛn sɔmburu ta n kue kam. 6 Adama tɛ̃, ye Timɔte u wurama bɛɛn min di, u sun bɛɛn naanɛ dokebu ka bɛɛn kĩrun baaru gea sɔ̃ɔwa. U sun sɔ̃ɔwa ma i ra n sun yaaye ka kĩru ma i kĩ i sun wa gem gem nge mɛ bɛsɛn tii sa kĩ su bɛɛ wa. 7 Yen sɔ̃ na nɛgibu, baa mɛ sa nɔni swãaru wa ka wahala kpuro, bɛsɛn nukura yɛmia ka bɛɛ bɛɛn naanɛ dokebun sɔ̃. 8 Tɛ̃, bɛsɛn hunde ya wurama yèn sɔ̃ i yɔ̃ dim dim Yinni sɔɔ. 9 Amɔna sa ko Gusunɔ siara n nɛ bɛɛn sɔ̃, ka nuku doo baka bi i sun wɛ̃ɛmɔ Gusunɔ bɛsɛn Yinnin wuswaaɔ. 10 Bururu ka yoka sa nùn kanamɔ gem gem u de su bɛɛ wa kpam ka nɔni, kpa su sosi ye n kɔmia bɛɛn naanɛ dokebu sɔɔ. 11 Kpa Gusunɔ bɛsɛn Baaban tii ka bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi bu sun swaa kua su ka na bɛɛn mi. 12 Kpa wi, Yinni u bɛɛn kĩru sosi tu kpɛ̃a bɛɛn tii tiinɛ sɔɔ ka maa tɔmbu kpuron mi nge mɛ bɛsɛn kĩra sãa bɛɛ sɔɔ. 13 Kpa u bɛɛn gɔ̃ rusu tãsisia su ka dɛɛra su ko taarɛ sarirugisu Gusunɔ bɛsɛn Baaban wuswaaɔ, sanam mɛ bɛsɛn Yinni Yesu koo wurama ka wigibu kpuro. 1 Ye n tie nɛgibu, i gia bɛsɛn min di mɛ n weenɛ i n sĩimɔ n ka Gusunɔ wɛ̃re, i maa mɔ̀ mɛ kɔ. Tɛ̃ sa yiire sa bɛɛ kanamɔ ka Yinni Yesun yĩsiru, i n mɔ̀ mɛ i n dɔɔ. 2 Domi i yɛ̃ yiire bi sa bɛɛ wɛ̃ ka Yinni Yesun yiiko. 3 Wee, ye Gusunɔ u kĩ bɛɛ sɔɔ, yera i n dɛɛre kpa i tii kpĩ mam mam sakararun kobu sɔɔ. 4 Kpa durɔ baawure u n yɛ̃ nge mɛ wi ka win kurɔ ba ko n wãasinɛ dɛɛraru ka bɛɛrɛ sɔɔ, 5 n ǹ maa mɔ ka wasin binɛn kĩru nge mɛ tɔn tukobu ba mɔ̀ be ba kun Gusunɔ yɛ̃. 6 Gari yini sɔɔ, n ǹ weenɛ goo u win kpaasi torari ǹ kun mɛ u nùn taki di. Sa bɛɛ yenin kirɔ kua kɔ, sa bɛɛ sɔ̃ɔwa ma Yinniwa u koo yen mɔru kɔsia. 7 Domi Gusunɔ kun sun soka su ka daa disinugia ko ma n kun mɔ sa n dɛɛre. 8 Yen sɔ̃, baawure wi u sɔ̃ɔsi te yina, n ǹ tɔnun gere u yina, Gusunɔn gerewa u yina wi u bɛɛ win Hunde Dɛɛro kã. 9 Ye n sãa naanɛ dokeobun kĩanaa, n ǹ tilasi n ka bɛɛ ye yorua. Domi Gusunɔ u bɛɛ sɔ̃ɔsi nge mɛ n weenɛ i n kĩanɛ bɛɛn tii tiinɛ sɔɔ. 10 Geema, i mɔ̀ mɛ ka naanɛ dokeobu kpuro be ba wãa Masedɔniɔ. Adama nɛgibu, sa bɛɛ kanamɔ, i n mɔ̀ mɛ i n dɔɔ. 11 I kookari koowo i n ka nɔɔ tia sãa, kpa i n bɛɛn tiin wunanɔsu mɔ̀, i n sɔmburu mɔ̀ nge mɛ sa raa bɛɛ yiire. 12 Nge mɛya bɛɛn kookoosu su ko n wã be ba kun naanɛ doken mi, kpa i kun maa gãanu ganun yãaru mɔ. 13 Nɛgibu, sa kĩ i gem gia be ba gun sɔ̃, kpa i kun nuki sankire nge be ba tie be ba kun yĩiyɔbu mɔ. 14 Sa naanɛ doke ma Yesu u gu, ma u kpam seewa gɔrin di. Yen sɔ̃, sa naanɛ sãa ma, be ba Yesu naanɛ doke ba ka gu, Gusunɔ u koo ka bu wurama ka wi sannu. 15 Yeniwa Yinnin sɔ̃ɔsi bi sa bɛɛ sɔ̃ɔmɔ. Bɛsɛ be sa ko n wãa dɔma te Yinni u koo na, sa ǹ ko gɔribu gbiiya. 16 Domi u koo de gbãrabu bu nɔɔra ka Gusunɔn gɔrado wirugiin nɔɔgiru ka win kɔban wurenu, kpa Yinnin tii u sarama saa wɔllun di. Wigii be ba gu ba koo gbi bu se. 17 Yen biru bɛsɛ be sa tie sa wasi, ba koo sun sua ka be sannu guru winu sɔɔ, kpa su ka nùn yinna wom dirum sɔɔ. Mɛya sa ko n wãa ka wi sannu ka baadomma. 18 Yen sɔ̃, i de i dam kɛ̃ɛna ka gari yini. 1 Nɛgibu, n ǹ tilasi su ka bɛɛ tɔ̃ ru ka sanam yorua mɛǹ sɔɔ yabu yeni ya koo koora. 2 Domi bɛɛn tii i yɛ̃ gem ka gem ma Yinnin tɔ̃ ru ta koo nawa nge gbɛnɔ wi u sisi wɔ̃ kuru. 3 Sanam mɛ tɔmba kun ka gɛɛ nande ba mɔ̀, alafia wãa, saa yera kpeerasiabu koo tunuma suaru sɔɔ nge mɛ maru wuriribu bu ra guragii deemɛ, ba ǹ maa kpiki yeru wasi. 4 Adama bɛɛ nɛgibu, i ǹ wãa yam wɔ̃ kuru sɔɔ, n ǹ maa weenɛ sanam mɛ, mu bɛɛ biti mwa nge gbɛnɔn naaru. 5 Bɛɛ kpurowa i sãa yam bururam tɔmbu ka maa sɔ̃ɔ sɔɔgibu. Sa ǹ sãa wɔ̃ kurugibu be ba wãa yam wɔ̃ kuru sɔɔ. 6 Yen sɔ̃, su ku dweeya nge be ba tie, adama n weenɛ su se su yɔ̃ ra sa n ka tii sɛ. 7 Wɔ̃ kura tɔmbu ba ra dweeye, wɔ̃ kura tam nɔrobu ba ra maa tam nɔ. 8 Adama bɛsɛ be sa sãa sɔ̃ɔ sɔɔgibu, n weenɛ sa n tii sɛ. Su naanɛ dokebu ka kĩru sebe nge tarakpe, su maa faaban yĩiyɔbu doke nge sii furɔ kɔkɔru. 9 Domi Gusunɔ u ǹ sun soka su ka win mɔru wa, u sun sokawa su ka faaba wa saa bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin min di 10 wi u gu bɛsɛn sɔ̃, kpa sa n wãaru dimɔ ka wi sannu, sà n wãa hunde sɔɔ ǹ kun mɛ baa sà n gu. 11 Yen sɔ̃, i n dam kɛ̃ɛnamɔ kpa i n tãsisianamɔ nge mɛ i mɔ̀ tɛ̃. 12 Sa maa bɛɛ kanamɔ nɛgibu, i bu bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ be ba sɔmburu mɔ̀ gem gem bɛɛn suunu sɔɔ, be Yinni u dera ba bɛɛ kparamɔ ma ba bɛɛ swaa sɔ̃ɔsimɔ. 13 I n ben kĩru mɔ ta n kpã ka bɛɛrɛ ben sɔmburun sɔ̃. I de i n nɔɔ tia sãa bɛɛn tii tiinɛ sɔɔ. 14 Sa bɛɛ kanamɔ nɛgibu, i mɛm nɔɔ sarirugibu kirɔ koowo. I bu dam kɛ̃ɛyɔ be ba mwia kpanɛ. I dam sarirugibu somiɔ. I ka tɔmbu kpuro tɛmanɔ. 15 I laakari koowo i ku de goo u win beruse kɔ̃ sa kɔsia, adama i n gea kuanammɛ ka maa be ba tie kpuro. 16 I n nuku dobu mɔ sanam baamɛre sɔɔ. 17 I n da n kanaru mɔ̀ saa baayere. 18 I n siaramɔ baa ǹ n mɛren na. Yeniwa Gusunɔ u kĩ i ko bɛɛ ka Yesu Kirisin wãasinaa sɔɔ. 19 I ku Hunde Dɛɛro yinari u sɔmburu ko bɛɛ sɔɔ. 20 I ku Gusunɔn sɔmɔbun gari gɛm. 21 Adama i gãanu kpuro wɛ̃ɛrio kpa i nɛnɛ ni nu sãa gem. 22 I tii nɛnuɔ kɔ̃ sa baayeren di. 23 Kpa Gusunɔ, Yinni wi u ra alafia wɛ̃, u bɛɛ wuna i ka ko wigibu mam mam, kpa u bɛɛn hunde ka bɛɛn bwɛ̃ra ka bɛɛn wasi kpuro bere taarɛ sariru sɔɔ sere ka bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin wuramarɔ. 24 Gusunɔ wi u bɛɛ soka u naanɛ mɔ, u koo maa ye kpuro ko. 25 Nɛgibu, i n sun kanaru kuammɛ. 26 I bɛsɛgibu kpuro tɔbirio ka kĩru. 27 Na bɛɛ yiiremɔ ka Yinnin yĩsiru, i bɛsɛgibu kpuro tire teni gario. 28 Kpa Yinni Yesu Kirisin durom mu n wãa ka bɛɛ. 1 Bɛɛ Yesun yigbɛrugibu, bɛɛ be i wãa Tɛsalonikaɔ bɛɛ be i sãa Gusunɔ bɛsɛn Baaba ka Yinni Yesu Kirisigibu bɛsɛ Pɔlu ka Silasi ka Timɔte, sa bɛɛ tɔbura. 2 Gusunɔ Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia kɛ̃. 3 Bɛsɛgibu, n weenɛ sa n Gusunɔ siaramɔ saa baayere bɛɛn sɔ̃. N wã sa n mɔ̀ mɛ yèn sɔ̃ bɛɛn naanɛ dokebu bu sosimɔ gem gem, ma kĩi te i mɔ bɛɛn tii tiinɛ sɔɔ ta maa kpɛ̃amɔ ta sosimɔ. 4 Yen sɔ̃ na bɛsɛn tii sa Yesun yigbɛnu woo kanɛ bɛɛn sɔ̃, domi i tɛmana i yɔ̃ naanɛ dokebu sɔɔ nɔni swãaru ka tɔ̃ yan saa. 5 Yeniwa ya sɔ̃ɔsimɔ kam kam ma Gusunɔ u ra siri dee dee, kpa bu ka bɛɛ garisi be ba tura ba n ka wãa mi Gusunɔ u bandu swĩi tèn sɔ̃ i wahala waamɔ. 6 Domi Gusunɔ u koo ko ye n sãa dee dee, u koo bu nɔni sɔ̃ be ba bɛɛ nɔni sɔ̃ɔmɔ. 7 Ma bɛɛ be i nɔni swãaru waamɔ, u koo bɛɛ wɛ̃rabu wɛ̃ ka maa bɛsɛn tii, sanam mɛ Yinni Yesu koo kurama wɔllun di ka dɔ̃ɔ yari ka win gɔrado damgibu. 8 Yesu wiya u koo bu sɛɛyasia be ba kun Gusunɔ yɛ̃, ka be ba kun wi, Yinni Yesun Labaari gea wure. 9 Ben dii kɔsiaru ta ko n sãawa kam koo bi bu kun nɔru mɔ sere ka baadomma. Ba ko n karanɛwa ka Yinni ka maa win yiiko damgia, 10 sanam mɛ u koo na kpa win bɛɛrɛ yu sɔ̃ɔsira wigibu sɔɔ, kpa naanɛ dokeobu kpuro ba n nùn kãsa tɔ̃ɔ te sɔɔ. Bɛɛn tii i ko n maa wãa mi, domi i bɛsɛn seeda naanɛ doke ye sa di. 11 Yen sɔ̃ na sa kanaru mɔ̀ baadomma bɛɛn sɔ̃, Gusunɔ bɛsɛn Yinni u ka kpĩ u bɛɛn kookoosu siara wãa te u bɛɛ sokua sɔɔ kpa win dam mu de i gea ko ye i gɔ̃ ru doke kpa mu maa de bɛɛn naanɛ dokebun kookoosu su n yiba. 12 Nge mɛya bɛsɛn Yinni Yesun yĩsira koo ka bɛɛrɛ wa bɛɛn min di, kpa bɛɛ i maa bɛɛrɛ wa win min di Gusunɔ ka Yinni Yesu Kirisin durom saabu. 1 Nɛgibu, na bɛɛ kanamɔ i ku de bɛɛn laakari yu burisina, bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin wuramarun garin sɔ̃ ka maa bɛsɛn mɛnnabu win mi, i ku maa de sɔmɔbun gari gɛɛ ǹ kun mɛ waasu gaa ǹ kun mɛ tire te ba nɛɛ na yorua, yen gaa yu bɛɛ biti ko yà n gerua ma Yinnin tɔ̃ ra tunuma kɔ. 3 I ku de bu bɛɛ nɔni wɔ̃ ke baa fiiko. Yinnin tɔ̃ɔ te, tu sere na tɔn dabira koo Gusunɔ seesi, yen biru kɔ̃ san kowo wi, u koo kurama wi u sãa kam kooren bii. 4 U koo tii sua n kpuro kere kpa u ye kpuro seesi ye ba sokumɔ Yinni ka ye ba sãamɔ. U koo mam da u sina Gusunɔn sãa yerɔ kpa u tii soku Gusunɔ. 5 I ǹ yaaye ma na bɛɛ yeni sɔ̃ɔwa sanam mɛ na wãa bɛɛn mi? 6 Tɛ̃, i yɛ̃ sãa sãa ye ya nùn nɛnusi sere win saa yu ka turi. 7 Domi kɔ̃ sa ya sɔmburu mɔ̀ kɔ asiri sɔɔ. Adama wi u gina ye yinasiamɔ u ko n ye yinasiamɔwa sere bà n ka nùn doona. 8 Saa yera kɔ̃ san kowo wi, u koo kurama kpa Yinni Yesu u nùn wom wure u go, kpa u nùn kpeerasia ka win naarun yiiko. 9 Kɔ̃ san kowo wi, u koo na ka Setam dam, kpa u sɔm maamaakigii bwese bweseka ko ye ya sãa weesugia. 10 U koo maa bu nɔni wɔ̃ ke bu ka kom kɔ̃ sum ko, be ba koo kam ko yèn sɔ̃ ba yina bu gem kĩa mɛ mu koo bu faaba ko. 11 Yenin sɔ̃ na Gusunɔ u koo de gãa damginu ganu nu bu torasia bu ka weesu naanɛ ko. 12 Nge mɛya, be ba ǹ gem naanɛ doke ma ba kom kɔ̃ sum kua ka nuku dobu, ba koo taarɛ sua. 13 Nɛgibu, bɛɛ be Yinni u kĩ, sa ǹ ko ko sa kun Gusunɔ siare bɛɛn sɔ̃ saa baayere. Domi Gusunɔ u bɛɛ gɔsa saa toren di i ka faaba wa ka Hunde Dɛɛron dam wi u bɛɛ kua Gusunɔgibu, ka maa bɛɛn naanɛ ye i mɔ gem sɔɔ. 14 Yenin saabuwa Gusunɔ u bɛɛ soka ka bɛsɛn Labaari gean kparabu, i n ka bɔnu mɔ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin yiiko sɔɔ. 15 ǹ n mɛn na nɛgibu, i yɔ̃ ro dim dim i n sɔ̃ɔsi ni nɛni ni sa bɛɛ sɔ̃ɔsi nɔɔ ka nɔɔ ka maa tireru sɔɔ. 16 Gusunɔ bɛsɛn Baaba wi u sun kĩa, ma win durom saabu u sun dam kã mɛ mu kun nɔru mɔ ka maa yĩiyɔ geebu, wi ka bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin tii 17 bu bɛɛn gɔ̃ rusu dam kɛ̃, kpa bu bɛɛ tãsisia i ka sɔm geenu ka gari gee kpuro ko. 1 Ye n tie nɛgibu, i sun kanaru kuo kpa Yinnin gari yi wa yi kparara fuuku, kpa yi n yiiko mɔ nge mɛ yi kua bɛɛn suunu sɔɔ. 2 I maa kanaru koowo kpa Gusunɔ u sun wɔra tɔn kɔ̃ so wiru sariban nɔman di, domi n ǹ tɔmbu kpuro ba gari yi naanɛ dokemɔ. 3 Adama Yinni u sãa bɔrɔkini. U koo bɛɛ tãsisia kpa u bɛɛ kɔ̃ su tɔn kɔ̃ so win sɔ̃. 4 Yinni u dera sa bɛɛ naanɛ sãa. Sa yɛ̃ ma i mɔ̀ ye sa bɛɛ yiire, mɛya i ko n maa mɔ̀ i n dɔɔ. 5 Kpa Yinni u de bɛɛn bwisikunu nu n woo Gusunɔn kĩru gia ka maa Kirisin tɛmanabu sɔɔ. 6 Nɛgibu, ka Yinni Yesu Kirisin yĩsiru sa bɛɛ yiiremɔ, i naanɛ dokeo baawure gɔwo wi u sãa garu koo sari ma u ǹ sɔ̃ɔsinu swĩi ni sa bɛɛ wɛ̃. 7 Bɛɛn tii i yɛ̃ mɛ n weenɛ i bɛsɛn daa saari. Domi sa ǹ kue garu koo sariba bɛɛn suunu sɔɔ. 8 Sa ǹ goon dĩanu di sa kun nin gobi kɔsie, adama sa sɔm sɛ̃sɔgiru kua bururu ka yoka sere sa wasira kpa su ku ka ko goon sɔmunu. 9 N ǹ mɔ sa ǹ yen yiiko mɔ, adama sa kĩwa bɛsɛn tii su bɛɛ kom gem sɔ̃ɔsi mɛ i ko saari. 10 Sanam mɛ sa wãa bɛɛn mi sa bɛɛ yiire sa nɛɛ, wi u kun kĩ u sɔmburu ko, n ǹ maa weenɛ yɛ̃ro u di. 11 Wee, sa nua ma bɛɛn gabu ba sãa yikurobu be ba kun garu mɔ̀ ma n kun mɔ gari wɔbia wɔribu. 12 Sa tɔn ben bweseru yiiremɔ sa bu suuru kanamɔ Yinni Yesu Kirisin sɔ̃, bu de bu sɔmburu ko laakari sɔɔ kpa bu ben tii diisia. 13 Adama bɛɛ nɛgibu, i ku wasira ka gean kobu. 14 Goo ù n yina u gari yi mɛm nɔɔwa yi sa yorua tire teni sɔɔ, i n nùn laakari sãa kpa i kun maa gãanu mɔɔsinɛ ka wi, n wa sekuru tu nùn mwa. 15 I ku nùn garisi nge yibɛrɛ, adama i nùn swaa sɔ̃ɔsio mɛro bisi bisikum. 16 Yinni wi u ra alafia wɛ̃ u bɛɛ alafia kɛ̃ saa baayere ye n bɛɛ deema kpuro sɔɔ kpa u n ka bɛɛ kpuro wãa. 17 Ka nɛn tiin nɔmuwa na yeni yorua. Nɛ Pɔlu na bɛɛ tɔbura. Yera n sãa nɛn yĩreru nɛn tirenu kpuro sɔɔ. 18 Nɛn yora mi. Kpa bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin durom mu n ka bɛɛ kpuro wãa. 1 Timɔte, wunɛ wi a kua nɛn bii yèn sɔ̃ a Yesu naanɛ doke, Gusunɔ Baaba ka Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni bu nun durom ka wɔnwɔndu kua kpa bu nun alafia kɛ̃. Nɛ Pɔlu, Yesu Kirisin gɔro nge mɛ Gusunɔ bɛsɛn Faaba kowo ka Yesu Kirisi wi u sãa bɛsɛn yĩiyɔbu, ba man yiire, na nun tire teni kuammɛ. 3 Tɛ̃, na kĩ a sina Efesuɔ nge mɛ na nun yiire sanam mɛ na dɔɔ Masedɔni gia kpa a bu yinari be ba sɔ̃ɔsi tukunu sɔ̃ɔsimɔ. 4 A bu sɔ̃ɔwɔ bu ku raa ben laakari doke gari yi tɔmba seka sɔɔ, ka maa sikadoban yĩsa sɔɔ. Yeya ya sikirinɔsu seeyamɔ, ya ǹ maa Gusunɔn himba wuswaa daasiamɔ ye tɔnu ra gie ka naanɛ dokebu. 5 Adama na yiire bi mɔ̀wa n ka bɛɛn kĩru seeya te ta wee saa gɔ̃ ru ge ga dɛɛren di ka laakari taarɛ sarirugian di ka maa naanɛ doke kpikibun di. 6 Wee, gaba gɛra saa gari yin min di ma ba kɔ̃ɔra sikirinɔ kamgisu sɔɔ. 7 Ba kĩ ba n sãa Gusunɔn woodan keu sɔ̃ɔsiobu, adama ba ǹ ben tiin garin tubusianu yɛ̃ baa yi ba gerumɔ ka naanɛ baka. 8 Ka mɛ, sa yɛ̃ ma wooda ya wã tɔnu ù n ye dendimɔ nge mɛ n weenɛ. 9 Kpa u n yɛ̃ ma ba ǹ wooda kue gemgibun sɔ̃. Ba ye kuawa wooda sarobu ka mɛm nɔɔ sarirugibun sɔ̃, ka be ba ǹ Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃, ka durumgibu, ka maa tɔn be ba ǹ Gusunɔ ka gãa dɛɛranun bɛɛrɛ yɛ̃, ka sere be ba ben tundobu ǹ kun mɛ ben mɛrobu goomɔ, ka maa tɔn gowobu gabu, 10 ka maa sakara kowobu, ka tɔn durɔ be ba kɔ̃ɔ mɛnnamɔ ben tii tiinɛ, ka be ba tɔmbu gbɛnimɔ ba dɔramɔ, ka weesugibu, ka be ba weesu sɔɔ bɔ̃ rumɔn sɔ̃, baayere kpuro gesi ye ya kun sãa sɔ̃ɔsi geeru. 11 Sɔ̃ɔsi te, ta wãawa Labaari gea ye ba man nɔma bɛria sɔɔ. Gusunɔwa ya ka yã. Wiya u yiiko mɔ, u maa sãa domarun nuuru. 12 Na Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni siara wi u man dam kã n ka nɛn sɔmburu ko. Na saabu kua yèn sɔ̃ u man garisi naanɛgii ma u man gɔsa win sɔmburu sɔɔ, 13 baa mɛ na ra raa nùn gari kam gerusi ma na nùn nɔni sɔ̃ɔwa ma nɛn mɔru ku ra n toma. Ka mɛ, u man wɔnwɔndu kua yèn sɔ̃ na ǹ yɛ̃ ye na mɔ̀, domi na ǹ daa naanɛ doke. 14 Ma bɛsɛn Yinnin durom mu banda nɛ sɔɔ. U man naanɛ dokebu ka kĩru wɛ̃. 15 Gari naanɛgii yi yi weenɛ i nɔma gãri i mwa mam mam yiya, Yesu Kirisi u na handunia sɔɔ u ka durumgibu faaba ko bè sɔɔ na sãa ben kpoko. 16 Adama yenin sɔ̃ na Gusunɔ u man wɔnwɔndu kua, kpa Yesu Kirisi u ka kpĩ u win suuru nɔru sarirugia sɔ̃ɔsi nɛ sɔɔ nɛ wi na sãa kpoko, kpa na n ka sãa yĩreru ben sɔ̃ be ba koo nùn naanɛ doke bu ka wãaru te ta ku ra kpe wa. 17 Tɛ̃, Gusunɔ turo wi, sina boko wi u ko n wãa ka baadommaɔ, wi u kun gbimɔ, wi ba ǹ ka nɔni waare, wigia bɛɛrɛ ka yiiko sere ka baadommaɔ. Ami. 18 Timɔte nɛn bii, na nun yiire bini mɔ̀ nge mɛ Gusunɔn sɔmɔbu ba raa gerua wunɛn sɔ̃. A de sɔmɔ ben gari yi, yi n sãa wunɛn tabu yãnu kpa a ka taa geebu ko 19 a n naanɛ doke kpa wunɛn gɔ̃ ru ga kun nun taarɛ wɛ̃ɛmɔ. Adama sibu gabu ba ǹ gɔ̃ ru gen bweseru swaa sue, ma ba ben naanɛ dokebu kam koosia nge goo nimkuu ge ga nim diira. 20 Tɔn be sɔɔra Himɛnɛ ka Alesandu ba wãa be na Setam nɔmu sɔndia bu ka gia ma n ǹ weenɛ bu Gusunɔ gari kam gerusi. 1 Yen sɔ̃ na na bɛɛ kanamɔ gbiikaa, i n kanaru mɔ̀ tɔmbu kpuron sɔ̃ i n bikiamɔ ka tii kawabu, kpa i n da maa Gusunɔ siare. 2 Nge mɛya i maa kanaru koowo tem yɛ̃robun sɔ̃ ka sere be ba wãa aye damginu sɔɔ kpuro, kpa su wa su bɛsɛn handunian wãaru di ka bɔri yɛndu ka alafia, sa n Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ kpa sa n daa gea mɔ̀. 3 Kana ten bwesera ta wã ta ra maa Gusunɔ bɛsɛn Faaba kowo wɛ̃re 4 wi u kĩ tɔmbu kpuro bu faaba wa, kpa bu wa bu gem tubu. 5 Domi Gusunɔ turowa wãa, sannɔ yakianɔ turowa maa wãa bɛsɛ ka Gusunɔn baa sɔɔ, wiya Yesu Kirisi wi u kua tɔnu, 6 ma u tii wɛ̃ u kua baawuren abɔru. Seeda yera ya sɔ̃ɔsira sanam mɛ yen saa ya tura. 7 Yenin sɔ̃ na ba man gɔsa waasu kowo ka gɔro, kpa n ka tɔn tukobu naanɛ dokebu ka gem keu sɔ̃ɔsi. Geema na gerumɔ na ǹ weesu mɔ̀. 8 Yen sɔ̃ na na kĩ baama mi ba kanaru mɔ̀ tɔn durɔbu bu tu ko ba n nɔma ye ya dɛɛre sue wɔllɔ n kun ka mɔru n kun ka sikirinɔ. 9 Mɛya maa na kĩ tɔn kurɔbu bu tii sɔmɛ saka sɔɔ ka girima kpa ben buraru ta kun sãa tara gidigia ǹ kun mɛ wura ǹ kun mɛ goonu, bu ku maa yãa gobi bɛkɛginu doke. 10 Adama ben bura yãnu nu n sãa kookoo burasu nge mɛ n weenɛ kurɔ be ba tii garisi Gusunɔ sãɔbu bu ko. 11 A de tɔn kurɔ u gia laakari sɔɔ ka wii kpĩibu mam mam. 12 Na ǹ wure tɔn kurɔ u keu sɔ̃ɔsi, ǹ kun mɛ u n sãa tɔn durɔn wirugii adama u n da n maari. 13 Domi Adamuwa Gusunɔ u gbia u taka kua, yen biru Efa. 14 Mɛya n ǹ mɔ Adamu Setam u nɔni wɔ̃ kua, win kurɔwa, u nɔni wɔ̃ kua ma u wooda sara. 15 Adama tɔn kurɔ u koo faaba wa ù n bibu marumɔ ù n gesi wãa naanɛ dokebu ka kĩru ka wãa dɛɛraru sɔɔ ka tii yɛ̃ru sannu. 1 Gari naanɛgii wee. Goo ù n kĩ u n sãa Yesun yigbɛ kparo, sɔm geera u kĩ. 2 N weenɛwa yɛ̃ro u n sãa taarɛ sarirugii kpa u n kurɔ turo dege dege mɔ, yen biru u n maa sãa gayagii kpa u n tii yɛ̃ u kun sãa tɔn bɛrɛtɛkɛ, adama u n sãa sɔbun yaarɛ kowo ka maa wi u koo keu sɔ̃ɔsibu kpĩ. 3 Kpa u kun sãa tam nɔro ǹ kun mɛ sannɔ kĩro adama u n sãa suurugii wi u alafia kĩ, kpa u kun sãa gobin kĩro. 4 Kpa u n sãa wi u win yɛnu nɔma sikerenɛ mam mam, kpa u win bibu mɛm nɔɔbu ka tɔnun bɛɛrɛ wɛ̃ɛbu kpuro sɔ̃ɔsi. 5 Domi tɔnu ù kun yɛ̃ mɛ u koo ko u ka win tiin yɛnu nɔma sikerena, amɔna yɛ̃ro wi, u koo ka kpĩ u Gusunɔn yigbɛru nɛnɛ. 6 N ǹ maa weenɛ yɛ̃ro u n sãa naanɛ dokeo kpao, ye n koo de u n tii gãamɔ kpa u taarɛ wa nge mɛ Setam u wa. 7 Yen biru n weenɛ be ba ǹ naanɛ doke ba n yɛ̃ro win seeda gea dimɔ, kpa bu ku nùn gɛm, kpa u ku raa maa Setam yina wɔri. 8 Mɛya maa n ǹ weenɛ Yesun yigbɛ sɔm kowobu ba n sãa be ba ǹ bɛɛrɛ mɔ nge nɔsu yirugibu ǹ kun mɛ tam yobu ǹ kun mɛ be ba ka bwisi kankam gobi kasu, 9 adama ba n naanɛ dokebun gem mɛ mu tera nɛni ka gɔ̃ ru dɛɛrɔ. 10 N weenɛ bu maa gina ben laakari mɛɛri. Bà n wa ba ǹ taarɛ gaa mɔ kpa bu sere ben sɔmburu wɔri. 11 Nge mɛya n maa weenɛ kurɔbun tii ba n sãa be ba koo bɛɛrɛ wɛ̃, kpa ba kun sãa tɔn wĩɔbu ma n kun mɔ gayagibu be ba naanɛ mɔ kpuro sɔɔ. 12 Kurɔ tia tiawa yigbɛ sɔm kowobu ba ko n mɔ, kpa ba n sãa be ba ben bibu ka ben tiin yɛnusu nɔma sikerenɛ mam mam. 13 Sɔm kowo be ba ben sɔmburu mɔ̀ ka nuku tia ba koo ten baruka di ben wãaru sɔɔ, kpa ba n toro sindu mɔ ben naanɛ dokebu sɔɔ bi Yesu Kirisi sun wɛ̃ɛmɔ. 14 Na yĩiyɔ n na n nun wa, adama na nun tire teni yoruammɛwa, 15 baa nà n tɛɛmɔ, amɛn biru a n ka yɛ̃ nge mɛ n weenɛ a n tii kpare Gusunɔn tɔmbun suunu sɔɔ be ba sãa Gusunɔ Yinni wason yigbɛru. Yigbɛ tera ta sãa gem gbere ka mɛn maro. 16 Ka gem, goo sari wi u koo kpĩ u bɛsɛn sãarun asiri yen kpãaru siki. Gusunɔ u sɔ̃ɔsira tɔnun wasi sɔɔ. Hunde Dɛɛro nùn gem wɛ̃. Wɔllun gɔradoba ba maa nùn wa. Ba win gari bweseru baatere waasu kua. Ma ba yi naanɛ doke handunia sɔɔ. Ma ba kpam nùn sua wɔllɔ u wura win yiiko sɔɔ. 1 Adama Gusunɔn Hunde gerumɔ kpasasa ma sanam gam sisi mɛǹ sɔɔ gaba koo naanɛ dokebun swaa deri bu hunde koni weesugibu mɛm nɔɔwa, kpa bu maa wɛrɛkunun sɔ̃ɔsiru swĩi. 2 Sɔ̃ɔsi te, ta weewa saa wee kowobun min di be ba tii mɛɛra gabu. Tɔn ben gɔ̃ ru ga gu nge ge ba sii sunsu mani. 3 Tɔn ben bwesera ba gerumɔ ma n ǹ wã tɔmbu bu suana, yen biru n ǹ maa weenɛ bu dĩanu kpuro di. Adama Gusunɔ u ye kpuro taka kuawa naanɛ dokeobu be ba gem gia bu ka di ka siarabu sannu. 4 Domi gãanu baanire ni Gusunɔ u taka kua gãa geena, gãanu sari ni sɔɔ, ni ba koo kɔ̃, adama bu gesi ni kpuro mɔɔ ka siarabu. 5 Domi Gusunɔn gari ka kanara ni kpuro dɛɛrasiamɔ. 6 Wee, à n naanɛ dokeobu bwisi yini kɛ̃mɔ kaa n sãawa Yesu Kirisin sɔm kowo geo, kaa n maa wunɛn tiin hunde diisiamɔ ka naanɛ dokebu ka sɔ̃ɔsi geerun gari yi a swĩi. 7 Adama a wiira gari yinɔ yi tɔmba seka kpa a n wunɛn hunde dendimɔ Gusunɔn bɛɛrɛ wɛ̃ɛbu sɔɔ. 8 Geema, wasin dendibu arufaani gaa mɔ, adama Gusunɔn bɛɛrɛ wɛ̃ɛbu bu arufaani kpuro mɔ yèn sɔ̃ bu gisɔn wãaru ka maa siagirun nɔɔ mwɛɛru mɔ. 9 Gari naanɛgiiya mi. N wã bu yi nɔma gãri mam mam bu mwa. 10 Yen sɔ̃ na sa sunamɔ sa sɔmburu mɔ̀, domi sa bɛsɛn yĩiyɔbu doke Gusunɔ Yinni waso sɔɔ wi u sãa tɔmbu kpuron Faaba kowo, su mam nɛɛre be ba naanɛ doke. 11 A n bu sɔ̃ɔsi te yiiremɔ kpa a n bu tu sɔ̃ɔsimɔ. 12 A ku de ba n wunɛn aluwaasiru gɛma, adama a de a n naanɛ dokeobu kom gen sɔ̃ɔsimɔ wunɛn gari gerubu sɔɔ, ka wunɛn wãarun kookoosu sɔɔ, ka wunɛn kĩru sɔɔ, kpa a n naanɛ mɔ ka maa gɔ̃ ru kpiku. 13 Sere n ka tunuma, a n tɔmbu Gusunɔn gari gariammɛ kpa a n bu dam kɛ̃mɔ kpa a n bu keu sɔ̃ɔsimɔ. 14 A ku hunden kɛ̃ru atafiiru ko te ta wãa wunɛ sɔɔ, te ba nun nɔmu bɛria Gusunɔn sɔmɔbun gari sɔɔ sanam mɛ yigbɛ guro guroba nun nɔma sɔndi wirɔ. 15 A gari yini nɔni dokeo, a maa yi tii wɛ̃ɛyɔ mam mam, kpa tɔmbu kpuro bu wunɛn wuswaa daabu wa. 16 A n tii sɛ, a maa wunɛn sɔ̃ɔsiru laakari dokeo kpa a n tɛmanɛ gãa nini sɔɔ. Domi à n mɔ̀ mɛ, kaa tii faaba ko ka maa be ba nun swaa daki. 1 A ku durɔ bukuro gerusi ka dam, adama a tɛmanɔ a nùn dam kɛ̃ nge wunɛn tiin tundo. Mɛya maa aluwaasiban tii, a bu koowo nge wunɛn maabu ka wɔnɔbu. 2 ǹ n maa kurɔ tɔkɔnun na, a nin baawure koowo nge wunɛn tiin mɛro, a maa kurɔ mɔro kpɛmminu ko nge wunɛn sesubu daa dɛɛra sɔɔ. 3 A gɔminibu bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ be ba sãa gɔminibu ka gem. 4 Adama gɔmini goo ù n bibu mɔ ǹ kun mɛ nikurɔminu, n weenɛ bu gbi bu gia bu gea ko ben tii tiin mɛro bisibu sɔɔ kpa bu wa bu ben mɔwɔbu gea dibu kɔsia, domi yeni ya wã Gusunɔn mi. 5 Kurɔ wi u sãa gɔmini ka gem wiya wi u ǹ goo mɔ wi u koo nùn nɔɔri. Win yĩiyɔbu wãawa Gusunɔ sɔɔ kpa u n kanaru mɔ̀ u n win somiru bikiamɔ bururu ka yoka. 6 Adama gɔmini wi u win wãarun yɛ̃ɛritia tɔna kasu u kua gɔri kɔ baa mɛ u wasi. 7 A n bu gãa ni kpuro sɔ̃ɔmɔ kpa goo u ku raa ka bu taarɛ wɛ̃. 8 Wi u kun win dusibu nɔɔri n ku mam ko win yɛnugibu, wiya u naanɛ dokebu yina, ma u naanɛ doke sarirugii dukuram kera. 9 A ku gɔmini goo sosi gɔminibun wuuru sɔɔ ma n kun mɔ yɛ̃ro u wɔ̃ɔ wata mɔ, kpa u n sãa wi u ka durɔ turo yɔ̃ ra, 10 ma ba win sɔm geerun seeda dimɔ. U n sãa kurɔ wi u bibu nɛnum yɛ̃, kpa u n daa sãa sɔbun yaarɛ kowo ka maa wi u naanɛ dokeobu nɔɔrire ka tii kawabu, kpa u n daa wahalagibu somire, kpa u n sãa wi u ra n sɔm geenu baanire mɔ̀ ka kĩru. 11 Adama a ku gɔmini kpɛmminu sosi gɔminibun wuuru sɔɔ, domi sanam mɛ ben kĩra koo bu bɔria bu ka Kirisi atafiiru ko, ba koo kĩa bu durɔbu sua 12 kpa bu ben tii taarɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ ba ben nɔɔ mwɛɛ gbiikiru kua kam. 13 Yèn sɔ̃ ba ǹ garu mɔ̀ ba koo se ba n yɛnusu duurimɔ. N ǹ mam ye tɔna, adama ba ko n da tɔmbu wĩ kpa bu gari wɔbia wɔri kpa ba n gari swinimɔ. 14 Yenin sɔ̃ na na kĩ gɔmini kpɛmminu nu durɔbu sua kpa bu bibu ma, kpa bu ben yɛnu nɔni doke kpa bu ku raa bɛsɛn yibɛrɛba ayeru deria bu ka bɛsɛn kɔ̃ sa gere. 15 Domi gɔmini ben gaba gɛra kɔ ba Setam swĩi. 16 Adama naanɛ dokeo goo ù n gɔminibu mɔ win dusibu sɔɔ, a de u bu somi. A ku de u Yesun yigbɛru sɔmu ni sɔbi kpa tu ka kpĩ tu gɔmini be ba kun goo mɔ somi. 17 Yen biru yigbɛrun guro guro be ba hania mɔ̀ ben sɔmburu sɔɔ, n weenɛ bu bɛɛrɛ bakan arufaani di, n ku mam ko be ba ra sunɛ gem gem waasu ka keu sɔ̃ɔsibu sɔɔ. 18 Domi Gusunɔn gari yi gerumɔ yi nɛɛ, "I ku bɛɛn naa kinɛnu nɔɔ bɔke saa ye nu sɔmburu mɔ̀ dĩanu sɔɔ." Yi maa gerumɔ, "N weenɛ sɔm kowo u win kɔsiaru wa." 19 Bà n ka nun yigbɛ guro guro goon taarɛ naawa, a ku gari yi wura ma n kun mɔ tɔnu yiru ǹ kun mɛ ita ba yen seeda di. 20 A be ba tora gerusio yigbɛrugibu kpuron nɔni biru kpa be ba tie bu bɛrum duura. 21 Na wure na nun sɔ̃ɔmɔ Gusunɔ ka Yesu Kirisi ka win gɔrado be u gɔsan wuswaaɔ, a sɔ̃ɔsi nini mɛm nɔɔwɔ n kun ka goon nɔnu nasiaru. A ku maa gãanu ko kpaasirun kĩrun sɔ̃. 22 A ku maa sɛnda a ka goo nɔma sɔndi. Mɛya, a ku maa de a n bɔnu mɔ gabun toranu sɔɔ. A tii nɛnuɔ dɛɛraru sɔɔ. 23 Wee, a kun da maa nim tɔna nɔ, adama a n da tam nɔ fiiko wunɛn nukurun alafian sɔ̃ yèn sɔ̃ a ra bare kiri kiri. 24 Gabun toranu nu ra sɔ̃ɔsire batuma sɔɔ bu sere bu siri. Adama gabuginu ra sɔ̃ɔsirewa amɛn biru. 25 Nge mɛya maa sɔm geenun tii, nu ra sɔ̃ɔsire kpasasa. Baa ni nu kun tere sãa sãa nu ǹ berurɔ ka baadomma. 1 Be ba yoru dimɔ n weenɛ bu ben tiin yinnibu bɛɛrɛ wɛ̃ gãanu kpuro sɔɔ, kpa goo u ku raa ka fɛɛ wa u Gusunɔn yĩsiru ka bɛsɛn sɔ̃ɔsinu gari kam gerusi. 2 Yoo be ba maa yinni naanɛ dokeobu mɔ, bu ku raa bu gɛm bu nɛɛ, ba sãa dusinu Yinni sɔɔ. Adama bu de bu yinni be sã ka girima kpa bu ben sɔman arufaani di n kpã yèn sɔ̃ ba sãa naanɛ dokeobu ka maa kĩnasibu Yesu sɔɔ. Yeya n weenɛ a waasu ka keu ko. 3 Baawure wi u sɔ̃ɔsi tukuru garu sɔ̃ɔsimɔ ma u yina u bɛsɛn Yinni Yesun Kirisin gari gemgii nɛnɛ, ka maa sɔ̃ɔsi te ta Gusunɔn bɛɛrɛ wɛ̃ɛbu sɔ̃ɔsimɔ, 4 yɛ̃ro u tii suewa, u ǹ maa gãanu yɛ̃. Adama sikirinɔsu ka gari wɛ̃ɛrinun kĩra u barɔ. Min diya nisinu ka sannɔsu ka yaa kasikibu ka tɔn naanɛ sarira wee. 5 Tɔn ben wira sĩira ba ǹ maa gem yɛ̃ ma ba sikirinamɔ nɔru sari. Ba tamaa ma Gusunɔn sãaru ta koo bu ko arumanigibu. 6 Geema, Gusunɔn sãaru ta sãawa arumani baka, ye tɔnu u mɔ yà n ka nùn nɛrena. 7 Domi sa ǹ ka gãanu ganu nɛ handunia ye sɔɔ, mɛya sa ǹ maa ka gãanu wiɔ. 8 ǹ n mɛn na, sà n dĩanu ka yãnu mɔ n ko n sun turia. 9 Adama be ba kĩ ba n sãa arumanigibu, beya ba ra wɔri kɔkiribu sɔɔ, kpa wiirarun kĩru ka kĩi gɔburu tu bu yina mwa ba n ka dɔɔ kam kobu ka kpeerasiabu sɔɔ. 10 Domi gobin kĩra sãawa kom kɔ̃ sum kpuron nuu teeru. Sibu gaba tu naa gira sere ba naanɛ dokebu gɛɛrari ba tii kpɛ̃ɛ nuku sankira dabinu sɔɔ. 11 Adama wunɛ Gusunɔgii, a yeni kpuro duka suurio kpa a gem naa gira ka maa Gusunɔn bɛɛrɛ wɛ̃ɛbu ka naanɛ dokebu ka kĩru ka tɛmanabu ka sere daa duudwia. 12 A naanɛ dokebun taa geebu koowo kpa a wãaru te ta ku ra kpe are di. Domi wãa te sɔɔra Gusunɔ nun soka, ten sɔ̃ na a maa naanɛ dokebun seeda gea di seedagii dabinun nɔni biru. 13 Na nun yiiremɔ Gusunɔn wuswaaɔ wi u ra yabu kpuro wãaru wɛ̃, ka maa Yesu Kirisin wuswaaɔ wi u seeda gea di Pɔnsu Pilatin wuswaaɔ, 14 a wooda ye nɛnuɔ kpa a n wãa dɛɛraru ka taarɛ sariru sɔɔ sere tɔ̃ɔ te bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi u koo kurama. 15 Gusunɔ, wi u koo de tɔ̃ɔ te, tu sɔ̃ɔsira ten saa sɔɔ, wi turo dege degewa sãa domarugii ka yiikogii ka sina boko ka yinnibun Yinni. 16 Wi turowa sãa wi u kun gbimɔ. U wãa yam bururam sɔɔ mɛ goo kun kpɛ̃ u susi. Goo kun nùn waare, goo u ǹ kpɛ̃ u mam nùn wa. Wigia bɛɛrɛ ka sinaru te ta ku ra kpe. Ami. 17 A tem mɛn arumanigibun laakari seeyo bu ku woo kana bu ku raa maa ben yĩiyɔbu yi dukia ye ya koo kpe sɔɔ. Adama bu bu yiiyo Gusunɔ sɔɔ wi u sun kpuro wɛ̃ɛmɔ ka nuku tia bɛsɛn nuku dobun sɔ̃. 18 A bu sɔ̃ɔwɔ bu gea ko bu ko arumanigibu sɔm geenu sɔɔ, kpa ba n nuku tia mɔ ba n sɔɔru sãa bu ka ben mɔru gabu bɔnu ko. 19 Nge mɛya ba koo tii arumani gea berua ye ya ǹ sankiramɔ sian sɔ̃. Sanam mɛya ba koo kpĩ bu wãa geeru naamwɛ. 20 Timɔte, a ye ba nun nɔmu sɔndia nɛnuɔ n wã. A dɛsiro saa handunian gari kankamgiin di. A ku maa sikirina ka be ba tamaa ba yɛ̃ru mɔ. 21 Ben yɛ̃ɛ te, ta dera ben gaba kɔ̃ɔra naanɛ dokebun swaan di. Gusunɔn durom mu n ka bɛɛ wãa. 1 Na nun tire teni kuammɛ Timɔte, nɛn bii kĩnasi. Gusunɔ Baaba ka Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni bu nun durom ka wɔnwɔndu kua kpa bu nun alafia kɛ̃. Nɛna Pɔlu, wi Yesu Kirisi kua win gɔro Gusunɔn kĩru sɔɔ, n ka wãa te sa mɔ Yesu Kirisin min din nɔɔ mwɛɛru kpara. 3 Na Gusunɔ saabu kua wi na sãamɔ ka laakari taarɛ sarirugia nge mɛ nɛn sikadoba ba raa kua. Na ra n maa nun yaayamɔ nɛn kanaru sɔɔ bururu ka yoka. 4 Na wunɛn yĩresu yaaye ma na kĩ n nun wa gem gem kpa nɛn gɔ̃ ru dobu bu ka yibu. 5 Na wunɛn naanɛ dokebu yaaye bi bu ǹ murafitiru mɔ. Bin bwesera wunɛn nikurɔ Loisi ka wunɛn mɛro Enisi ba raa mɔ. Na yɛ̃ kam kam ma a maa bu mɔ. 6 Yenin sɔ̃ na na nun yaayasiamɔ, a kɛ̃ɛ te dɔ̃ɔ yabio te Gusunɔ u nun wɛ̃ sanam mɛ na nun nɔma sɔndi. 7 Domi hunde ye Gusunɔ u sun wɛ̃ ya ǹ koo de su bɛrum ko, ya koo dewa sa n dam ka kĩru ka gaya mɔ. 8 Yen sɔ̃, a ku bɛsɛn Yinnin seeda dibun sekuru ko, a ku maa nɛn tiin sekuru ko nɛ wi na wãa pirisɔm dirɔ win sɔ̃. Adama a de sa n bɔnu mɔ sannu nɔni swãaru sɔɔ Labaari gean sɔ̃ nge mɛ Gusunɔ u nun yen dam wɛ̃ɛmɔ. 9 Wiya u sun faaba kua ma u sun soka sa n ka sãa win tiin tɔmbu, n ǹ mɔ ye bɛsɛn tii sa kuan sɔ̃ ma n kun mɔ win himba ka win durom sɔ̃ mɛ u sun kua Yesu Kirisin min di saa toren di. 10 Tɛ̃, bɛsɛn Faaba kowo Yesu Kirisin naara sun durom mɛ sɔ̃ɔsi. Domi u gɔɔn dam kpeesia ma u wãaru te ta ku ra kam ko sɔ̃ɔsi Labaari gean min di. 11 Gusunɔ u man kua gɔro ka keu sɔ̃ɔsio n ka Labaari gea ye kpara. 12 Yen saabun sɔ̃ na na nɔni swãa teni waamɔ. Adama sekura kun man mɔ̀, domi na yɛ̃ wi na naanɛ doke, na maa yɛ̃ kam kam u koo kpĩ u ye u man kerea kɔ̃ su sere tɔ̃ɔ te, tu ka turi. 13 A nɛn sɔ̃ɔsiru nɛnuɔ ka naanɛ dokebu Yesu Kirisi sɔɔ ka kĩi te a mɔ win min di. Sɔ̃ɔsi te, ta sãa gari gee yi na nun nɔɔsia. 14 Gãa gee ni ba nun nɔma bɛria a nu nɛnuɔ ka Hunde Dɛɛron dam wi u wãa bɛsɛ sɔɔ. 15 Wunɛn tii a nua kɔ ma be ba wãa Asin tem sɔɔ, be kpurowa ba man deri bè sɔɔ Figɛli ka Hɛɛmɔgɛni ba wãa. 16 Kpa Yinni u Onɛsifun yɛnugibu wɔnwɔndu kua domi u man dam kã nɔn dabinu. U ǹ maa nɛn pirisɔm sekuru kue. 17 Ye u mam tunuma Romuɔ u man kasuwa ka nuku tia ma u man wa. 18 Kpa Yinni u de Gusunɔ u nùn wɔnwɔndu kua tɔ̃ɔ te sɔɔ. Wunɛn tii a yɛ̃ sãa sãa sɔma ye u kua nɛn sɔ̃ Efesuɔ. 1 Wunɛ maa nɛn bii, a n tãsa durom mɛ sɔɔ, mɛ sa mɔ Yesu Kirisin min di. 2 Gãa ni a nua nɛn min di seedagii dabinun wuswaaɔ, a nu gabu nɔmu bɛrio be a naanɛ sãa be ba koo maa kpĩ bu nu gabu sɔ̃ɔsi. 3 A wuro a ko nge Yesu Kirisin tabu kowo geo nɔni swãaru sɔɔ. 4 Tabu kowo wi u wãa tabu gberɔ, u ku ra maa win wãarun wunanɔ ko yèn sɔ̃ u kĩ u win tabu sunɔn kĩru ko. 5 Wasi kasanugii ù n dukan garasa mɔ̀, u ǹ kpɛ̃ u yen are wa ma n kun mɔ u yen wooda swĩi. 6 Mɛya maa gbee wuko wi u sɔmburu kua ka wahala, wiya u gina weenɛ u gberun marum sɔri. 7 A nɛn gari yi kpuro bwisikuo yi na nun sɔ̃ɔmɔ mi, domi Yinni u koo nun somi a ka kpuro tubu. 8 A Yesu Kirisi yaayo wi u yari Dafidin bweserun di, ma u sikura gɔrin di. Win gari yi wãa Labaari gea sɔɔ ye na waasu mɔ̀. 9 Labaari gea yen sɔ̃ na na nɔni swãaru waamɔ sere ba ka man yɔni sɔri nge tɔn kɔ̃ so. Adama ba ǹ Gusunɔn gari sɔri. 10 Yenin sɔ̃ na na kpuro kpĩa be ba gɔsan arufaanin sɔ̃, kpa ben tii bu maa faaba wa Yesu Kirisin mi ka yiiko ye ya ku ra kpe. 11 Gari naanɛgii wee. Sà n gu ka wi sannu, sa ko n maa wãa ka wi. 12 Sà n tɛmana ka suuru, sa ko bandu di ka wi sannu. Sà n maa nùn yina, win tii u koo sun yina. 13 Sà n sãa naanɛ sarirugibu, ka mɛ, u sãa naanɛgii. Domi u ǹ kpɛ̃ u win tii yina. 14 Yeni kpurowa kaa wunɛn tɔmbu yaayasia kpa a maa bu kirɔ ko Gusunɔn wuswaaɔ bu ku sikirina gari wɛ̃ɛrinun sɔ̃. Domi yenin bwesera kun arufaani gaa mɔ ma n kun mɔ yu tɔmbu kam koosia be ba swaa daki. 15 A hania koowo a n mɔ̀ ye kaa ka siarabu wa Gusunɔn wuswaaɔ, nge sɔm kowo wi sekura kun mɔ̀ win sɔmburu sɔɔ, wi u ra n gem gari sɔ̃ɔsimɔ dee dee. 16 Adama a handunian gari kankamgii suurio, domi yi ra tɔmbu dɛsirasiewa n toma Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃run di. 17 Ye tɔn ben bwesera sɔ̃ɔsimɔ, ya sãawa nge boo kɔ̃ so wi u wasi kɔ̃ sisiamɔ. Be sɔɔra Himɛnɛ ka Filɛtu ba wãa. 18 Ba gem swaa deri ma ba gabun naanɛ dokebu suramɔ, domi ba nɛɛ, gɔribun seebu sara kɔ. 19 Adama kpɛɛkpɛɛku damguu ge Gusunɔ u sura ga ǹ yĩirurɔ. Gari wee yi ba yorua gen wɔllɔ. Yinni u wigibu yɛ̃. Yen biru maa, baawure wi u Yinnin yĩsiru soku, u kom kɔ̃ sum kpuro derio. 20 Dii buraru sɔɔ gbɛ̃ɛ bwese bwesekawa ra n wãa. Ba nin ganu kua ka sii geesu ka wura ni ba ra dendi bu ka gãa bɛɛrɛginu ko. Ba maa nin ganu kua ka dãa kaaru ka sɔndu ni ba ra dendi bu ka ko ye ba tura. 21 Baawure wi u tii sãrasiamɔ kom kɔ̃ sum di, ba koo nùn dendi bu ka gãa bɛɛrɛginu ko. Domi u sãa wi ba wuna nɛnɛm wi Yinni u koo ka dendi, u maa sɔɔru sãa u ka sɔm geeru baatere ko. 22 A aluwaasirun kĩru kankam suurio kpa a gem ka naanɛ dokebu ka kĩru ka alafia naa gira, wunɛ ka be sannu be ba Yinnin yĩsiru sokumɔ ka gɔ̃ ru dɛɛrɔ. 23 Adama a tii gawo saa wiira gari ka sikirinɔ yɛ̃ru sarirugisun di. A yɛ̃ kam kam ma siya su ra sannɔ ma. 24 Wee n ǹ weenɛ Yinnin sɔm kowo u n sãa nɔɔ gɔmunugii, adama u tɔmbu kpuro daa gea kuo, u n sãa wi u koo keu sɔ̃ɔsibu kpĩ kpa u n da tɛmanɛ. 25 N weenɛ u be ba kun ka nùn nɔɔ tia sãa gerusi tɛɛru. Sɔrɔkudo Gusunɔ u koo de bu ben gɔ̃ ru gɔsia kpa bu gem gia. 26 Sanam mɛya ben laakari koo wurama kpa bu kisira Setam yinan di wi u raa bu nɛni u toorimɔ win gɔ̃ ru kĩru sɔɔ. 1 A n yɛ̃ ma sanam dãakim sɔɔ wãara koo sɛ̃sia. 2 Tɔmbu ba ko n ben tii tɔnan arufaani kasu, gobin kĩra ko n bu nɛni, ba ko n sãa woo kanɔbu ka tii suobu kpa ba n Gusunɔ gari kam gerusimɔ. Bibu ba ǹ koo ben mɔwɔbu mɛm nɔɔwa, tɔmba ko n sãa guturuba ka Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ru sarirugibu. 3 Ba ko n sãa kĩru ka wanum sarirugibu. Ba koo tɔmbu mɛm mani kpa ba n sãa mɔru kankamgibu be ba nɔni tau. Ba ko ba n gean kowobu tusa. 4 Ba ko n sãa kɔrumɔtɔnugibu ka lasabu sarirugibu ka be ba tii sue ba gãamɔ. Ba ko n handunian dobun kĩru mɔ n kere Gusunɔn kĩru. 5 Ba ko n sãa bèn Gusunɔ sãara sakua, ba ǹ koo ten dam wura. A tɔn ben bweseru suurio. 6 Ben gaba ko n yɛnusu duurimɔ kpa bu ka ben gari tɔn kurɔ dam sarirugibu kamia, bèn durum ya dera ba kom yaa bie ma ba kĩru baatere diiriammɛ. 7 Baadomma kurɔ be, ba kasu bu gãanu gia adama ba ǹ kpɛ̃ bu gem gia. 8 Nge mɛ Yanɛsi ka Yambɛsi ba ka Mɔwisi kinɛnu kua, nge mɛya tɔn be, ba maa ka gem kinɛnu mɔ̀, ba ǹ maa biti mɔ kɔ̃ san bwisikunun sɔ̃. Ba ǹ garu koorɔ naanɛ dokebu sɔɔ. 9 Adama ben hania kun ka bu gam dɔɔ, domi baawure u koo ben wiiraru wa nge mɛ n Yanɛsi ka Yambɛsi deema. 10 Adama wunɛ Timɔte, a nɛn sɔ̃ɔsiru ka nɛn kookoosu wa, ka nɛn himba handunian wãaru sɔɔ ka nɛn naanɛ dokebu ka nɛn suuru ka nɛn kĩru ka maa nɛn tɛmanabu, 11 ka bɔnɛ ye ba man dɔre ka nɛn nɔni swãa te ta man deema Antiɔsiɔ ka Ikonimuɔ ka Lisitiɔ. Bɔnɛ gaa sari ye na kun wa mi. Adama Yinni u man yakia saa ye kpuron di. 12 Ka gem, baawure wi u kĩ u Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ wi ka Yesu Kirisin wãasinaa sɔɔ, u ǹ koo ko u kun nɔni swãaru wa. 13 Adama tɔn kɔ̃ sobu ka wee kowobu ben kɔ̃ suru ta ko ta n sosimɔwa. Nge mɛ ba gabu nɔni wɔ̃ kumɔ, mɛya ba maa tii nɔni wɔ̃ kumɔ. 14 Adama wunɛ, a n gãa ni nɛni ni ba nun sɔ̃ɔsi ni a naanɛ doke. A yaayo tɔn bèn min di wunɛn yɛ̃ru ta wee. 15 Saa wunɛn birun diya a Gusunɔn gari yɛ̃ yi yi koo kpĩ yi nun bwisi kɛ̃ a ka Yesu Kirisi naanɛ doke kpa a faaba wa. 16 Gusunɔn gari kpuro yi weewa saa Gusunɔn min di. Yi maa arufaani mɔ yi ka gem sɔ̃ɔsi, kpa yi ka tɔnu win toranu sɔ̃ɔsi, kpa yi ka nùn sɛɛyasia, kpa yi maa nùn sɔ̃ɔsi nge mɛ u ko n ka wãa gem sɔɔ. 17 Kpa Gusunɔgii u ka ko tɔn giro wi u sɔɔru sãa u ka sɔm geeru baatere ko. 1 Na nun yiiremɔ ka gem Gusunɔn wuswaaɔ ka Kirisi Yesun wuswaaɔ wi u koo wasobu ka gɔribu siri, na maa nun yiiremɔ win wuramaru ka win bandun sɔ̃, 2 a Gusunɔn gari waasu koowo a n sɔɔru sãa baa ǹ n mɛren na, ba wura ba ǹ wure. A bu kabia buo, a bu gerusio, kpa a bu dam kɛ̃ ka suuru baka, kpa a n bu Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ. 3 Domi saa gaa wee yè sɔɔ tɔmba kun ko n kĩ bu sɔ̃ɔsi geeru swaa daki, adama ba koo ben tii keu koosio dabinu kasua be ba koo ben swaa nukiri ka gari yi ba nɔɔbu kĩ, 4 kpa bu ben swaa sĩiya saa gem di bu wura gari yi tɔmba seka sɔɔ. 5 Adama wunɛ, a de a n yɛ̃ ye a mɔ̀ kpuro sɔɔ. A ka nɔni swãaru tɛmanɔ, a Labaari gean waasu kowon sɔmburu koowo, a maa wunɛn sɔma yibio mam mam. 6 Adama nɛ maa, nɛn wãara kua nge doma tam, nɛn saa ya turuku kua ye kon ka dunia deri. 7 Na taa geebu kua na kpa, na maa tura yɔ̃ ra yerɔ, na naanɛ dokebu nɛni dim dim. 8 Tɛ̃, nasaran are man mara, yi yi sãa gem mɛ Yinni siri kowo gemgii koo man wɛ̃ tɔ̃ɔ te. N ǹ mɔ nɛ tɔna, ka be kpurowa be ba win wuramaru mara ka kĩru. 9 A kookari koowo a man naamwɛma a ku tɛ. 10 Domi Demasi u man deri u doona Tɛsalonika gia yèn sɔ̃ u handunian kĩru mɔ too. Kɛrɛsansi u doona wi maa Galati gia, ma Titun tii maa da Darumasi gia. 11 Luku turowa ka man wãa mini. Aǹ n sisi a de i na ka Maaku sannu, domi u koo kpĩ u man somi nɛn sɔmburu sɔɔ. 12 Na Tisiki gɔra Efesuɔ. 13 Aǹ n wee, a nɛn woorun yaberu tama te na deri Torasiɔ Kaapusin wɔɔrɔ, ka maa nɛn tirenu, n ku mam ko ni ba kua ka gɔna. 14 Alesandu seko wi, u man kɔ̃ sa kua gem gem. Yinni u koo nùn kɔsie ye u kua. 15 A tii laakari koowo ka wi, domi u kɔ̃ rua gem gem u bɛsɛn gari yina. 16 Goo sari wi u ka man yɔ̃ ra nɔn gbiikiru ye na ka tii yinamɔ, be kpurowa ba man deri. Gusunɔ u ku ye garisi ben wirɔ. 17 Adama, Yinni ka man yɔ̃ ra u man dam kã na ka kpĩa na Labaari gea waasu kua tɔn tukobu kpuron wuswaaɔ. Na maa yara gbee sunɔn nɔɔn di. 18 Yinni koo man yakia saa kɔ̃ sa kpuron di kpa u ka man du win bandu sɔɔ wɔllɔ ka alafia. Wiya yiiko mɔ sere ka baadommaɔ. Ami. 19 Na Pirisila ka Akilasi tɔbura ka maa Onɛsifun yɛnugibu. 20 Erasutu u yɔ̃ ra Korintiɔ, na maa Torofimu deri Miletuɔ yèn sɔ̃ u barɔ. 21 A kookari koowo a na woorun saa yu sere turi. Ebulusi ka Pudɛnsi ka Linusi ka Kolodia ka bɛsɛgibu kpuro gesi ba nun tɔbura. 22 Yinni u n ka nun wãa. Kpa Gusunɔn durom mu n ka bɛɛ kpuro wãa. 1 Titu, na nun tire teni kuammɛ wunɛ wi a sãa nɛn bii maruro naanɛ dokebun saabu biǹ sa mɔ Yesu Kirisi sɔɔ bɛsɛ kpuro. Kpa Gusunɔ Baaba ka Yesu Kirisi bɛsɛn Faaba kowo bu nun durom kua kpa bu nun alafia kɛ̃. Nɛna Pɔlu, Gusunɔn yoo ka Yesu Kirisin gɔro. Ba man gɔra n ka be Gusunɔ u gɔsa somi bu ka naanɛ doke, kpa n ka bu gem giasia mɛ mu Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ, ba n ka wãaru te ta ku ra kpe yĩiyɔ. Gusunɔ u ku ra weesu ko. Wiya u sun wãa te nɔɔ mwɛɛru kua toren di. Ma tɛ̃, win saa ye u gɔsa sɔɔ, u win gari terasia waasu sɔɔ yi ba man nɔma bɛria nge mɛ Gusunɔ bɛsɛn Faaba kowo u yiire. 5 Na nun deriwa Kɛrɛtiɔ a ka ye ya tien wunanɔ ko, kpa a Yesun yigbɛ tɔnwerobu gɔsi wuu baagere sɔɔ nge mɛ na nun yiire. 6 Wi n weenɛ a gɔsi wee, wi u sãa taarɛ sarirugii kpa u n kurɔ turo dege dege mɔ kpa win biba n sãa naanɛ dokeobu, n ǹ mɔ be ba ka daa bɛrɛtɛkɛ wĩimɔ ǹ kun mɛ mɛm nɔɔ sariru. 7 N weenɛwa yigbɛ kparo u n sãa taarɛ sarirugii yèn sɔ̃ u Gusunɔn sɔmburu nɛni. N ǹ weenɛ u n sãa tii suo, ǹ kun mɛ mɔrugii, ǹ kun mɛ tam nɔro, ǹ kun mɛ nɔɔ gɔmunugii, ǹ kun mɛ wi u dukia kasu ka keeta. 8 Adama u n sãa sɔbun yaarɛ kowo kpa u n da gean kobu kã. U n sãa wi u tii yɛ̃. U n sãa dee dee ka tɔn dɛɛro kpa u n gaya mɔ. 9 N weenɛ u n Gusunɔn gari naanɛgii nɛni dim dim nge mɛ ba nùn yi giasia, kpa u ka kpĩ u maa gabu dam kɛ̃ ka sɔ̃ɔsi geeru kpa u maa sikirinɔsugibu kamia. 10 Domi tɔn bɛrɛtɛkɛ dabinu wãa ka wiira gari gerobu ka be ba tɔmbu nɔni wɔ̃ kumɔ, n kun mam ko Yuuba. 11 Ben bwesera n weenɛ bu nɔsu marisia, domi ba yɛnu dabinun tɔmbu bitani dokemɔ yèn sɔ̃ ba bu sɔ̃ɔsimɔ ye n kun weenɛ bu ka gobi wan sɔ̃. 12 Kɛrɛtigii ben tiin sɔmɔ turo u nɛɛ, baadommawa ba sãa wee kowobu ka gbeeku yɛɛ kɔ̃ si ka maa dim kĩro yikurobu. 13 Geema u gerua. Yen sɔ̃, a bu gerusio gem gem kpa ba n tãsa naanɛ dokebu sɔɔ dim dim, 14 kpa bu ku raa maa Yuuban gari sekurɛ nɛnɛ, bu ku maa tɔn ben yiirebu swĩi be ba gem yina. 15 Gãanu baanire nu dɛɛre be ba dɛɛren mi, adama gãanu sari ni nu dɛɛre disinugibu ka naanɛ doke sarirugibun mi, yèn sɔ̃ ben bwisikunu ka ben gɔ̃ rusu kun dɛɛre. 16 Ba gerumɔ ka nɔɔ ba Gusunɔ yɛ̃, adama ben kookoosu ben gari siki. Ba sãa tɔn kɔ̃ sobu ka mɛm nɔɔ sarirugibu, ba ǹ kpɛ̃ bu gãa geenu ganu ko. 1 Adama wunɛ, a n sɔ̃ɔsi geerun gari gerumɔ. 2 A durɔ bukurobu sɔ̃ɔwɔ bu de ba n gaya mɔ, kpa ba n sãa bɛɛrɛgibu ka be ba tii yɛ̃, kpa ba n yɔ̃ dim dim naanɛ dokebu sɔɔ ka kĩru ka tɛmanabu. 3 Mɛya maa kurɔ tɔkɔnu, a nu sɔ̃ɔwɔ nu de nin sanu sanusu su n dɛɛre, kpa nu kun sãa tɔn wĩɔbu ǹ kun mɛ tam yobu. N weenɛwa nu n bwisi gee sɔ̃ɔsimɔ 4 kpa nu kpĩ nu kurɔ mɔro kpɛmminu sɔ̃ɔsi nge mɛ n weenɛ bu ben durɔbu ka bibu kĩa, 5 kpa ba n tii yɛ̃ ba n sãa tɔn dɛɛrobu ka tɔn geobu be ba ben mɔraru nɔni doke, ma ba ben durɔbu wiru kpĩiyammɛ, kpa goo ku kpĩ u Gusunɔn gari gari kam gerusi. 6 Mɛya maa, a aluwaasiba sɔ̃ɔwɔ bu de ba n gaya mɔ. 7 Wunɛn tii maa, a n bu kom gem sɔ̃ɔsimɔ. A n da Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsi ka bɛɛrɛ, murafiti sariru sɔɔ. 8 A bu sɔ̃ɔsio ka gari gee yi ba ǹ kpɛ̃ bu taarɛ wɛ̃, kpa sekuru tu wunɛn yibɛrɛba mwa yèn sɔ̃ ba gãa kɔ̃ sunu bia ni ba koo gere bɛsɛ sɔɔ. 9 A maa yobu sɔ̃ɔwɔ bu ben yinnibu wiru kpĩiya kpuro sɔɔ, kpa bu ko ye ya koo bu wɛ̃re bu ku ka bu sikirina. 10 Ba kun sãa bèn nɔma yam mɔ, adama ba n tii sɔ̃ɔsimɔ naanɛgibu kpuro sɔɔ, kpa bu kpuro ko Gusunɔ bɛsɛn Faaba kowon sɔ̃ɔsiru tu ka ko bɛɛrɛgiru. 11 Domi Gusunɔ u win durom sɔ̃ɔsi tɔmbu kpuron faaban sɔ̃. 12 Durom mɛ, mu sun sɔ̃ɔsimɔ ma n weenɛ su wãa te ta kun Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ deri ka maa handunian kĩru kankam, kpa sa n wãa handunia mini gem sɔɔ ka laakari ka Gusunɔn bɛɛrɛ wɛ̃ɛbu, 13 kpa sa n tɔ̃ɔ doo nɔɔrugii te swaa daki ka yĩiyɔbu, tè sɔɔ Gusunɔ bɛsɛn Yinni boko ka bɛsɛn Faaba kowo Yesu Kirisin yiiko ya koo sɔ̃ɔsira. 14 Yesu Kirisi wi, u win tii wɛ̃ bɛsɛn sɔ̃ u ka sun yakia saa kom kɔ̃ sum kpuron di, kpa u ka sun ko tɔn dɛɛrobu be ba sãa wi tɔnagibu be ba maa hania mɔ bu ka sɔm geenu ko. 15 Nge mɛya n weenɛ a gari gere. A tɔmbu dam kɛ̃ kpa a maa bu gerusi ka wunɛn yiiko kpuro. A ku de goo u nun gɛm. 1 A wunɛn tɔmbu yaayasio ba n tem yɛ̃robu ka wuun tɔnwerobu wiru kpĩiyammɛ ba n bu mɛm nɔɔwammɛ, kpa ba n sɔɔru sãa sɔm geenu kpuron sɔ̃. 2 A bu sɔ̃ɔwɔ bu ku raa goon kɔ̃ sa gere bu ku maa goo nɔɔ kasu, adama bu baawure ben daa duudwia sɔ̃ɔsi. 3 Domi bɛsɛn tii sa raa sãa gari bakasu ka mɛm nɔɔ sarirugibu ka be ba tore. Sa raa sãa gɔ̃ ru kĩru kankam ka handunian kĩru baateren yobu. Sa raa wãa nuku kɔ̃ suru ka binɛ sɔɔ. Sa sãa be tɔmba tusa, sa maa tusinɛ. 4 Adama sanam mɛ Gusunɔ bɛsɛn Faaba kowo u win tɔn geeru sɔ̃ɔsi ka win kĩru tɔmbu sɔɔ, 5 u sun faaba kua ka sãrasia bi bu dera sa marura nɔn mɛɛruse, ma Hunde Dɛɛro sun wãa kpaaru wɛ̃. U ǹ sun faaba kue sɔm gee ni bɛsɛn tii sa kuan sɔ̃ ma n kun mɔ win wɔnwɔndun sɔ̃. 6 Domi Gusunɔ u sun Hunde Dɛɛro wi wɛ̃ n banda Yesu Kirisi bɛsɛn Faaba kowon saabu, 7 kpa win durom sɔ̃ su ka ko geegibu Gusunɔn mi, kpa su ka wãaru te ta ku ra kpe tubi di te sa yĩiyɔ. 8 Gari yi, gari naanɛgiiya. Na kĩ a yi gere a sire kpa be ba Gusunɔ naanɛ doke bu ben saa di sɔm geenun kobu sɔɔ. Gari yi, yi wã yi maa sãa tɔmbun arufaani. 9 Adama a wiira gari suurio ka maa sikadoban yĩsan mɛɛribu ka sikirinɔsu ka maa woodan sannɔsu. Yeni kpuro ya sãawa kam, ya ǹ arufaani gaa mɔ. 10 Wi u karanaa dokemɔ, a nùn gerusio nge nɔn yiru a sere nùn fɛ̃ra bee tia. 11 Domi a yɛ̃ ma tɔnu win bwesera sankire, u toramɔ ma u tii taarɛ wɛ̃ɛmɔ. 12 Sanam mɛ kon nun Aatemasi ǹ kun mɛ Tisiki gɔriama, a hania koowo a ka man naamwɛma Nikopolisiɔ, domi miya na gɔ̃ ru doke na n wãa woorun saa. 13 A Senasi wooda yɛ̃ro wi ka Apolo kusenu kuo nu n wã ben sanum sɔɔ, kpa gãanu ku raa bu kɔmia. 14 N weenɛ bɛsɛgibun tii bu hania ko sɔm geenun kobu sɔɔ, kpa ba n nɔmu mɔ bukata tilasigia ye sɔɔ, kpa ba kun wãaru dimɔ kam sɔɔ. 15 Be ba wãa nɛn mini ba nun tɔbura be kpuro. A bu tɔbirio be ba bɛsɛn kĩru mɔ naanɛ dokebu sɔɔ. Kpa Gusunɔn durom mu n ka bɛɛ kpuro wãa. 1 Filemɔɔ, bɛsɛn kĩnasi ka bɛsɛn sɔm kowosi, ka maa Yesun yigbɛ te ta ra mɛnnɛ wunɛn yɛnuɔ ka bɛsɛn sesu Apia ka maa Aasipu bɛsɛn tabu kowosi sɔmburu sɔɔ, bɛɛya sa tire teni kua. Gusunɔ bɛsɛn Baaba ka Yinni Yesu Kirisi bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia kɛ̃. Nɛna Pɔlu wi ba pirisɔm sãa Yesu Kirisin sɔ̃, nɛ ka bɛsɛgii Timɔte, sa bɛɛ tɔbura. 4 Na ra n nɛn Gusunɔ siaramɔ baadomma nà n kanaru mɔ̀ wunɛn sɔ̃, 5 domi na wunɛn kĩrun baaru nɔɔmɔ te a naanɛ dokeobu kĩ ka maa wunɛn naanɛ doke bi a mɔ Yinni Yesu sɔɔ. 6 Na nùn kanamɔ u de nɔɔ tia ye bɛsɛ ka wunɛ sa mɔɔsinɛ naanɛ dokebun sɔ̃ yu sɔ̃ɔsira kookoosu sɔɔ kpa a gãa geenu kpuro tubu ni sa mɔ Kirisin saabu. 7 Wunɛn kĩru ta man nuku doo bakabu wɛ̃ nɛn kĩnasi, ta man dam kã gem gem, domi a Gusunɔgibun bwɛ̃ra yɛmiasia. 8 Yen sɔ̃, baa mɛ nɛn toro sindu Kirisin sɔ̃ ta tura n ka nun yiire a ka ko mɛ n weenɛ, 9 ka mɛ, kĩrun sɔ̃ na na nun suuru kanamɔ, nɛ Pɔlu, nɛ wi na bukura ma na tɛ̃ wãa pirisɔm sɔɔ Yesu Kirisin sɔ̃. 10 Na nun suuru kanamɔ Onɛsimun sɔ̃ wi u kua nɛn bii naanɛ dokebu sɔɔ pirisɔm diru mini. 11 Yellu u ǹ daa sãa gãanu wunɛn mi, adama tɛ̃, u arufaani mɔ wunɛn mi ka nɛn tiin mi. 12 Na nun nùn gɔriama tɛ̃, a nùn mɔɔ nge nɛn tii tii. 13 Na raa kĩ u n wãa nɛn bɔkuɔ pirisɔm sɔɔ mi na wãa Labaari gean sɔ̃ u ka man somi wunɛn ayerɔ. 14 Adama na ǹ kĩ n gãanu ganu ko ma n kun mɔ a wura, kpa wunɛn somiru ta kun sãa tilasi. Na kĩwa ta n sãa wunɛn gɔ̃ ru kĩru. 15 Aǹ ku tuba yenin saabuwa i ka karana wunɛ ka Onɛsimu saa fiiko kpa a wa a n ka nùn mɔ ka baadommaɔ, 16 n ǹ mɔ nge yoo tɔna, adama tɛ̃ u yoo kera. U kua kĩnasi Kirisi sɔɔ n ku mam ko nɛn mi, adama n weenɛ u n kere mɛ gem gem wunɛn mi, domi u ǹ sãa wunɛn yoo tɔna, u maa sãawa wunɛn kĩnasi Yinni sɔɔ. 17 Yen sɔ̃, à n man garisi wunɛn sɔm kowosi, a nùn dam koosio nge mɛ kaa man dam koosia. 18 ù n nun gãanu tora ǹ kun mɛ ù n wunɛn dibu nɛni, n kua nɛn sɔmunu. 19 Wee, na yeni yorumɔ ka nɛn tii tiin nɔma. Nɛ Pɔlu, kon nun ye kpuro kɔsia. Baa nà kun gerua, wunɛn tii a yɛ̃ ma wunɛn wãara nɛn dibu nɛni. 20 Yen sɔ̃ na nɛgii, a man durom mɛ kuo Yinnin sɔ̃. A man gɔ̃ ru yɛmiasio Kirisi sɔɔ. 21 Na nun tire teni kuammɛ yèn sɔ̃ na wunɛn mɛm nɔɔbu naanɛ sãa, domi na yɛ̃ kam kam kaa ko n kere ye na mam nun kanamɔ. 22 Gãa teena nu tie, a man diru kasuo yèn sɔ̃ na yĩiyɔ Gusunɔ u koo bɛɛn kanaru mwa kpa u man bɛɛ wesia. 23 Epafasi, nɛ ka wiǹ sa wãa pirisɔm dirɔ Kirisi Yesun sɔ̃, u nun tɔbura. 24 Mɛya maa nɛn sɔm kowosibu Maaku ka Aritaaki ka Demasi ka sere Luku, ba nun tɔbura. 25 Yinni Yesu Kirisin durom mu n ka bɛɛ wãa. 1 Gasɔ Gusunɔ u ka bɛsɛn sikadoba gari kua nɔn dabinu ka swaa dabinu saa win sɔmɔbun min di. 2 Adama sanam dãakim mɛni sɔɔ u ka sun gari kua saa win Biin min di. Bii wiya u handunia taka kua, Gusunɔ u maa nùn gɔsa u ka nùn gãanu kpuro nɔmu bɛria. 3 Win yiiko ya sɔ̃ɔsiramɔ win min di. Bii wi, u sãa Gusunɔn tii tiin weenasii, u maa baayere kpuro nɛni ka win gari damgii. Ye u tɔmbu sãrasia ben toranun di u kpa, u da u sina wɔllɔ Gusunɔ dam kpurogiin nɔm geuɔ. 4 Nge mɛ Gusunɔ u win Bii yĩsiru kã te ta win gɔradobaginu kpãaru kere, nge mɛya maa Bii win tii u Gusunɔn gɔradoba kere. 5 Ka gem, Gusunɔ u ǹ win gɔradoban goo sɔ̃ɔre u nɛɛ, "Wuna a sãa nɛn Bii. Gisɔra na kua wunɛn tundo." N ǹ maa mɔ win gɔrado goo u ka yã ye u nɛɛ, "Kon ko win tundo, u koo maa ko nɛn bii." 6 Adama saa ye u win Bii yeruma gɔriɔ handunia sɔɔ u nɛɛ, "Gusunɔn gɔradoba kpuro bu yiiro bu nùn sã." 7 Wee ye u gerua win gɔradoban sɔ̃. U nɛɛ, "Gusunɔ u win gɔradoba kuawa nge woo, ma u win sɔm kowobu kua nge dɔ̃ɔ yari." 8 Adama win Biin sɔ̃na u nɛɛ, "Gusunɔ, ba wunɛn bandu swĩi sere ka baadommaɔ. Gema a ka wunɛn bandu nɛni. 9 A gea kĩ ma a kɔ̃sa tusa. Yen sɔ̃na Gusunɔ wi u sãa wunɛn Yinni u nun gɔsa. U maa nun nuku dobu wɛ̃ ye u ka nun aye bɛɛrɛgiru wɛ̃ te ta wunɛn kpaasibuginu kpãaru kere." 10 U maa kpam nɛɛ, "Yinni, toren di wuna a tem taka kua. Wunɛn nɔma a maa ka wɔllu kua. 11 Ye kpuro ya koo doona adama wunɛ kaa n wãa. Ya koo tɔkɔru ko nge yãnu. 12 Kaa ye kure nge yaberu. Ya ko ya n maa kɔsimɔwa nge yãnu. Adama wunɛ, wuna mi, a ǹ tɔkɔru mɔ̀." 13 Gusunɔ kun maa win gɔradoban goo sɔ̃ɔre u nɛɛ, "A sinɔ nɛn nɔm geuɔ sere n ka nun wunɛn yibɛrɛba taarea." 14 Ǹ n mɛn na, mba wɔllun gɔradoba ba sãa. Ba sãawa hundeba be ba Gusunɔ sãamɔ. Bera u ra maa gɔri bu da bu be ba koo faaba wa somi. 1 Yen sɔ̃, n weenɛ su gari yi sa nua nɛnɛ sim sim kpa su ku ka nim doona. 2 Gari yi wɔllun gɔrado ba ka na, yi yin dam sɔ̃ɔsi sere baawure wi u yi sara ǹ kun mɛ wi u ǹ yi mɛm nɔɔwɛ, u sɛɛyasiabu wa bi u ka weenɛ. 3 Ǹ n mɛn na, amɔna sa ko ka kpĩ su sɛɛyasiabu suuri, sà n faaba baka yen bweseru atafiiru kua. Yinnin tii u gbia u faaba yen gari nɔɔsia. Yen biru be ba yi nua ba sun yi sɔ̃ɔwa ba sire ma gema. 4 Saa ye sɔɔra Gusunɔ u ben seeda dam sosi ka yĩrenu ka maamaaki ka sɔm damgii bwese bweseka. U maa kpam tɔmbu Hunde Dɛɛron kɛ̃nu bɔnu kua nge mɛ u kĩ. 5 Geema, n ǹ mɔ wɔllun gɔradobara Gusunɔ u handunia ye ya koo nan dam wɛ̃, yèn gari sa mɔ̀. 6 Adama Gusunɔn gari sɔɔ, goo u gerua u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ, mba tɔnu sãa a n sere ka nùn yaaye. Wara ra n tɔnu a n sere ka nùn nɔɔrimɔ. 7 A nùn kua u wunɛn gɔradoba kɔmiɛ fiiko. Ka mɛ, a nùn yiiko ka bɛɛrɛ wɛ̃ nge sunɔ. 8 A nùn kua wirugii taka koora kpuron wɔllɔ." Sanam mɛ Gusunɔ u tɔnu dam wɛ̃ gãanu kpuron wɔllɔ, gãanu sari ni u ǹ deri nu nùn wiru kpĩiya. Adama sa ǹ gina wa ma gãa ni kpuro nu nùn wiru kpĩiyɛ. 9 Ka mɛ sa Yesu wa. Saa fiiko sɔɔ ba nùn kua wi u ǹ Gusunɔn gɔradoba tura, kpa u ka gbi tɔmbu kpuron sɔ̃ Gusunɔn durom saabu. Tɛ̃, sa nùn waamɔ ka win yiiko ka bɛɛrɛ nge sunɔ, win gɔɔ wi u gun sɔ̃. 10 Ka gem, n weenɛ Gusunɔ wi u kpuro taka kua ma ya wãa win sɔ̃, u Yesu ko tɔn giro nɔni swãaru sɔɔ, kpa u ka tɔn dabinu ko win bibu be ba koo win yiiko bɔnu ko. Domi Yesu wiya u bu kparamɔ bu ka faaba wa. 11 Yesu wi u tɔmbu sãrasiamɔ ben toranun di, wi ka be ba sãre ba kua tundo turon bibu. Yen sɔ̃na sekura kun nùn mɔ̀ u ka bu soku wigibu 12 sanam mɛ u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ, kon nɛgibu wunɛn gari sɔ̃. Kon nun siara ka womusu mi ba mɛnnɛ." 13 U maa kpam nɛɛ, "Kon nɛn naanɛ doke Gusunɔ sɔɔ." Yen biru kpam u nɛɛ, "Nɛ wee ka bii be Gusunɔ u man kã." 14 Nge mɛ bii be, ba wasi mɔ ka yɛm, Yesu win tii u kua nge be. U kua mɛ kpa u ka gbi. Win gɔɔ wi, u Yibirisi kpeerasia ye ya raa gɔɔn dam nɛni. 15 Kpa u maa ka bu yakia be ba sãa nge yobu ben wãaru kpuro sɔɔ gɔɔn bɛrum sɔ̃. 16 Ka gem, n ǹ mɔ win gɔradobara u somiru na, Aburahamun biba u somiru na. 17 Yen sɔ̃na u ǹ koo ko u kun ka win wɔnɔbu weenɛ kpuro sɔɔ, kpa u ka ko ben yãku kowo tɔnwero wi u wɔnwɔndu ka naanɛ mɔ Gusunɔn sɔmburu sɔɔ, kpa u ka tɔmbun torarun yãkuru ko. 18 Tɛ̃, u koo kpĩ u bu somi be ba wãa kɔkiribu sɔɔ yèn sɔ̃ win tii u nɔni swãaru wa kɔkiribu sɔɔ. 1 Yen sɔ̃ nɛgibu, bɛɛ be Gusunɔ u soka i ka ko wigibu, i de i n Yesu mɛɛra wi Gusunɔ u gɔrima u ka ko yãku kowo tɔnwero wìn seeda sa dimɔ. 2 Wiya u ka Gusunɔ turo yɔ̃ra wi u nùn gɔsa sɔmbu ten saabu nge mɛ Mɔwisi u kua win sɔmburu sɔɔ Gusunɔn yɛnugibu kpuron suunu sɔɔ. 3 Wi u yɛnu kua u bɛɛrɛ mɔ u kere yɛnu gen tii. Nge mɛya Yesu u ka bɛɛrɛ baka nɛ ye ya Mɔwisigia kere. 4 Geema, yɛnu baagere ga gen yɛ̃ro mɔ, adama Gusunɔwa u sãa kpuron yɛ̃ro. 5 Mɔwisi u kua sɔm kowo naanɛgii Gusunɔn yɛnugibu kpuron suunu sɔɔ u ka garin seeda di yi Gusunɔ u koo ra gere. 6 Adama Kirisi u sãa Bii naanɛgii wi Gusunɔ u kua win yɛnu yɛ̃ro. Bɛsɛra sa sãa win yɛnugibu sà n yĩiyɔbu mɔ sere ka nɔrɔ ka toro sindu ka naanɛ. 7 Yen sɔ̃na nge mɛ Hunde Dɛɛro u gerua, "Ì n Gusunɔn nɔɔ nɔɔmɔ gisɔ, 8 i ku de bɛɛn gɔ̃rusu bɔbia nge mɛ bɛɛn baababa ba kua dɔma te ba Gusunɔ seesi ka sanam mɛ ba win laakari mɛɛra gbaburu sɔɔ. 9 Miya ba man wɛ̃ɛra ka laakari mɛɛribu. Ba maa wa ye na kua sere wɔ̃ɔ weeru. 10 Yen sɔ̃na na ka tɔn be mɔru kua. Ma na nɛɛ, baadommawa ba toramɔ ben bwisikunu sɔɔ. Ba ǹ nɛn swɛɛ tuba. 11 Na mɔru kua ma na bɔ̃rua na nɛɛ, ba ǹ sisi bu ka man wɛ̃ra mi na wɛ̃re." 12 Yen sɔ̃ nɛgibu, i tii laakari koowo, i ku de bɛɛn goo u n gɔ̃ru kɔ̃su mɔ ge ga ǹ naanɛ doke, ge ga koo nùn biru wurasia Gusunɔ, Yinni wason min di. 13 Adama i n dam kɛ̃ɛnamɔ baadomma saa yè sɔɔ ba mɔ̀ gisɔ, kpa bɛɛn goo u ku de toraru tu win nɔni wɔ̃ke tu win gɔ̃ru bɔbiasia. 14 Geema, sa kua be ba gbinnɛ ka Kirisi sà n toro sindu mɔ sere ka nɔrɔ te sa mɔ toren di. 15 Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Ì n Gusunɔn nɔɔ nɔɔmɔ gisɔ, i ku de bɛɛn gɔ̃rusu bɔbia nge mɛ bɛɛn baababa ba kua dɔma te ba nùn seesi." 16 Berà be ba Gusunɔn nɔɔ nua ma ba nùn seesi. Beya be Mɔwisi u kpara kpuro saa Egibitin di. 17 Berà Gusunɔ u ka mɔru mɔ̀ sere wɔ̃ɔ weeru. Beya be ba tora ma ba gbisuka gbaburu sɔɔ. 18 Sanam mɛ Gusunɔ u bɔ̃rua u nɛɛ, "ba ǹ sisi bu ka man wɛ̃ra mi na wɛ̃re," berà u ka yã ma n kun mɔ be ba ǹ nùn mɛm nɔɔwɛ. 19 Nge mɛya sa wa ma ba ǹ kpĩa ba due wɛ̃ra yee te sɔɔ yèn sɔ̃ ba ǹ naanɛ doke. 1 Gusunɔ u sun nɔɔ mwɛɛru kua u nɛɛ, sa ko kpĩ su du mi sa ko wɛ̃ra ka wi sannu. Ǹ n mɛn na, su laakari ko, kpa bɛɛn goo u ku raa deemɛ u wɛ̃ra yee te bia. 2 Domi ba sun Labaari gea waasu kua nge mɛ ba bu kua be ba gasɔ wãa gbaburu sɔɔ. Ba gari yi nua, adama yi ǹ bu arufaani gaa kue domi sanam mɛ ba yi nua, ba ǹ yi naanɛ doke. 3 Bɛsɛ be sa naanɛ doke, sa ko du wɛ̃ra yee te sɔɔ tèn sɔ̃ Gusunɔ u nɛɛ, "Na mɔru kua ma na bɔ̃rua na nɛɛ, ba ǹ sisi bu ka man wɛ̃ra mi na wɛ̃re." U gari yi gerua baa mɛ win sɔmbura kpa saa mìn di u handunia taka kua. 4 Ka geema, gam gum Gusunɔn gari sɔɔ ba sɔ̃ɔ nɔɔba yirusen gari gerua ba nɛɛ, "Gusunɔ u win sɔmburu kpuro deri u wɛ̃ra sɔ̃ɔ nɔɔba yiruse." 5 Ma Gusunɔ u kpam gari tee yi gerua u nɛɛ, "Ba ǹ sisi bu ka man wɛ̃ra mi na wɛ̃re." 6 Be ba gbia ba Labaari gea ye nua ba ǹ due wɛ̃ra yee te sɔɔ yèn sɔ̃ ba ǹ mɛm nua. Ǹ n mɛn na, ayera wãa gina gabu bu ka du te sɔɔ. 7 Yen sɔ̃na Gusunɔ u kpam tɔ̃ru yii te u soka gisɔ. Wɔ̃ɔ dabinun biru u ten gari gerua saa Dafidin min di, nge mɛ sa wa kɔ. U nɛɛ, "Ì n Gusunɔn nɔɔ nɔɔmɔ gisɔ, i ku de bɛɛn gɔ̃rusu bɔbia." 8 Geema, Yosue ù n daa tɔn be kpara u ka dua wɛ̃ra yee te sɔɔ, Gusunɔ u ǹ daa maa tɔ̃ru garun gari mɔ̀. 9 Ǹ n mɛn na, wɛ̃ra te ta ka Gusunɔn sɔ̃ɔ nɔɔba yirusegiru weenɛ, ta wãa Gusunɔn tɔmbun sɔ̃. 10 Domi wi u dua Gusunɔn wɛ̃ra yerɔ u win sɔmburu deriwa nge mɛ Gusunɔ u wigiru deri. 11 Ǹ n mɛn na, su hania ko su ka du wɛ̃ra yee te sɔɔ, kpa goo u ku ko mɛm nɔɔ sarirugii nge tɔn be, kpa u kam ko. 12 Domi Gusunɔn gari yi wasi yi maa dam mɔ. Yi nɔɔ do n kere takobi ye ba dɛ̃ɛra biru ka wuswaa. Yi dam mɔ yi ka tɔnun gɔ̃ru ka win hunde sɔku ka maa win gbinnu sere yu kpɛ̃ɛru girari. Yi tɔnun gɔ̃run kĩru ka gen bwisikunu sirimɔ. 13 Gãanu sari ni nu Gusunɔ berue win taka koora sɔɔ. Kpuro ya wukiarewa ya yii win wuswaaɔ. Wiya bɛsɛ kpuro sa ko maa bɛsɛn wãaru tusia. 14 Ka geema sa yãku kowo tɔnwero boko mɔ wi u tura sere Gusunɔn mi, wiya Yesu Gusunɔn Bii. Ǹ n mɛn na, su yɔ̃ra dim dim bɛsɛn seeda ye sa di sɔɔ. 15 Domi sa yãku kowo tɔnwero mɔ wi u koo kpĩ u ka sun duura bɛsɛn dam sariru sɔɔ yèn sɔ̃ ba nùn kɔkura gãanu kpuro sɔɔ nge bɛsɛ, adama u ǹ durum koore. 16 Ǹ n mɛn na, su Gusunɔ duromgiin sina turaru susi ka toro sindu kpa su ka wɔnwɔndu wa ka durom mɛ mu koo sun somi saa ye sa mɛn bukata mɔ. 1 Yãku kowo tɔnwero baawure wi ba gɔsa tɔmbun suunu sɔɔn di, ba nùn yiiwa u ka Gusunɔ sã ben sɔ̃. U ra Gusunɔ ben kɛ̃nu wɛ̃ kpa u yãkunu ko ben toranun sɔ̃. 2 U koo kpĩ u suuru ko ka yɛ̃ru sarirugibu ka be ba swaa sare yèn sɔ̃ win tii u dam biare. 3 Yen sɔ̃na maa, u ǹ koo ko u kun yãkunu kue win tiin toranun sɔ̃ nge mɛ u mɔ̀ tɔmbuginun sɔ̃. 4 Goo kun kpɛ̃ u tii yãku kowo tɔnwerorun bɛɛrɛ wɛ̃. Gusunɔwa u ra tɔnu gɔsi u wɛ̃ nge mɛ u Aroni kua. 5 Nge mɛya Kirisi kun tii yãku kowo tɔnwerorun yiiko wɛ̃. Gusunɔwa u nùn ye wɛ̃ wi u nɛɛ, "Wuna nɛn Bii. Gisɔra na kua wunɛn tundo." 6 Gam gum maa u kpam gerua u nɛɛ, "Wuna kaa ko yãku kowo ka baadommaɔ nge Mɛɛkisidɛki." 7 Yesun handunian wãaru sɔɔ u Gusunɔ kana wi u koo kpĩ u nùn wɔra gɔɔn nɔman di. U maa nùn suuru kana ka wuri bɛkɛ ka yĩresu. Ma Gusunɔ u nùn swaa daki win wii kpĩibun sɔ̃. 8 Baa mɛ u sãa Gusunɔn Bii, u mɛm nɔɔbu gia nɔni swãa te u wan sɔ̃. 9 Ye u yiba u kpa, u ka faaba na ye ya ku ra kpe, be kpuron sɔ̃ be ba nùn mɛm nɔɔwa. 10 Ma Gusunɔ u nùn kua yãku kowo tɔnwero nge Mɛɛkisidɛki. 11 Gãa dabinu wãa ni sa ko kpĩ su gere gari yin sɔ̃, adama ya sɛ̃ n ka bɛɛ yi tubusia domi i kua be gari ku ra yeeri fuuku. 12 Saa ya tura i ka ko keu koosiobu. Ka mɛ, i gina goon bukata mɔ wi u koo bɛɛ Gusunɔn garin torubu sɔ̃ɔsi. Bɛɛ be n weenɛ i n dĩa dɔki dimɔ, i kpam bɔm bukata mɔ. 13 Wi u bɔm nɔrumɔ kpuro biiwa, u ǹ Gusunɔn gari geen dɔɔnɛ mɔ. 14 Adama dĩa dɔki sãawa guro gurobun dĩanu be ba gea ka kɔ̃san wunanabu gia yèn sɔ̃ ba yen dɔɔnɛ mɔ. 1 Ǹ n mɛn na, su Kirisin garin torubu deri kpa su da wuswaaɔ su ka ko tɔn yebunu. Su ku maa gari yin kpɛɛkpɛɛku sura, gera gɔ̃ru gɔsiabu kookoo kamgisun di ka naanɛ dokebu Gusunɔ sɔɔ, 2 ka wasi dɛɛrasiabun woronu ka nɔman sɔndibu yãkurun wɔllɔ ka gɔribun seebun gari ka sian siribu. 3 Wuswaa daa biya sa ko hania ko Gusunɔ ù n wura. 4 Ǹ n ben sɔ̃n na, be ba raa yam wa Gusunɔn gari sɔɔ, ma ba win kɛ̃nu denda, ma ba bɔnu wa Hunde Dɛɛro sɔɔ, 5 ma ba wa ma Gusunɔn gari wã, ma ba sian wãarun dam gia, 6 yen biru bà n biru kisi ba naanɛ dokebu deri mam mam, n ǹ maa koorɔ bu bu gɔ̃ru gɔsiasia. Domi ba kpam Gusunɔn Bii kparemɔwa ben tii dãa bunanarɔ ma ba nùn sekuru dokemɔ batuma sɔɔ. 7 Sanam mɛ tem mu guri nim nɔrumɔ kiri kiri ma mu dĩanu kpiisiamɔ ni nu koo mɛn yɛ̃robu arufaani kua, Gusunɔ u ra mu domaru kuewa. 8 Adama mù n sãki ka awĩi kpiimɔ mu ǹ garu koorɔ. Ǹ n sosi Gusunɔ u koo mu bɔ̃rusi, amɛn biru kpa mu dɔ̃ɔ mwaara. 9 Adama kĩnasibu, baa sà n gari yin bweseru gerumɔ, sa bɛɛ naanɛ sãa sa yĩiyɔ ma i ko n wãa faaban swaa sɔɔ. 10 Gusunɔ u sãawa gemgii, u ǹ bɛɛn sɔmburu duarimɔ ka kĩi te i sɔ̃ɔsi win yĩsirun sɔ̃, sanam mɛ i wigibu nɔɔri nge mɛ i bu nɔɔrimɔ tɛ̃. 11 Ka mɛ, sa kĩ bɛɛn baawure u n hania ye mɔ sere ka nɔrɔ, kpa ye i yĩiyɔ yu ka koora mam mam. 12 Sa ǹ kĩ i ko nge be ba tɛmanabu kpana, adama i bu saario be ba naanɛ doke ma ba tɛmana ba ka tubi dimɔ ye Gusunɔ u bu nɔɔ mwɛɛru kua. 13 Sanam mɛ Gusunɔ u Aburahamu nɔɔ mwɛɛru kua, ka yen bɔ̃ri sanna. U bɔ̃rua ka win tiin yĩsiru yèn sɔ̃ goo sari wi u maa nùn kere wìn yĩsiru u koo ka bɔ̃re. 14 U nɛɛ, kon nun domaru kua ka gem, kon de wunɛn bweseru tu dabia. 15 Nge mɛya Aburahamu u tɛmana, ma u wa yèn nɔɔ mwɛɛru Gusunɔ u nùn kua. 16 Tɔmbu bà n bɔ̃rumɔ ba ra bɔ̃rewa ka wi u bu keren yĩsiru, kpa bɔ̃ri yi, yi ben gari sire kpa yi sikirinɔsu kpuro kpeesia. 17 Nge mɛya Gusunɔ u kĩa u be ba koo kɛ̃ru mwa te u bu nɔɔ mwɛɛru kua sɔ̃ɔsi kpasasa ma win gari kun kɔbiarɔ. Yen sɔ̃na u nɔɔ mwɛɛru kua u sire ka bɔ̃ri. 18 Ǹ n mɛn na, gari yiru wãa yi yi ǹ kɔsirɔ, yì sɔɔ Gusunɔ kun kpɛ̃ u weesu ko. Yiya yi sun dam kãa gem gem bɛsɛ be sa kuku yeru kasu, kpa su ka wa su mwa ye sa yĩiyɔ ba sun yiiye. 19 Yĩiyɔ bi, bu bɛsɛn gɔ̃ru nɛni sim sim nge goo nimkuun marutia gu ku ka kɔ̃ɔra. Bu dam mɔ, bu ǹ sika mɔ, ma bu dua sere Gusunɔn wãa yerun suunu sɔɔ. 20 Miya Yesu u gbia u dua bɛsɛn sɔ̃ u kua yãku kowo tɔnwero ka baadommaɔ nge Mɛɛkisidɛki. 1 Mɛɛkisidɛki wi, u sãawa Salɛmun sunɔ ka Wɔrukoon yãku kowo. Ye Aburahamu u sinambu tabu diima u wee, yera Mɛɛkisidɛki nùn sennɔ da u nùn domaru kua. 2 Aburahamu u ye u waama bɔnu kua ma u wɔkuru baateren wɔllɔ tia tia sua u nùn wɛ̃. Gbiikaa win yĩsirun tubusiana sunɔ gemgii. Yen biru u sãa Salɛmun sunɔ, yen tubusiana alafian sunɔ. 3 Goo kun win tundo ka win mɛro ka win sikado goo yɛ̃. Ba ǹ win marubu ka win gɔɔn gari koore. U ka Gusunɔn Bii weenɛ, u sãawa yãku kowo ka baadommaɔ. 4 I mɛɛrio nge mɛ durɔ win kpãara nɛ. Domi Aburahamu bɛsɛn sikado boko u gãa gee ni u tabu diima u ka wee bɔnu kua, ma u wɔkuru baateren wɔllɔ tia tia sua u nùn wɛ̃. 5 Wooda ya Lefin bibu be ba sãa yãku kowobu yiire bu de Isireliba bu ben mɔru kpuro bɔnu ko, kpa bu wɔkuru baateren wɔllɔ tia tia sua bu bu wɛ̃. Be ba bu bɔnu ye wɛ̃ɛmɔ ba sãa ben dusibu, ben tii maa Aburahamun biba. 6 Adama Mɛɛkisidɛki u ǹ yara Lefin bweserun di. Ka mɛ, Aburahamu u nùn bɔnu ye wɛ̃. Yen biru Mɛɛkisidɛki u nùn domaru kua, wi, wi Gusunɔ u nɔɔ mwɛɛ ni kua. 7 Sika gaa sari, wi u bo wiya u ra yãkabu domaru kue. 8 Lefin bibu, be ba wɔkuru baateren wɔllɔ tia tia mwaamɔ ba sãa be ba ra gbi, adama Mɛɛkisidɛki, wi, u sãa wi u ǹ gbimɔ nge mɛ Gusunɔn gari gerua. 9 Tɛ̃, su gere ma sanam mɛ Aburahamu u nùn bɔnu ye wɛ̃, Lefi wìn biba bɔnu mwaamɔ u maa bɔnu ye wɛ̃ win tii saa Aburahamun min di. 10 Domi baa mɛ ba ǹ gina nùn mara sanam mɛ, u wãa win baaban wasi sɔɔ ye u ka Mɛɛkisidɛki yinna. 11 Wooda ye Gusunɔ u Isireliba wɛ̃ yera yãku kowo Lefigiba ka sɔmburu mɔ̀. Tɛ̃, yãku kowo be, bà n sɔmburu kua te ta yiba, n ǹ tilasi yãku kowo tuko goo u kpam na wi u sãa nge Mɛɛkisidɛki wi u ǹ sãa Aronin bweseru. 12 Domi bà n yãku kowobun bweseru kɔsa tilasi bu maa wooda kɔsi. 13 Geema bɛsɛn Yinni wi gari yi, yi ka yã, u sãawa bweseru garugii tèn tɔmba kun yãku kobun sɔmburu koore. 14 Domi sa yɛ̃ ma ba nùn marawa Yudan bweseru sɔɔ. Mɔwisi kun maa bwese ten gari gerua yãku kowobun gari sɔɔ. 15 Gari gɛɛ wee yi yi ye kpuro bururasiamɔ. Yãku kowo tuko goo yara wi u sãa nge Mɛɛkisidɛki. 16 Ba ǹ nùn kue yãku kowo marumarurun di ma n kun mɔ ka wãaru te ta ku ra kpen dam. 17 Ka geema, Gusunɔn gari gerua win sɔ̃ yi nɛɛ, "Wuna kaa ko yãku kowo ka baadommaɔ nge Mɛɛkisidɛki." 18 Nge mɛya ba ka wooda gura go yèn sɔ̃ ya ǹ dam mɔ ya ǹ maa arufaani mɔ. 19 Geema, Mɔwisin wooda ya ǹ gãanu ganu yibie. Adama tɛ̃, sa swaa gea mɔ yèn min di sa ko Gusunɔ susi. 20 Yen biru Gusunɔ u bɔ̃rua. Beɔnɔ ba kua yãku kowobu n ǹ ka bɔ̃ri. 21 Adama wi u Yesu kua yãku kowo u ye kuawa ka bɔ̃ri u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u bɔ̃rua. U ǹ maa win gari seeyamɔ. U nɛɛ, kaa ko yãku kowo ka baadommaɔ." 22 Yen sɔ̃na Yesu ka sun nɔɔ mwɛɛru naawa te ta buram bo. 23 Mi Yesun gari ka yãku kowo ben gari yi kpam wunana wee. Yãku kowo be, ba dabia yèn sɔ̃ gɔɔ ku ra wure ba n wãa sɔmbu te sɔɔ ka baadomma, 24 adama Yesu u ko n wãawa ka baadommaɔ. Ba ǹ maa win yãku kowo sɔmburu suamɔ bu goo wɛ̃. 25 Yen sɔ̃na u koo kpĩ u bu faaba ko tɛ̃n di ka baadommaɔ be ba Gusunɔ susimɔ win min di, domi u wãawa u ka Gusunɔ suuru kana ben sɔ̃. 26 Ǹ n mɛn na, Yesu sãawa yãku kowo tɔnwero wìn bukata sa mɔ. U Gusunɔ wɛ̃re, u dɛɛre, u ǹ durum koore. Wi ka durumgibu ba wunanɛ. Ba nùn sua ba ka da sere wɔllɔ. 27 U ǹ sãa nge yãku kowo tɔnwero beɔnɔ. U ǹ baadomman yãku kobun bukata mɔ, gbiikaa win tiin toranun sɔ̃ ka sere gabuginu. U yãku teeru kua te ta tura sere ka baadommaɔ sanam mɛ u ka win tii abɔru kua. 28 Mɔwisin wooda ya dam sarirugibu kua yãku kowo tɔnwerobu. Adama Gusunɔn gari yi u kua ka bɔ̃ri, yi yi na woodan biru, yi Bii wi u yiba ka baadommaɔ kua yãku kowo tɔnwero. 1 Tɛ̃ gari yin wiru wee. Bɛsɛ sa yãku kowo tɔnwero win bweseru mɔ wi u sɔ̃ wɔllɔ Gusunɔ dam kpurogiin sina turarun nɔm geuɔ. 2 U yãku kowo tɔnwerorun sɔmburu mɔ̀ aye dɛɛraru sɔɔ te ta sãa Gusunɔn wãa yerun tii tii, te Yinni u kua, n ǹ mɔ tɔnu. 3 Ba ra yãku kowo tɔnwero gɔsiwa u ka Gusunɔ kɛ̃nu wɛ̃ kpa u yãkunu ko. Ǹ n mɛn na, bɛsɛn yãku kowo tɔnweron tii u ko n gãanu mɔwa ni u koo ka yãkuru ko. 4 Ù n wãa handunia sɔɔ, u ǹ ko n mam sãa yãku kowo domi yãku kowoba wãa be ba ra yãkuru ko nge mɛ Mɔwisin wooda ya yiiremɔ. 5 Yãku kowo ben sɔmburu ta sãa te ta wãa wɔllɔn weenasiru tɔna ka ten yaayaasu, nge mɛ Gusunɔ u Mɔwisi sɔ̃ɔwa sanam mɛ u kĩ u kuu bekurugiru ko, u nɛɛ, "A de a kuu te ko ta n sãa nge te na nun sɔ̃ɔsi guuru wɔllɔ." 6 Adama tɛ̃ ba Yesu sɔmburu nɔmu sɔndia te ta begiru bɛɛrɛ kere, domi u sãa arukawani ye ya bɛɛrɛ bon swaa sɔmɔ. Ba arukawani ye bɔkuawa ka nɔɔ mwɛɛ ni nu bɛɛrɛ bo. 7 Arukawani gbiikaa yà kun serere mɔ, n ǹ maa koorɔ gaa yu ye kɔsire ko. 8 Adama Gusunɔ u win tɔmbu gerusimɔ ye u nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u nɛɛ, tɔ̃nu ganu sisi nì sɔɔ kon ka Isireliba ka Yudaba arukawani kpaa bɔke. 9 Adama ya ǹ ko n sãa yèn bweseru na raa ka ben baababa bɔkua dɔma te na bu nɔmu nɛnua na yara Egibitin tem di. Ba ǹ ka nɛn arukawani ye yɔ̃re ye na ka bu bɔkua. Yen sɔ̃na na bu atafiiru kua. Yeya Yinni Gusunɔ u gerua. 10 U kpam nɛɛ, arukawani kpaa ye wee, ye kon ka Isireliba bɔke amɛn biru. Kon nɛn wooda doke ben bwisikunu sɔɔ. Kon ye yorusi ben gɔ̃rusɔ. Kon ko ben Yinni kpa bu ko nɛn tɔmbu. 11 Goo sari be sɔɔ wi u koo win wuugii ǹ kun mɛ win temgii keu sɔ̃ɔsi u nɛɛ, u Yinni Gusunɔ gio. Domi be kpurowa ba ko n man yɛ̃ saa bii piimunun di sere ka bukurobɔ. 12 Kon bu ben toranu suuru kua. Na ǹ maa ben toranu yaayamɔ." 13 Sanam mɛ Gusunɔ u arukawani kpaan gari mɔ̀, ya geruawa u gbiikaa kua gura. Ye ya maa sãa gura ya tɔkɔ mɔ̀ ya doonɔ. 1 Arukawani gbiikaa ya sãarun wooda mɔ ka maa sãa yeru handunia sɔɔ. 2 Ba kuu bekurugiru gira. Ten adɛrɔwa ba soka dii dɛɛraru. Miya fitila ga wãa ka tabulu ka Yinni Gusunɔn pɛ̃ɛ. 3 Ta maa dii sɔɔ mɔ ge ba kua ka beku kareru. Geya ba soka dii te ta dɛɛre gem gem. 4 Miya kpakorora wãa te ba wura pote tèn wɔllɔ ba ra turare dɔ̃ɔ doke. Miya maa woodan kpakorora wãa te ba maa wura pote. Kpakoro te sɔɔ, weke wuragira wãa, mi ba manna doke ka Aronin dɛka ye ya kpara ka kpee bɛsi mi ba woodan gari yorusi. 5 Kpakoro ten wɔllɔwa wɔllun kɔ̃sobun weenasiba wãa be ba Gusunɔn yiikon girima sɔ̃ɔsimɔ. Ben kasa ya dɛriare ya wukiri mi ba ra yãku yɛm yɛ̃ke toranun sɔ̃. Adama sa ǹ kpɛ̃ su gãa ni kpuron gari saari tɛ̃. 6 Tɛ̃, bà n ye kpuro yi yi nge mɛ, yera yãku kowobu ba ra du adɛrɔ ge sɔɔ bu ben sãarun sɔmburu ko. 7 Adama yãku kowo tɔnwero wi turowa u ra du dii sɔɔ ge sɔɔ, wɔ̃ɔ ka wɔ̃ɔ nɔn teeru ka yãku yɛm mɛ u ra Gusunɔ tusie win tiin toranun sɔ̃ ka maa tɔmbuginu ni ba kua yɛ̃ru sariru sɔɔ. 8 Nge mɛya Hunde Dɛɛro u sɔ̃ɔsimɔ ma swaa ye ya dɔɔ dii te ta dɛɛre gem gem sɔɔ ya ǹ gina kɛniare saa yè sɔɔ adɛrɔ ge, ga wãa, 9 domi ga sãawa saa yen weenasia. Ya gerumɔ ma kɛ̃nu ka yãku ni ba Gusunɔ kuammɛ, nu ǹ kpɛ̃ nu tɔnu wi u sãa te mɔ̀n gɔ̃ru dɛɛrasia mam mam. 10 Domi ya sãawa wasi tɔnan wooda ye ya ka dim ka nɔrubu ka wasin dɛɛrasiabun woronu yã. Ba wooda ye yi sere kpaa yu ka na. 11 Adama Kirisi nawa u n ka sãa gãa gee ni nu wãa tɛ̃n yãku kowo tɔnwero. U dua kuru garun min di te ta kpãaru bo ma ta buram bo. N ǹ mɔ tɔmbu ba tu kua. Ta ǹ wãa handunia ye sɔɔ. 12 Ye Kirisi u dua nɔn teeru ten dii te ta dɛɛre gem gem sɔɔ ya tura sere ka baadommaɔ. U ǹ due ka bonu ka naa binun yɛm. Win tii tiin yɛma u ka dua, ma u sun yakia sere ka baadommaɔ. 13 Ba ra bonu ka naa kinɛnun yɛm ka naa ye ba dɔ̃ɔ mɛnin torom yɛ̃ke tɔmbu sɔɔ be ba ǹ dɛɛre bu ka dɛɛra woodan nɔni sɔɔ. 14 Ǹ n mɛn na, amɔna Kirisin yɛm arufaani ko n nɛ. Domi Gusunɔn Hunde wi u ku ra kpen saabuwa u tii Gusunɔ wɛ̃ nge yãku te ta ǹ bau mɔ. Win yɛma mu koo bɛsɛn gɔ̃ru dɛɛrasia saa sɔm kamginun di kpa su ka kpĩ su Gusunɔ, Yinni waso sã. 15 Yen sɔ̃na Kirisi u sãa nɔɔ mwɛɛ kpaarun swaa sɔmɔ. Win min diya be Gusunɔ u soka ba gãa ni nu ku ra kpe tubi dimɔ ni Gusunɔ u bu nɔɔ mwɛɛru kua. Ba koo kpĩ mɛ, yèn sɔ̃ gɔɔn gari dua sɔɔ, wi u tɔmbu yakiamɔ ben toranun di ni ba kua nɔɔ mwɛɛ gururun saa sɔɔ. 16 Domi nɔɔ mwɛɛ ten bweseru tu ka koora tilasi wi u tu kua u gbi. 17 Geema, nɔɔ mwɛɛ ten bweseru ta ǹ arufaani mɔ ma n kun mɔ wi u tu kua u gu. Ta ǹ dam gam mɔ saa ye yɛ̃ro u wasi. 18 Yen sɔ̃na nɔɔ mwɛɛ gbiikiru ta ǹ yibiare sanam mɛ ba ǹ yɛm yɛ̃ke. 19 Gbiikaa Mɔwisi u tɔmbu kpuro wooda baayere nɔɔsia nge mɛ Gusunɔ u yi. Yen biru u naa binu ka bonun yɛm sua ka nim, u yãa san swãasu ka isɔpun kikisu kpɛ̃ɛ, ma u woodan tireru ka tɔmbu kpuro yɛm mɛ yɛ̃ke. 20 Ma u nɛɛ, yeniwa yɛm mɛ mu woodan gari sire ye Gusunɔ u wɛ̃ bɛɛn sɔ̃. 21 Mɔwisi u maa kuu bekurugii te ka gãanu kpuro ni ba ra ka sãaru ko yɛm yɛ̃ke. 22 Woodan komaru sɔɔ yɛma mu ra gãa dabinu dɛɛrasie. Toranu kun maa suuru waarɔ ma n kun mɔ ba yɛm yɛ̃ka. 23 N weenɛ bu wɔllun gãanun weenasii ni dɛɛrasia nge mɛ. Adama wɔllun gãanun tii nu yãkunun bukata mɔ ni nu bɛɛrɛ kere. 24 Domi Kirisi u ǹ due dii dɛɛraru sɔɔ te tɔnu kua, te ta sãa Gusunɔn wãa yerun weenasiru. U duawa sere wɔllun tii tii sɔɔ u n ka yɔ̃ tɛ̃ Gusunɔn wuswaaɔ bɛsɛn sɔ̃. 25 Yuuban yãku kowo tɔnwero u ra du wɔ̃ɔ ka wɔ̃ɔ dii te ta dɛɛre gem gem sɔɔ ka yɛm mɛ mu ǹ sãa win tiigim. Adama Kirisi u ǹ due u ka tii abɔru ko nɔn dabiru. 26 Ù n kua mɛ, u koo raa nɔni sɔ̃ɔra nɔn dabinu saa toren di. Adama u dua tɛ̃ nɔn teeru sanam dãakim mɛni sɔɔ u ka toraru wuna sanam mɛ u ka tii wɛ̃ nge abɔru. 27 Nge mɛ Gusunɔ u baawure bure u gbi nɔn teeru u sere nùn siri, 28 nge mɛya Kirisi u tii wɛ̃ nɔn teeru nge abɔru u ka tɔn dabinun toranu sɔbe. U koo maa kurama nɔn mɛɛruse, n ǹ mɔ u ka toranu sɔbe, adama u ka bu faaba kowa be ba nùn mara. 1 Yuuban wooda ya ǹ gãa gee ni nu wãa tɛ̃n gari tubusie sãa sãa, ya sãawa nin yaayaasu. Yen sɔ̃na ya ǹ kpɛ̃ yu ka yãku tee ni ba ra ko wɔ̃ɔ ka wɔ̃ɔ tɔmbu dɛɛrasia mam mam be ba Gusunɔ susimɔ ka ni. 2 Tɔn be ba Gusunɔ sãamɔ nge mɛn bweseru, bà n daa dɛɛra mam mam ben toranun di, ben gɔ̃ru ga ǹ koo raa maa bu taarɛ wɛ̃, yãkunu kun ko n daa maa wãa. 3 Adama yãku ni, nu sãawa ni nu koo tɔmbu ben toranu yaayasia wɔ̃ɔ ka wɔ̃ɔ. 4 Domi naa kinɛnu ka bonun yɛm mu ǹ kpɛ̃ mu toranu wuna. 5 Yen sɔ̃na, sanam mɛ Kirisi u kĩ u na handunia sɔɔ, u Gusunɔ sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "A ǹ yãkuru kĩ ǹ kun mɛ kɛ̃ru. Yen sɔ̃na a man wasi kua. 6 A ǹ nuku dobu mɔ yãku dɔ̃ɔ mwaararuginu ǹ kun mɛ torarun yãkunun sɔ̃. 7 Ma na nɛɛ, nɛ wee Gusunɔ, na sisi n ka wunɛn kĩru ko nge mɛ ba nɛn gari yorua woodan tireru sɔɔ." 8 Gbiikaa u gerua u nɛɛ, "A ǹ yãkuru kĩ ǹ kun mɛ kɛ̃ru, ǹ kun mɛ yãku dɔ̃ɔ mwaararugiru, ǹ kun mɛ torarun yãkuru. A ǹ maa nuku dobu mɔ ni sɔɔ." Ka mɛ, ba ni mɔ̀ nge mɛ wooda ya yiire. 9 Yen biru u nɛɛ, "Nɛ wee na sisi n ka wunɛn kĩru ko." Nge mɛya u ka sãa gururu kpeerasia ma u kpaaru kɔsire kua. 10 Yesu Kirisi u Gusunɔn kĩi te kua, yen sɔ̃na sa dɛɛra bɛsɛn toranun di ka abɔ te u kua ka win wasi nɔn teeru. 11 Tɔ̃ru baatere yãku kowo baawure ra n yɔ̃wa u ka win sɔmburu ko. Yãku tee niya u ra n mɔ̀ baa mɛ nu ǹ kpɛ̃ nu toranu wuna. 12 Adama yãku teera Kirisi u kua toranun sɔ̃ te ta tura sere ka baadommaɔ. Yen biru u da u sina Gusunɔn nɔm geuɔ, 13 u n ka mara sere Gusunɔ u ka win yibɛrɛba sura bu ko win naa sɔnditiru. 14 Domi ka abɔ teera u bu dɛɛrasia mam mam sere ka baadommaɔ be Gusunɔ u kua wigibu. 15 Hunde Dɛɛro u maa sun ye sɔ̃ɔmɔ. Gbiikaa u nɛɛ, 16 "Yinni Gusunɔ u nɛɛ, arukawani kpaa ye wee ye kon ka bu bɔke amɛn biru. Kon nɛn wooda doke ben bwisikunu sɔɔ. Kon ye yorusi ben gɔ̃rusɔ." 17 Ma u kpam nɛɛ, "Na ǹ maa ben toranu ka ben wooda sarabu yaayamɔ." 18 Tɛ̃ bà n goon toranu wuna, n ǹ maa tilasi bu yãkuru garu ko ten sɔ̃. 19 Yen sɔ̃na nɛgibu sa toro sindu mɔ su ka du dii te ta dɛɛre gem gem sɔɔ Yesun yɛm saabu. 20 U sun swaa kpaa yaba ye ya wasi saa karerun min di te ta sãa win wasi. 21 Sa maa yãku kowo tɔnwero mɔ wi ba swĩi Gusunɔn tɔmbun sɔ̃. 22 Ǹ n mɛn na, i de su Gusunɔ susi ka murafiti sariru ka naanɛ doke bi bu toro sindu mɔ ka gɔ̃ru dɛɛrɔ ge ga ǹ taarɛ mɔ ka wasi yi ba dɛɛrasia ka nim dɛɛram. 23 Su de sa n yĩiyɔ bini nɛni dim dim bìn seeda sa dimɔ, domi Gusunɔ wi u nɔɔ mwɛɛru kua u sãa naanɛgii. 24 Su laakari kuana kpa su dam kɛ̃ɛna, sa n ka kĩru sɔ̃ɔsimɔ kpa sa n sɔm geenu mɔ̀. 25 Su ku mɛnnɔsu sina nge mɛ n sãa gabun dɔɔnɛ. Adama su dam kɛ̃ɛna n kere, yèn sɔ̃ i waamɔ ma Yinnin tɔ̃ru ta turuku kooma. 26 Domi sà n yɛ̃ ma torara sa ka mɔ̀ sanam mɛ sa gem gia kɔ, yãkuru garu maa sari te ta koo bɛsɛn toranu wuna. 27 N tiewa sa n siribu mara ka dɔ̃ɔ boko wi u koo Gusunɔn yibɛrɛba kam koosia. 28 Baawure wi u Mɔwisin wooda sara ba ra nùn gowa ka wɔnwɔndu sariru, tɔnu yiru ǹ kun mɛ ita bà n seeda di ma u taarɛ mɔ. 29 Ǹ n mɛn na, amɔna n ko n sãa siribun sanam ka wi u Hunde duromgii wɔnwa ma u Gusunɔn Bii gɛma ma u win yɛm kam mɛɛra mɛ Gusunɔ u ka win nɔɔ mwɛɛrun gari sire ma u ka yɛ̃ro dɛɛrasia. I n yɛ̃ ma yɛ̃ro win sɛɛyasiabu koo kpɛ̃a. 30 Domi bɛsɛ sa yɛ̃ro yɛ̃ wi u gerua u nɛɛ, "Nɛna kon mɔru kɔsia, nɛna kon dibu kɔsia." U maa kpam nɛɛ, "Yinni Gusunɔ u koo win tɔmbu siria." 31 Gari kɔ̃siya Gusunɔ Yinni waso ù n tɔnu nɔma doke. 32 I yaayo nge mɛ i gasɔ kua. Sanam mɛ i Gusunɔn yam bururam wa i kpa, i nɔni sɔ̃ɔra gem gem adama i yɔ̃ra sim sim taa bi sɔɔ. 33 Gasɔ ba bɛɛ wɔmmɔ ma ba bɛɛ nɔni sɔ̃ɔmɔ batuma sɔɔ, gasɔ maa i gabu dam kɛ̃mɔ be ba wahala yen bweseru waamɔ. 34 Geema, i ka pirisɔmba nɔni swãaru bɔnu kua. Ye ba maa bɛɛ bɛɛn dukia wɔrari, i wura ka nuku dobu, domi i yɛ̃ ma i dukia mɔ ye ya bɛɛrɛ bo ye ya ko n wãa ka baadommaɔ. 35 Ǹ n mɛn na, i ku wɔrugɔru kpana, domi ten are kpã. 36 Ka gem, i ǹ ko ko i kun tɛmanɛ i ka Gusunɔn kĩru ko kpa i wa i mwa yèn nɔɔ mwɛɛru u bɛɛ kua. 37 Geema, nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "N tiewa fiiko, kɛ̃ɛriki tɔna. Wi u koo na u ka tunuma, u ǹ tɛɛmɔ. 38 Ma wi u sãa gemgii nɛn nɔni sɔɔ, u ko n wãa naanɛ dokebun saabu. Adama ù n biru wura, nɛn gɔ̃ru ga ǹ maa ka nùn doramɔ." 39 Sa ǹ wãa be ba biru wurɔ bu ka kam kon wuurɔ, sa wãawa be ba naanɛ doke bu ka ben hunden faaba wan wuurɔ. 1 Wi u naanɛ doke u yɛ̃ kam kam ma ye u yĩiyɔ u koo ye wa. U maa yɛ̃ ma ye ya ǹ waarɔ ka nɔni ya wãawa ka gem. 2 Naanɛ doke bin bwesera yeruku tɔmba mɔ. Yen sɔ̃na ba bu seeda gea diiya. 3 Ka naanɛ dokeba sa tuba ma Gusunɔn gariya handunia ya ka taka koora. Nge mɛya ba ye sa waamɔ kua ye sa kun waamɔn di. 4 Ka naanɛ dokeba Abɛli u Gusunɔ yãkuru kua te ta Kaɛnigiru bɛɛrɛ kere. Win naanɛ dokebun saabuwa ba nùn soka gemgii domi Gusunɔn tii u win kɛ̃nu mwa. Ka naanɛ dokeba Abɛli u maa gari mɔ̀ ka tɛ̃ baa mɛ u gu. 5 Naanɛ dokebun sɔ̃na ba Enɔku sua Gusunɔn mi u ǹ gu. Goo sari wi u maa ka nùn nɔni waare, domi Gusunɔ u nùn sua u ka da win mi. Gusunɔn gari maa gerumɔ, bu sere nùn sua win kookoosu Gusunɔ wɛ̃re. 6 N deema goo sari wìn kookoosu koo Gusunɔ wɛ̃re n kun ka naanɛ dokebu. Geema, wi u Gusunɔ susimɔ u naanɛ sãa ma Gusunɔ u wãa ma u ra be ba nùn kasu durom kue. 7 Ka naanɛ dokeba Nɔwɛ u Gusunɔn gari swaa daki sanam mɛ u nùn kirɔ kua ye ya sisin sɔ̃ ye u ǹ gina wa. U Gusunɔ nasia u nùn mɛm nɔɔwa ma u goo nimkuu dãka gè sɔɔ wi ka win yɛnugibu ba faaba wa. Nge mɛya u handuniagibu taarɛ wɛ̃ ma u gem wa Gusunɔn nɔni sɔɔ naanɛ dokebun saabu. 8 Ka naanɛ dokeba Aburahamu u Gusunɔn sokuru wura ma u swaa wɔri u dɔɔ tem gam gia mɛ Gusunɔ u koo nùn wɛ̃ nge tubi ma u dɔɔ mi u ǹ yɛ̃. 9 Ka naanɛ dokeba u sina nge sɔɔ tem mɛ sɔɔ, mɛ Gusunɔ u nùn nɔɔ mwɛɛru kua. U wãa kuu bekuruginu sɔɔ wi ka Isaki ka Yakɔbu. Ben tii, nɔɔ mwɛɛ tee tera Gusunɔ u maa bu kua. 10 Domi Aburahamu u wuu bɔkɔ mara ge ga kpɛɛkpɛɛku damguu mɔ. Gusunɔwa u wuu gen kpunaa kua ma u gu bana. 11 Naanɛ dokebun saabuwa Saaraan tii maa dam wa u ka gura sua baa mɛ u yen saa doona. U yɛ̃ ma Gusunɔ wi u nɔɔ mwɛɛru kua u sãa naanɛgii. 12 Nge mɛya, saa tɔn durɔ turon min di, wi u gɔɔ tura, tɔmba marura ba dabia nge wɔllun kperi ka nim wɔ̃kun yani sɛɛri yi goo kun kpɛ̃ u gari. 13 Naanɛ dokebu sɔɔra tɔn be kpuro ba gu. Ba ǹ gãa gee ni wa ba mwɛ nìn nɔɔ mwɛɛru Gusunɔ u kua, adama ba nu wawa sarun di ba dam koosia ma ba wura ma ba sãa sɔbu ka tem yarobu handunia sɔɔ. 14 Be ba gerumɔ mɛ, ba sɔ̃ɔsimɔ kpasasa ma ba tem kasu. 15 Tem mɛ ba derin bɛkɛ yà n daa bu mɔ̀, ba koo raa ayeru wa bu ka gɔsira mi. 16 Adama tɛ̃ ba tem kasu mɛ mu buram bo, tem mɛya tem wɔllugim. Yen sɔ̃na sekura kun Gusunɔ mɔ̀ bu ka nùn soku ben Yinni domi u bu wuu gagu sɔɔru kua. 17 Naanɛ dokebun sɔ̃na Aburahamu u ka Isaki yãkuru kua ye Gusunɔ u win laakari mɛɛrimɔ. Aburahamu wiya Gusunɔ u nɔɔ mwɛɛru kua. Ka mɛ, u sɔɔru kpa u ka win bii teereru yãkuru ko. 18 Gusunɔ u raa nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, "Isakin min diya wunɛn bwesera koo yari." 19 U bwisika ma Gusunɔ u dam mɔ u ka tɔnu seesia gɔrin di mam, ma ka gem u Isaki wa nge u wurama gɔrin di. 20 Ka naanɛ dokeba, Isaki u Yakɔbu ka Esau domaru kua, ma u bu sɔ̃ɔwa ye ya koo koora. 21 Ka naanɛ dokeba Yakɔbu u Yosɛfun bibu domaru kua tia tia ye u gɔɔ turuku kua, ma u dɛka tãsa u ka Gusunɔ sãwa. 22 Ye Yosɛfu u gɔɔ turuku kua, ka naanɛ dokeba u Isireliba sɔ̃ɔwa ma saa ya sisi yè sɔɔ ba koo yari Egibitin di, ma u bu sɔ̃ɔwa nge mɛ ba koo win kukunu koosina. 23 Sanam mɛ ba Mɔwisi mara, ka naanɛ dokeba win mɔwɔba nùn berua suru ita, domi ba wa ma u sãa bii durɔ burɔ, ba ǹ maa bɛrum kue bu ka sunɔn wooda sara. 24 Ka naanɛ dokeba, ye Mɔwisi kpɛ̃a u yina bu nùn soku Egibitin sunɔn bii tɔn kurɔn bii. 25 U kĩa bu nùn nɔni sɔ̃ ka Gusunɔn tɔmbu sannu ka sere ye u koo yɛ̃ɛri durum sɔɔ saa fiiko. 26 U bwisika u wa n sanɔ bu nùn gɛm nge wi Gusunɔ u gɔsa n kere u Egibitin dukia wa, domi sian areya u mɛɛra. 27 Ka naanɛ dokeba Mɔwisi u yara Egibitin di, u ǹ sunɔn mɔrun bɛrum kue. U yɔ̃ra dim dim nge wi u Gusunɔ waamɔ baa mɛ u ǹ waarɔ. 28 Ka naanɛ dokeba u ka Gɔɔ sararibun tɔ̃ɔ bakaru torua ma u dera ba yɛm yɛ̃ka dii kɔnnɔsɔ kpa wi u bii yerumaba goomɔ u ku Isirelibagibu baba. 29 Ka naanɛ dokeba Isireliba ba nim wɔ̃ku ge ba mɔ̀ Naa yari tɔbura nge tem dira. Adama sanam mɛ Egibitigiba kĩa bu ko nge mɛ, ba nim diira. 30 Naanɛ dokebun sɔ̃na Yerikon gbãrara ka wɔruma ye Isireliba ba wuu ge sikerena sɔ̃ɔ nɔɔba yiru. 31 Naanɛ dokebun saabuwa Rahabu kurɔ tanɔ wi, u ǹ gu ka be ba ǹ Gusunɔ mɛm nɔɔwɛ sannu yèn sɔ̃ u Isireliban gɔrobu dam koosia ka nuku tia. 32 Mba kon maa gere. Ayera kun man turi n ka Gedeonin gari gere ka Barakigii, ka Sansom ka Yɛfite ka Dafidi ka Samuɛli ka sere Gusunɔn sɔmɔbu. 33 Naanɛ dokebun sɔ̃na ba sinambu tabu di, ba kua ye ya wã, ba wa ba mwa ye Gusunɔ u bu nɔɔ mwɛɛru kua. Ba gbee sinansun nɔsu kɔrua, 34 ba dɔ̃ɔ boko go, ba takobin gɔɔ kisirari. Ba ǹ daa dam mɔ adama ba kua damgibu. Ba bu nasia tabu sɔɔ, ba tɔn tukobu tabu di. 35 Tɔn kurɔbu gabu ba ben tɔmbu wa ba wurama gɔrin di. Ba gabu tɔ̃ya kua ba ka go. Ba yina bu bu faaba ko bu ka wa bu se bu du wãaru sɔɔ te ta buram bo. 36 Ba maa kpam gabu yaakoru kua, ba bu sɛni so. Ba gabu bɔkua ka yɔni ba doke pirisɔm sɔɔ. 37 Ba gabu kpenu kasuka ba go, ba gabu bɔtira kpirinu yiru, ba gabu go ka takobi. Ba yãa gɔni ka boo gɔni deewa ba ka bɔsi. Ba sãa sãarobu, ba nɔni sɔ̃ɔra, ba tɔ̃ya wa. 38 Ben gem sɔ̃, handunia kun weenɛ ya n sãa ben wãa yeru. Ba yaayaare kua gbabunɔ ka guunu wɔllɔ ka kpee baaba sɔɔ ka wɔrusɔ. 39 Ba tɔn be kpuro seeda gea diiya ben naanɛ dokebun saabu. Ka mɛ, ba ǹ wa ba mwɛ yèn nɔɔ mwɛɛru Gusunɔ u kua. 40 Geema, nge mɛ Gusunɔ u sun gãanu yiiye ni nu bɛɛrɛ bo, u ǹ kĩɛ bu ko be ba yiba n kun ka bɛsɛ sannu. 1 Bɛsɛ maa, seeda dio dabi teniwa ta sun sikerenɛ. Ǹ n mɛn na, i de su ye fɛ̃ra su kɔ̃ ye ya sun baasi bɛsɛn sanum sɔɔ ka durum ye ya ra sun fuuku mani sim sim, kpa su tɛmana garasan duka sɔɔ ye ya sun mara. 2 Su nɔni wukia sa n Yesu mɛɛra. Win min diya bɛsɛn naanɛ dokebu wee, wiya maa bu yibiamɔ. U wura ba nùn go dãa bunanaru sɔɔ, u ǹ gɔɔ win bweserun sekuru mɛɛra domi u nuku dobu yĩiyɔ bu nùn yiiye. Tɛ̃ u sɔ̃ Gusunɔn sina kitarun nɔm geuɔ. 3 I win gari bwisikuo nge mɛ u tɛmana ka yibɛrɛ tɛɛ te durumgiba ka nùn nɛnua, kpa i ku mwia kpana i dam bia. 4 Domi bɛɛ ka durum gabirinaa sɔɔ, i ǹ gina gabirinɛ sere n ka ko gɔɔ. 5 I dam kɛ̃ɛ gari duari yi Gusunɔ u bɛɛ sɔ̃ɔmɔ nge win bibu? U nɛɛ, "Nɛn bii, a ku Yinni Gusunɔn sɛɛyasiabu atafiiru ko. A ku maa nuki sankira ù n nun gerusimɔ. 6 Domi wi Yinni u kĩ wiya u ra sɛɛyasie, kpa u tɔnu baawure sɛna so wi u garisi win bii." 7 I ka bɛɛn nɔni swãaru tɛmanɔ, Gusunɔ u bɛɛ kuammɛwa nge win bibu. Bii wara wãa wi win baaba ku ra sɛɛyasie. 8 Bà kun bɛɛ sɛɛyasie, nge bii be ba tie, ǹ n mɛn na, i ǹ sãa baan bibu, bɛɛ bii seegebara. 9 Su bɛsɛn tundobu yaaya. Ba sun sɛɛyasia sa maa bu bɛɛrɛ wɛ̃. Ǹ n mɛn na, sa ǹ ko bɛsɛn Baaba wɔrukoo wiru kpĩiya kpa sa n wãaru mɔ? 10 Bɛsɛn tundo be, ba sun sɛɛyasia saa fiiko sɔɔ nge mɛ n bu wɛ̃re. Adama Gusunɔ u ra sun sɛɛyasie bɛsɛn arufaanin sɔ̃ kpa sa n ka dɛɛre nge wi. 11 Bà n sun sɛɛyasiamɔ n da n gina sãawa nuku sankiranu, n ǹ mɔ nuku dobu. Adama amɛn biru be ba swaa gea gia sɛɛyasia bi sɔɔ, ba ra bin arufaani di ye ya sãa bɔri yɛndu ka daa gea. 12 Bɛɛ be i wasire i nɔma sãare, i tii tãsisio i nɔma sua kpa i de bɛɛn dũa ya n dam mɔ. 13 I n sĩimɔ swɛɛ yi yi wã sɔɔ, kpa naa si su ǹ bwãa do, su ka bɛkura kpa su ku ka kirira. 14 I hania koowo i n ka nɔɔ tia sãa ka tɔmbu kpuro kpa i n wãaru dimɔ te ta dɛɛre, domi goo sari wi u koo Yinni wa, win wãaru tà kun dɛɛre. 15 I n tii sɛ kpa bɛɛn goo u ku raa Gusunɔn durom bia. I n tii sɛ kpa mɔru ye i yi gɔ̃ruɔ yu ku raa se nge kpii pɔtura yu wahala doke, kpa yen dɛ̃ɛ yi tɔn dabinu baba. 16 I n tii sɛ kpa goo u ku ka goo kɔ̃ɔ mɛnna tantanaru sɔɔ, kpa goo u ku maa yina u gãa dɛɛranu bɛɛrɛ wɛ̃, nge Esau wi u bii yerumarun tubi dɔra dĩa gbɛ̃ɛ teerun sɔ̃. 17 Amɛn biru bɛɛn tii i yɛ̃ ma u kĩa win baaba u nùn domaru kua adama u nùn yinari domi u ǹ swaa wa u ka kɔsi ye u kua baa mɛ u kasu ka swĩi. 18 Bɛɛ, i ǹ susimɛ guurɔ te ba koo kpĩ bu baba, nge mɛ Isireliba ba guu te ba mɔ̀ Sinai susi. Guu te, ta dɔ̃ɔ boko mɔ, ka yam wɔ̃kuru ka yam tĩreru ka woo guna, 19 ka kɔban wurenu ka nɔɔgiru. Ye Isireliba ba nɔɔgii te nua ba suuru kana nɔɔ ge, gu ku maa ka bu gari gɛɛ ko. 20 Domi ba ǹ yiire bin dam mɔ bi bu nɛɛ, "Hunde koni baayere ye ya guu te baba baa ǹ n gbeeku yaan na, ba koo ye kpenu kasukuwa bu go." 21 Ye ba wa mi, ya bɛrum mɔ sere Mɔwisi u gerua u nɛɛ, "Bɛrum man mɔ̀ sere na diirumɔ." 22 Adama bɛɛ, Siɔnin guura i susi ka Gusunɔ Yinni wason wuu ge ga sãa Yerusalɛmu wɔrukaa, ka gen gɔrado dabi dabiru te ta ǹ garirɔ te ta mɛnnɛ ka nuku dobu. 23 Gusunɔwa i susi wi u sãa tɔmbu kpuron siri kowo, ka win bii yerumaban mɛnnɔ bèn yĩsa yorua wɔllɔ, ka maa tɔn geebun hundeba be Gusunɔ u dɛɛrasia mam mam. 24 Yesuwa i susi wi u sãa nɔɔ mwɛɛ kpaa ten swaa sɔmɔ, ka win yɛm mɛ mu yɛ̃kara, mɛ mu gari mɔ̀ yi yi Abɛlin yɛmgii nɔɔbu dobu kere. 25 Ǹ n mɛn na, i n tii sɛ kpa i ku yɛ̃ron nɔɔ yina wi u ka bɛɛ gari mɔ̀. Be ba yina bu win gari swaa daki wi u bu kirɔ mɔ̀ handunia sɔɔ, ba ǹ sɛɛyasiabu kisirari. Kaa sere gere bɛsɛ? Sa ǹ kisiramɔ sà n nùn biru kisi wi u ka sun gari mɔ̀ wɔllun di. 26 Win nɔɔ ga tem yĩira sanam mɛ, adama tɛ̃ u sun nɔɔ mwɛɛ teni kua u nɛɛ, "Kon kpam wure n tem yĩire nɔn teeru, adama n ǹ maa mɔ mɛ tɔna, ka wɔlla." 27 Ye u nɛɛ, "Kon kpam ko nɔn teeru," ya sɔ̃ɔsimɔ ma taka koora koo yĩirura yu doona kpa ye ya kun yĩirurɔ ya n ka wãa. 28 Yen sɔ̃, su Gusunɔ siara domi sa bandu mɔ te ta ǹ yĩirurɔ kpa su nùn sã nge mɛ u kĩ ka bɛɛrɛ wɛ̃ɛbu ka nasiaru. 29 Geema, Gusunɔ bɛsɛn Yinni u sãawa nge dɔ̃ɔ wi u ra kam koosie. 1 I n da n bɛɛn naanɛ dokeosibu kĩ. 2 I yaayo ma n weenɛ i sɔbu yaarɛ ko, domi be ba kua mɛ, ben gaba wɔllun gɔradoba yaarɛ kua ba ǹ ka baaru. 3 I pirisɔmba yaayo nge mɛ i ko ko ì n ka bu wãa sannu. I be ba nɔni sɔ̃ɔmɔ yaayo domi bɛɛn tii, wasiya i maa mɔ. 4 I de baawure u n durɔ ka kurɔn suanaan bɛɛrɛ yɛ̃ kpa durɔ ka kurɔ sɔɔ torara kun wãa. Domi Gusunɔ u koo bu siri be ba kɔ̃ɔ mɛnnamɔ tantanaru sɔɔ ka be ba sakararu mɔ̀. 5 I ku de gobin kĩru ta n bɛɛ nɛni. I de ye i mɔ yu ka bɛɛ nɛrena domi Gusunɔ u nɛɛ, "Na ǹ nun derimɔ pai, mɛya na ǹ maa nun biru kisimɔ ka baadommaɔ." 6 Yen sɔ̃na sa ko kpĩ su tororu so su nɛɛ, "Yinni Gusunɔwa sãa wi u koo man somi. Na ǹ gãanu ganun bɛrum mɔ. Mba tɔnu koo kpĩ u man kua." 7 I bɛɛn gasɔn swaa gbiobu yaayo be ba bɛɛ Gusunɔn gari nɔɔsia. I bwisikuo nge mɛ ba ben wãaru diisina ma ba gu, kpa i ben naanɛ dokebu saari. 8 Yesu Kirisi turo wiya mi, gĩa ka gisɔ ka baadommaɔ. 9 I ku de bu bɛɛ torasia ka sɔ̃ɔsi tuku dabinu. Domi Gusunɔn duroma mu weenɛ mu n bɛɛn gɔ̃rusu tãsisiamɔ, n ǹ mɔ dĩanun sesenu. Be ba yabu ye kpuro swĩi ba ǹ yen arufaani gaa waare. 10 Sa yãku yeru mɔ tèn yãkunu Yuuban yãku kowo be ba ra raa sɔmburu ko dii dɛɛrarɔ ba ǹ kpɛ̃ bu di. 11 Domi ba ra yaa sabe nin gonu dɔ̃ɔ mɛniwa wuun biruɔ sanam mɛ yãku kowo tɔnwero u ka nin yɛm dua dii te ta dɛɛre gem gem sɔɔ u ka mu Gusunɔ tusia tɔmbun durum sɔ̃. 12 Yen sɔ̃na Yesun tii maa nɔni sɔ̃ɔra wuun biruɔ u ka wa u tɔmbu dɛɛrasia ka win tii tiin yɛm. 13 Ǹ n mɛn na, su da win mi wuun biruɔ kpa ba n sun gɛma nge wi. 14 Domi sa ǹ wuu gagu mɔ tem mɛ sɔɔ, ge ga ko n wãa ka baadommaɔ. Wuu ge ga wee geya sa kasu. 15 Ǹ n mɛn na, sa n Gusunɔ siaramɔ saa Yesun min di kpeetim sari nge yãku kobu, yera sa n da win yĩsiru siare ka bɛsɛn nɔɔ. 16 I ku gean kobu duari, kpa i n sominamɔ ka ye i mɔ. Ya sãawa nge yãku ni nu ra Gusunɔ wɛ̃re. 17 I bɛɛn swaa gbiobu mɛm nɔɔwɔ kpa i bu wiru kpĩiya. Domi bɛɛn hunden gariya ba ra n ka wasire yèn sɔ̃ Gusunɔ u koo bu yen gari bikia. I de bu kpĩ bu wisi ka nuku dobu, n kun ka nuku sankiranu. Bà n wisa ka nuku sankiranu, ya ǹ bɛɛ arufaani gaa kuammɛ. 18 I n da sun kanaru kue. Sa yɛ̃ kam kam ma bɛsɛn gɔ̃ru ga dɛɛre domi sa kĩwa sa n tii kpare dee dee gãanu kpuro sɔɔ. 19 Ye na bɛɛ bikiamɔ gem gem, yera i kanaru ko kpa Gusunɔ u de n wurama bɛɛn mi fuuku. 20 Gusunɔ wi u alafia wɛ̃ɛmɔ u bɛsɛn Yinni Yesu seeya gɔrin di, ma Yesu wi, u kua bɛsɛn yãa kparo boko win yɛm sɔ̃ mɛ mu nɔɔ mwɛɛ te ta ku ra kpen gari sire. 21 Gusunɔ turo wi, u bɛɛ dam kɛ̃ i ka daa gea ko kpa i ka win kĩru ko, kpa u maa sɔmburu ko bɛɛ sɔɔ te ta koo nùn wɛ̃re saa Yesu Kirisin min di wi sa ko n bɛɛrɛ wɛ̃ɛmɔ sere ka baadommaɔ. Ami. 22 Nɛgibu, na bɛɛ kanamɔ i de i dam kɛ̃ɛ gari yi swaa daki ka tɛmanabu, domi ye na bɛɛ yorua tire teni sɔɔ ya ǹ dɛ̃u. 23 Na kĩ i n yɛ̃ ma ba bɛsɛgii Timɔte kara pirisɔm di. Ù n tunuma yellu, sa ko na bɛɛn mi sannu. 24 I bɛɛn swaa gbiobu kpuro tɔbirio ka maa naanɛ dokeobu kpuro. Italin naanɛ dokeobu ba maa bɛɛ tɔbura. 25 Gusunɔn durom mu n ka bɛɛ kpuro wãa. 1 Bɛɛ, bwesenu wɔkura yiru, bɛɛ be i yarinɛ handunia kpuro sɔɔ, nɛ Yakɔbu, Gusunɔ ka Yinni Yesu Kirisin yoo, na bɛɛ tɔbura. 2 Nɛgibu, laakari mɛɛri bwese bweseka yè sɔɔ i wɔri kpuro i ye garisio gɔ̃ ru dobu. 3 Domi i yɛ̃ ma bɛɛn naanɛ dokebu bù kun laakari mɛɛribu kpanɛ bu koo bɛɛ tɛmanabu marua. 4 Adama i de tɛmanabu bu bin sɔmburu ko sãa sãa kpa i n ka sãa tɔn girobu be ba yiba, kpa gãanu kun maa bɛɛ tie. 5 Bwisi yiǹ n bɛɛn goo kɔmiɛ u Gusunɔ bikio, u koo nùn yi wɛ̃ domi Gusunɔ wiya u yi tɔmbu kpuro wɛ̃ɛmɔ ka nuku tia gerusibu sari. 6 Adama yɛ̃ro u bikio ka naanɛ, n kun ka sika. Domi wi u sika mɔ̀ u sãawa nge nim wɔ̃ kun nim mɛ woo ga suamɔ ga bɔrikiamɔ yam kpuro. 7 U sãawa gɔ̃ rusu yirugii wi u ǹ swaa tia swĩi win wãaru sɔɔ. Tɔnu win bweseru u ku bwisiku ma u koo gãanu ganu wa Yinni Gusunɔn mi. 9 I de naanɛ dokeo bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛ u woo kana yèn sɔ̃ Gusunɔ u nùn wɔlle sua. 10 Dukiagii maa u woo kanɔ win kawabun sɔ̃, domi u koo doona nge yakasun wɛ̃su. 11 Sɔ̃ɔ yara ka win yam susuru ma yakasu gbera, sin wɛ̃su dɛrura ma sin buram kpa. Nge mɛya dukiagii u koo dɛrura win sɔma sɔɔ. 12 Doo nɔɔrugiiwa wi u laakari mɛɛribun saa sɔɔ tɛmana. Domi win laakari mɛɛribun biru u koo wãaru wa tèn nɔɔ mwɛɛru Yinni bu kua be ba nùn kĩ. 13 Bà n ka goo kɔ̃ sa kɔkura u ku raa gere u nɛɛ, Gusunɔwa u nùn kɔkura. Domi ba ku ra ka Gusunɔ kɔ̃ sa kɔkiri, mɛya win tii u ku ra maa ka goo kɔ̃ sa kɔkiri. 14 Adama sanam mɛ tɔnun kĩru kankam ta nùn soka ta gawa, yera u kɔkirira. 15 Yen biru kĩru kankam ra gura sue kpa tu toraru ma, toraru tà n maa kpɛ̃a ta kpa, kpa tu gɔɔ ma. 16 Nɛn kĩnasibu, i ku tii nɔni wɔ̃ ke. 17 Kɛ̃ɛ geeru baatere ka kɛ̃ɛ buranu kpuro saa wɔllun diya nu ra nɛ. Nu maa weewa Gusunɔn min di wi u sɔ̃ɔ ka suru taka kua. Wiya wi u ku ra kɔsi, u ǹ maa tiro mɔ. 18 Win tii tiin kĩru sɔɔra u ka sun kua win bibu ka win gari gee su ka ko nge yãku gbiikii te u mwa win taka koora kpuron di. 19 Nɛn kĩnasibu, i yeni yɛ̃ sãa sãa, adama i de baawure u n da nɔ kpaaka, kpa u n da saku u sere gere, kpa u n da tɛ u sere mɔru bara. 20 Domi tɔnun mɔru ku ra kom gem ko Gusunɔn nɔniɔ. 21 Yen sɔ̃, i daa disinugia ka kom kɔ̃ sum kpuro derio kpa i gari yi mwa ka tii kawabu yi Gusunɔ u duura bɛɛn gɔ̃ ruɔ domi yiya yi koo kpĩ yi bɛɛn hunde faaba ko. 22 Adama i de i ko gari yin kowobu, n ǹ mɔ yin nɔwɔbu tɔna be ba tii nɔni wɔ̃ kumɔ. 23 Domi wi u gari nua ma u ǹ kue, u sãawa nge durɔ goo wi u win wuswaa mɛɛra diki sɔɔ. 24 Ye u mɛɛra u kpa u doona ma u duari mii mii nge mɛ u sãa. 25 Adama wi u wooda gea wɛ̃ɛrimɔ ye ya tɔnu yakiamɔ ma u ye mɛm nɔɔwammɛ ka tɛmanabu, ma u ǹ sãa nɔwɔ wi u koo duari, wiya sãa doo nɔɔrugii win sɔmburu sɔɔ. 26 Goo ù n tamaa u Gusunɔ sãamɔ ma u ǹ win yara kpĩa, u tii weesu kuammɛwa, win sãaru kama. 27 Wi Gusunɔ Baaba u garisi win sãɔ geon tii, wiya wi u ra gobekuba ka gɔminibu nɔɔri ben nɔni swãaru sɔɔ kpa u tii nɛnɛ handunian disinun di. 1 Nɛgibu, bɛɛ be i bɛsɛn Yinni yiikogii Yesu Kirisi naanɛ doke, i ku tɔmbun bɛɛrɛ keranaa mɛɛri. 2 Nge mɛ n tɛ̃ wãa, gobigii goo u du bɛɛn mɛnnɔ yerɔ ka wuran taabu ka yabe buraru, kpa sãaro goo u maa duuma ka yabe kĩanu. 3 Iǹ n yabe burarugii bɛɛrɛ wɛ̃ i nɛɛ, u sinɔ tɔn giro sin yerɔ, ma i maa sãaro sɔ̃ɔwa wi, u yɔ̃ ro giɔ, ǹ kun mɛ u sinɔ temɔ, 4 i ǹ tɔmbun bɛɛrɛ keranaa mɛɛrimɔ? I ǹ maa bu sirimɔ ka bwisiku ni nu kun dɛnde? 5 Nɛn kĩnasibu, i swaa dakio. Gusunɔ u bu gɔsa be ba sãa sãarobu handunian nɔni sɔɔ bu ka ko dukiagibu ben naanɛ dokebun sɔ̃, kpa bu bandu di te u be ba nùn kĩ nɔɔ mwɛɛru kua. 6 Adama bɛɛ i sãaro be gɛma. N ǹ dukiagii bera ba bɛɛ dam dɔremɔ ba bɛɛ gawamɔ ba ka daamɔ siri yerɔ? 7 Beya ba maa yĩsi gee te gari kam gerusimɔ te Gusunɔ u bɛɛ wɛ̃. 8 Ka gem, gea i mɔ̀, iǹ n ban te Gusunɔ u swĩin wooda mɛm nɔɔwa nge mɛ Gusunɔn gari gerua yi nɛɛ, "A wunɛn tɔnusi kĩɔ nge wunɛn tii tii." 9 Adama iǹ n tɔmbun bɛɛrɛ keranaa mɛɛra durumwa i mɔ̀, ma wooda ya bɛɛ taarɛ wɛ̃ɛmɔ yèn sɔ̃ i ǹ ye mɛm nɔɔwɛ. 10 Domi baawure wi u woodaba kpuro swĩi ma u tia tora, yɛ̃ro ye kpuro torariwa. 11 Geema, wi u nɛɛ, "I ku sakararu ko," wiya maa nɛɛ, "I ku tɔnu go." Yen sɔ̃, à kun sakararu kue, adama ma a tɔnu go, a wooda sarawa. 12 I gari geruo kpa i n mɔ̀ nge be Gusunɔ koo siri ka wooda ye ya tɔnu yakiamɔ. 13 Domi wi u kun wɔnwɔndu mɔ, wɔnwɔndu sariru sɔɔra ba koo yɛ̃ro siri, adama wɔnwɔnda ta koo kpĩ tu woo kana siribun wuswaaɔ. 14 Nɛgibu, are yerà n mɔ, goo ù n gerua u nɛɛ, u naanɛ dokebu mɔ, kpa u kun bin kookoosu mɔ̀. Naanɛ doke bi, bu koo yɛ̃ro faaba ko? 15 Su gesi nɛɛ, bɛɛgii goo, tɔn durɔ ǹ kun mɛ tɔn kurɔ u yãnun yãaru mɔ̀ ma u ǹ maa mɔ ye u koo di. 16 Bɛɛn goo ù n nùn sɔ̃ɔwa u nɛɛ, kpuna mu n do, a ku de wooru tu nun go, kpa a di a debu, adama u ǹ nùn wɛ̃ yèn bukata u mɔ wasin sɔ̃, arufaani yerà n mɔ. 17 Nge mɛya naanɛ dokebu bù n wãa bi tɔna, bù kun sɔ̃ɔsire ka kookoosu, bu kua kam. 18 Adama goo u koo nɛɛ, wini u naanɛ doke, wiɔnɔ maa u kookoosu mɔ. Kon gere, a man wunɛn naanɛ dokebu sɔ̃ɔsio n kun ka kookoosu, kpa nɛ maa n nun nɛn naanɛ dokebu sɔ̃ɔsi ka nɛn kookoosu. 19 Geema, a naanɛ doke ma Gusunɔ turowa wãa. N wɛ̃ra mɛ. Wɛrɛkunun tii nu maa yɛ̃ mɛ, ma nu diirimɔ bɛrum sɔ̃. 20 Adama wunɛ laakari sarirugii, a ǹ tuba ma naanɛ doke bi bu ǹ sɔ̃ɔsire kookoosu sɔɔ bu sãawa kam? 21 Mba n dera bɛsɛn sikado Aburahamu u gem wa Gusunɔn wuswaaɔ. Win kookoosa, ye u ka win bii Isaki yãkuru kua. 22 A ǹ wa win naanɛ dokebu ka win kookoosu sĩimɔ sannu? Ma win kookoosu sɔ̃ɔsi ma win naanɛ dokebu yiba. 23 Ma Gusunɔn gari koora yi yi nɛɛ, "Aburahamu u Gusunɔ naanɛ kua, ma Gusunɔ u nùn garisi gemgii." Ma ba nùn soka Gusunɔn bɔrɔ. 24 ǹ n mɛn na, i wa ma Gusunɔ u tɔnu gem wɛ̃ɛmɔ win kookoosun sɔ̃, n ǹ mɔ win naanɛ dokebu tɔnan sɔ̃. 25 Nge mɛya n maa sãa ka Rahabu, kurɔ tanɔ wi. U gem wa Gusunɔn wuswaaɔ win kookoosun sɔ̃ ye u ka dera Yuuban gɔro be, ba dua win yɛnuɔ ma u bu yara ka swaa tuka gaa. 26 Nge mɛ wasi yi yi kun hunde mɔ gora, nge mɛya maa naanɛ doke bi bu kun sɔ̃ɔsire kookoosu sɔɔ, bu kua kam. 1 Nɛgibu, i ku de i n dabi bɛɛ be i kĩ i ko Gusunɔn garin keu koosiobu. Domi i yɛ̃ ma bɛsɛ be sa Gusunɔn garin keu sɔ̃ɔsimɔ ba koo sun siri ka wɔnwɔndu sariru n kere gabu. 2 Gãa dabinu sɔɔra bɛsɛ kpuro sa ra tore. Goo ù kun tore gere sɔɔ u sãawa tɔnun tii wi u koo kpĩ u win wasi kpuro yaruka doke. 3 Sa ra dumi yaruki dokeye yi ka sun mɛm nɔɔwa. Nge mɛya sa ko kpĩ su yin wasi kpuro gɔsikia. 4 I kpam goo nimkusu mɛɛrio. Baa mɛ su kpã ma woo damgisu su bɔrikiamɔ, sɛsɛ piibuwa ba ra ka su gɔsikie, nge mɛ goo tɛmɔ u kĩ. 5 Nge mɛya yara ya sãa gãa piibu wasi sɔɔ. Adama ya ra woo kanɛ gãa bakanun sɔ̃. I mɛɛrio nge mɛ dɔ̃ɔ yɛ̃ɛ piibu ga koo kpĩ gu dãa sube bakaru dɔ̃ɔ mɛni. 6 Yara ya maa sãawa nge dɔ̃ɔ. Ya sãa nge kɔ̃ san wãa yeru bɛsɛn wasin doo dookan suunu sɔɔ, ma ya wasi kpuro sankumɔ, ya maa bɛsɛn handunian wãaru kpuro dɔ̃ɔ mɛnimɔ ka gɔrin dɔ̃ɔ. 7 Tɔnu u koo kpĩ u yɛɛ bwese bweseka kamia, yi yi naasu nnɛ mɔ ka yi yi kabirimɔ ka yi yi wãa nim sɔɔ, ka sere gunɔsu. U mam yi kamia kɔ. 8 Adama goo sari wi u koo kpĩ u yara kamia. Ya sãawa gãa kɔ̃ sunu ni goo kun kpɛ̃ u dwiiyasia. Ma ya dɛ̃ɛ gɔɔgii yiba. 9 Yera sa dendimɔ sa ka Yinni bɛsɛn Baaba siaramɔ, sa maa kpam ka ye tɔmbu bɔ̃ rusimɔ be Gusunɔ u taka kua win weenasibu. 10 Siarabun gari ka bɔ̃ rin gari yarimɔ nɔɔ teu gen min di. Nɛgibu, n ǹ weenɛ n sãa nge mɛ. 11 Bwii tian di nim durom ka nim taatam ko n swĩ sannu? 12 Nɛgibu, mango ya koo sɔ̃ɔbun binu ma? Nge bere tɔ̃ ka ya koo mango ma? Mɛya maa ba ku ra nim durom sɔke nim mɛ mu bɔru mɔn di. 13 Bɛɛn wara u bwisi ka yɛ̃ru mɔ. U bwisi yi sɔ̃ɔsio win daa gea sɔɔ ka kookoo si u mɔ̀ ka tii kawabu ka laakari. 14 Adama iǹ n nisi kɔ̃ sunu ka kinɛnu mɔ bɛɛn gɔ̃ ruɔ, i ku woo kana. I ku maa gem weesu kua. 15 Bwisi yin bwesera kun wee wɔllun di. Yi sãawa handuniagii, ka wasigii, ka Setamgii. 16 Domi mi nisinu ka kinɛnu wãa, miya daa bɛrɛtɛkɛ ka kɔ̃ sa kpuro ra n wãa. 17 Adama bwisi yi yi na wɔllun di, gbiikaa yi dɛɛre, yen biru yi nɔɔ tia kasu, yi du, yi ǹ ka wesianɔ sɛ̃, yi wɔnwɔndu mɔ ma yi ra sɔm geenu ko. Yi ǹ kĩru gem wɛ̃ɛmɔ, yi ǹ maa murafitiru mɔ. 18 Be ba nɔɔ tia kasu ba duurumɔ ka alafia, ma ba gem gɛ̃ɛmɔ. 1 Man diya sannɔsu ka sikirinɔsu naamɔ bɛɛn suunu sɔɔ. Su naamɔwa gãa dabinun binɛn di ye ya ra n tabu mɔ̀ bɛɛn wasi sɔɔ. 2 I kĩ i n gãanu mɔ ni i ǹ kpɛ̃ i wa, ma i sɔɔru sãa i ka tɔnu go. I gãanun binɛ mɔ ni i ǹ kpɛ̃ i wa, ma i sikirinamɔ, i sankinamɔ. Ye i kĩ, i ǹ ye mɔ domi i ku ra Gusunɔ bikie. 3 Iǹ n maa bikia i ku ra wa yèn sɔ̃ torara i ka bikiamɔ kpa i ka ye dendi bɛɛn tii tiin kĩru sɔɔ. 4 Bɛɛ be i ǹ ka tɔn turo yɔ̃, i ǹ yɛ̃ ma handunian bɔrɔ Gusunɔn yibɛrɛwa? ǹ n mɛn na wi u kĩ u ko handunian bɔrɔ, u tii kua Gusunɔn yibɛrɛ. 5 I kun tamaa kam sɔɔra Gusunɔn gari gerua yi nɛɛ, "Gusunɔ u bɛsɛn hunde ye u sun wɛ̃n kĩru bikiamɔ ka nisinu." 6 Adama u ra tɔnu durom kue mɛ n kpãaru kere, domi Gusunɔn gari nɛɛ, "Gusunɔ kun wãa be ba tii suen biruɔ, adama u tii kawobu durom kuammɛ." 7 ǹ n mɛn na, i Gusunɔ wiru kpĩiyɔ. I Setam yinɔ kpa u bɛɛ suuri. 8 I Gusunɔ susio, u koo maa bɛɛ susi. I bɛɛn nɔma dɛɛrasio, bɛɛ durumgibu. I bɛɛn gɔ̃ rusu sãrasio, bɛɛ gɔ̃ rusu yirugibu. 9 I de i n nuki sankire kpa i n gɔɔ wooru sɔ̃ kpa i swĩ. I de bɛɛn yɛ̃ɛsu su gɔsia swĩi kpa bɛɛn nuku dobu bu gɔsia nuku sankiranu. 10 I bɛɛn tii kawo Yinni Gusunɔn wuswaaɔ kpa u bɛɛ sua wɔllɔ. 11 Nɛgibu, i ku kɔ̃ sa manina. Wi u win winsim kɔ̃ sa gerumɔ, ǹ kun mɛ wi u nùn sirimɔ, woodan kɔ̃ sa u gerumɔ ma u ye sirimɔ. Wee, à n wooda sirimɔ, a ǹ maa sãa wi u ra ye mɛm nɔɔwɛ ma n kun mɔ wi u ye sirimɔ. 12 Gusunɔ turowa wooda wɛ̃ɛmɔ, wiya maa sãa siri kowo. Wi turowa koo kpĩ u faaba ko, wiya koo maa kam koosia. ǹ n mɛn na, wara ra n wunɛ a ka wunɛn winsim siri. 13 I man swaa dakio tɛ̃, bɛɛ be i mɔ̀, gisɔ ǹ kun mɛ sia i ko da wuu kasa i ko mi wɔ̃ɔ tia kpa i tenkuru ko i are di. 14 Domi i ǹ yɛ̃ ye bɛɛn wãara ko n sãa sia. I sãawa nge bukɔ ge ga ra wɔrumɛ saa fiiko sɔɔ, yen biru kpa gu yarina. 15 Mɛ n weenɛ i gere wee. Yinni Gusunɔ ù n kĩ, ma i wãa, i ko yeni ko, ǹ kun mɛ yeɔnɔ. 16 Adama tɛ̃ i woo kanamɔ i tii suamɔ. Woo kana bin bweseru kpuro bu ǹ wã. 17 Nge mɛya baawure wi u gean kobu yɛ̃ ma u kun kue, u torawa. 1 Tɛ̃ bɛɛ dukiagibu, i man swaa dakio. I swĩiyɔ kpa i n araru mɔ̀ wahala ye ya bɛɛ sisien sɔ̃. 2 Bɛɛn dukia sankira, ma gɛmi bɛɛn yãnu di. 3 Bɛɛn wura ka bɛɛn sii geesu wurura diira. Wurura yera ya koo bɛɛ are kɔ̃ suru diiya, kpa yu bɛɛn wasin yaa baasi di nge dɔ̃ɔ. I dukia gura i taasinɛ sanam dãakim mɛni sɔɔ. 4 Wee, i ǹ sɔm kowobu ben gobi kɔsie be ba ka bɛɛ dĩanu gura gberɔ, ma gobi yi, yi wuri mɔ̀. Dĩa guro ben wuri maa dumɔ wɔllu ka tem Yinnin swaa sɔɔ. 5 I bɛɛn wãaru di handunia sɔɔ ka dukia baka ka yɛ̃ɛribu. I dimɔ i bɔriamɔ nge yãa saka yãaru. 6 I geegii taarɛ wɛ̃ i go, u ǹ maa ka bɛɛ gabirinɛ. 7 Yen sɔ̃, nɛgibu, i tɛmanɔ sere Yinni u ka wurama. I mɛɛrio nge mɛ gbee wuko ra n suuru sãa u n ka tem mara mu nùn dĩa geenu marua. U ra n guri gbiikii ka dãaki mara. 8 Bɛɛn tii maa, i n suuru sãa, i n yɔ̃ dim dim domi Yinnin naaru ta turuku kooma. 9 Nɛgibu, i ku gɔburu waana kpa bu ku raa bɛɛ taarɛ wɛ̃n sɔ̃. Wee siri kowo u yɔ̃ dii kɔnnɔwɔ. 10 Nɛgibu, i Gusunɔn sɔmɔbu yaayo be ba gari gerua ka Yinnin yĩsiru. I ben suuru saario ye ba kua nɔni swãaru sɔɔ. 11 Wee, sa bu sokumɔ doo nɔɔrugibu yèn sɔ̃ ba yɔ̃ ra dim dim. I Yoobun tɛmanabun baaru nua, i maa yɛ̃ ye Yinni Gusunɔ u nùn kua yen biru. Domi Yinni u ra wɔnwɔndu ka tɔn geeru ko. 12 Ye n kpuro kere nɛgibu, i ku ka wɔllu bɔ̃ re, ǹ kun mɛ ka tem, ǹ kun mɛ ka gãanu ganu. I gesi geruo mɛya sanam mɛ n sãa mɛ, kpa i gere aawo, n ǹ mɛ, sanam mɛ n ǹ mɛ, kpa i ku ka wɔri Gusunɔn siribu sɔɔ. 13 Nɔni swãara bɛɛn goo deemawa? U kanaru koowo. Goon nukura ta do? U Gusunɔ siaro ka womusu. 14 Bɛɛn goowa barɔ? U Yesun yigbɛ tɔnwerobu sokusio. Bera ba koo nùn gum tãre ka Yinnin yĩsiru kpa bu nùn kanaru koosi. 15 Kana naanɛgii te, ta koo barɔ wi faaba ko. Yinni Gusunɔ u koo nùn bwãa dobu wɛ̃. ù n daa maa tora, ba koo nùn suuru kua. 16 ǹ n mɛn na, i bɛɛn durum tuuba kuanɔ, kpa i n kanaru kuanammɛ, kpa i ka wa i bɛkura. Gemgiin kanaru ta dam arufaanigum mɔ n kpã. 17 Eli, tɔnuwa nge bɛsɛ. U kanaru kua gem gem gura yu ku nɛ, ma gura kun na sere wɔ̃ɔ ita ka suru nɔɔba tia. 18 Yen biru u kpam kanaru kua, ma Gusunɔ u gura nɛɛsia ma u dera dĩanu kpia temɔ. 19 Nɛgibu, bɛɛn goo ù n ka gem tonda ma goo ka nùn wurama mi kpam, 20 i n yɛ̃ ma wi u ka toro wurama saa torarun swaan di, u koo toro win hunde wɔra gɔɔn nɔman di kpa u de bu tora dabinu kpeesia. 1 Bɛɛ be Gusunɔ u gɔsa ma i yarina i sãa sɔbu Pontuɔ ka Galatiɔ ka Kapadosiɔ ka Asiɔ ka Bitiniɔ, Gusunɔ Baaba u bɛɛ gɔsa nge mɛ u raa gɔ̃ ru doke u ko. Ma i kua wigibu win Hunden saabu, kpa i ka Yesu Kirisi mɛm nɔɔwa, kpa win yɛm mu bɛɛ dɛɛrasia. Nɛ Piɛɛ, Yesu Kirisin gɔrowa, na bɛɛ tire teni yoruammɛ. Durom ka alafia n bɛɛ sosia. 3 Su Gusunɔ siara, bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin Baaba. Win wɔnwɔn bakaru sɔɔra u sun mara nɔn mɛɛruse Yesu Kirisin seebu gɔrin din sɔ̃ kpa sa n ka yĩiyɔ wãarugibu mɔ 4 kpa su ka tubi di ye Gusunɔ u wigibu yiiye. Tubi ye, ya ǹ sankiramɔ, ya ǹ disinu mɔ̀, yen buram kun maa kpeemɔ. Yera ba bɛɛ yiiye wɔllɔ, 5 bɛɛ be Gusunɔn dam mu kɔ̃ su naanɛ dokebun saabu i ka faaba wa ye ya sɔɔru sãa yu ka sɔ̃ɔsira sanam dãakim sɔɔ. 6 Yen sɔ̃ na i nuku doo bakabu mɔ, baa mɛ nuku sankiranu nu kua tilasi tɛ̃ saa fiiko sɔɔ, laakari mɛɛri bwese bwesekan sɔ̃. 7 Laakari mɛɛri bi, bu bɛɛn naanɛ dokebu wɛ̃ɛrimɔ. Nge mɛ ba ra wura mɛɛri ka dɔ̃ɔ, baa mɛ ya koo kam ko, nge mɛya ba bɛɛn naanɛ dokebu mɛɛrimɔ, bi bu wura bɛɛrɛ kere gem gem, bu ka bin dam gia. Kpa i siarabu ka yiiko ka bɛɛrɛ wa sanam mɛ Kirisi koo kurama. 8 I nùn kĩ baa mɛ i ǹ nùn waare. I nùn naanɛ doke baa mɛ i ǹ gina nùn wa. Ma i nuku doo bakabu mɔ bi bu ǹ ka nɔɔ gerurɔ. 9 Domi i bɛɛn naanɛ dokebun are waamɔ, yeya bɛɛn hunden faaba. 10 Gusunɔn sɔmɔbu ba faaba yen gari mɛɛra, ba yen saria kasu, ma ba durom mɛn gari gerua mɛ Gusunɔ u bɛɛ yiiye. 11 Domi Kirisin hunde wi u wãa be sɔɔ u bu sɔ̃ɔwa yellu ma Kirisi u koo nɔni swãaru wa, yen biru u koo maa yiiko wa. Ma ba hania kua bu ka gia sanam mɛrà ka swaa yerà u ka yã. 12 Gusunɔ u win sɔmɔ be sɔ̃ɔsi ma gari yi u bu nɔmu sɔndia, yi ǹ sãa ben tiigii, ma n kun mɔ bɛɛgii. Tɛ̃ i gari yi nua. Labaari gean waasu kowoba bɛɛ yi nɔɔsia. Ba gari gerua ka Hunde Dɛɛron dam wi u na wɔllun di. Ma Gusunɔn gɔradoban tii ba kĩ bu gari yin saria gia. 13 Yen sɔ̃, i de i n tii sɛ. I ku dom yĩbiri, kpa i n durom mɛ yĩiyɔ kam kam mɛ ba koo bɛɛ wɛ̃ sanam mɛ Yesu Kirisi koo kurama. 14 I koowo bii mɛm nɔwɔbu kpa i ku de bɛɛn wãarun daa yu ka kɔdɛ mɛnna ye i raa mɔ sanam mɛ i ǹ gãanu yɛ̃. 15 Adama i de i n dɛɛre bɛɛn sanu sanusu kpuro sɔɔ nge mɛ Gusunɔ wi u bɛɛ soka u dɛɛre. 16 Mɛya Gusunɔ u gerua win gari sɔɔ u nɛɛ, "I n dɛɛre domi nɛn tii na dɛɛre." 17 Bɛɛn kanaru sɔɔ i Gusunɔ sokumɔ Baaba. Wee, wiya u tɔmbu kpuro ka siri teebu sirimɔ nge mɛ baawure u kua. Yen sɔ̃, saa ye ya bɛɛ tie handunia sɔɔ, i ye dio ka win nasiaru. 18 Bɛɛn tii i yɛ̃ ye ba ka bɛɛ yakia saa bɛɛn wãa kamgirun di te i tubi di bɛɛn sikadoban min di. N ǹ mɔ ka gãa ni nu koo sankira, nge sii geesu ǹ kun mɛ wura. 19 Ka Kirisin yɛm bɛɛrɛgima ba ka bɛɛ yakia wi u ka yãa kinɛ kpɛndu weenɛ te ta ǹ alebu ǹ kun mɛ disinu ganu mɔ. 20 Gusunɔ u Kirisi wi gɔsa u yi ba sere handunia taka kua, ma u sɔ̃ɔsira bɛɛn arufaanin sɔ̃ sanam dãakim mɛni sɔɔ. 21 Saa win min diya i Gusunɔ naanɛ doke wi u nùn seeya gɔrin di ma u nùn yiiko wɛ̃. Nge mɛya i bɛɛn naanɛ ka bɛɛn yĩiyɔbu doke Gusunɔ sɔɔ. 22 Tɛ̃ ye i tii sãrasia sanam mɛ i gem mɛm nɔɔwa, ma i bɛɛn naanɛ dokeosibu kĩ murafitiru sariru sɔɔ, ǹ n mɛn na, i n kĩanɛ gem gem ka bɛɛn gɔ̃ ru kpuro. 23 Domi ba ǹ bɛɛ mara nɔn mɛɛruse ka bwese te ta koo gbi. Ba bɛɛ marawa ka bwese te ta ǹ gbimɔ te ta sãa Gusunɔn gari yi yi wasi yi yi ku ra kpe. 24 Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Tɔmbu kpuro ba sãawa nge yakasu. Ma ben bɛɛrɛ kpuro sãa nge sin wɛ̃su. Yakasu ra gbere, kpa sin wɛ̃su dɛrura. 25 Adama Yinni Gusunɔn gari ko n wãawa ka baadomma." Gari yi, yi sãawa Labaari gea ye ba bɛɛ waasu kua. 1 Ǹ n mɛn na, i kɔ̃ sa kpuro derio ka weesu kpuro ka murafitiru, ka nisinu, ka tɔn yaa kasikibu. 2 Nge mɛ bii wɛ̃ɛnu ra bɔm kã, i hunden dĩa dɛɛranu kĩɔ ni nu sãa Gusunɔn gari kpa i ka kpɛ̃a faaban swaa sɔɔ. 3 Domi i Yinnin durom denda. 4 I susio win mi, wi u sãa nge kpee wasiru te tɔmba yina adama Gusunɔ u tu gɔsa ta maa bɛɛrɛ mɔ win mi. 5 I na bɛɛn tii nge kpee wasinu bu ka bɛɛ dendi bu ka hunden wãa yeru bani. Miya i ko n sãa yãku kowo dɛɛrobu be ba tii Gusunɔ wɛ̃ɛmɔ nge yãku ni u koo mwa Yesu Kirisin saabu. 6 Domi ba yorua Gusunɔn gari sɔɔ, Gusunɔ u nɛɛ, "Na kpee bɛɛrɛgiru gɔsa na tu kua gani gɔmburun dam Siɔniɔ. Wi u tu naanɛ doke, u ǹ sekuru wasi." 7 Kpee te, ta bɛɛrɛ mɔ bɛɛ be i naanɛ doken mi, adama be ba ǹ naanɛ doken mi, ba yorua ba nɛɛ, "Kpee te banɔba yina, teya ta kua gani gɔmburun dam." 8 Ma gam gum ba kpam nɛɛ, "Kpee tera ta tɔmbu sokurasiamɔ. Teya ta maa bu suramɔ." Ba sokura yèn sɔ̃ ba yina bu gari yi naanɛ doke. Yeya Gusunɔ u raa gɔru doke ben sɔ̃. 9 Adama bɛɛ i sãawa bwese te ba gɔsa, i maa sãa sina bokon yãku kowobu, i sãa bwese te Gusunɔ u yakia u yii nɛnɛm, kpa i ka win tɔn geeru kpara wi, wi u bɛɛ soka yam wɔ̃ kurun di i ka du win yam bururam maamaakigim sɔɔ. 10 Gasɔ, i ǹ sãa bwese te goo u yɛ̃, adama tɛ̃ i kua Gusunɔn tɔmbu. Gasɔ i ǹ daa wɔnwɔndu wa, adama tɛ̃ i wɔnwɔndu wa. 11 Kĩnasibu na bɛɛ kanamɔ, bɛɛ be i sãa nge sɔbu ka kpikobu handunia ye sɔɔ, i de i tii kpĩ ka wasin binɛ ye ya ra n tabu mɔ̀ ka bɛɛn hunde. 12 I de i n daa gea mɔ̀ be ba ǹ naanɛ doken wuswaaɔ. Nge mɛya baa bà n bɛɛ daa kɔ̃ sa mani ba koo bɛɛn sɔm geenu wa kpa bu Gusunɔ siara sanam mɛ u koo bu siri. 13 I wirugibu kpuro wiru kpĩiyɔ Yinnin sɔ̃, ǹ n tem yɛ̃ron na, wi u dam bo, 14 ǹ n maa wuu yɛ̃robun na, be u gɔrimɔ bu ka kɔ̃ san kowobu sɛɛyasia kpa bu gean kowobu siara. 15 Ka gem, ye Gusunɔ u kĩ, yera i ka bɛɛn sɔm geenu gari baka yɛ̃ru sariba marisia. 16 I tii kparo nge be ba tii mɔ, adama i ku bɛɛn tii mɔru dendi i ka kɔ̃ sa wukiri. I n bɛɛn wãaru dimɔ nge Gusunɔn yobu. 17 I tɔmbu kpuro bɛɛrɛ wɛ̃ɛyɔ, i bɛɛn naanɛ dokeosibu kĩɔ, i Gusunɔ nasio, kpa i tem yɛ̃ro bɛɛrɛ wɛ̃. 18 Bɛɛ sɔm kowobu, i bɛɛn yinnibu wiru kpĩiyɔ ka bɛɛrɛ wɛ̃ɛ bakabu, n ǹ mɔ be ba sãa tɔn geobu ka be ba du tɔna, adama ka be ba sɛ̃n tii. 19 Ka gem, siaraba, iǹ n ka nɔni swãaru tɛmana Gusunɔn sɔ̃, te i ǹ ka weenɛ. 20 Nge arufaani yerà n mɔ iǹ n ka soberu tɛmana tora te i kuan sɔ̃. Adama iǹ n nɔni swãaru wa gea ye i kuan sɔ̃, ma i tɛmana, siaraba Gusunɔn mi. 21 Yenin sɔ̃ na Gusunɔ u bɛɛ soka domi Kirisin tii u nɔni swãaru wa bɛɛn sɔ̃ ma u bɛɛ kom gem sɔ̃ɔsi kpa i ka win yira swĩi. 22 U ǹ torare, ba ǹ maa weesu nɔɔre win nɔɔn di. 23 Ye ba nùn wɔnwa u ǹ wɔmburu kɔsie. Ye ba nùn nɔni sɔ̃ɔwa u ǹ bu bɔ̃ rusi, adama u tii Gusunɔ wi u ra siri dee dee wɛ̃wa. 24 Kirisin tii u bɛsɛn toranu sɔɔwa win wasi sɔɔ dãa bunanaru wɔllɔ, kpa su ka toranu karana kpa sa n wãaru dimɔ gem sɔɔ. Win mɛɛran bosun sɔ̃ na i bɛkura. 25 Domi i raa sãawa nge yãa ni nu kɔ̃ɔre, adama tɛ̃ i wurama bɛɛn hunden kparon mi, wi u bɛɛ kɔ̃ su. 1 Bɛɛ maa kurɔbu, i bɛɛn durɔbu wiru kpĩiyɔ, kpa baa ben gabu bà kun Gusunɔn gari naanɛ doke, bɛɛn daa yu de bu naanɛ doke. N ǹ maa tilasi i gari gere, 2 domi ba koo wa ma bɛɛn wãara dɛɛre i maa tɔnun bɛɛrɛ yɛ̃. 3 I ku kasu i tii ko kurɔ burabu ka bɛɛn serin tara, ka wuraba, ka yãa buranu. 4 Adama i de bɛɛn buraru ta n sãa sɔɔkiru te ta ǹ kpeemɔ, teya daa duudwia. Yeniwa gãa bɛɛrɛginu Gusunɔn wuswaaɔ. 5 Nge mɛya yellun tɔn kurɔ be ba Gusunɔ sãamɔ ma ba nùn yĩiyɔ, ba ra raa tii sɔmɛ, ma ba ben durɔbu wiru kpĩiya. 6 Mɛya Saaraa u kua, u Aburahamu mɛm nɔɔwa sere u nùn soka yinni. Tɛ̃, bɛɛ iǹ n gea mɔ̀ ma bɛrum kun bɛɛ mɔ̀, i sãawa win bii tɔn kurɔbu. 7 Bɛɛ maa durɔbu, i n wãasinɛ ka bɛɛn kurɔbu i n yaaye ma ba ǹ bɛɛ dam tura. I bu bɛɛrɛn kookoosu kuo, domi Gusunɔ u koo maa bu wãaru kɛ̃ ka bɛɛ sannu. I n mɔ̀ mɛ kpa gãanu ganu nu ku bɛɛn kanaru gbara. 8 Ye kpuron biru i n bwisiku teenu ka kĩi teeru mɔ. I n kĩanɛ nge maabu ka wɔnɔbu. I n wɔnwɔndu mɔɔsinɛ ka tii kawabu. 9 I ku kɔ̃ sa kɔsiena, i ku wɔnna, adama i domaru kuanɔ, domi Gusunɔ u bɛɛ sokawa i ka ko mɛ kpa i domaru wa. 10 Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Wi u kĩ u wãa geeru di, kpa u n nuku dobu mɔ tɔ̃ ru baatere, u kɔ̃ san gerubu de kpa u win nɔɔ kpĩ ka weesu. 11 U de u kɔ̃ sa suuri kpa u gea ko, kpa u n alafia naa gire. 12 Domi gemgiba Yinni Gusunɔ u nɔni wɛ̃ɛ. Ma u ben kanaru swaa daki. Adama u kɔ̃ san kowobu nɔni mɛnimɔ." 13 Wara u koo bɛɛ nɔni sɔ̃ iǹ n hania mɔ̀ i ka gea ko. 14 Baa iǹ n nɔni swãaru wa gem sɔ̃, doo nɔɔrugiba bɛɛ. I ku tɔmbun bɛrum ko, i ku maa wurura. 15 Adama i de Kirisi u n sãa Yinni bɛɛn gɔ̃ ruɔ. I n sɔɔru sãa i ka bu wisi be ba bɛɛ bɛɛn yĩiyɔbun asansi bikiamɔ. 16 Adama i bu wisio tɛɛru ka bɛɛrɛ. I de bɛɛn gɔ̃ ru ga n dɛɛre kpa be ba bɛɛn daa gea ye ya wee Kirisin min di kɔ̃ sa gerusimɔ bu sekuru wa sanam mɛ ba bɛɛ nɔɔ mani. 17 Domi n sanɔ tɔnu u nɔni swãaru wa gean kobun sɔ̃, ǹ n sãa Gusunɔn kĩru, n kere u tu wa kɔ̃ san kobun sɔ̃. 18 Nɔn teera Kirisi u gu gem sarirugibun durum sɔ̃, wi, wi u sãa gemgii, kpa u ka bɛɛ da Gusunɔn mi. Ba nùn go, u guwa nge mɛ tɔmba ra gbi, adama ba nùn seeya ka Hunde Dɛɛron dam. 19 Ka Hunde win dama u da u gɔribu waasu kua be ba nɛni gɔriɔ, 20 be ba ǹ daa Gusunɔ mɛm nɔɔwɛ sanam mɛ u tɛmanɛ sere Nɔwɛ u ka goo nimkuu dãka u kpa. Goo nimkuu ge sɔɔ, tɔmbu fiikowa ba dua nge be nɔɔba ita, ma ba faaba wa saa nim di. 21 Nim mɛ, mu raa sãawa batɛmun weenasia ye ya bɛɛ faaba mɔ̀ tɛ̃. N ǹ mɔ ya wasin disinu wɔkamɔ, adama ya sãawa seeda ma sa tii Gusunɔ wɛ̃ ka gɔ̃ ru dɛɛrɔ Yesu Kirisin seebun sɔ̃, 22 wi u da wɔllɔ ma u wãa Gusunɔn nɔm geuɔ. Miya Gusunɔn gɔradoba ka wɔllun yiikogibu ka damgibu ba nùn wiru kpĩiyɛ. 1 Kirisi u nɔni swãaru wa win wasi sɔɔ, yen sɔ̃, bɛɛ maa n weenɛ bwisiku tee ni, nu n bɛɛ dam kãa. Domi wi u ka nɔni swãaru tɛmana win wasi sɔɔ u torarun baa deriwa, 2 kpa saa ye ya nùn tie win handunian wãaru sɔɔ u n ka wãa u ka Gusunɔn kĩru ko, n ǹ mɔ wasin kĩru kankam. 3 Geema, gasɔn saa ye i raa di i ka kua ye tɔn tukoba ra kã, ya tura. I raa wãa daa bɛrɛtɛkɛ sɔɔ ka binɛ ka aka tam nɔrubu ka tam nɔrubun wɔrusu ka buãu sãaru te Gusunɔ u yina. 4 Tɛ̃, ba biti soore yèn sɔ̃ i ǹ maa ka bu koma bɛrɛtɛkɛ ni mɔ̀, ma ba bɛɛ wɔmmɔ. 5 Adama ba ǹ koo ko ba kun gari yi Gusunɔ tusie wi u sɔɔru sãa u ka wasobu ka gɔribu siri. 6 Yen sɔ̃ na ba raa bu Labaari gea waasu kua be ba gu kpa ben hunde ya n ka wasi nge mɛ Gusunɔ u wasi, baa mɛ ba bu siri nge tɔmbu handunian wãaru sɔɔ. 7 Baayere kpuron kpeeru ta turuku kua. ǹ n mɛn na, i tii nɛnuɔ ka laakari, kpa i se i yɔ̃ ra i ka kpĩ i kanaru ko. 8 Ye n kpuro kere, yera i hania koowo i n kĩanɛ domi kĩru ta tora dabinu wukirimɔ. 9 I dam koosianɔ bɛɛn tii tiinɛ sɔɔ ka nuku tia. 10 Bɛɛn baawure u de u ka win kɛ̃ɛ te Gusunɔ u nùn nɔmu sɔndia dendi gabun sɔ̃ nge wi u ka Gusunɔn kɛ̃ɛ bwese bweseka sɔmburu mɔ̀ dee dee. 11 Wi u waasu mɔ̀ u de u Gusunɔn gari gere. Wi u maa goo sɔmburu kuammɛ u tu koowo ka dam mɛ Gusunɔ u nùn wɛ̃, kpa gãanu kpuro sɔɔ bu Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ saa Yesu Kirisin min di, wi u yiiko ka dam mɔ sere ka baadommaɔ. Ami. 12 Kĩnasibu, i ku biti soora ka laakari mɛɛri bi bu bɛɛ wɛ̃ɛrimɔ nge dɔ̃ɔ. I ku bu garisi gãa tukunu. 13 Adama i gɔ̃ ru doro ye i ka Kirisin nɔni swãaru sɔɔ bɔnu mɔ, kpa i n maa nuku doo bakabu mɔ tɔ̃ɔ te win yiiko ya koo sɔ̃ɔsira. 14 Doo nɔɔroba bɛɛ, bà n bɛɛ wɔmmɔ Kirisin yĩsirun sɔ̃, domi Gusunɔn Hunde yiikogii u wãa ka bɛɛ. 15 Bɛɛn goo u ku de u nɔni swãaru wa tɔn goberun sɔ̃, ǹ kun mɛ gbɛnan sɔ̃, ǹ kun mɛ kɔ̃ san kobun sɔ̃, ǹ kun mɛ yèn sɔ̃ u gari wɔbia wɔri. 16 Adama ù n nɔni swãaru wa yèn sɔ̃ u sãa Kirisigii, u ku de sekuru tu nùn mwa. N weenɛwa u Gusunɔ bɛɛrɛ wɛ̃ yèn sɔ̃ u yĩsi te mɔ. 17 Saa ya tura siribu bu ka tore. Gusunɔn tɔmba bu koo maa gbi bu ka tore. Too, bù n torua bɛsɛn min di, amɔna bin wii goberu ta ko n sãa be ba yina bu Gusunɔn Labaari gea naanɛ doken mi. 18 Nge mɛ Gusunɔn gari gerumɔ, "Geegiin faaba yà n sɛ̃sia, amɔna n ko n sãa kɔ̃ san kowo ka durumgiin mi." 19 Nge mɛya, be Gusunɔ u dera ba nɔni swãaru waamɔ, ba n da gea ko, kpa bu ka ben Taka kowo wi u naanɛ mɔ yɔ̃ ra. 1 Yesun yigbɛ guro guro be ba wãa bɛɛn suunu sɔɔ, bera na ka yã. Nɛn tii na sãawa yigbɛ guro guro nge be, na maa sãa Kirisin nɔni swãarun seeda dio ma na bɔnu mɔ yiiko ye ya koo sɔ̃ɔsira sɔɔ. 2 Na bɛɛ kanamɔ, i Gusunɔn tɔn be ba wãa bɛɛn suunu sɔɔ kparo ka kĩru nge mɛ Gusunɔ u kĩ, n ǹ mɔ ka tilasi ǹ kun mɛ kɔsia bakarun sɔ̃, adama i tii wɛ̃ɛyɔ bɛɛn sɔmburu sɔɔ. 3 I ku bu dam dɔre be ba bɛɛ nɔmu sɔndia i kɔ̃ su, adama i bu kom gem sɔ̃ɔsio mɛ ba koo swĩi. 4 Ma sanam mɛ kparobun wirugii koo kurama, i ko are yiikogii mwa yiǹn buram kun kpeemɔ. 5 Mɛya maa, bɛɛ aluwaasiba, i yigbɛ guro gurobu wiru kpĩiyɔ. Bɛɛ kpuro i tii kawabu sebuo nge yaberu bɛɛn wãasinaa sɔɔ, domi Gusunɔn gari gerumɔ, "Gusunɔ kun wãa be ba tii suen biruɔ, adama u tii kawobu durom kuammɛ." 6 ǹ n mɛn na, i tii kawo kpa i tii deri Gusunɔn nɔm damguuɔ, kpa u bɛɛ sua wɔllɔ saa ye u yi yà n tura. 7 I bɛɛn wahala kpuro sɔbio win mi, u koo bɛɛ nɔɔri. 8 I seewo i yɔ̃ ra kpa i n tii sɛ, domi Setam, bɛɛn yibɛrɛ u bɔsu u wuri mɔ̀ nge gbee sunɔ u kasu wi u koo go u tem. 9 I ka tii yinɔ win wuswaaɔ ka toro sindu naanɛ dokebun sɔ̃ kpa i n yɛ̃ ma nɔni swãa tenin bwesera ta bɛɛgibu wãasi be ba yarinɛ handunia sɔɔ. 10 Gusunɔ durom kpurogii, wi u bɛɛ soka i n ka bɔnu mɔ win yiiko nɔru sari sɔɔ, bɛɛ ka Kirisin gbinnaan saabu, wiya u koo bɛɛ ko tɔn yebunu kpa u bɛɛ yɔ̃ rasia sim sim, kpa u bɛɛ dam kɛ̃, kpa u bɛɛ tãsisia, sanam mɛ i nɔni swãaru wa saa fiiko sɔɔ i kpa. 11 Wiya ko n bandu dii sere ka baadommaɔ. Ami. 12 Ka Silasi, bɛsɛgii wi na naanɛ sãan somira na ka bɛɛ gari fiiko ye yorua n ka bɛɛ dam kɛ̃ kpa n seeda di ma Gusunɔn durom mɛǹ sɔɔ i yɔ̃ sim sim, mu sãawa gem. 13 Yesun yigbɛ te ta wãa Babiloniɔ, te Gusunɔ u gɔsa nge bɛɛ, ta bɛɛ tɔbura, mɛya maa Maaku nɛn bii u bɛɛ tɔbura. 14 I tɔbirinɔ ka kĩru. Kpa alafia ya n ka bɛɛ wãa bɛɛ be i sãa Kirisigibu. 1 Bɛɛ be Yesu Kirisi bɛsɛn Yinni ka bɛsɛn Faaba kowo geegii u naanɛ dokebu wɛ̃ nge bɛsɛ, nɛ Simɔɔ Piɛɛ, win yoo ka win gɔro, nɛna na bɛɛ tire te yoruammɛ. 2 Durom ka alafia n bɛɛ sosia yèn sɔ̃ i Gusunɔ yɛ̃ ka maa Yesu bɛsɛn Yinni. 3 Win sinaru ta sun kpuro wɛ̃ yèn bukata sa mɔ sa n ka wãaru mɔ sa n Gusunɔ sãamɔ, kpa sa n nùn giamɔ wi, wi u sun soka ka win yiiko ka win tɔn geeru. 4 Nge mɛya u sun nɔɔ mwɛɛ baka bɛɛrɛginu kua kpa i n ka bɔnu mɔ win daa sɔɔ, sanam mɛ i sankiranu suuri ni nu wãa handunia sɔɔ binɛn sɔ̃. 5 Yen sɔ̃, i kookari koowo i ka bɛɛn naanɛ dokebu sɔɔ lasabu gea sosi, kpa i lasabu gea sɔɔ yɛ̃ru sosi, 6 kpa i yɛ̃ru sɔɔ gaya sosi, kpa i gaya sɔɔ, suuru sosi, kpa i suuru sɔɔ Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ru sosi, 7 kpa i Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ru sɔɔ tɔn geeru sosi, kpa i tɔn geeru sɔɔ kĩru sosi. 8 Gãa nini, nù n wãa bɛɛ sɔɔ ma nu sosimɔ nu ǹ derimɔ i ko garu koo sarirugibu. Bɛɛn sɔmbura kun maa mɔ̀ arufaani sarirugiru n wa i ka bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi gia sãa sãa. 9 Adama wiǹn mi gãa ni, nu ǹ wãa, wiya sãa nge wɔ̃ ko, u ku ra wa saruɔ. U maa duari ma ba nùn dɛɛrasia win gasɔn durum di. 10 Yen sɔ̃, nɛgibu, i hania sosio i ka gia sãa sãa ma Gusunɔwa u bɛɛ soka ma u bɛɛ gɔsa, domi iǹ n kua mɛ, i ǹ sokuramɔ ka baadommaɔ. 11 Nge mɛya ba koo de i du ka bɛɛrɛ mi bɛsɛn Yinni Faaba kowo Yesu Kirisi u bandu dii sere ka baadommaɔ. 12 Yen sɔ̃ na, ko na n da n sɔɔru sãa n ka bɛɛ gãa ni yaayasia baa mɛ i nu yɛ̃ kɔ, baa mɛ i maa yɔ̃ dim dim gem mɛ sɔɔ, mɛ i wura. 13 Adama na tamaa n weenɛ saa ye na wãa hunde sɔɔ, na n da n bɛɛ gãa ni yaayasiamɔ kpa bɛɛn laakari ya n ka seewa. 14 Domi na yɛ̃ ma ǹ n sosi kon wasi yini deri nge mɛ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisi u man sɔ̃ɔsi. 15 Mɛya kon kookari ko kpa i ka kpĩ i gãa ni yaaya saa baayere nɛn doonarun biru. 16 Ka gem, sa ǹ suka swĩi ye tɔmba kua ka ben bwisi, sanam mɛ sa bɛɛ bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin dam ka win wuramaru giasia. Sa win kpãaru wawa ka bɛsɛn nɔni. 17 Domi sanam mɛ Gusunɔ Baaba u nùn bɛɛrɛ ka yiiko wɛ̃, u nɔɔ gagu nua saa yiiko bakagiin min di ga nɛɛ, "Winiwa nɛn Bii kĩnasi wiǹ sɔɔ nɛn gɔ̃ ru dobu kpuro wãa." 18 Bɛsɛn tii sa nɔɔ ge nua ga na wɔllun di sanam mɛ sa wãa ka wi guu dɛɛra ten wɔllɔ. 19 Nge mɛya Gusunɔn sɔmɔbun gari yi sirera. N weenɛ i yi swaa daki domi yi sãawa nge fitila ge ga ballimɔ yam wɔ̃ kurɔ sere yam mu ka sãra kpa Yesu wi u sãa nge yam sãrerun kpera yu ka bɛɛn gɔ̃ rusu bururasia. 20 Gbiikaa i de i n yeni yɛ̃ ma gari yi Gusunɔ u win sɔmɔbu sɔ̃ɔwa yin gɛɛ sari yi tɔnu u koo kpĩ u tubusia ka win tii. 21 Domi Gusunɔn gari gɛɛ kun wãa yi tɔnu u gerua ka win tiin kĩru. Adama tɔmba Gusunɔn gari gerua nge mɛ Hunde Dɛɛro u bu sɔ̃ɔsi. 1 Adama sɔmɔ weesugiba raa wãa tɔn ben suunu sɔɔ. Mɛya maa keu koosio weesugiba koo kurama bɛɛn suunu sɔɔ. Ba koo ka sɔ̃ɔsi weesuginu na ka bwisi, ni nu ra tɔmbu kam koosie kpa bu Yinni wi u bu yakia yina. Nge mɛya ba koo tii kam kobu sure suaru sɔɔ. 2 Tɔn dabira koo ben daa bɛrɛtɛkɛ swĩi, kpa ben sɔ̃, gabu bu gem swaa wɔmɛ. 3 Keu koosio weesugii ben binɛn sɔ̃, ba koo bɛɛ taki di ka ben gari yi ba bwisika ba seka. Adama saa tɛɛbun di ben siri kowo sɔɔru sãa u ka bu siri. Wi u koo maa bu kam koosia u ǹ dò. 4 Domi Gusunɔ u ǹ wɔllun gɔradoba deri be ba raa tora, adama u bu sure gɔriɔ mi ba bu nɛni wɔru sɔɔ yam wɔ̃kurɔ sere siribun tɔ̃ru. 5 U ǹ maa yeruku tɔmbu deri adama u Nɔwɛ faaba kua wi u gem kpara ka kpam tɔmbu nɔɔba yiru gabu ye u ka dera nim yibu bakara na ta handunian tɔmbu wukiri be ba ǹ win bɛɛrɛ yɛ̃. 6 U wuu si ba sokumɔ Sodomu ka Gomɔra taarɛ wɛ̃ ma u su kam koosia ka dɔ̃ɔ. Nge mɛya su kua yĩreru tɔn kɔ̃so be ba koo ra nan sɔ̃. 7 Ma u tɔn geo wi ba mɔ̀ Lɔtu yara wi u ra n nuki sankire tɔn kɔ̃so ben daa bɛrɛtɛkɛn sɔ̃. 8 Domi durɔ wi, u sãa tɔn geo tɔn ben suunu sɔɔ. Yam sãreru baateren kɔ̃sa ye u waamɔ ka ye u nɔɔmɔ ya win gɔ̃ru dɛɛrɔ tɔ̃ya mɔ̀. 9 Ǹ n mɛn na Gusunɔ u yɛ̃ mɛ u koo ka be ba win bɛɛrɛ yɛ̃ yara saa laakari mɛɛribun di. U maa yɛ̃ mɛ u koo tɔn kɔ̃sobu yi u ka bu wahala ko siribun sanam, 10 n mam nɛɛre be ba ben wasin kĩru kankam mɔ̀ ma ba Gusunɔn yiiko gɛma. Keu koosio weesugii be, ba sãawa wɔbiagibu ka tii suobu, ba ǹ maa bɛrum mɔ bu ka wɔllun yiikogibu wɔmɛ. 11 Baa Gusunɔn gɔradoba, be ba bu dam ka yiiko kere gem gem, ba ǹ wɔllun yiikogibu taarɛ wɛ̃ɛmɔ ka wɔmburu Yinni Gusunɔn wuswaaɔ. 12 Adama marumara tɔn be, ba ka yeni mɔ̀ nge yɛɛ yi yi wãa bu ka mwa bu gon sɔ̃. Ye ba kun tuba yera ba wɔmmɔ. Ba koo maa kam kowa nge yɛɛ yi. 13 Kɔ̃sa ye ba gabu kua, yera ba koo bu kɔsie. Ba ra n nuku dobu mɔ bà n ben wasin kĩnu kankam mɔ̀ sɔ̃ɔ sɔɔ gbãara. Ba sãa nge too yãkuru, sanam mɛ ba dimɔ ka bɛɛ sannu ka ben akanu, ma ba yɛ̃ɛrimɔ ben taki ye ba tɔmbu dimɔ sɔɔ. 14 Ba ra n sakararun nɔni mɔ, toranu ku ra bu turi. Ba ra be ba kun yɔ̃ dim dim yina mwɛ. Ben gɔ̃ru ga binɛn dɔɔnɛ mɔ. Gusunɔ u bu bɔ̃rusi. 15 Ba swaa gea deri ma ba kɔ̃ɔra. Ba Balamu, Beorun biin swaa swĩi wi u kɔ̃san kobun are kĩa. 16 Adama Gusunɔ u nùn gerusi win torarun sɔ̃. Geema kɛtɛku ge ga ku ra gari ko ga ka nùn gari kua nge tɔnu ma ga Gusunɔn sɔmɔ win wiira kookoosu yɔ̃rasia. 17 Tɔn be, ba sãawa bwii nim sariba ka bukɔ ge woo ga bɔrikiamɔ. Gusunɔ u bu yam wɔ̃kuru yiiye ta kpã. 18 Ba woo kana gari gerumɔ yi yi ǹ wiru mɔ. Ba tɔnun gɔ̃run binɛ kankam dendimɔ bu ka gabu yina mwa be ba kisirama saa be ba toren min di. 19 Ba bu tii mɔru nɔɔ mwɛɛru kuammɛ, adama ben tii ba sãawa ye ya ka bu kam koore dɔɔn yobu. Domi baawure sãawa ye ya nùn kamian yoo. 20 Geema, tɔmbu bà n handunian daa bɛrɛtɛkɛ kisirari yèn sɔ̃ ba bɛsɛn Yinni Faaba kowo Yesu Kirisi gia, ma ba kpam dera ya bu mwa ya kamia nɔn mɛɛruse, ben wãa gbiikira koo sãaya ka sere dãakiru. 21 N ko n daa sanɔ ba kun gem swaa giare ka sere bu ye gia kpa bu wooda dɛɛra biru kisi ye ba bu wɛ̃. 22 Ye n bu deema ya sɔ̃ɔsimɔ ma mɔn teni ta gem gerumɔ te ta nɛɛ, "Bɔ̃ɔ ga wura ga gen sianu dabirimɔ, ma kurusɔ ge ba wobura ga kpam yironu burimɔ." 1 Nɛn kĩnasibu, tire teni ta sãawa tireru yiruse te na bɛɛ yoruammɛ. Ten baatere sɔɔ na kasu n bɛɛn bwisi gee yamia ka sɔ̃ɔsi te na bɛɛ yaayasiamɔ. 2 Na kĩ i Gusunɔn sɔmɔ dɛɛrobun gari yaaya yi ba raa gerua, ka maa Yinni Faaba kowon wooda ye gɔroba bɛɛ sɔ̃ɔsi. 3 Gbiikaa, i n yɛ̃ ma sanam dãakim sɔɔ, tɔmba koo yarima ba n sĩimɔ ka ben tiin gɔ̃ ru kĩru. Ba koo bɛɛ yaakoru ko 4 kpa bu gere bu nɛɛ, Yesu u nɔɔ mwɛɛru kua ma u koo na, nge n ǹ mɛ. ǹ n mɛn na, mana u wãa. Domi saa miǹn di bɛsɛn sikadoba ba gu, baayere ya wãawa nge toren di. 5 Ba yeni duari sobun sɔ̃, ma gasɔ gariya Gusunɔ u gerua u ka wɔllu ka tem taka kua. U tem wuna nim sɔɔn di, ma u mu mɔma ka nim. 6 Nim mɛya u dera mu handunia yerukaa kam koosia, ka mɛn yibu bakaru. 7 Ka gari tee yiya ba maa ka tɛ̃n wɔllu ka tem yii dɔ̃ɔn sɔ̃, sere tɔ̃ɔ te Gusunɔ u koo be ba ǹ win bɛɛrɛ yɛ̃ siri, kpa u bu kam koosia. 8 Adama nɛn kĩnasibu, i ku maa de i gãa tee nini duari ma Yinni Gusunɔn mi, sɔ̃ɔ teera sãawa nge wɔ̃ɔ nɔrɔbu, wɔ̃ɔ nɔrɔbu ya maa sãa nge sɔ̃ɔ teeru. 9 Gaba tamaa Yinni u tɛɛmɔ u ka win nɔɔ mwɛɛru yibia. Adama u ǹ tɛɛmɔ. ǹ n sãare u tɛɛmɔ, u ka bɛɛ suuru sãawa domi u ǹ kĩ baa tɔn turo u kam ko. U kĩwa tɔmbu kpuro bu gɔ̃ ru gɔsia. 10 Ka mɛ, Yinnin tɔ̃ ra koo nawa nge gbɛnɔ. Tɔ̃ɔ te sɔɔra wɔlla koo doona ka wure bakanu. Ye ya wãa wom dirum sɔɔ ya koo yanda ka yam susu bakaru, kpa tem mu dɔ̃ɔ mwaara ka gãa ni nu wãa mɛ sɔɔ. 11 Yèn sɔ̃ gãa ni kpuro nu koo kam ko nge mɛ, i yɛ̃ sãa sãa nge mɛ n weenɛ bɛɛn sanum mu n dɛɛre kpa i n Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃. 12 Kpa i n win tɔ̃ ru mara i n kookari mɔ̀ tu ka na fuuku. Tɔ̃ɔ te sɔɔra dɔ̃ɔ koo wɔllu kam koosia, kpa ye ya wãa handunia sɔɔ yu yanda ka dɔ̃ɔn yam susuru. 13 Adama Gusunɔ u wɔn kpaaru ka tem kpam nɔɔ mwɛɛru kua mi gem ko n wãa. Yera sa mara. 14 Yen saabu kĩnasibu, nge mɛ i tɔ̃ɔ te mara, i kookari koowo u ka bɛɛ deema bɔri yɛndu sɔɔ kpa i kun disinu ka toraru mɔ. 15 Bɛsɛn Yinni ù n tɛmanɛ, ayera u sun derie su ka faaba wa, nge mɛ bɛsɛn kĩnasi Pɔlu u maa bɛɛ yorua ka bwisi yi Gusunɔ u nùn kã. 16 Yera u yorua tirenu kpuro sɔɔ mi u gari yi gerua. Win tirenu sɔɔ gam ka gam wãa mi n tubusianu sɛ̃, ma yɛ̃ru sarirugibu be ba ǹ yɔ̃ dim dim, ba gari yi gɔsikiamɔ, nge mɛ ba ra ko ka Gusunɔn gari gɛɛ. Nge mɛya ba ka ben tii kam kobu gawemɔ. 17 Adama bɛɛ nɛn kĩnasibu i gãa ni yɛ̃ kɔ. ǹ n mɛn na, i n tii sɛ kpa i ku de i kɔ̃ɔra i wɔruma be ba ǹ Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃n torarun sɔ̃. 18 Adama i n kpɛ̃amɔ bɛsɛn Yinni Faaba kowo Yesu Kirisin durom sɔɔ kpa i n nùn giamɔ. Su nùn bɛɛrɛ wɛ̃ tɛ̃n di sere ka baadommaɔ. Ami. 1 Wãaru te ta ku ra kpe ta sɔ̃ɔsira. Sa tu wa. Sa ten seeda dimɔ, sa bɛɛ ten gari nɔɔsiamɔ te ta raa wãa Baaban mi, ma ba sun tu sɔ̃ɔsi. Ye wãa ten gari ka yã, ye ya wãa toren di, sa ye nua, sa ye wa ka nɔni, sa ye mɛɛra mam mam, bɛsɛn nɔma maa ye baba. 3 Yeya sa maa bɛɛ sɔ̃ɔmɔ kpa sa n ka sãa nɔɔ tia bɛsɛ ka bɛɛ, nge mɛ sa nɔɔ tia sãa ka Gusunɔ Baaba ka win Bii Yesu Kirisi. 4 Sa bɛɛ gari yini yoruammɛwa kpa bɛsɛ kpuron nuku dobu bu ka yibu. 5 Labaari wee ye sa nua saa Yesu Kirisi win min di, ma sa bɛɛ ye nɔɔsiamɔ. Gusunɔ sãawa yam bururam, yam wɔ̃ kuru sari win mi. 6 Sà n nɛɛ, sa nɔɔ tia sãa ka wi, ma sa sĩimɔ yam wɔ̃ kuru sɔɔ, sa weesu mɔ̀wa, sa ǹ maa gem kookoosu mɔ̀. 7 Adama sà n sĩimɔ yam bururam sɔɔ, nge mɛ win tii u wãa yam bururam sɔɔ, sa ko n nɔɔ tia sãa bɛsɛn tii tiinɛ. Win Bii Yesun yɛm mu maa sun dɛɛrasiamɔ saa toraru kpuron di. 8 Sà n nɛɛ, sa ǹ toraru mɔ, sa tii nɔni wɔ̃ kumɔwa, gem sari bɛsɛ sɔɔ. 9 Adama sà n bɛsɛn toraru wura, Gusunɔ u koo sun suuru kua kpa u sun dɛɛrasia bɛsɛn kom kɔ̃ sum kpuron di domi u sãawa naanɛgii, wi u ra ko dee dee. 10 Sà n nɛɛ, sa ǹ tore sa Gusunɔ weesugii mɔ̀wa, win gari kun maa wãa bɛsɛ sɔɔ. 1 Bɛɛ nɛn bibu, na bɛɛ gari yini yoruammɛwa, i ku ka tora. Adama goo ù n tora, sa goo mɔ, wi u koo sun suuru kana Baaban mi, wiya Yesu Kirisi geegii. 2 Win tii u kua abɔru te ta ka bɛsɛn toranu kpuro doona, n ǹ mɔ bɛsɛginu tɔna, ka handuniagibu kpuron torana. 3 Sà n win wooda mɛm nɔɔwammɛ, sanam mɛya sa ko gia ma sa nùn yɛ̃. 4 Goo ù n nɛɛ, u nùn yɛ̃, ma u kun win wooda mɛm nɔɔwammɛ, yɛ̃ro sãawa weesugii, gee sari wi sɔɔ. 5 Adama wi u win gari mɛm nɔɔwa, wi sɔɔra Gusunɔn kĩra yiba ka gem. Amɛniwa sa ko n ka yɛ̃ ma sa gbinnɛ ka wi. 6 Wi u gerumɔ u ka nùn maninɛ, n weenɛ u n sĩimɔ nge mɛ win tii u sĩa. 7 Nɛn kĩnasibu, n ǹ mɔ wooda kpaa na bɛɛ yoruammɛ, wooda gura, ye i raa mɔ saa toren di. Wooda gura ye, ya sãawa gari yi i nua kɔ. 8 Ka mɛ, wooda ye na bɛɛ yoruammɛ ya sãawa wooda kpaa, ma yen gem mu sɔ̃ɔsira Kirisi sɔɔ ka maa bɛɛ sɔɔ. Domi yam wɔ̃ kura doonɔ, ma yam bururam gem mu ballimɔ. 9 Wi u gerumɔ u wãa yam bururam sɔɔ, ma u win beruse tusa, u wãawa yam wɔ̃ kuru sɔɔ gina. 10 Wi u win beruse kĩ, yɛ̃ro wãawa yam bururam sɔɔ, gãanu maa sari wi sɔɔ ni nu koo goo sokurasia. 11 Adama wi u win beruse tusa, u wãawa yam wɔ̃ kuru sɔɔ, u maa sĩimɔ yam wɔ̃ kurɔ. U ǹ yɛ̃ mi u dɔɔ yèn sɔ̃ yam wɔ̃ kura nùn wɔ̃ ko kua. 12 Na bɛɛ yoruammɛ nɛn bibu, yèn sɔ̃ ba bɛɛ bɛɛn toranu kpeesia Yesun yĩsirun sɔ̃. 13 Na bɛɛ yoruammɛ bɛɛ baababa, yèn sɔ̃ i nùn yɛ̃ wi u wãa saa toren di. Na bɛɛ yoruammɛ bɛɛ aluwaasiba, yèn sɔ̃ i tɔn kɔ̃ so wi tabu di. 14 Na bɛɛ yorua bɛɛ bibu, yèn sɔ̃ i Gusunɔ Baaba gia. Na bɛɛ yorua bɛɛ baababa, yèn sɔ̃ i nùn yɛ̃ wi u wãa saa toren di. Na bɛɛ yorua bɛɛ aluwaasiba, yèn sɔ̃ i dam mɔ, Gusunɔn gari maa wãa bɛɛ sɔɔ, ma i tɔn kɔ̃ so wi tabu di. 15 I ku ra handunian yakande kĩa, ka gãa ni nu wãa handunia sɔɔ. Wi u ye kĩ, Baaban kĩra kun wãa wi sɔɔ. 16 Domi kpuro ye ya wãa handunia sɔɔ, tɔnun kĩru kankam, ka ye nɔni wan kɔdɛ, ka tii suabu, yen gaa kun nɛ saa Baaban min di, handunia miya ya wãa. 17 Handunia maa doonɔwa mi, ka yen binɛ, adama wi u Gusunɔn kĩru mɔ̀, u ko n wãawa sere ka baadommaɔ. 18 Nɛn bibu, saa dãaka mini. Nge mɛ i nua ma Kirisin yibɛrɛ u koo na, n wee tɛ̃, Kirisin yibɛrɛ dabira tunuma. Yen sɔ̃ na sa yɛ̃ ma saa dãaka mini. 19 Bɛsɛn suunu sɔɔn diya ba yara, adama ba ǹ sãa bɛsɛgibu. Domi bà n daa sãan na bɛsɛgibu, ba ko n daa wãa ka bɛsɛ. Adama ba yara, ma ya sɔ̃ɔsira ma be kpuro ba ǹ daa sãawa bɛsɛgibu ka gem. 20 Adama bɛɛ i Hunde Dɛɛro mwa Kirisin min di ma bɛɛ kpuro i kua yɛ̃rugibu. 21 Na bɛɛ yorua, n ǹ mɔ yèn sɔ̃ i ǹ gem yɛ̃, adama yèn sɔ̃ i mu yɛ̃wa, i maa yɛ̃ ma weesu kun kpɛ̃ su yari gem di. 22 Wara sãa wee kowo ma n kun mɔ wi u nɛɛ Yesu kun sãa Kirisi. Yɛ̃ro wi, Kirisin yibɛrɛwa wi u Gusunɔ Baaba ka win Bii yinamɔ. 23 Domi wi u Bii yina, u ǹ maa Baaba mɔ. Wi u Bii wura, u maa Baaba mɔwa. 24 Bɛɛ maa, i de ye i nua saa toren di, ya n wãa bɛɛn gɔ̃ ruɔ, i ko n gbinnɛ ka Bii ka Baaba. 25 Nɔɔ mwɛɛru wee te Kirisi sun kua, teya wãaru te ta ku ra kpe. 26 Na bɛɛ yeni yoruawa be ba kĩ bu bɛɛ nɔni wɔ̃ ken sɔ̃. 27 Adama bɛɛ, Hunde Dɛɛro wi i mwa Kirisin min di, u wãa bɛɛ sɔɔ. Yen sɔ̃, i ǹ goon bukata mɔ wi u koo bɛɛ gãanu keu koosia. Adama yèn sɔ̃ Hunde Dɛɛro wi, u bɛɛ gãanu baanire keu koosiamɔ, ni nu sãa gem, n ǹ mɔ weesu, yen sɔ̃, i n ka Kirisi maninɛ, nge mɛ Hunde Dɛɛro u bɛɛ sɔ̃ɔsi. 28 Tɛ̃ nɛn bibu, i n maninɛ ka wi, kpa sa n ka wɔrugɔru mɔ sanam mɛ u koo kurama, kpa su ku tii bere sekurun sɔ̃ tɔ̃ɔ te u koo na. 29 Iǹ n yɛ̃ ma Kirisi u sãawa geegii, i n maa yɛ̃ ma baawure wi u mɔ̀ dee dee, Kirisin biiwa. 1 I mɛɛrio i wa, kĩi baka te Baaba sun kĩa, sere ba sun soka Gusunɔn bibu. Geema, mɛya sa sãa. Yenin sɔ̃ na handuniagibu ba ǹ sun yɛ̃ yèn sɔ̃ ba ǹ nùn yɛ̃. 2 Nɛn kĩnasibu, tɛ̃ sɔɔ sa sãa Gusunɔn bibu, sa ǹ yɛ̃ gina amɔna sa ko n sãa sia. Adama sa yɛ̃ ma sanam mɛ Kirisi u koo kurama sa ko n ka nùn weenɛ domi sa ko nùn wa nge mɛ u sãa. 3 Baawure wi u yĩiyɔ binin bweseru mɔ, u tii sãrasiamɔwa, nge mɛ Kirisi u sãre. 4 Baawure wi u toramɔ, u wooda saramɔwa, domi toraru, wooda saraba. 5 I yɛ̃ ma Yesu u nawa u ka toraru wuna, toraru maa sari wi sɔɔ. 6 Baawure wi u ka Kirisi maninɛ, u ku ra n toramɔ. Wi u ra n toramɔ, yɛ̃ro kun nùn waare, u sere nùn gia. 7 Nɛn bibu i ku de goo u bɛɛ nɔni wɔ̃ ke. Wi u gea mɔ̀ u sãawa gemgii, nge mɛ Yesun tii u sãa. 8 Wi u ra n toramɔ, Setamgiiwa, domi saa toren diya Setam toramɔ. Ma Gusunɔn Bii u na u ka Setam sɔma kpeerasia. 9 Baawure wi u sãa Gusunɔn bii, u ku ra n maa toramɔ yèn sɔ̃ Gusunɔn wãara wãa wi sɔɔ. U ǹ kpɛ̃ u n toramɔ domi u kua Gusunɔn bii. 10 Tɛ̃, sa ko kpĩ su tubu wi u sãa Gusunɔn bii ka wi u sãa Setamgii. Baawure wi u kun gea mɔ̀, ka maa wi u kun win beruse kĩ, u ǹ sãa Gusunɔgii. 11 Gari wee yi i nua saa toren di. Su kĩana 12 kpa sa kun sãa nge Kaɛni wi u sãa tɔn kɔ̃ so wigii ma u win wɔnɔ go. Mban sɔ̃ na u nùn go. U nùn go yèn sɔ̃ win tii u kom kɔ̃ sum kua, wɔnɔ maa kom gem kua. 13 Nɛgibu, i ku biti soora handuniagibu bà n bɛɛ tusa. 14 Yèn sɔ̃ sa bɛsɛn berusebu kĩ, sa yɛ̃ ma sa gɔɔ sarari, sa dua wãaru sɔɔ. Wi u kun tɔnun kĩru mɔ, u wãawa gɔɔ sɔɔ. 15 Baawure wi u win beruse tusa, u sãawa tɔn gowo. Bɛɛn tii i maa yɛ̃ ma tɔn gowo goo sari wi u wãaru te ta ku ra kpe mɔ. 16 Yeni sɔɔra sa ka gia nge mɛ kĩra sãa, domi Kirisi u win wãaru wɛ̃ bɛsɛn sɔ̃. Nge mɛya, n maa weenɛ su bɛsɛn tiin wãaru wɛ̃ bɛsɛn berusebun sɔ̃. 17 Goo ù n dukia mɔ handunia ye sɔɔ, ma u wa win beruse u yãaru mɔ, ma u nùn biru kisi, amɔna Gusunɔn kĩra ko n ka wãa yɛ̃ro sɔɔ. 18 Nɛn bibu i ku de su kĩana ka gari tɔna, adama su kĩi geeru sɔ̃ɔsi bɛsɛn kookoosu sɔɔ. 19 Kookoo si sɔɔn diya sa ko n yɛ̃ ma sa sãa gemgibu kpa sa n toro sindu mɔ Gusunɔn wuswaaɔ. 20 Domi bɛsɛn gɔ̃ ru gà n sun taarɛ wɛ̃ɛmɔ sa yɛ̃ ma Gusunɔ u bɛsɛn gɔ̃ ru kere, u maa kpuro yɛ̃. 21 Yen sɔ̃, nɛn kĩnasibu, bɛsɛn gɔ̃ ru gà kun sun taarɛ wɛ̃ɛmɔ, sa ko n toro sindu mɔ Gusunɔn wuswaaɔ. 22 Ma baayere kpuro ye sa bikiamɔ, sa ye waamɔ saa win min di, domi sa win wooda nɛni, sa maa mɔ̀ ye n wã win nɔni sɔɔ. 23 Win wooda wee, su win Bii Yesu Kirisin yĩsiru naanɛ doke, kpa su kĩana nge mɛ u sun sɔ̃ɔwa. 24 Wi u win woodaba swĩi u ka Gusunɔ maninɛ, Gusunɔ maa ka nùn maninɛ. Yenin min diya sa yɛ̃ ma u ka sun maninɛ win Hunde Dɛɛro wi u sun wɛ̃n sɔ̃. 1 Nɛn kĩnasibu i ku tɔmbu kpuro naanɛ ko be ba gerumɔ ba Hunde Dɛɛro mɔ, adama i bu wɛ̃ɛrio bà n sãa Gusunɔgibun na, domi Gusunɔn sɔmɔ weesugiba yiba handunia ye sɔɔ. 2 Yenin min diya i ko kpĩ i tubu be ba Gusunɔn Hunde mɔ. Baawure wi u wura ma Yesu Kirisi u kua tɔnu, wiya u sãa Gusunɔgii. 3 Wi u kun maa wure ma Yesu u kua tɔnu, u ǹ sãa Gusunɔgii, Kirisin yibɛrɛwa, wiǹn gari i nua u sisi, u mam tunuma handunia sɔɔ kɔ. 4 Bɛɛ nɛn bibu, i sãa Gusunɔgibu i maa sɔmɔ weesugii be kamia kɔ. Domi wi u wãa bɛɛ sɔɔ u dam mɔ u kere wi u wãa handunia ye sɔɔ. 5 Beni handuniagiba ba sãa, yen sɔ̃ na ba ka handunian bwisi gari mɔ̀, ma handuniagiba bu swaa daki. 6 Bɛsɛ sa sãawa Gusunɔgibu. Baawure wi u Gusunɔ yɛ̃ u ra sun swaa daki, adama wi u kun Gusunɔ yɛ̃ u ku ra sun swaa daki. Yenin min diya sa ko kpĩ su gem ka weesu wunana. 7 Nɛn kĩnasibu, i de su kĩana, domi kĩra naamɔwa saa Gusunɔn min di. Baawure wi u tɔnun kĩru mɔ u sãawa Gusunɔn bii, u maa Gusunɔ yɛ̃. 8 Wi u kun tɔnun kĩru mɔ, yɛ̃ro kun Gusunɔ yɛ̃ domi Gusunɔ sãawa kĩrun nuuru. 9 Wee mɛ Gusunɔ u sun win kĩru sɔ̃ɔsisina, u win Bii teereru gɔrima handunia ye sɔɔ sa n ka wãaru te ta ku ra kpe mɔ wi sɔɔ. 10 Amɛniwa kĩi te, ta sãa, n ǹ mɔ bɛsɛra sa Gusunɔ kĩa, adama wiya sun kĩa, ma u win Bii gɔrima u ka ko abɔru bɛsɛn toranun sɔ̃. 11 Nɛn kĩnasibu, Gusunɔ ù n sun kĩ too nge mɛ, n weenɛ bɛsɛn tii su maa kĩana. 12 Goo kun Gusunɔ waare. Sà n kĩanɛ, Gusunɔ u ka sun maninɛ, ma win kĩra yibumɔ bɛsɛ sɔɔ. 13 Sa yɛ̃ ma sa ka nùn maninɛ, win tii maa ka sun maninɛ domi u sun win Hunde Dɛɛro kã. 14 Bɛsɛ maa sa wa, sa maa seeda dimɔ ma Baaba u win Bii gɔrima u ka ko handunian Faaba kowo. 15 Baawure wi u wura ma Yesu sãawa Gusunɔn Bii, Gusunɔ ka nùn maninɛ, ma yɛ̃ro maa ka Gusunɔ maninɛ. 16 Ma bɛsɛ sa kĩi te yɛ̃, sa maa tu naanɛ doke te Gusunɔ u mɔ bɛsɛ sɔɔ. Gusunɔ sãawa kĩrun nuuru. Baawure wi u tɔnun kĩru mɔ u ka Gusunɔ maninɛ, Gusunɔ maa ka nùn maninɛ. 17 Nge mɛya win kĩra yibusinɛ bɛsɛ sɔɔ, kpa sa n ka toro sindu mɔ siribun sanam, domi nge mɛ Kirisi u sãa, mɛya maa bɛsɛn tii sa sãa handunia ye sɔɔ. 18 Bɛrum sari kĩru sɔɔ, kĩi te ta yiba ta ra bɛrum kpuro gire. ǹ n mɛn na, wi u bɛrum mɔ, kĩra kun yiba wi sɔɔ, domi u sɛɛyasiabu yĩiyɔ. 19 Kĩra wãa bɛsɛ sɔɔ yèn sɔ̃ Gusunɔ u gbia u sun kĩa. 20 Goo ù n nɛɛ u Gusunɔ kĩ ma u win beruse tusa, u sãawa wee kowo. Domi wi u kun win beruse kĩ wi u waamɔ, u ǹ kpɛ̃ u Gusunɔ kĩa wi u kun waare. 21 Gusunɔ maa sun wooda yeni wɛ̃ u nɛɛ, wi u nùn kĩ, u de u n maa win beruse kĩ. 1 Baawure wi u naanɛ doke ma Yesu sãa Kirisi wi, yɛ̃ro sãawa Gusunɔn bii, ma baawure wi u tundo kĩ, u maa bii kĩwa. 2 Sà n Gusunɔ kĩ ma sa win wooda mɛm nɔɔwammɛ, sa ko n yɛ̃ ma sa win bibu kĩ. 3 Sà n Gusunɔ kĩ sa ko maa win wooda nɛnɛ. Win wooda kun maa sɛ̃. 4 Domi Gusunɔn bii baawure u ra handunia kamiɛ. Ka bɛsɛn naanɛ dokeba sa ra handunia kamiɛ. 5 Wi u handunia kamiamɔ, wiya wi u naanɛ doke ma Yesu sãawa Gusunɔn Bii. 6 Yesu Kirisi wiya wi u na ka nim ka yɛm. U ǹ nɛ ka nim tɔna, adama ka yɛm sanna. Hunde Dɛɛron tii u yen seeda dimɔ, yèn sɔ̃ u sãa gemgii. 7 Domi seedagibu itawa ba wãa ((Gusunɔ wɔllɔ, Baaba, ka Gari, ka Hunde Dɛɛro. Be ita ye, ba sãa nɔɔ tia. Ma seeda ita maa wãa handunia ye sɔɔ,)) 8 Hunde Dɛɛro, ka nim, ka yɛm. Be ita ye, ba maa sãa nɔɔ tia. 9 Bɛsɛ sa tɔmbun seeda wuramɔ, adama Gusunɔn seeda kpãaru kere mɛ, domi Gusunɔn seeda sãa seeda ye u win Bii diiya. 10 Wi u Gusunɔn Bii naanɛ doke, u seeda ye mɔ win tii sɔɔ. Wi u kun naanɛ doke, u Gusunɔ wee kowo kuawa yèn sɔ̃ u ǹ seeda wure ye u win Bii diiya. 11 Seeda ye wee, Gusunɔ sun wãaru te ta ku ra kpe wɛ̃. Wãa te, ta wãawa win Bii sɔɔ. 12 Wi u Bii mɔ, u maa wãa te mɔ. Wi u kun Gusunɔn Bii mɔ, u ǹ wãa te mɔ. 13 Na bɛɛ yeni yoruawa bɛɛ be i Gusunɔn Biin yĩsiru naanɛ doke, kpa i n ka yɛ̃ ma i wãaru te ta ku ra kpe mɔ. 14 Sa naanɛ sãa ma sà n nùn gãanu kana ni nu sãa win kĩru, u sun swaa daki. 15 Sà n maa yɛ̃ ma u bɛsɛn kanaru swaa daki, sa yɛ̃ ma baayere ye sa kanamɔ win mi, bɛsɛgia kɔ. 16 Goo ù n wa win beruse u toramɔ te ta kun sãa gɔɔgiru, u kanaru koowo. Gusunɔ u koo bu wãaru wɛ̃ be ba toramɔ te ta kun sãa gɔɔgiru. Adama toraru gara wãa te ta ra gɔɔ ma. Na ǹ gerumɔ goo u kanaru ko ten sɔ̃. 17 Gem sariru baatere ta sãawa toraru, adama n ǹ mɔ te kpuro ta sãa gɔɔgiru. 18 Sa yɛ̃ ma baawure wi u sãa Gusunɔn bii u ku ra n toramɔ, domi Gusunɔn Bii nùn kɔ̃ su, tɔn kɔ̃ so wi kun maa kpɛ̃ u nùn baba. 19 Bɛsɛ sa yɛ̃ ma sa sãa Gusunɔgibu, adama handunia kpuro wãa tɔn kɔ̃ so win nɔma sɔɔ. 20 Sa maa yɛ̃ ma Gusunɔn Bii u na, ma u sun bwisi kã su ka Gusunɔ Yinni gemgii gia. Sa gbinnɛ ka gemgii wi, win Bii Yesu Kirisin min di. Yesu Kirisi wiya sãa Gusunɔ Yinni gemgii. U maa sãa wãaru te ta ku ra kpen nuuru. 21 Nɛn bibu, i n tii sɛ ka buãu sãaru. 1 Kurɔ wunɛ, nɛ wi na sãa Yesun yigbɛ guro guro, na nun tɔbura, wunɛ wi Gusunɔ u gɔsa ka wunɛn bibu be na kĩ gem sɔɔ. N ǹ mɔ nɛ tɔna na bu kĩ, ka be ba gem gia kpurowa, 2 yèn sɔ̃ gem mɛ, mu wãa bɛsɛn gɔ̃ ruɔ, mu ko n maa ka sun wãa sere ka baadomma. 3 Gusunɔ Baaba, ka Yesu Kirisi win Bii bu sun durom, ka wɔnwɔndu kua, kpa bu sun alafia wɛ̃ kĩru ka gem sɔɔ. 4 Nɛn nukura dora gem gem ye na wa wunɛn bibu gaba sĩimɔ gem sɔɔ nge mɛ Gusunɔ Baaba sun yiire. 5 Tɛ̃, kurɔ wunɛ, ye na nun yoruammɛ, ya ǹ sãa wooda kpaa, ya sãawa ye sa mɔ toren di. Na nun kanamɔ, su de su kĩana. 6 Kĩru ta sãawa Gusunɔn woodan mɛm nɔɔbu. Yeya wooda ye i nua saa toren di, yè sɔɔ n weenɛ i n sĩimɔ. 7 Dabira ba yarinɛ handunia sɔɔ ba tɔmbu swaa nim wiamɔ. Ba ǹ wure ma Yesu Kirisi u na handunia sɔɔ u kua tɔnu. Wi u sãa nge mɛ, wiya swaa nim wio ka Kirisin yibɛrɛ. 8 I tii laakari koowo, kpa i ku bɛsɛn sɔmburun are kɔ̃, i de i ten arufaani wa. 9 Baawure wi u ǹ yɔ̃ re Kirisin sɔ̃ɔsiru sɔɔ, ma u tu sarari, u ǹ Gusunɔ mɔ. Adama wi u yɔ̃ te sɔɔ, u Baaba ka maa Bii mɔ. 10 Goo ù n na bɛɛn mi, ma n kun ka Kirisin sɔ̃ɔsi te, i ku yɛ̃ro dam koosia, i ku maa nùn domaru kua. 11 Domi wi u nùn yen gaa kua, u bɔnu mɔ win kom kɔ̃ sum sɔɔ. 12 Baa mɛ na gãa dabinu mɔ n bɛɛ yorua, na ǹ kĩ n ni kpuro yore tireru sɔɔ. Adama na yĩiyɔ n bɛɛ beram na, kpa n ka bɛɛ gari ko nɔɔ ka nɔɔ kpa bɛsɛn nuku dobu bu ka yibu. 13 Wunɛn wɔnɔ wi Gusunɔ u maa gɔsa, win biba nun tɔbura. 1 Gayusi, wunɛ wi na kĩ ka gem, nɛ wi na sãa Yesun yigbɛ guro guro, nɛna na nun tɔbura. 2 Nɛn kĩnasi na kanamɔ a n kuuramɔ gãanu baanire sɔɔ, kpa wunɛn wasi yi n bwãa do nge mɛ wunɛn hunde ya sãa. 3 Nɛn nukura dora too too sanam mɛ naanɛ dokeobu gaba na, ma ba seeda di nge mɛ gem mu wãa wunɛ sɔɔ, ka nge mɛ a sĩimɔ gem mɛ sɔɔ. 4 Nuku dobu gabu sari bi bu kere n nɔ nɛn biba sĩimɔ gem sɔɔ. 5 Nɛn kĩnasi, naanɛ dokeon koma a mɔ̀ sanam mɛ a naanɛ dokeobu nɔɔrimɔ, n ku mam ko be ba sãa sɔbu. 6 Ba wunɛn kĩrun seeda dimɔ Yesun yigbɛrun wuswaaɔ. A de a n da bu kusenu kue ben sanum sɔɔ nge mɛ n weenɛ Gusunɔgii u ko. 7 Domi Yinnin yĩsirun sɔ̃ na ba doona, ba ǹ gãanu mwɛ naanɛ doke sarirugibun mi. 8 Yen sɔ̃, bɛsɛra n weenɛ su tɔn ben bweseru somi, kpa bɛsɛn tii sa n bɔnu mɔ ka be, gem kparabu sɔɔ. 9 Na Yesun yigbɛru tire piibu gagu yorua, adama Diotɛfu, wi u kĩ u n sãa ben gbiikoo u ǹ nɛn gari wure. 10 Yen sɔ̃ na nà n na, kon gere daa ye u mɔ̀ u ka sun gari kɔ̃ si manimɔ. N ǹ ye tɔna, u ku ra maa naanɛ dokeobu dam koosie. Be ba maa kĩ bu bu dam koosia, u ra bu yinariwa, kpa u bu gira saa Yesun yigbɛrun di. 11 Nɛn kĩnasi a ku kom kɔ̃ sum saari ma n kun mɔ kom gem. Wi u gea mɔ̀ u sãawa Gusunɔgii, adama wi u kɔ̃ sa mɔ̀ u ǹ Gusunɔ yɛ̃wa. 12 Demɛtiru u seeda gea mɔ baawure kpuron mi, ka maa gem tiin wuswaaɔ. Bɛsɛn tii sa nùn seeda diiyammɛ, a maa yɛ̃ ma bɛsɛn seeda sãawa gem. 13 Na gãa dabinu mɔ n ka nun yorua, adama na ǹ kĩ n ni kpuro yore tireru sɔɔ. 14 Na yĩiyɔ sa ko waana ǹ n sosi, kpa su gari ko nɔɔ ka nɔɔ. 15 Alafia ya n wãa ka wunɛ. Wunɛn bɔrɔba kpuro ba nun tɔbura. A maa man bɛsɛn bɔrɔba tɔbirio tia tia. 1 Nɛ Yudu, Yesu Kirisin yoo, nɛ wi na sãa Yakɔbun wɔnɔ, na bɛɛ tire teni yoruammɛ, bɛɛ be Gusunɔ Baaba u soka. U bɛɛ kĩ, ma u bɛɛ kɔ̃ su Yesu Kirisin sɔ̃. 2 Gusunɔ u n bɛɛ wɔnwɔndu ka alafia ka kĩru sosiammɛ. 3 Nɛn kĩnasibu, na raa kĩ n bɛɛ tireru yorua, nɛ ka bɛɛn faaban garin sɔ̃, adama wee tɛ̃ n kua tilasi n ka bɛɛ tire teni yorua n ka bɛɛ hania koosia kpa i ka gari yi i naanɛ doke suna yi Gusunɔ u wigibu wɛ̃ nɔn teeru sere ka baadommaɔ. 4 Domi tɔn kɔ̃ sobu gaba dua gbɛnum bɛɛn suunu sɔɔ be ba Gusunɔn durom gɔsikia, bu ka ben kom kɔ̃ sum gafara wa, ma ba Yesu Kirisi yina, wi u sãa bɛsɛn Yinni boko. Saa gasɔ gasɔn diya ba yorua ye n koo bu deema siribun biru. 5 Baa mɛ i ye kpuro yɛ̃ sãa sãa, ka mɛ, na kĩ n bɛɛ yaayasia ma ye Yinni Gusunɔ u Isirelin tɔmbu wɔra saa Egibitin tem di u kpa, yen biru u be ba ǹ naanɛ doke kam koosia. 6 I maa wɔllun gɔradoba yaayo bèn ayera kun bu turie, ma ba ben tiin wãa yeru gɛma ba deri. Gusunɔ u ka bu yɔni bɔkua, u kpɛ̃ɛ yam wɔ̃ kuru sɔɔ ba ka siribun tɔ̃ɔ bentembereru mara. 7 Mɛya maa Sodomu ka Gomɔra, ka wuu si su su sikerenɛ, si kpuron tɔmbu ba maa daa bɛrɛtɛkɛ kua, tɔn durɔbu ka tɔn durɔbu ba tii sankunamɔ. Ba wuu si kpeerasia ka dɔ̃ɔ wi u ku ra gbi, ma n kua yĩreru tɔmbun sɔ̃. 8 Ka mɛ, tɔn kɔ̃ so be maa, ben bwisikunu sɔɔ ba ka toranu tii disi dokemɔ, ba ǹ wirugibu wiru kpĩiyammɛ ma ba wɔllun yiikogibu wɔmmɔ. 9 Adama Misɛli, wi u sãa Gusunɔn gɔradoban wirugii, u ǹ kãka u Setam taarɛ wɛ̃ ka wɔmburu dɔma te ba sanna ba Mɔwisin goru sikirinɛ, adama u Setam sɔ̃ɔwawa u nɛɛ, "Yinni Gusunɔwa u koo nun gerusi." 10 Adama tɔn kɔ̃ so be, ye ya kun bu yeeri yeya ba wɔmmɔ, ye ba maa mɔ̀ ka marumaruru nge yɛɛ yeya ya bu kam koosiamɔ. 11 Nɔni swãarugiba ba sãa. Domi ba Kaɛnin yira swĩi, ba tii sure toraru sɔɔ bu ka are wan sɔ̃ nge mɛ Balamu u kua, ma ba Gusunɔ seesi nge mɛ Kore u kua, ma ba tii kam koosia. 12 Tɔn be, ba sãawa sankara kowobu bɛɛn tɔ̃ɔ baka ni i ra ko kĩrun sɔ̃ sɔɔ, ba ka bɛɛ dimɔ, ka sekuru sariru, ba ben tii nɔɔrimɔ tɔna. Ba sãawa nge guru winu ni woo ga bɔrikiamɔ, ni nu ku ra ka gura nɛ. Ba sãa nge dãa ni nu dɛrura nu ǹ binu mɔ, ni ba wuka ka gbiniɔ, ni nu gu mam mam. 13 Ba sãawa nge nim wɔ̃ kun nim kure ni nu kukumɔ. Nge mɛ nu nin yakeru kɔ̃ɔmɔ mɛya ba maa ben sekuru sari kom sɔ̃ɔsimɔ. Ba sãawa nge wɔllun kperi yi yi yin swaa bie, Gusunɔ u bu yam wɔ̃ ku te ta kpã yiiye tè sɔɔ ba koo du ka baadomma. 14 Enɔku maa, wi u sãa Adamun sikadobun tɔ̃ ka nɔɔba yiruse u Gusunɔn gari gerua ben sɔ̃ u nɛɛ, wee, Yinni u sisi ka win gɔrado dɛɛro dabi dabiru 15 u ka baawure kpuro siri kpa u ka Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ru sarirugibu kpuro taarɛ wɛ̃ ben kom kɔ̃ sum kpuron sɔ̃ mɛ ba kua Gusunɔn gɛndun sɔ̃, ka maa gari kɔ̃ sin sɔ̃ yi torobu be ba ǹ Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ ba nùn gerusi. 16 Tɔn be, ba ra n wure, gãanu sari ni nu ra bu wɛ̃re, ben binɛ bu kpare. Ba ra woo kana gari gere, ba maa tɔmbu gari dori sɔ̃ɔmɔ bu ka yɛ̃robun gãanu wa. 17 Adama bɛɛ nɛn kĩnasibu, n weenɛ i gari yi yaaya yi bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin gɔroba raa gerua. 18 Domi ba bɛɛ sɔ̃ɔwa ma sanam dãakim sɔɔ tɔn yaako kowoba koo na be Gusunɔn bɛɛrɛ yɛ̃ɛ sarira koo de ben binɛ ya n bu kpare. 19 Beya ba ka karanaa naamɔ, ba ben tiin bwisikunu mɔ̀, ba ǹ Hunde Dɛɛro mɔ. 20 Adama bɛɛ nɛn kĩnasibu, i tii tãsisio bɛɛn naanɛ doke dɛɛrabu sɔɔ i n kanaru mɔ̀ ka Hunde Dɛɛron dam. 21 I tii nɛnuɔ Gusunɔn kĩru sɔɔ, i n ka bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin wɔnwɔndu mara te ta koo ka bɛɛ wãaru te ta ku ra kpe naawa. 22 I ben wɔnwɔndu waawo be ba gɔ̃ rusu yiru yiru mɔ̀. 23 I n gabu gawamɔ dɔ̃ɔ sɔɔn di i n bu faaba mɔ̀. I maa gabun wɔnwɔndu waawo ta n ka bɛrum mɛnnɛ, adama i n ben toranu tusa sere ka ben yabenɔ ni ben daa ya disinu tɛɛni. 24 Gusunɔ turo sãa bɛsɛn Faaba kowo wi u koo kpĩ u bɛɛ kɔ̃ su i ku ka wɔruma, kpa u bɛɛ terasia win yiiko sɔɔ taarɛ sariru sɔɔ ka nuku dobu. Wiya u yiiko ka kpãaru ka dam ka girima mɔ saa bɛsɛn Yinni Yesu Kirisin min di, yee yellun di, ka tɛ̃, sere ka baadommaɔ. Ami. 1 Tire teni sɔɔ ba gãa ni yorua ni Yesu Kirisi u terasia. Gusunɔwa u nùn gãa ni wɛ̃ u ka win sɔm kowobu sɔ̃ɔsi ye ya koo koora ǹ n sosi. Nɛ Yohanu, nɛ wi na sãa Kirisin yoo, u man ye sɔ̃ɔsi, saa win gɔradon min di wi u man gɔria. 2 Na ye kpuron seeda di ye na ka nɔni wa. Na Gusunɔn gari nɔɔsia ka seeda ye Yesu Kirisi u di. 3 Doo nɔɔrugiiwa wi u Gusunɔn gari yinin gari garimɔ, doo nɔɔrugiba maa be ba yi swaa daki, ma ba nɛni ye ba yorua sɔɔ. Domi yen saa ya turuku kooma. 4 Nɛ Yohanu, na bɛɛ Yesun yigbɛnu nɔɔba yiru tɔbura Asin tem sɔɔ. Gusunɔ Yinni wi u wãa, wi u raa wãa, wi u maa sisi, ka hundeba nɔɔba yiru be ba wãa Gusunɔn sina kitarun wuswaaɔ, ka maa Yesu Kirisi wi u sãa seeda dio naanɛgii wi ba gbia ba seeya gɔrin di, wi u maa sãa sina boko, bu bɛɛ durom kua kpa bu bɛɛ alafia wɛ̃. Yesu u sun kĩ. Ka win yɛma u sun yakia bɛsɛn toranun di. 6 Ma u sun mɛnna u kua bɛsɛn sunɔ, u sun kua win Baaba Gusunɔn yãku kowobu. Wiya u sinandu ka yiiko mɔ sere ka baadommaɔ. Ami. 7 Wee, u sisi guru winu sɔɔ. Baawure u koo nùn wa, baa be ba nùn sɔkan tii. Handunian bwesenu kpuro nu koo gɔɔ wuri ko win sɔ̃. Mɛya n ko n sãa. Ami. 8 Gusunɔ Yinni Dam kpurogii, wi u wãa, wi u raa wãa, wi u maa sisi, u nɛɛ, wiya gãanu kpuro torua, u koo maa ni wiru go. 9 Nɛna Yohanu bɛɛgii, nɛ wi na maa bɔnu mɔ ka bɛɛ nɔni swãaru sɔɔ ka Gusunɔn bandu sɔɔ ka tɛmanabu sɔɔ yèn sɔ̃ sa gbinnɛ ka Yesu. Ba ka man na tem bure teni sɔɔ te ba mɔ̀ Patumɔsi Gusunɔn garin sɔ̃ ka Yesun seedan sɔ̃. 10 Yinnin tɔ̃ ru sɔɔ Hunde Dɛɛro dera na kãsa, ma na nɔɔ damguu nua nɛn biruɔ nge kãakãagi 11 ga nɛɛ, n yoruo tireru sɔɔ ye na waamɔ, kpa n tire te mɔrisia Yesun yigbɛnu nɔɔba yirun mi, Efesuɔ, ka Simiiniɔ, ka Pɛɛgamuɔ, ka Tiatiraɔ, ka Saaduɔ, ka Filadɛɛfiɔ, ka Lodiseɔ. 12 Ye na sĩira n ka wa wi u ka man gari mɔ̀, yera na dabu wuraginu nɔɔba yiru wa. 13 Ma na goo wa nge tɔnun bii u yɔ̃ dabu nin suunu sɔɔ. U yaberu sebua ta wãa sere win naa kɔɔnɔ ma u kpaki wuragia sɛ̃ke win gãasɔ. 14 Win wiru ka win seri buririwa nge wɛ̃su ǹ kun mɛ nge gunsu ma win nɔni sãa nge dɔ̃ɔ yara. 15 Win naasu ballimɔwa nge sii gan te ba yania ba tea, ma win nɔɔ ga sãa nge surun bakaru. 16 Ma u kperi nɔɔba yiru nɛni win nɔm geuɔ, ma takobi nɔɔ durora ye ba dɛ̃ɛra biru ka wuswaa ya yarimɔ win nɔɔn di, ma win wuswaa ballimɔ nge sɔ̃ɔ wii wɔllun sɔ̃ɔ. 17 Ye na nùn wa, na wɔruma win naasɔ nge goru. Ma u man win nɔm geu sɔndi u nɛɛ, n ku bɛrum ko, wiya u sãa gbiikoo ka dãako. 18 Wiya u sãa waso, u raa gu adama tɛ̃ u ko n wãawa ka baadommaɔ. U yiiko mɔ gɔɔn wɔllɔ ka gɔribun wãa yerɔ. 19 ǹ n mɛn na, n yoruo ye na wa, ka ye ya kooramɔ tɛ̃, ka ye ya koo koora amɛn biru. 20 Kperi nɔɔba yiru ye na wa nɛn nɔm geuɔ ka dabu wuraginu nɔɔba yiru ye kpuron tubusianun asansi wee. Kperi nɔɔba yiru ye, ya sãawa Yesun yigbɛnu nɔɔba yiru yen gɔradoba. Dabu wuraginu nɔɔba yiru ye maa, ya sãawa yigbɛ nin tii. 1 Kirisi u Yohanu sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a Efesun Yesun yigbɛrun gɔrado yoruo a nɛɛ, nɛ wi na kperi nɔɔba yiru ye nɛni nɛn nɔm geuɔ, ma na sĩimɔ dabu wuraginu nɔɔba yiru yen suunu sɔɔ na nɛɛ, 2 na win kookoosu yɛ̃ ka win sɔma ka win tɛmana bi u mɔ. Na yɛ̃ ma u ǹ kpɛ̃ u ka tɔn kɔ̃ sobu tɛmana, ma u ben laakari mɛɛra be ba tii sokumɔ gɔrobu, adama ba ǹ sãa mɛ, u deema wee kowoba ba sãa. 3 U suuru mɔ, u ka nɔni swãaru tɛmana nɛn yĩsirun sɔ̃, u ǹ maa wasire. 4 Adama ye na nùn waasi wee, u ǹ maa man kĩ nge yellu. 5 ǹ n mɛn na, u yaayo miǹn di u wɔruma kpa u gɔ̃ ru gɔsia u ko nge mɛ u ra raa ko. ù kun kue mɛ, kon na n win dabu sua gen ayerun di. 6 Ka mɛ, u gãa teenu mɔ ni nu wã. U Nikolaitigibun kookoosu tusa nge mɛ nɛn tii na su tusa. 7 Baawure wi u swaa mɔ u nɔɔwɔ ye Hunde Dɛɛro u Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔmɔ. Wi u tabu di, kon de u dãa wãarugii te ta wãa Gusunɔn wãa yerɔn binu di. 8 Kirisi u maa nɛɛ, a Simiinin Yesun yigbɛrun gɔrado yoruo a nɛɛ, nɛ wi na sãa gbiikoo ka dãako, nɛ wi na raa gu ma na seewa na wasi, na nɛɛ, 9 na win nɔni swãaru yɛ̃, na maa win sãaru yɛ̃. Ka mɛ, u sãa atasiri. Na yɛ̃ kɔ̃ sa ye ba nùn gerusimɔ be ba tii sokumɔ Yuuba adama ba ǹ sãa mɛ, Setam tɔmba ba sãa. 10 U ku bɛrum ko nɔni swãa te ta nùn sisien sɔ̃. Wee, Setam u koo de bu ben gabu pirisɔm doke u ka ben laakari mɛɛri. Ba koo wahala wa sere sɔ̃ɔ wɔkuru. U de u n sãa bɔrɔkini sere ka gɔɔwɔ, kpa n nùn wãaru wɛ̃ nge sina furɔ. 11 Baawure wi u swaa mɔ u nɔɔwɔ ye Hunde Dɛɛro u Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔmɔ. Wi u tabu di, gɔɔ yiruse kun nùn wasi. 12 Kirisi u maa nɛɛ, a Pɛɛgamun Yesun yigbɛrun gɔrado yoruo a nɛɛ, nɛ wi na takobi nɔɔ durora ye ba dɛ̃ɛra biru ka wuswaa nɛni na nɛɛ, 13 na win wãa yeru yɛ̃ mi Setam sina kpaara wãa. U nɛn yĩsiru wure, u ǹ win naanɛ ye u man sãa fɛ̃re, baa sanam mɛ ba nɛn seeda dio naanɛgii Antipasi go ben mi, mi Setam wãa yera wãa. 14 Adama ka mɛ, gãanu fiiko ni na nùn waasi wee, gaba nùn wãasi be ba Balamun sɔ̃ɔsiru swĩi. Balamu wi, u ra n Balaki sɔ̃ɔsimɔ nge mɛ u koo ko u ka Isireliba torasia, kpa bu buãu sãa dĩanu di, kpa bu kɔ̃ɔ mɛnna tantanaru sɔɔ. 15 Nge mɛya gaba nùn wãasi be ba Nikolaitigibun sɔ̃ɔsiru swĩi. 16 ǹ n mɛn na, u gɔ̃ ru gɔsio. ù kun kue mɛ, kon nùn naa swĩima tɛ̃, kpa n ka bu tabu ko ka takobi ye ya yarimɔ nɛn nɔɔn di. 17 Baawure wi u swaa mɔ u nɔɔwɔ ye Hunde Dɛɛro u Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔmɔ. Wi u tabu di, wiya kon manna ye ya berua wɛ̃ u di. Kon nùn kpee kpikiru wɛ̃ tè sɔɔ ba yĩsi kpaaru yorua te goo kun yɛ̃ ma n kun mɔ wi ba tu wɛ̃. 18 Kirisi u maa nɛɛ, a Tiatiran Yesun yigbɛrun gɔrado yoruo a nɛɛ, nɛ Gusunɔn Bii wiǹn nɔni sãa nge dɔ̃ɔ yara ma nɛn naasu ballimɔ nge sii gan te ba yania ba tea, na nɛɛ, 19 na win kookoosu yɛ̃. Na win kĩru yɛ̃, ka win bɔrɔkiniru, ka win tɔn geeru ka maa win tɛmanabu. Na yɛ̃ ma win sɔm dãakiru ta gbiikiru kere. 20 Adama ye na nùn waasi wee. Kurɔ wi ba mɔ̀ Yesabɛli wi u tii sokumɔ Gusunɔn sɔmɔ, u dera u nɛn sɔm kowobu swaa nim wia ka win sɔ̃ɔsiru bu ka kɔ̃ɔ mɛnna tantanaru sɔɔ kpa bu buãu sãa dĩanu di. 21 Na nùn ayeru wɛ̃ u ka gɔ̃ ru gɔsia adama u ǹ kĩ u win kom bɛrɛtɛkɛ deri. 22 Yen sɔ̃ na kon nùn kpĩ ka bararu kpa n be ba ka nùn sakararu kua kpɛ̃ɛ nɔni swãa bakaru sɔɔ bà kun gɔ̃ ru gɔsie ba kom kɔ̃ sum deri mɛ u bu sɔ̃ɔsi. 23 Yen biru kon win bibu go. Saa yera Yesun yigbɛnu kpuro nu koo gia ma nɛna na tɔmbun bwisikunu ka ben gɔ̃ rusu yɛ̃. Kon ben baawure kɔsie nge mɛ win kookoosu nɛ. 24 Adama be ba tie Tiatira sɔɔ, be ba ǹ sɔ̃ɔsi kɔ̃ su ni swĩi, ba ǹ gie ye gaba sokumɔ Setam asiri baka, na bu sɔ̃ɔmɔ, na ǹ kon maa bu sɔmunu ganu sɔbi. 25 Adama ye ba mɔ bu ye nɛnuɔ sim sim sere n ka tunuma. 26 Wi u tabu di ma u mɔ̀ ye na kĩ sere ka nɔrɔ, wiya kon yiiko ye wɛ̃ ye na mwa nɛn Baaban min di. Kon nùn yiiko ye wɛ̃ bwesenu kpuron wɔllɔ u n bu kpare ka sii bokuru kpa u bu so u kɔsuku nge wekenu. 28 Na kon maa nùn yam sãrerun kpera wɛ̃. 29 Baawure wi u swaa mɔ u nɔɔwɔ ye Hunde Dɛɛro u Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔmɔ. 1 Kirisi u maa nɛɛ, a Saadun Yesun yigbɛrun gɔrado yoruo a nɛɛ, nɛ wi na Gusunɔn Hundeba nɔɔba yiru ye mɔ ka maa kperi nɔɔba yiru ye, na nɛɛ, na win kookoosu yɛ̃. Na yɛ̃ ma ba gerumɔ u sãa waso baa mɛ u sãa gɔri. 2 ǹ n mɛn na, u yando kpa u ye ya nùn tie tãsisia yu sere gbi mam mam. Domi na wa ma win kookoosu kun dɛnde sãa sãa Gusunɔ nɛn Yinnin mi. 3 Yen sɔ̃, u yaayo ye ba nùn sɔ̃ɔsi ka nge mɛ u ye nua. U ye mɛm nɔɔwɔ kpa u win gɔ̃ ru gɔsia. ù kun yande, kon na n nùn deema wɔ̃ kuru nge gbɛnɔ. U ǹ ko n maa yɛ̃ saa ye kon na. 4 Ka mɛ, gaba wãa Saaduɔ be ba kun tii disinu tɛɛni, beya ba koo ka man sĩ kpa ba n yãa kpikinu doke, domi beya n ka weenɛ. 5 Wi u tabu di, wiya u koo yãa kpikinu doke mɛsum. Na ǹ kon maa win yĩsiru go wãarun tireru sɔɔ. Batuma sɔɔ kon wura nɛn Baaban wuswaaɔ ka win gɔradoban mi ma u sãa nɛgii. 6 Baawure wi u swaa mɔ u nɔɔwɔ ye Hunde Dɛɛro u Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔmɔ. 7 Kirisi u maa nɛɛ, a Filadɛɛfin Yesun yigbɛrun gɔrado yoruo a nɛɛ, nɛ wi na sãa Dɛɛro ka Gemgii, nɛ wi na sina boko Dafidin yɛnun kɔkɔrɔ nɛni, nɛ wi nà n kɛnia, goo ku ra kɛnɛ, nɛ wi nà n maa kɛnua, goo ku ra kɛniɛ, nɛna na nɛɛ, 8 na win kookoosu yɛ̃. Na yɛ̃ ma win dam kun kpã. Ka mɛ, u nɛn gari mɛm nɔɔwa, u ǹ nɛn yĩsiru siki. Yen sɔ̃ na na nùn gambo kɛnia ye goo kùn kpɛ̃ u kɛnɛ. 9 Wee kon nùn Setam tɔn be nɔmu sɔndia be ba tii sokumɔ Yuuba adama ba ǹ sãa mɛ, domi weesa ba mɔ̀. Kon de bu na win wuswaaɔ bu kpuna bu nùn bɛɛrɛ wɛ̃. Be kpuro ba koo gia ma na nùn kĩ. 10 Yèn sɔ̃ u tɛmana u man mɛm nɔɔwa, yen sɔ̃ na kon nùn bere wahalan saa sɔɔ ye ya sisi handunia kpuro sɔɔ yu ka tɔmbun laakari mɛɛri be ba wãa handunia sɔɔ. 11 Na sisi na ǹ tɛɛmɔ. Ye u mɔ, u ye nɛnuɔ kem kem kpa goo u ku raa nùn win nasaran are mwaari. 12 Wi u tabu di wiya kon ko gbere Gusunɔ nɛn Yinnin sãa yerɔ, u ǹ maa yariɔ. Kon nɛn Yinnin yĩsiru yore win wɔllɔ ka maa win wuun yĩsiru ge ga sãa Yerusalɛmu kpaa, ge ga koo sarama win wɔllun di. Kon maa nɛn yĩsi kpaaru yore win wɔllɔ. 13 Baawure wi u swaa mɔ u nɔɔwɔ ye Hunde Dɛɛro u Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔmɔ. 14 Kirisi u maa nɛɛ, a Lodisen Yesun yigbɛrun gɔrado yoruo a nɛɛ, nɛ gemgii, nɛ wi na sãa seeda dio geo naanɛgii, Gusunɔn taka kooran nuuru, na nɛɛ, 15 na win kookoosu yɛ̃. Na yɛ̃ ma u ǹ yɛm, u ǹ maa sum. Na raa kĩwa u n sum ǹ kun mɛ u n yɛm. 16 Adama yèn sɔ̃ u sãa wurɔ wurɔ, u ǹ sum u ǹ maa yɛm, kon nùn pura nɛn nɔɔn di. 17 U gerumɔ u mɔ̀, u sãa atasiri, u kua dukiagii, u ǹ gãanun yãaru mɔ. Adama na nùn sɔ̃ɔmɔ, wi, gɔ̃ ru garin barɔwa, ka wɔnwɔndo, ka masaasi ka wɔ̃ ko ka tererugii. 18 Yen saabuwa na nùn bwisi kɛ̃mɔ, u de u wura dwe nɛn mi ye dɔ̃ɔ sɔnwa, kpa u ka ko dukiagii. U maa kpam yãa kpikinu dweo ni u koo ka win tereru bere kpa u kun maa sekuru mɔ̀. U kpam maa nɔnin tibu dweo u doke kpa u yam wa. 19 Be na kĩ kpuro beya na ra nɔni doke kpa n bu sɛɛyasia. Yen sɔ̃, u hania koowo kpa u gɔ̃ ru gɔsia. 20 Wee, na yɔ̃ dii kɔnnɔwɔ na taka mɔ̀. Baawure wi u nɛn nɔɔ nɔɔmɔ ma u kɛnia, kon du win mi, kpa n ka nùn di kpa u maa ka man di. 21 Wi u tabu di, wiya kon de u ka man sina nɛn sina gɔnaɔ, nge mɛ na tabu di ma na sina ka nɛn Baaba win sina gɔnaɔ. 22 Wi u swaa mɔ u nɔɔwɔ ye Hunde Dɛɛro u Yesun yigbɛnu sɔ̃ɔmɔ. 1 Yen biru nɛ Yohanu na mɛɛra na wa kɔnnɔ gagu ga kɛniare Gusunɔ wɔllɔ. Ma na maa nɔɔ ge nua ge ga sãa nge kãakãagi ge ga raa gbia ga ka man gari kua. Ga kpam nɛɛ, n yɔɔma mi kpa u man sɔ̃ɔsi ye ya koo na amɛn biru. 2 Mii mii Hunde Dɛɛro dera na kãsa. Wee, na sina kitaru wa Gusunɔ wɔllɔ, goo u sɔ̃ te sɔɔ. 3 Wi u sɔ̃ mi, win wuswaa ballimɔ nge ni nu nɔni bwese bweseka mɔ ka ni nu nɔni swãaru mɔ. Guru waa ya sina kita te sikerenɛ ya ballimɔ nge kpee te ta nɔni wuru beku mɔ. 4 Ma sina kitanu yɛnda nnɛ nu sina kita te kooro bure. Ma guro gurobu yɛnda nnɛ ba sɔ̃ kita nin wɔllɔ ba yãa kpikinu doke ka furɔ wuragisu. 5 Yera saa sina kita ten min di guru maakinu yarimɔ ka wurenu ka guru gbãsukunu. Fitilakunu nɔɔba yiru ni nu sɔ̃ re nu wãa sina kita ten wuswaaɔ. Niya nu sãa Gusunɔn hundeba nɔɔba yiru. 6 Sina kita ten wuswaaɔ yɛru gagun bwesera wãa mi, ge ga ka diki weenɛ. Sina kita ten suunu sɔɔ ka ten gɔn gɔnka, hunde koniba nnɛ ba wãa mi, ba nɔni dabinu mɔ biru ka wuswaa. 7 Hunde koni gbiikaa ya sãa nge gbee sunɔ, ma yiruse sãa nge naa buu. Itasen wuswaa sãa nge tɔnugia, ma nnɛse ya ka gunɔ bakeru weenɛ te ta yɔ̃ɔwa. 8 Hunde koni nnɛ yen baayere ya kasa nɔɔba tia tia mɔ, ma yi nɔni mɔ yam kpuro tɔɔwɔ ka sɔɔwɔ. Ba ra n womu mɔ̀ kpeetim sari sɔ̃ɔ sɔɔ ka wɔ̃ kuru ba n mɔ̀, Dɛɛro! Dɛɛro! Dɛɛro! Mɛya Yinni Gusunɔ Dam kpurogii u sãa, wi u raa wãa, wi u wãa, wi u maa sisi. 9 Sanam mɛ hunde koni be, ba yiiko ka bɛɛrɛ ka takarun womusu nùn kuammɛ wi u wãa ka baadommaɔ, ma u sɔ̃ sina kita ten wɔllɔ, 10 sanam mɛya guro gurobu yɛnda nnɛ ye, ba nùn kpunammɛ ba nùn sãamɔ. Ba maa ben furɔsu pwetirimɔ ba kasi mɔ̀ sina kita ten wuswaaɔ ba mɔ̀, 11 Gusunɔ bɛsɛn Yinni, wuna a dam ka yiiko mɔ, wuna sa ko bɛɛrɛ wɛ̃. Domi wuna a gãanu kpuro taka kua. Wunɛn kĩrun saabuwa nu ka wãa nu wasi. Ten saabuwa nu maa ka taka koora. 1 Wee na wa wi u sɔ̃ sina kita ten wɔllɔ u tire kureru garu nɛni win nɔm geuɔ. Ba tire te yoruawa biru ka wuswaa, ma ba tu yĩrenu nɔɔba yiru koosi. 2 Ma na wɔllun gɔrado damgii goo wa u gbãra ka dam u nɛɛ, wara yiiko mɔ u ka yĩre ni kusia kpa u tire kure te wukia. 3 Adama goo sari wi u wãa wɔllɔ ǹ kun mɛ temɔ ǹ kun mɛ tem sɔɔwɔ wi u kpĩa u tire kure te wukia u mɛɛra ten sɔɔwɔ. 4 Na swĩ gem gem yèn sɔ̃ goo sari wi u yiiko mɔ u ka tire kure te wukia u ten sɔɔ mɛɛri. 5 Yera guro guro ben turo man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ku swĩ. Wee, gbee sunɔ ge ga yara Yudan bweserun di, ge ga sãa nge kpii kpaaru Dafidin yɛnuɔ, ga tabu di, ga koo kpĩ gu yĩrenu nɔɔba yiru ye kusia kpa gu tire te wukia. 6 Na mɛɛra ma na Yãa kinɛ kpɛndu wa ta yɔ̃ sina kitarun suunu sɔɔ, ma hunde koni nnɛ ka guro guro be, ba tu sikerenɛ. Yãa kinɛ kpɛm te, ta sãare ba ka tu yãkuru koore, ta kɔba nɔɔba yiru mɔ ka maa nɔni nɔɔba yiru yi yi sãa Gusunɔn hundeba nɔɔba yiru, be u gɔra handunia kpuro sɔɔ. 7 Yãa kinɛ kpɛm te, ta da win mi wi u sɔ̃ sina kitarɔ, ma ta tire kure te mwa win nɔm geun di. 8 Ye ta kua mɛ, yera hunde koni nnɛ ye ka guro gurobu yɛnda nnɛ ye, ba kpuna Yãa kinɛ kpɛm ten wuswaaɔ. Ben baawure u mɔrɔku mɔ ka wuran bweebu miǹ sɔɔ turare wãa ye ya sãa naanɛ dokeobun kananu. 9 Ma ba wom kpɔɔ kua ba mɔ̀, wuna a yiiko mɔ a ka tire kure te mwa kpa a yĩre ni kusia. Domi ba raa ka nun yãkuru kua. Ma a Gusunɔn tɔmbu yakia ka wunɛn yɛm saa bweseru baatere ka barum baamɛre ka tɔmbu kpuro ka tem baamɛren min di. 10 A bu mɛnna a kua ben sunɔ, a bu kua Gusunɔ bɛsɛn Yinnin yãku kowobu. Ba koo bandu di handunia kpuro sɔɔ. 11 Na kpam mɛɛra ma na wɔllun gɔrado dabirun nɔɔ nua, ben geera tura nɔrɔn nɔrɔn suba nɔrɔbu. Ba sina kita te ka maa hunde koni nnɛ ye ka guro guro be sikerenɛ. 12 Ba nɔɔgiru sua ba mɔ̀, Yãa kinɛ kpɛm te ba raa ka yãkuru kua, ta tura bu ka tu yiiko wɛ̃, ka dukia, ka yɛ̃ru, ka dam, ka bɛɛrɛ, ka girima, ka siarabu. 13 Ma na nua taka koora kpuro, ye ya wãa wɔllɔ ka temɔ, ka tem sɔɔwɔ, ka nim wɔ̃ ku sɔɔ, ye ya wãa handunia sɔɔ kpuro gesi ya nɔɔgiru sue ya mɔ̀, wi u sɔ̃ sina kitarɔ ka Yãa kinɛ kpɛm te, beya ba siarabu ka bɛɛrɛ ka yiiko ka sinandu mɔ sere ka baadommaɔ. 14 Ma hunde koni nnɛ ye, ya wura ya nɛɛ, ami. Ma guro guro be, ba kpuna ba sãaru kua. 1 Yera na wa Yãa kinɛ kpɛm te, ta yĩrenu nɔɔba yiru yen teeru kusia, ma na nua hunde koni ben turo gbãra nge gura u goo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a yarima. 2 Ye na mɛɛra, yera na dum kaa wa. Wi u ye sɔni u tɛndu nɛni, ma ba nùn sina furɔ dokea. U swaa wɔri nge tabu dio wi u dɔɔ u kpam tabu diima. 3 Yera Yãa kinɛ kpɛm te, ta yĩreru yiruse kusia, ma na nua hunde koni ben yiruse u goo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a yarima. 4 Duma gaa kpam yara ya sãa dum swãa. Wi u ye sɔni ba nùn dam kã u ka tabu yɛ̃bi handunia sɔɔ kpa tɔmbu bu ka goona. Ma ba nùn takobi baka gaa wɛ̃. 5 Yera Yãa kinɛ kpɛm te, ta yĩreru itase kusia, ma na nua hunde koni ben itase u goo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a yarima. Na mɛɛra ma na dum wɔ̃ ka wa. Wi u ye sɔni u tongoro nɛni win nɔmaɔ. 6 Ma na nɔɔ gagu nua ga sãare ga wee hunde koni nnɛ yen min di ga nɛɛ, alikama kilo tian geera sãa sɔ̃ɔ teerun sɔmburun gobi. Mɛya maa ɔɔsu kilo itan geera nɛ. Adama a ku gum ka tam sanku. 7 Yera Yãa kinɛ kpɛm te, ta yĩreru nnɛse kusia. Ma na nua hunde koni ben nnɛse u goo sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a yarima. 8 Na mɛɛra ma na wa dum bɛrɔ wuruwa. Wi u ye sɔni, win yĩsira Gɔɔ, ma gɔribun wãa yera nùn swĩi. Beya ba yiiko wɛ̃ bu ka handunian bɔnu nnɛse go ka takobi, ka gɔ̃ɔru, ka baranu, ka maa gbeeku yɛɛ yi yi wãa tem mɛ sɔɔ. 9 Yen biru Yãa kinɛ kpɛm te, ta yĩreru nɔɔbuse kusia. Ma na tɔmbun hundeba wa yãku yerun kɔkɔrɔ be ba go Gusunɔn gari ka seeda ye ba din sɔ̃. 10 Tɔmbun hunde beya ba gbãra ba nɛɛ, Yinni dɛɛro, gemgii, sere saa yerà a mara a ka handunian tɔmbu siri kpa a bu sɛɛyasia yèn sɔ̃ ba sun go. 11 Ba ben baawure yabe kpikiru sebusia, ma ba bu sɔ̃ɔwa bu wɛ̃ro fiiko gina sere ben sɔm kowosibu ka begibun geeru tu ka yibu be n tie bu go, nge mɛ ba maa be go. 12 Na kpam mɛɛra sanam mɛ Yãa kinɛ kpɛm te, ta yĩreru nɔɔba tiase kusia. Ma tem mu yĩira ka dam, ma sɔ̃ɔ tĩra niki niki nge beku wɔ̃ ku sinumgiru, ma suru swɛ̃ra kom kom nge yɛm. 13 Kperi maa wɔrukumɔ temɔ nge mɛ gandun bii birenu ra dɛrure sanam mɛ woo damguu ga tu siramɔ. 14 Ma wɔlla kurura nge tireru ma guuru baatere ka tem bureru baatere nu sin yenu kɔsa. 15 Sanam mɛya handunian sinambu ka tem yɛ̃robu ka tabu sinambu ka atasiriba ka damgibu, tɔmbu kpuro gesi, yobu ka tii mɔwɔbu, ba tii berua kpee wɔrusɔ ka kpee baaba sɔɔ. 16 Ba guunu ka kpenu nɔɔgiru mɔ̀ ba mɔ̀, i sun sɛ̃sikio, i bere saa win wuswaan di wi u sɔ̃ sina kitarɔ ka sere Yãa kinɛ kpɛm ten mɔrun di. 17 Domi ben mɔrun tɔ̃ɔ bembere te, ta tunuma. Wara u koo kpĩ u yɔ̃ ra u tu ma. 1 Yen biruwa na wɔllun gɔradoba nnɛ wa ba yɔ̃ handunian goonu nnɛ sɔɔ ba handunian wosu nnɛ nɛni, kpa woo gu ku ka ko tem sɔɔ, ka nimɔ, kpa gu ku dãru garu yĩiri. 2 Na maa wɔllun gɔrado goo wa u wee saa sɔ̃ɔ yari yerun di, u Gusunɔ Yinni wason yĩreru nɛni. U gɔradoba nnɛ ye nɔɔgiru kua be Gusunɔ u dam kã bu ka tem ka nim wɔ̃ ku kɔ̃ sa kua, 3 u nɛɛ, i ku handunia ka nim wɔ̃ ku ka dãnu kɔ̃ sa gaa kua sere su ka Gusunɔ bɛsɛn Yinnin sɔm kowobu yĩreru kua ben sirinɔ. 4 Yera ba man ben geeru sɔ̃ɔwa Isirelin bibun bwesenu kpuro sɔɔ bèn sirinɔ ba Gusunɔn yĩreru doke. Ba sãa tɔnu nɔrɔbun suba wunaa weeru ka nnɛ (144.000). 5 Yudan bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiruwa (12.000) ba yĩreru kua. Mɛya maa Rubɛnin bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. Gadin bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. 6 Asɛɛn bweseru sɔɔ, tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. Nɛfitalin bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. Manasen bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. 7 Simɛɔn bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. Lefin bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. Isakarin bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. 8 Sabulonin bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. Yosɛfun bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. Bɛnyamɛɛn bweseru sɔɔ tɔnu nɔrɔbun suba wɔkura yiru. 9 Yen biru na kpam mɛɛra ma na tɔn dabi dabinu wa be goo kun kpɛ̃ u gari. Ba yara saa tem baamɛre ka bweseru baatere ka tɔmbu kpuro ka barum baamɛren min di. Be kpuro ba yɔ̃ ra sina kitaru ka Yãa kinɛ kpɛndun wuswaaɔ, ba yabe kpikinu sebua, ma ba bãa kakosu nɛni nɔmaɔ. 10 Ba nɔɔgiru kua ba nɛɛ, bɛsɛn faaba ya weewa Gusunɔ bɛsɛn Yinnin min di wi u sɔ̃ sina kitarɔ, ka maa Yãa kinɛ kpɛm ten min di. 11 Ma wɔllun gɔradoba kpuro ba yɔ̃ ra ba sina kita te ka guro guro be ka hunde koni nnɛ ye sikerenɛ. Yera ba kpuna sina kita ten wuswaaɔ ba Gusunɔ sãamɔ 12 ba nɛɛ, ami. Gusunɔ bɛsɛn Yinniwa u siarabu ka girima ka yɛ̃ru ka takaru ka bɛɛrɛ, ka dam, ka yiiko mɔ sere ka baadommaɔ. Ami. 13 Yera guro guro ben turo man bikia u nɛɛ, berà beni be ba yabe kpikinu sebua. Man diya ba na. 14 Na wisa na nɛɛ, na ǹ yɛ̃ ni tɔnwero, wuna kaa n yɛ̃. U man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, tɔn beni ba yarimawa bɔnɛ bakan di. Ba ben yabenu tea ba bururasia ka Yãa kinɛ kpɛm ten yɛm. 15 Yenin sɔ̃ na ba yɔ̃ Gusunɔn sina kitarun wuswaaɔ ba nùn sãamɔ wɔ̃ kuru ka sɔ̃ɔ sɔɔ win sãa yerɔ. Wi u sɔ̃ sina kitarɔ u koo bu win wãaru wukiri. 16 Ba ǹ maa gɔ̃ɔru wasi, ǹ kun mɛ nim nɔru. Sɔ̃ɔ kun maa bu soomɔ, mɛya maa yam susura kun bu wahala mɔ̀. 17 Domi Yãa kinɛ kpɛm te ta wãa sina kitarun suunu sɔɔ, tera ta koo bu kpara, tu ka da wãarun bwiaɔ. Gusunɔ u koo maa bu ben nɔni yĩresu kpuro woka. 1 Sanam mɛ Yãa kinɛ kpɛm te, ta yĩreru nɔɔba yiruse kusia, ma yam mari Gusunɔ wɔllɔ nge nɔni kpakinu tɛnan saka. 2 Yen biru na wɔllun gɔradoba nɔɔba yiru wa be ba ra n yɔ̃ Gusunɔn wuswaaɔ. Ba bu kɔbi nɔɔba yiru wɛ̃. 3 Yen biru wɔllun gɔrado goo na u yɔ̃ ra yãku yerun bɔkuɔ u wuran bweebu nɛni ge ga turare mɔ. Ba nùn turare wɛ̃ ya kpã u ka ye naanɛ dokeobun kananu mɛnna yãku yee wuragirun wɔllɔ te ta wãa Gusunɔn sina kitarun wuswaaɔ. 4 Turare yen wiisu seewa wɔllɔ Gusunɔn wuswaaɔ ka naanɛ dokeobun kananu sannu saa gɔrado win nɔman di. 5 Yera gɔrado wi, u turaren bweebu ge sua u gu dɔ̃ɔ yibia saa yãku yeru min di, ma u gu kɔ̃ɔma temɔ. Sanam mɛ sɔɔra guru gbãsukunu na ka wurenu ka guru maakinu ka maa tem yĩiribu. 6 Yen biru wɔllun gɔradoba nɔɔba yiru be ba kɔbi nɔɔba yiru ye nɛni, ba sɔɔru kua bu ka yi so. 7 Gɔrado gbiikoo u win kɔba so. Yera guru kpenu ka dɔ̃ɔ ka yɛm sannu n burina, ma ya nɛɛra ka dam saa wɔllun di. Ma tem bɔnu itase ya dɔ̃ɔ mwaara ka dãan bɔnu itase ka maa yaka bekusu kpuro. 8 Ma gɔrado yiruse u win kɔba so. Ma gãa ni nu sãare nge guu bakaru te ta dɔ̃ɔ mwaamɔ, ba nu kasa kua nim wɔ̃ ku sɔɔ. Nim wɔ̃ kun bɔnu itase ya gɔsira yɛm, 9 ma hunde koniba kpuro be ba wãa nim wɔ̃ ku sɔɔn bɔnu itase ba gu, goo nimkusu kpuron bɔnu itase ya maa kam kua. 10 Yen biru, gɔrado itase u win kɔba so. Yera kperi baka gaa ye ya dɔ̃ɔ yabure nge wii bɔndu, ya wɔruma wɔllun di daru kokin bɔnu itase sɔɔ ka maa bwii sɔɔ. 11 Wee, kpera yen yĩsira sosubu. Ma nim mɛn bɔnu itase sosia ma tɔn dabira gu ye ba nim mɛ nɔra yèn sɔ̃ mu sosia. 12 Yen biru gɔrado nnɛse u win kɔba so. Yera sɔ̃ɔn bɔnu itase ka surun bɔnu itase ka kperin bɔnu itase tĩra, ma sɔ̃ɔ sɔɔn bɔnu itasen yam bururam kun maa wãa, mɛya maa wɔ̃ kurun bɔnu itasen yam bururam. 13 Na kpam mɛɛra ma na gunɔ bakerun swĩi nua ta yɔ̃ɔwa sere sere Gusunɔ wɔllɔ ta gbãramɔ too too ta mɔ̀, waiyo, waiyo, amɔna handuniagibun nɔni swãara koo nɛra sanam mɛ gɔradoba ita be ba tie ba koo ben kɔbi so. 1 Yen biru gɔrado nɔɔbuse u win kɔba so. Ma na kpera wa ye ya raa wɔruma temɔ saa wɔllun di, ba ye wɔru bɔkɔ nɔru sariruguun kɔkɔrɔ wɛ̃. 2 Kpera ye, ya wɔru ge wukia ma wiisu yara nge dɔ̃ɔ bokon wiisu, ma sɔ̃ɔ ka wom tĩra wɔru gen wii sin saabu. 3 Ma twee yi yarima wii sin min di yi tɛria temɔ, ma ba yi dam kã nge nian bwãaru. 4 Ba yi wooda wɛ̃ yi ku yakasu sanku, ǹ kun mɛ gãa bekunu, ǹ kun mɛ dãru garu ma n kun mɔ tɔn be ba kun Gusunɔn yĩreru mɔ ben sirinɔ. 5 Twee yi, yi ǹ wooda wa yi ka tɔmbu go ma n kun mɔ yi bu nɔni sɔ̃ sere suru nɔɔbu. Nɔni swãa ten wuriribu sãawa nge nia yà n tɔnu toban wuriribu. 6 Suru nɔɔbu ye sɔɔ, tɔmba koo gɔɔ kasu adama ba ǹ wasi. Ba koo gɔɔ kĩa adama u koo bu duka suuri. 7 Twee yi, yi sãawa nge dumi yi ba sɔɔru kua tabun sɔ̃. Yin winɔ gãanu wãa nge furɔ wuragisu, ma yin wuswɛɛ sãa nge tɔmbugii. 8 Yin sɛrum sãa nge tɔn kurɔbun seri, ma yin donnu sãa nge gbee sunɔginu. 9 Yin toronu maa sãawa nge tarakpe sisuginu, ma yin kasan wurenu sãa nge kɛkɛ sisugii yi dum dabinu gawe tabu sɔɔ. 10 Yi sinu mɔ ka sɔsɔnu nge nia, sii ni sɔɔra dam wãa yi ka tɔmbu nɔni sɔ̃ suru nɔɔbu. 11 Yi sunɔ mɔ yin suunu sɔɔ wi u sãa wɔru bɔkɔ nɔru sariruguu gen gɔrado wirugii. Win yĩsira ka Heberum Abadoni. Ka Gɛrɛkim maa wiya ba mɔ̀, Apolioni. 12 Tɛ̃, ye gbee swãa gbiikira doona n tie gbee swãanu yiru ni nu sisi. 13 Yera gɔrado nɔɔba tiase u win kɔba so. Ma na nɔɔ gagu nua saa yãku yee wuragirun kaanu nnɛn di te ta wãa Gusunɔn wuswaaɔ. 14 Nɔɔ ge, ga gɔrado nɔɔba tiase wi u kɔba nɛni sɔ̃ɔwa ga nɛɛ, a gɔradoba nnɛ ye yɔ̃suo be ba bɔkua daa baka ten mi te ba mɔ̀ Efarati. 15 Yera ba gɔradoba nnɛ ye yɔ̃su be ba sɔɔru sãa wɔ̃ɔ gen suru win tɔ̃ɔ ten kɔba yen sɔ̃ ye Gusunɔ u yii bu ka handunian bɔnu itasen tɔmbu go. 16 Ba man tabu kowo be ba dumi sɔnin geeru sɔ̃ɔwa. Ba nɛɛ, ba sãawa yako goobu (200.000.000). 17 Mɛ na dumi ka yin maasɔbu waasina nɛn kãsiru sɔɔ wee. Ba tarakpenu doke ni nu sɔ̃ri nge dɔ̃ɔ, ma nu boogu sãa nge bura, ma nu maa sãa nge sɔ̃ɔ bisu. Dumi yin winu sãa nge gbee sunɔn wiru, ma yin nɔɔn di dɔ̃ɔ ka wiisu ka sɔ̃ɔ bisu yarimɔ. 18 Handunian bɔnu itasen tɔmbu ba gu gãa sɛ̃sɔginu ita yen saabu, dɔ̃ɔ, ka wiisu, ka sɔ̃ɔ bisu, ye ya yarimɔ dumi yin nɔsun di. 19 Domi dumi yin dam wãawa yin nɔsɔ ka maa yin sinɔ. Yin sinu sãawa nge wɛɛ, nu winu mɔ. Niya yi ra ka tɔmbu nɔni sɔ̃. 20 Handunian tɔmbu be ba tie, be ba kun gu ka gãa sɛ̃sɔgii ni, ba ǹ gɔ̃ru gɔsie, bu ye ba ka nɔma kuan sãaru deri, ka Setam bwãabu ka bũu ni ba kua ka wura ka sii geesu ka sii gandu ka kpenu ka dãa, ni nu kun kpɛ̃ nu gari nɔ, nu ǹ maa kpɛ̃ nu yam wa, nu sere sĩ. 21 Mɛya maa tɔn be, ba ǹ ben tɔn goberu deri ka ben dobo dobo, ka ben kɔ̃ɔ mɛnnabu tantanaru sɔɔ, ka ben gbɛna. 1 Na maa kpam wɔllun gɔrado damgii goo wa u saram wee wɔllun di. Guru wira nùn wukiri, guru waa win wiru tɛ̃ke, win wuswaa ballimɔ nge sɔ̃ɔ, ma win naasu sãare dɔ̃ɔ yari. 2 U tire kure piibu gagu nɛni ga wukiare win nɔmuɔ. U win nɔm geun nɔɔ sɔndi nim wɔ̃ kun wɔllɔ, ma u maa nɔm dwaruguu sɔndi temɔ, 3 ma u kukura nge gbee sunɔn swĩi. Ye u kukura u kpa, yera guru kukiribu nɔɔba yiru ya nɔɔra. 4 Ye guru kukiri bi, bu nɔɔra bu kpa, mii mii na sɔɔru kpa n ka gari yi yore. Adama na nɔɔ gagu nua saa wɔllun di ga nɛɛ, ye guru kukiribu nɔɔba yiru ye, ya gerua a ku ye yore. A gari yi nɛnuɔ asiri sɔɔ. 5 Yera gɔrado wi na raa wa u yɔ̃ tem sɔɔ ka nimɔ, u win nɔm geu yiiya wɔllɔ, 6 ma u bɔ̃ rua ka Gusunɔn yĩsiru wi u wãa sere ka baadommaɔ, wi u wɔllu ka ten gãanu taka kua, ka tem ka mɛn gãanu ka maa nim wɔ̃ ku ka gen gãanu. Gɔrado wi, u gerua u nɛɛ, saa kun maa dɛnyasiarɔ. 7 Adama sanam mɛ gɔrado nɔɔba yiruse u koo win kɔba so, sanam mɛya Gusunɔ u koo win himba ye goo kun yɛ̃ yibia nge mɛ u raa win sɔmɔbu sɔ̃ɔwa. 8 Yen biruwa nɔɔ ge na raa nua wɔllun di ga ka kpam man gari kua ga nɛɛ, a doo a tire kure piibu ge ga wukiare mi mwa gɔrado win nɔmun di wi u yɔ̃ tem ka nim wɔllɔ. 9 Na da gɔrado win mi, na nùn kana u man tire kure piibu ge wɛ̃. Ma u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n gu mɔɔ n tem n mwɛ. Ga koo sosia nɛn nukurɔ, adama nɛn nɔɔwɔ ga koo dorawa nge tim. 10 Na tire kure piibu ge mwa win nɔmun di, ma na gu tema. Geema, nɛn nɔɔwɔ ga dorawa nge tim, adama ye na gu mwɛ na kpa, ga sosiawa daka daka nɛn nukurɔ. 11 Yera ba man sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, kon kpam Gusunɔn gari gere tɔn dabiru ka tem dabinun sɔ̃, ka bwese dabiru ka maa sinam dabinun sɔ̃. 1 Yen biru, ba man yĩirutia gaa wɛ̃, ye ya sãa nge dɛka ma ba man sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, n seewo n da n Gusunɔn sãa yeru yĩire ka yãku yeru, kpa n bu gari be ba sãaru mɔ̀ mi. 2 Adama n ku yen tɔɔ yaara yĩire, domi ba ye tɔn tukobu kã be ba koo wuu dɛɛrɔ taaku sere suru weeru ka yiru. 3 U koo de win seeda diobu yiru bu win gari gere ba n saakiba sebua, sere sɔ̃ɔ nɔrɔbu ka goobu ka wata (1.260). 4 Seeda diobu yiru ye, ba sãa olifin dãnu yiru ye, ka dabunu yiru ni nu yɔ̃ Gusunɔ tem kpuron Yinnin wuswaaɔ. 5 Goo ù n kĩ u bu kɔ̃ sa kua, dɔ̃ɔwa ra yari ben nɔsun di u ben yibɛrɛba kpeerasia, nge mɛya wi u kasu u bu kɔ̃ sa kua, u koo ka gbi. 6 Ba dam mɔ bu ka wɔllu kɛnɛ, gura yu ku ka nɛ saa ye ba Gusunɔn gari gerumɔ. Ba maa dam mɔ nim wɔllɔ bu ka mu gɔsia yɛm. Ba maa kpam dam mɔ bu ka handunia bara bwese bweseka kpɛ̃ɛ nge mɛn nɔɔ ba kĩ. 7 Sanam mɛ ba koo seeda di bu kpe, yera gbeeku yaa ye ya yara wɔru nɔru sariruguu gen min di ya koo ka bu tabu ko, yu bu kamia kpa yu bu go. 8 Ben gonu ko n kpĩ wuu bɔkɔ gen swaa sɔɔ, wuu mi ba ben Yinni dãa bunanaru kpare. Wuu gen yĩsira ba weenasina ka Sodomu, ǹ kun mɛ ka Egibiti. 9 Tɔn dabinu saa handunian tɔmbu kpuron min di ka bwesenu kpuron di ka barum baamɛren di ka sere tem kpuron di ba koo ben gonu mɛɛri sɔ̃ɔ ita ka bɔnu, ba ǹ koo wura bu bu sike. 10 Handunian tɔmbun nukura koo dora, ba koo tɔ̃ɔ bakaru ko kpa bu kɛ̃nu mɔrisiana yèn sɔ̃ Gusunɔn sɔmɔbu yiru be ba raa handuniagibu tɔ̃ ya kua mi, ba gu. 11 Sɔ̃ɔ ita ka bɔnu yen biru, Gusunɔ u kpam goo ni wɛ̃sia wãarugiru wesia, ma nu seewa nu yɔ̃ ra. Bɛrum bakam tɔn be kpuro mwa be ba nu wa. 12 Yera Gusunɔn sɔmɔbu yiru ye, ba nɔɔgiru nua wɔllun di ba nɛɛ, i yɔɔma gee. Ba yɔɔwa wɔllɔ guru wiru sɔɔ sanam mɛ ben yibɛrɛba ba bu mɛɛra. 13 Mii mii ma tem yĩira gem gem, ma wuu gen bɔnu wɔkuruse ya wɔruma. Tɔn be ba gu tem yĩiru bi sɔɔ, ben geera sãa tɔnu nɔrɔbun suba nɔɔba yiru (7.000). Tɔn be ba tie, ma ba nanda gem gem, ma ba Wɔrukoo bɛɛrɛ wɛ̃. 14 Tɛ̃, gbee swãa yirusera doona, wee itasera nɔɔ kɔruma. 15 Yen biru wɔllun gɔrado nɔɔba yiruse u win kɔba so. Yera nɔɔ damgisu nɔɔra Gusunɔ wɔllɔ su nɛɛ, handunia yenin banda kua Gusunɔ bɛsɛn Yinni ka win Kirisigiru. U ko n bandu dii sere ka baadommaɔ. 16 Sanam mɛya guro gurobu yɛnda nnɛ ye, be ba sɔ̃ ben sina kitanu wɔllɔ Gusunɔn wuswaaɔ, ba kpuna ba Gusunɔ sãamɔ 17 ba mɔ̀, Gusunɔ Yinni dam kpurogii, wunɛ wi a wãa tɛ̃, a raa maa wãa, sa nun siaramɔ yèn sɔ̃ a wunɛn dam bakam denda, ma a wunɛn ban dibu torua. 18 Handuniagibu ba mɔru bɛsira. Ma wunɛn mɔru ya tunuma. Saa ya tura bu ka gɔribu siri. Saa maa tura bu ka wunɛn sɔmɔbu are wɛ̃, ka be ba nun naanɛ doke ka be ba wunɛn yĩsiru nasie, baka ka buu. Saa maa tura bu ka bu kam koosia be ba handunia kam mɔ̀. 19 Yera ba sãa yee te ta wãa Gusunɔ wɔllɔ kɛnia ma woodan kpakorora tera win sãa yee te sɔɔ. Ma guru maakinu wãa mi, ka wurenu, ka guru gbãsukunu ka tem yĩirubu, ka maa guru kpee bakanu. 1 Yera yĩre bakaru gara sɔ̃ɔsira Gusunɔ wɔllɔ. Kurɔ goo wãa mi, sɔ̃ɔwa sãa win yaberu ma u suru yɔ̃ rari ma u furɔ kperi wɔkura yiruguu doke. 2 Kurɔ wi, u gura mɔ, marubun wahala ka nuku wuriribu dera u wuri mɔ̀. 3 Yera yĩreru gara kpam sɔ̃ɔsira Gusunɔ wɔllɔ. Yaa binti binti swãaru garu ta wãa mi, ta winu nɔɔba yiru mɔ ka kɔba wɔkuru ma ta sina furɔsu nɔɔba yiru doke. 4 Yaa ye, ya ka yen siru wɔllun kperin bɔnu itase wɔka ya kɔ̃ temɔ. Ma ya da ya yɔ̃ ra kurɔ win wuswaaɔ wi u kĩ u ma mi, yu ka wa yu win bii tem ù n wɔruma. 5 Yera kurɔ wi, u bii tɔn durɔ mara wi u koo bwesenu kpuro kpara ka sii bokuru. Adama ba bii wi mwa ba ka nùn da Gusunɔn mi, mi u sɔ̃ win sina kitarɔ. 6 Kurɔ wi, u maa duka doona gbaburu gia mi Gusunɔ u nùn ayeru sɔɔru kua bu ka nùn nɔɔri sɔ̃ɔ nɔrɔbu ka goobu ka wata (1.260). 7 Yera tabu seewa wɔllu mi, Misɛli Gusunɔn gɔradoban wirugii ka win gɔradoba ba tabu kua ka yaa binti binti te. Yaa ye, ka yen bwãa be, ba tabu kua. 8 Adama ba bu tabu di, ba ǹ wure yaa ye, ka yen bwãabu ba n wãa wɔllu mi. 9 Ba yaa binti binti bembere te kasa kua temɔ. Yaa ye, ya sãawa gasɔ gasɔn waa ye ba mɔ̀ Yibirisi, ǹ kun mɛ Setam, ye ya handuniagibu kpuro nɔni wɔ̃ kua. Ba ye kasa kua temɔ ka yen gɔradoba sannu. 10 Yen biru, ma na nɔɔgiru garu nua wɔllɔ ta nɛɛ, tɛ̃ sɔɔra Gusunɔ bɛsɛn Yinni u ka faaba na. Win dam ka win banda sɔ̃ɔsira, ka win Kirisin yiiko. Domi ba bɛsɛgibun mɛm maniɔ kasa kua wɔllun di wi u ra n bu mɛm manimɔ bururu ka yoka Gusunɔn wuswaaɔ. 11 Bɛsɛgii be, ba nùn tabu di ka Yãa kinɛ kpɛm ten yɛm ka ben seedan gari. Ba ǹ ben wãaru garisi gãanu, ba tu gɔɔ deria. 12 Yen saabu, wɔllu ka wɔrukobu i nukuru doro. Adama tem ka nim wɔ̃ kun gbee swãara ko n kpã! Domi Setam ya bɛɛ sarema ka mɔru baka yèn sɔ̃ ya yɛ̃ ma saa fiikowa n ye tie. 13 Ye yaa ye, ya wa ma ba ye kɔ̃ wa temɔ, yera ya kurɔ wi nɔni sɔ̃ɔbu wɔri wi u bii tɔn durɔ mara mi. 14 Adama ba kurɔ wi gunɔ bake bakarun kasa yiru wɛ̃ u ka yɔ̃ sere win ayerɔ gbaburɔ mi n toma waa yen bɔkun di, mi ba koo nùn nɔɔri saa ita ka bɔnu. 15 Yera waa ye, ya yen nɔɔ wukia ma ya nim sia nge daa bakaru kurɔ win biruɔ kpa u ka nim diira. 16 Adama tem mu kurɔ wi faaba kua, mu mɛn nɔɔ baaya mu nim mɛ mwɛ mɛ mu yara yaa yen nɔɔn di. 17 Sanam mɛya yaa ye, ya ka kurɔ wi mɔru bara gem gem, ma ya da yu ka win bwese te ta tie tabu ko, be kpuro be ba Gusunɔn wooda mɛm nɔɔwammɛ, be ba Yesun seeda dimɔ. 18 Ma yaa ye, ya da ya yɔ̃ ra yani sɛɛri sɔɔ nim wɔ̃ kun goorɔ. 1 Yen biruwa na gbeeku yaa gaa wa ya yariɔ nim wɔ̃ kun di. Ya kɔbi wɔkuru mɔ ka winu nɔɔba yiru, ma sina furɔ ga wãa kɔbi yin baayeren wɔllɔ, ma yĩsi kɔ̃ sunu yorua yen winɔ. 2 Gbeeku yaa ye na wa ya sãa nge musuku gbeeku, ma yen naasu sãa nge wɔm gbãrogisu, yen nɔɔ ga maa sãa nge gbee sunɔguu. Yaa binti binti te, ta ten tiin dam gbeeku yaa ye wɛ̃ ka maa ten sina kitaru ka ten yiiko baka. 3 Gbeeku yaa yen wii teeru ta sãare ta mɛɛra wa goo gookum, adama mɛɛra ye, ya bɛkura. Handuniagibu kpuro ba ye mɛɛra ka gidi, ma ba ye swĩi. 4 Tɔmbu kpuro ba yaa binti binti te sãwa yèn sɔ̃ ta ten yiiko gbeeku yaa ye wɛ̃. Ba maa gbeeku yaa ye sãwa ba mɔ̀, wara sãa nge gbeeku yaa yeni. Wara koo kpĩ u ka ye tabu ko. 5 Ba dera gbeeku yaa ye, yu woo kana gari ka gari kam gere, ba maa ye yiiko kã yu ka yegiru ko suru weeru, ka yiru. 6 Yera ya yen nɔɔ wukia ya Gusunɔ gari kam gerusim wɔri ka maa win yĩsiru, ka win wãa yeru, ka be ba wãa wɔllɔ. 7 Ba ye swaa kã yu ka naanɛ dokeobu tabu ko kpa yu bu tabu di. Ba maa ye yiiko wɛ̃ bweseru baateren wɔllɔ, ka tɔmbu kpuro ka barum baamɛre ka tem baamɛre. 8 Bèn yĩsinu ba ǹ yorua bu sere handunia tore, wãarun tireru sɔɔ te ta sãa Yãa kinɛ kpɛndugiru te ba ka yãkuru kua, beya ba koo gbeeku yaa ye sã. 9 ǹ n mɛn na, baawure wi u swaa mɔ, u nɔɔwɔ. 10 Wi ba koo pirisɔm mwa, pirisɔmwa ba koo nùn mwa. Wi ba koo go ka takobi, takobiwa ba koo ka nùn go. Saa ye sɔɔ, n weenɛ naanɛ dokeobu ba n tɛmanɛ ben naanɛ dokebu sɔɔ. 11 Yen biruwa, na kpam gbeeku yaa gaa wa ya yariɔ tem sɔɔn di. Ya kɔbi yiru mɔ nge yãa kinɛ kpɛndun kɔbi, ma ya gari mɔ̀ nge yaa binti bintiru. 12 Yaa gbiikaa ya dera ya yen yiiko dendimɔ yen nɔni biru. Ya tem ka mɛn tɔmbu tilasi kua bu ka yaa gbiikaa ye sã ye ba raa mɛɛra kua goo gookum, ma ya bɛkura. 13 Yaa yiruse yeni ya maamaaki dabinu kua, sere ya dera dɔ̃ɔ u sarama wɔllun di temɔ tɔmbun wuswaaɔ. 14 Ya handunian tɔmbu nɔni wɔ̃ kua ka maamaaki yèn yiiko ba ye wɛ̃ yu ko yaa gbiikaa yen nɔni biru. Ya handuniagibu sɔ̃ɔmɔ bu yaa gbiikaa yen weenasia koowo ye ba raa ka takobi mɛɛra kua, ma ya kun gu. 15 Yaa dãaka ye, ya yiiko wa yu ka yaa gbiikaan weenasia ye wɛ̃sia wãarugiru wɛ̃ yu ka kpĩ yu gari ko nge tɔnu, kpa yu be ba yina bu ye sã kpuro go. 16 Ma yaa ye, ya tɔmbu kpuro tilasi kua, damgibu ka bwɛ̃ɛbwɛ̃ɛbu, gobigibu ka sãarobu, yobu ka tii mɔwɔbu bu ka bu yĩreru kua ben nɔm geuɔ ǹ kun mɛ ben sirinɔ. 17 Goo sari wi u koo kpĩ u dwe ǹ kun mɛ u dɔra ma n kun mɔ ka gbeeku yaa yen yĩreru te ta sãa yen yĩsiru, ǹ kun mɛ yen yĩsirun damba. 18 Ye ya bwisi bikiamɔ wee. Baawure wi u bwisi mɔ u koo kpĩ u gbeeku yaa yen damban tubusianu gia. Domi damba ye, ya sãawa tɔnu goon damba. Yeya nata ka wata ka nɔɔba tia (666). 1 Yen biruwa na mɛɛra ma na Yãa kinɛ kpɛm te wa ta yɔ̃ Siɔnin guuru wɔllɔ. Tɔnu nɔrɔbun suba wunaa weeru ka nnɛ (144.000) ba ka nùn wãa mi, be ba win yĩsiru ka win Baaban yĩsiru yorua ben sirinɔ. 2 Ma na nɔɔ gagu nua wɔllun di nge surun bakarun wurenu, nge guru gbãra bakabu. Nɔɔ ge na nua ga sãawa nge ni mɔrɔku sowoba soomɔn swĩi. 3 Ba yɔ̃ sina kitarun wuswaaɔ, mi hunde koniba nnɛ ye ka guro guro be, ba wãa. Ba womu kpɔɔ mɔ̀ ge goo kun kpɛ̃ u gia ma n kun mɔ tɔnu nɔrɔbun suba wunaa weeru ka nnɛ be ba yakia handunian di. 4 Tɔn be, ba sãa be ba tii nɛnua dɛɛraru sɔɔ, ba ǹ kurɔ damaru koore. Ba Yãa kinɛ kpɛm te swĩiwa baama kpuro mi ta dɔɔ. Ba bu yakiawa saa tɔmbun suunu sɔɔn di ba n ka sãa nge yãku gbiikii te ba Gusunɔ ka Yãa kinɛ kpɛm te kua. 5 Goo kun weesu nɔɔre ben nɔɔn di, ba sãawa taarɛ sarirugibu. 6 Yera na kpam wɔllun gɔrado goo wa u yɔ̃ɔwa sere sere Gusunɔ wɔllɔ, wi u koo Labaari gea ye ya ku ra kpe kpara handuniagibun mi, tem baamɛre ka bweseru baatere ka barum baamɛre ka tɔmbu kpuron mi. 7 U nɔɔgiru sua u nɛɛ, i Gusunɔ nasio kpa i nùn bɛɛrɛ wɛ̃, domi saa ya tura u ka tɔmbu kpuro siri. I nùn sãawɔ wi u wɔllu ka tem taka kua ka nim wɔ̃ ku ka bwii. 8 Wɔllun gɔrado yiruse u gbiikoo swĩi u nɛɛ, Babiloni, wuu bɔkɔ ge, ga wɔruma, ga wɔruma, ge, ge ga tɔmbu kpuro tilasi kua ba ka gen daa bɛrɛtɛkɛ bakan tam nɔra. 9 Gɔrado itase u gbiikobu yiru ye swĩi, ma u nɔɔgiru sua u nɛɛ, baawure wi u gbeeku yaa ye sãamɔ ka yen weenasia, ma u yen yĩsiru mɔ win sirirɔ ǹ kun mɛ win nɔmuɔ, 10 wiya u koo maa Gusunɔn mɔrun tam nɔ mɛ u koo wisi ka mɛn dam win mɔrun nɔra sɔɔ. Baawure wi u mɔ̀ nge mɛ, u koo tɔ̃ ya wa dɔ̃ɔ ka sɔ̃ɔ bisu sɔɔ, gɔrado dɛɛrobu ka Yãa kinɛ kpɛm ten wuswaaɔ. 11 Dɔ̃ɔ wi u nùn tɔ̃ ya mɔ̀ win wiisu su ko su n seemɔwa wɔllɔ ka baadommaɔ. Ba ǹ ko ba n maa wɛ̃rabu mɔ bururu ka yoka, be ba gbeeku yaa ye sãwa ka yen weenasia, ka be ba yen yĩsirun yĩreru mɔ. 12 Gari yi sɔɔ, n weenɛ naanɛ dokeobu bu tɛmana, be ba Gusunɔn wooda mɛm nɔɔwa ma ba Yesu naanɛ kua. 13 Yen biru na kpam nɔɔ gagu nua wɔllun di ga nɛɛ, n yeni yoruo, doo nɔɔrugiba be ba gbimɔ saa tɛ̃n di Yinnin naanɛ dokebu sɔɔ. Gusunɔn Hunde gerumɔ u mɔ̀, mɛya ni, ba koo wɛ̃ra, domi ben sɔm geerun are koo bu swĩi. 14 Yen biru na mɛɛra ma na guru wii kpikiru wa, goo sɔ̃ mi nge tɔnun bii. Yɛ̃ro sina furɔ wuraguu doke win wirɔ, ma u kɔmbɔ nɛni ge ga nɔɔ do. 15 Wɔllun gɔrado goo u yara sãa yerun di, ma u wi u sɔ̃ guru wiru wɔllɔ nɔɔgiru sua u nɛɛ, a wunɛn kɔmbɔ suo a gɛ̃, domi gɛ̃ɛbun sanam mu tura, handunia ya ye bu ka gɛ̃. 16 Yera wi u sɔ̃ guru wiru wɔllɔ u win kɔmbɔ doke handunia sɔɔ, ma u ye gã. 17 Gɔrado goo kpam yara sãa yerun di te ta wãa wɔllɔ, win tii maa kɔmbɔ nɛni ge ga nɔɔ do. 18 Gɔrado goo maa yarima saa yãku yerun di, wi u dam mɔ dɔ̃ɔn wɔllɔ. U gbãra tãa tãa u wi u kɔmbɔ nɔɔ durorɔ nɛni sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a wunɛn kɔmbɔ dokeo kpa a handunian dãa bii ni ba mɔ̀ resɛm sɔri, domi nu ye. 19 Gɔrado wi, u win kɔmbɔ doke ma u dãa binu sɔra. Ma u nu wisi Gusunɔn mɔru bakan dãa bii gama yerɔ. 20 Ba resɛm dãa bii ni gama nin gama yerɔ wuun biruɔ. Ma dãa bii gama yee ten min di yɛm mu koka mu tɛria sere kilo gooba wunɔbu (300), ma mɛn dukum maa tura sere dumin toro gɛndɛɔ. 1 Yen biru, na kpam yĩreru garu wa Gusunɔ wɔllɔ, ta kpã ma ta bɛrum mɔ. Ye na wa wee. Wɔllun gɔradoba nɔɔba yiru ba gbee swãanu nɔɔba yiru nɛni. Niya nu sãa gbee swãa dãakinu, domi ni sɔɔra Gusunɔn mɔru ya koo ka kpe. 2 Yera na gãanu wa ni nu sãare yɛru dikiguu ge ga burinɛ ka dɔ̃ɔ. Na maa tɔn be wa be ba gbeeku yaa ye ka yen weenasia, ka yen yĩsirun damba tabu di. Tɔn be, ba yɔ̃ yɛru gen wɔllɔ ba mɔrɔkunu nɛni ni Gusunɔ u bu wɛ̃. 3 Ba Mɔwisi Gusunɔn sɔm kowon womu mɔ̀ ka maa Yãa kinɛ kpɛnduguu ba mɔ̀, "Yinni Gusunɔ dam kpurogii, wunɛn sɔma kpã, ya maa sãa maamaaki. Wuna a tem kpuron sina boko. Wunɛn swɛɛ yi sãa gem, yi dɛnde. 4 Yinni, wara kun wunɛn bɛrum mɔ. Wara koo yina u wunɛn yĩsiru bɛɛrɛ wɛ̃. Domi wunɛ turowa a sãa dɛɛro. Tem baamɛren tɔmba koo na wunɛn mi, bu nun sã. Domi baawure u wunɛn sɔm geenu wa." 5 Yen biru na mɛɛra na wa ba sãa yeru kɛnia Gusunɔ wɔllɔ mi win kuu bekurugira wãa. 6 Wɔllun gɔradoba nɔɔba yiru be ba gbee swãanu nɔɔba yiru nɛni mi, ba yara sãa yee ten min di. Ba yãa kpikinu sebua ni nu dɛɛre wasa wasa ma ba kpaki wuragii sɛ̃ke ben gãasɔ. 7 Yera hunde koniba nnɛ ben turo u gɔrado nɔɔba yiru ye yoruku wuraginu nɔɔba yiru wɛ̃ ni nu Gusunɔn mɔru yiba. Gusunɔ u sãawa Yinni wi u wãa sere ka baadommaɔ. 8 Ma sãa yee te, ta wiisu yiba Gusunɔn yiiko ka win dam sɔ̃. Goo kun maa kpɛ̃ u du mi sere wɔllun gɔradoba nɔɔba yirun gbee swãanu nɔɔba yiru ye, yu ka wiru goora. 1 Yera na nɔɔgiru garu nua saa sãa yee ten min di ta wɔllun gɔrado be sɔ̃ɔwa ta nɛɛ, bu doo bu Gusunɔn mɔrun yorukunu nɔɔba yiru wisi handunia sɔɔ. 2 Gɔrado gbiikoo u da ma u win yoruku wisi temɔ. Yera bwisi tobi bu wisi nge fɔrɔnu be ba gbeeku yaa yen yĩreru mɔ ba yen weenasia sãamɔ. 3 Sanam mɛya gɔrado yiruse u win yoruku wisi nim wɔ̃ ku sɔɔ. Nim mɛ, mu gɔsia nge tɔn gorun yɛm, ma hunde koni baayere ya gu nim mɛ sɔɔ. 4 Yera gɔrado itase u win yoruku wisi daa bakanu ka bwii sɔɔ, ma nim mu gɔsia yɛm. 5 Ma na gɔrado winin nɔɔ nua wi u dam mɔ nim wɔllɔ, u nɛɛ, Dɛɛro, wunɛ wi a wãa, a raa maa wãa, wuna a sãa gemgii a ka siri mɛsum. 6 Domi ba naanɛ dokeobu ka Gusunɔn sɔmɔbun yɛm yari, ma a bu yɛm wɛ̃ bu nɔ. Mɛya ba ka weenɛ. 7 Yen biru na nɔɔ gagu nua saa yãku yeru min di ga nɛɛ, geema Gusunɔ Yinni dam kpurogii, wunɛn siribu sãa gem bu maa dɛnde. 8 Yera gɔrado nnɛse u win yoruku wisi sɔ̃ɔ wɔllɔ, ma sɔ̃ɔ u dam wa u ka tɔmbu dɔ̃ɔ kpakiri. 9 Ma tɔmba dɔ̃ɔ kpakirira yam susu bakarun sɔ̃. Ma ba Gusunɔn yĩsiru gari kam gerusi wi u yiiko mɔ gbee swãa nin wɔllɔ. Adama ba yina bu gɔ̃ ru gɔsia bu nùn bɛɛrɛ wɛ̃. 10 Yera gɔrado nɔɔbuse u win yoruku wisi gbeeku yaa yen sina kitaru wɔllɔ. Ma n kua yam wɔ̃ kuru ketem yen bandun tem sɔɔ. Ma tɔmbu ba ben yari temmɔ wuriribun sɔ̃. 11 Ma ba Wɔrukoo gari kam gerusi ben wuriribu ka bwisinun sɔ̃. Adama ba yina bu ben kom kɔ̃ sum deri. 12 Yera gɔrado nɔɔba tiase u win yoruku wisi daa bakaru sɔɔ te ba mɔ̀ Efarati, ma ta gbera mam mam tu ka sɔ̃ɔ yari yerun sinambu swaa kɛ̃ bu tɔbura. 13 Ma na wɛrɛkunu ita wa ni nu tii gɔsia nge surenu, nu yarimɔ yaa binti binti ten nɔɔn di ka gbeeku yaa yen nɔɔn di ka maa sɔmɔ weesugiin nɔɔn di. 14 Wɛrɛku ni, nu sãawa Setam bwãabu, be ba maamaaki mɔ̀, ma ba dɔɔ handunia kpuron sinambun mi bu ka bu mɛnna bu tabu ko Gusunɔ Yinni dam kpurogiin siribun tɔ̃ ru sɔɔ. 15 Ma Yesun nɔɔ ga nɔɔra u nɛɛ, wee, na sisi nge gbɛnɔ. Doo nɔɔrugiiwa wi u swaa mɛɛra ma u win yãnu kparenu sãa u ku ka swaa wɔri tereru kpa u sekuru wa batuma sɔɔ. 16 Yera wɛrɛku ni, nu sinambu kpuro mɛnna gam gum mi ba ra soku ka Heberum Aamagedom. 17 Yen biru, gɔrado nɔɔba yiruse u win yoruku wisi wom dirum sɔɔ. Ma nɔɔgiru gara nɔɔra sina kitarun di sãa yerɔ ta nɛɛ, gari kpa. 18 Yera guru maakinu seewa ka wurenu ka guru gbãsukubu ka tem yĩiru bakabu. Tem yĩiru bin kpãara banda. Bin bweseru ta ǹ koore saa miǹn di ba tɔnu taka kua. 19 Wuu bɔkɔ ge, ga kurana wasi ita, ma tɔn tukobun wusu su wɔruka. Gusunɔ u Babiloni, wuu bɔkɔ ge yaaya ma u gu win mɔru bakan nɔran tam wɛ̃ gu nɔ. 20 Tem burenu kpuro nu doona, guunu kun maa waarɔ. 21 Yera guru kpee bakanu, niǹn teera kilo weeru tura, nu tɔmbu wɔriki wɔllun di. Ma ba Gusunɔ gari kam gerusi guru kpee nin nɔni swãarun sɔ̃ domi nɔni swãa te, ta banda. 1 Yera gɔradoba nɔɔba yiru be ba yorukunu nɔɔba yiru ye nɛni, ben turo u na u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n na u koo man sɔ̃ɔsi nge mɛ ba koo ka kurɔ tanɔ kpoko wi siri bu sɛɛyasia wi u sɔ̃ nim bakam wɔllɔ. 2 Handunian sinamba ka kurɔ tanɔ kpoko wi daa bɛrɛtɛkɛ kua, ma kurɔ tanɔ win daa bɛrɛtɛkɛn tam mu handunian tɔmbu laakari bira. 3 Sanam mɛya gɔrado wi, u nɛn bwɛ̃ra sua kãsi kãsikum u ka da gbaburɔ. Miya na kurɔ goo wa u sɔ̃ gbeeku yaa swãa gaan wɔllɔ. Yen baama ba yĩsi kɔ̃ sunu yorua ma ya winu nɔɔba yiru mɔ ka kɔbi wɔkuru. 4 Kurɔ wi, u yãnu sebua ni nu kɔrɔnnɔ ka swãa tobe sãa, ma u buraru kua ka wura ka goo kpee gobi bɛkɛginu ka goo kpikinu. U wuran nɔra nɛni win nɔmaɔ yè sɔɔ gãa kɔ̃ sunu ka win kurɔ tanɔ disi yiba. 5 Win sirirɔ yĩsiru gara yorua tèn tubusianu sãa asiri. Yĩsi te wee, Babiloni baka, handunian kurɔ tanɔbu ka daa bɛrɛtɛkɛ kpuron mɛro. 6 Ma na wa tɔn be ba Yesu naanɛ doken yɛm ka maa be ba win seeda din yɛm mu kurɔ wi bãarumɔ. Ye na nùn wa, na biti soora gem gem. 7 Yera gɔrado wi, u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, mban sɔ̃ na na biti soore. U koo man kurɔ win asiri tubusia ka maa gbeeku yaa ye u sɔni, ye ya winu nɔɔba yiru ka kɔbi wɔkuru mɔ. 8 Gbeeku yaa ye na wa mi, ya raa wasi adama ya ǹ maa wãa. ǹ n sosi ya koo yari wɔru bɔkɔ nɔru sariruguun di yu da kam koo yerɔ. Handunian tɔmbu, bèn yĩsa kun wãa wãarun tireru sɔɔ bu sere handunia tore, ba koo biti soora bà n gbeeku yaa ye wa ya kpam kurama. Domi ya raa wasi adama ya ǹ maa wãa. 9 Ye ya bwisi bikiamɔ wee. Winu nɔɔba yiru ye, ya sãawa guunu nɔɔba yiru niǹn wɔllɔ kurɔ wi, u sɔ̃. Ya maa kpam sãa sinambu nɔɔba yiru. 10 Be nɔɔbu ba wɔruma kɔ, turo u gina wãa, wi u tie u ǹ tunumam kpa. Sanam mɛ u koo maa na, u ǹ koo tɛ. 11 Ma gbeeku yaa ye ya raa wasi ma ya kun maa wãa, yen tiiwa ya sãa sunɔ nɔɔba itase, u yarawa nɔɔba yiru yen min di ma u dɔɔ kam koo yerɔ. 12 Kɔbi wɔku te na maa wa mi, ta sãawa sinambu wɔkuru be ba kun gina bandu dim kpa, adama ba koo yiiko wa bu bandu di kɔbi tia ka gbeeku yaa ye sannu. 13 Be wɔku te kpuro, himba tia ba mɔ, ba koo ben dam ka ben yiiko gbeeku yaa ye wɛ̃. 14 Ba koo ka Yãa kinɛ kpɛndu tabu ko, adama Yãa kinɛ kpɛm te, ta koo bu tabu di yèn sɔ̃ ta sãa yinnibun Yinni ka sina boko. Ma be Gusunɔ u soka u gɔsa, be ba sãa bɔrɔkiniba, be ka Yãa kinɛ kpɛm te sannu ba koo maa sinam be tabu di. 15 Gɔrado wi, u maa man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, nim mɛ na wa mi, mɛǹn wɔllɔ kurɔ tanɔ wi, u sɔ̃, mu sãawa tɔmbu ka tɔn wɔru guni ka tem dabinun tɔmbu ka bwese dabinu. 16 Kɔbi wɔku te na maa wa mi ka gbeeku yaa ye, ye kpurowa ya koo kurɔ tanɔ wi tusi. Ba koo ye u mɔ kpuro sua kpa bu nùn deri tereru. Ba koo win yaa tem kpa bu ye ya tie dɔ̃ɔ mɛni muku muku. 17 Domi Gusunɔ u dera ba win gɔ̃ ru kĩru kua. U dera ba nɔɔ tia kua ba ben sinandun yiiko gbeeku yaa ye wɛ̃, sere win gari yi ka koora. 18 Kurɔ wi na wa mi, u maa sãawa wuu bɔkɔ ge ga tem kpuron sinambu taare. 1 Yenin biru na kpam wɔllun gɔrado goo wa u saram wee wɔllun di. U yiiko baka mɔ, win buram, u ballimɔwa pari pari handunia kpuro sɔɔ. 2 U nɔɔgiru sua u nɛɛ, ya wɔruma, Babiloni baka ye, ya wɔruma. Ya tɛ̃ kua Setam bwãabun wãa yeru ka wɛrɛku kɔ̃ su baageren kuku yeru ka gunɔ bɔrɔnugisu ka si su gɔbun wãa yeru. 3 Domi tem kpuron tɔmbu ba yen daa bɛrɛtɛkɛn tam nɔra. Handunian sinambu ba ka ye kurɔ tanɔ kookoosu kua, ma handunian tenkuba ba kua gobigibu yen daa bɛrɛtɛkɛn kpãarun sɔ̃. 4 Yera na kpam nɔɔ gagu nua wɔllun di ga nɛɛ, i yarima nɛn tɔmbu, i yarima yen min di kpa i ku ka ye yen durum bɔnu ko kpa i ku ra tii kpɛ̃ɛ yen gbee swãanu sɔɔ. 5 Domi yen durum ya wɔllu girari, ma Gusunɔ u yen kom kɔ̃ sum yaaya. 6 I ye kɔsieyo nge mɛ ya bɛɛ kua. I ye kɔsieyo nge mɛ ya bɛɛ kuan nɔn yiru. I yen nɔra yibio ka tam mɛ mu bɔɔbu nɔn yiru n kere nge mɛ ya bɛɛ sɔka. 7 I ye tɔ̃ ya ka nuku sankiranu kɔsio, nge mɛ ya yen yiiko ka dukian doo nɔɔru di. Domi ya yen tii sɔ̃ɔwa ya nɛɛ, wee, ya sɔ̃ nge sina boko, ya ǹ sãa gɔmini. Mɛya ya ǹ maa nuku sankiranu wasi pai. 8 Yen sɔ̃, yen gbee swãara koo ye deema sɔ̃ɔ teerun sɔ̃ɔ, baranu ka nuku sankiranu ka maa gɔ̃ɔru, kpa yu dɔ̃ɔ mwaara muku muku. Domi Yinni Gusunɔ wi u ye siri u sãa damgii. 9 Handunian sinambu kpuro be ba ka ye kurɔ tanɔru ka daa bɛrɛtɛkɛ kua ba koo swĩ, ba koo weeweenu ko yen sɔ̃, sanam mɛ ba yen dɔ̃ɔ mwaarabun wiisu mɛɛra. 10 Ba ko ba n yɔ̃ n dɛsire yèn sɔ̃ ba yen nɔni swãarun bɛrum mɔ, kpa bu nɛɛ, Babiloni wuu bɔkɔ damguu, a kam kua, a kam kua. Kɔbi tia sɔɔra siribu nun di. 11 Handunian tenkuba ba koo ye swĩisi ka nuku sankiranu yèn sɔ̃ goo kun maa ben kianu dwemɔ 12 ni nu sãa wura ka sii geesu ka kpee gobi bɛkɛginu ka goo kpikinu ka beka ye ba kua ka wɛ̃ɛ damgii, ka ni ba kua ka kɔrɔnnɔ ka beku mari marinu ka maa beku wunɔmginu. Goo kun maa dãa gobigia dwemɔ ka yabu bwese bweseka ye ba kua ka suunu donnu ka dãa yĩsinuginu ka sii gandu ka sisu ka kpee kpikinu, 13 ka maa dãrun kokosun buuru te ba mɔ̀ kanɛli, ka kpee yãnu ka turare ka gum mɛ ba mɔ̀ miru, ka gum swãm ka tam ka gum ka som ka alikama ka nɛɛ ka yãanu ka dumi ka yin kɛkɛba ka maa tɔmbun tii. 14 Ma tenku be, ba ye sɔ̃ɔwa ba nɛɛ, gãa geenu kpuro ni a ra raa kã nu n sãa wunɛginu nu nun doonari, wunɛn dukia ka gãa buranu kpuro nu nun nɔma yande, tɔnu kun maa ni wasi pai. 15 Gãanu kpuron tenkuba be ba yen sɔ̃ kua dukiagibu, ba koo yɔ̃ ra n tonde, ba n sumɔ ba n weeweenu mɔ̀ yen nɔni swãarun bɛrum sɔ̃ 16 ba n mɔ̀, wee, wuu bɔkɔ ge, ga kam kua ge ga raa tii buraru bɛra ka yãa ni ba kua ka wɛ̃ɛ damgii ka ni ba kua ka kɔrɔnnɔ ka beku wunɔmginu ka sere maa wuraba ka kpee gobi bɛkɛginu ka goo kpikinu. 17 Ma kɔbi tia sɔɔ gen dukia kpuro ya kam kua. Goo nimkusu kpuron wirugibu ka be ba dua sɔɔ ka goo nimkusun sɔm kowobu ka be kpuro gesi be ba dim waamɔ nim wɔ̃ ku sɔɔ, ba yɔ̃ ra ba dɛsire 18 ba nɔɔgiru sua ye ba wuu gen dɔ̃ɔ mwaarabun wiisu wa ba nɛɛ, wuu gagu maa sari nge wuu bɔkɔ geni. 19 Ba tii yanim wisimɔ winɔ ba sumɔ ka nuku sankiranu ba nɔɔgiru mɔ̀ ba mɔ̀, wuu bɔkɔ ge, ga kam kuawa. Gen dukiawa be ba goo nimkusu mɔ ba ka kua gobigibu. Ma kɔbi tia sɔɔ ye kpuro ya kua bansu. 20 Wɔllu, a gɔ̃ ru doro wuu gen sɔ̃. Bɛɛ maa naanɛ dokeobu ka gɔrobu ka Gusunɔn sɔmɔbu, i gɔ̃ ru doro yèn sɔ̃ Gusunɔ u gu siri ye ga bɛɛ kuan sɔ̃. 21 Yera wɔllun gɔrado damgii goo kperu sua ta ka nɛɛ bakaru nɛ ma u tu sure nim wɔ̃ ku sɔɔ u nɛɛ, nge mɛya ba Babiloni wuu bɔkɔ ge sura temɔ ka dam, ga ǹ maa waarɔ pai. 22 Ba ǹ koo maa mɔrɔkunun swĩi nɔ wunɛn mi ka wom kowobu ka gaasiranu ka kɔbi. Ba ǹ koo maa sɔm bwese bwesekan kowobu wa, ba ǹ koo maa nɛɛ te ba nammɔn damu nɔ. 23 Ba ǹ maa fitilan yam bururam wasi mi, ba ǹ maa kurɔ kpaa durɔbu ka kurɔ kpaobun nɔɔ nɔɔmɔ. Wunɛn tenkubara ba raa dam bo handunia gira sɔɔ, ma a ka wunɛn dobo dobo tem kpurogibu nɔni wɔ̃ kua. 24 Ba maa Gusunɔn sɔmɔbun yɛm ka naanɛ dokeobugum wa wunɛ sɔɔ ka be kpuron yɛm gesi be ba go handunia kpuro sɔɔ. 1 Yen biru na nɔɔ nua nge tɔn wɔrun wurenu wɔllɔ ga nɛɛ, su Gusunɔ bɛsɛn Yinni siara. U sãawa faaba kowo, u yiiko ka dam mɔ. 2 Win siribu sãa gem bu maa dɛnde. Domi u kurɔ tanɔ kpoko wi siri wi u handunia kpuro sanka ka win daa bɛrɛtɛkɛ ma u nùn sɛɛyasia yèn sɔ̃ u win sɔm kowobu go. 3 Ma ba kpam nɔɔgiru sua ba nɛɛ, su Gusunɔ siara, wuu bɔkɔ gen dɔ̃ɔ wiisu ko n yɔɔmɔwa sere ka baadommaɔ. 4 Yera guro gurobu yɛnda nnɛ ye ka hunde koni nnɛ ye, ba kpuna Gusunɔn wuswaaɔ mi u sɔ̃ win sina kitarɔ, ba nùn sãwa ba nɛɛ, ami, su Gusunɔ siara. 5 Sanam mɛya nɔɔ gaga maa nɔɔra saa sina kitaru gian di ga nɛɛ, i Gusunɔ bɛsɛn Yinni siaro bɛɛ win sɔm kowobu kpuro, bɛɛ be i nùn nasie, baka ka buu. 6 Yera na nɔɔ nua nge tɔn wɔrun wurenu, ga sãa nge surun bakaru ǹ kun mɛ guru gbãsuku bakanu, ga nɛɛ, su Gusunɔ bɛsɛn Yinni dam kpurogii siara domi u bandu di. 7 I de su yɛ̃ɛri kpa bɛsɛn nuki yi dora. I de su nùn bɛɛrɛ wɛ̃ domi Yãa kinɛ kpɛndun kurɔ kpaara tunuma, kurɔn tii maa sɔɔru kpa. 8 Ba dera u yãa kpiki bɛɛrɛginu sebua ni nu dɛɛre wasa wasa. Yãa bɛɛrɛgii ni, nu sãawa naanɛ dokeobun kookoo geesu. 9 Yera gɔrado wi, u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, a yeni yoruo, doo nɔɔrugiba be ba dim soka Yãa kinɛ kpɛndun kurɔ kpaa yerɔ. U maa man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gari yi, Gusunɔn gari geen tii tiiwa. 10 Yera na yiira win naasɔ n ka nùn sã, adama u nɛɛ, n ku ko mɛ, u sãawa nɛn sɔm kowosi ka maa nɛn berusebu kpurogii be ba Yesun gem seeda di, n Gusunɔ sãawɔ. Domi seeda ye ba Yesu diiya, yeya ya sãa Gusunɔn sɔmɔbun garin nuuru. 11 Na maa wa Gusunɔ wɔlla wukiara ma dum kaa gaa kurama. Wi u ye sɔni win yĩsira Gemgii ka Bɔrɔkini. Gem sɔɔra u ra siri, mɛya u ra maa ka tabu ko. 12 Win nɔni sãawa nge dɔ̃ɔ yara, ma u sina furɔ dabinu doke win wirɔ. Ba yĩsiru garu yorua win sirirɔ te goo kun yɛ̃ ma n kun mɔ wi turo. 13 U yaberu sebua te ba wasa yɛm sɔɔ. Win yĩsira Gusunɔn gari. 14 Wɔllun tabu kowobu ba nùn swĩi ba dum kaaba sɔni, ma ba yabe kpiki bɛɛrɛginu sebua ni nu dɛɛre wasa wasa. 15 Win nɔɔn di takobi nɔɔ doragia yara ye u koo ka tem dabinun tɔmbu tabu di. U koo bu kpara ka sii bokuru kpa u dãa binun nim gama mɛ mu sãa Gusunɔ Yinni dam kpurogiin mɔru baka. 16 Win yaberɔ ka win taarɔ yĩsi teniwa ta yorua, sina boko ka yinnibun Yinni. 17 Na maa wɔllun gɔrado goo wa u yɔ̃ sɔ̃ɔ sɔɔ. Ma u gunɔsu kpuro nɔɔgiru sue si su yɔ̃ɔwa sere sere wɔllɔ u nɛɛ, i mɛnnama Gusunɔn dim soku yerɔ. 18 I na kpa i sinambu ka tabu sinambun yaa di ka tabu kowo damgibugia, ka dumi ka yin maasɔbugia ka sere tɔmbu kpuron yaa, yobu ka tii mɔwɔbu, baka ka buu. 19 Yera na gbeeku yaa ye wa ka handunian sinambu ka ben tabu kowobu. Be kpuro ba mɛnna bu ka wi u duma sɔni mi tabu ko ka win tabu kowobu. 20 Ba gbeeku yaa ye mwa ka sɔmɔ weesugii wi sannu, wi u raa sɔm maamaakiginu kua gbeeku yaa yen nɔni biru. Win sɔm maamaakiginun sɔ̃na u bu nɔni wɔ̃kua be ba raa gbeeku yaa yen yĩreru mɔ, ma ba yen weenasia sãwa. Ba gbeeku yaa ye ka sɔmɔ weesugii wi kpɛ̃ɛ wasi wasiru dɔ̃ɔ bweru sɔɔ, wi u mwaaramɔ ka sɔ̃ɔ bisu. 21 Ba ben tabu kowobu go ka takobi ye ya yara saa maasɔ win nɔɔn di. Ma gunɔsu kpuro su ben yaa di su deba. 1 Yen biru na kpam wɔllun gɔrado goo wa u saram wee wɔllun di, u wɔru bɔkɔ nɔru sariruguu gen kɔkɔrɔ nɛni ka yɔni bɛkɛ. 2 U yaa binti binti te sɛ̃re ye ya sãa gasɔn waa ye ba mɔ̀ Yibirisi ka Setam, ma u ye bɔkua ka yɔni yi, sere wɔ̃ɔ nɔrɔbu (1.000). 3 Ma gɔrado wi, u ye bɔrie wɔru bɔkɔ ge sɔɔ, u bɛrisi ma u yĩreru doke kpa yu ku maa ka bwesenu kpuro nɔni wɔ̃ ke sere wɔ̃ɔ nɔrɔbu yu ka kpe. Yen biruwa ba koo ye kɛnia bu ye kusia saa fiiko. 4 Na maa sina kitanu wa. Be ba sɔ̃ nin wɔllɔ ba bu yɔllaa kua bu ka siribu ko. Na maa tɔmbun hundeba wa be ba wiru bura Gusunɔn gari ka Yesun seedan sɔ̃, ka be ba ǹ gbeeku yaa ye sãwa ǹ kun mɛ yen weenasia, ba ǹ maa wure ba n yen yĩreru mɔ ben sirinɔ ǹ kun mɛ ben nɔmaɔ. Ba seewa gɔrin di ma ba bandu di ka Kirisi sannu wɔ̃ɔ nɔrɔbu. 5 Yeniwa ya sãa gɔribun see gbiikibu. N deema, gɔri be ba tie ba ǹ seewe gɔrin di sere wɔ̃ɔ nɔrɔbu ye, yu ka yibu. 6 Doo nɔɔrugiba be ba bɔnu mɔ see gbiikibu sɔɔ. Ba sãa be ba wuna nɛnɛm Gusunɔn sɔ̃. Gɔɔ yiruse kun maa yiiko mɔ be sɔɔ, domi ba ko ba n sãawa Gusunɔ ka Kirisin yãku kowobu, ba ko n ka nùn bandu dii wɔ̃ɔ nɔrɔbu. 7 Wɔ̃ɔ nɔrɔbu yà n yiba ba koo Setam yɔ̃ su yen pirisɔm di, 8 ya koo yari yu da yu handunian bwesenu kpuro nɔni wɔ̃ ke ni ba mɔ̀ Magɔgu ka nin wirugii Gɔgu, kpa yu nu mɛnna bu ka tabu ko. Ba koo dabia nge nim wɔ̃ kun goorun yani sɛɛri. 9 Be wee ba wee ba tɛrie, tem kpuro sɔɔ ma ba naanɛ dokeobun sansani sikerena ka wuu ge Gusunɔ u kĩ. Adama u dera dɔ̃ɔ u sarama wɔllun di, ma be kpuro ba dɔ̃ɔ mwaara. 10 Yera ba Setam ye ya raa tɔmbu nɔni wɔ̃ kua kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ bwerɔ wi u mwaaramɔ ka sɔ̃ɔ bisu, miǹ sɔɔ ba raa gbeeku yaa ye ka sɔmɔ weesugii wi kpɛ̃ɛ. Miya ba koo nɔni swãa bakaru wa wɔ̃ kuru ka sɔ̃ɔ sɔɔ sere ka baadommaɔ. 11 Yera na maa sina kita kpiki bakaru wa ka wi u sɔ̃ ten wɔllɔ. Ma tem ka wɔlla duka doona win wuswaan di, yen gaa kun maa waarɔ. 12 Yen biru na gɔribu wa, baka ka buu, ba yɔ̃ sina kita ten wuswaaɔ. Ma ba tirenu wukia ka maa tireru garu te ba mɔ̀ wãarun tireru. Ba gɔribu siri nge mɛ ben kookoosu nɛ si ba yorusi tire ni sɔɔ. 13 Sanam mɛya nim wɔ̃ ku ga ka gen gɔribu na, ma gɔɔ ka gɔribun wãa yera maa ka begibu na be ba raa nɛni. Ma ba be kpuro siri nge mɛ ben baawuren kookoosu nɛ. 14 Yera ba gɔɔ ka gɔribun wãa yee te sua ba kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ bwee te sɔɔ. N deema, dɔ̃ɔ bwee tera ta sãa gɔɔ yiruse. 15 Baawure wiǹn yĩsiru ba ǹ yorua wãarun tire te sɔɔ, ba nùn sua ba kpɛ̃ɛ dɔ̃ɔ bwee te sɔɔ. 1 Yen biruwa na wɔn kpaaru ka tem kpam wa. Wɔn gururu ka tem gurum baa doona, nim wɔ̃ ku ga ǹ maa wãa. 2 Ma na wuu dɛɛrɔ wa, ge ga sãa Yerusalɛmu kpaa, ga saram wee Gusunɔ wɔllun di, ga sɔɔru sãa nge kurɔ kpao wi u buraru sãa u win durɔ mara. 3 Na maa nɔɔgiru nua sina kitarun di ta nɛɛ, wee tɛ̃, Gusunɔn wãa yera wãa tɔmbun suunu sɔɔ, u ko n wãa ka be, ba koo maa ko wigibu. Gusunɔn tii u ko n wãa ben suunu sɔɔ. 4 U koo bu ben nɔni yĩresu kpuro woka. Gɔɔ kun ko n maa wãa ka win nuku sankiranu ka swĩi ka wuriribu domi gasɔn gãanu nu doona kpuro. 5 Sanam mɛya wi u sɔ̃ sina kitarɔ u nɛɛ, wee na gãanu kpuro kua kpaanu. U maa man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n yeni yoruo domi win gari, gari geeya, yi maa sãa naanɛgii. 6 Ma u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, ye kpuro ya kpa, wiya gãanu kpuron tore ka nin wii gowo wiya maa gbiikoo ka dãako. Baawure wi nim nɔru ga mɔ̀ u koo nùn nim kɛ̃ nim wãarugim bwian di n kun ka kɔsiaru. 7 Baawure wi u tabu di, win tubi wee, u ko n sãa win Yinni kpa wi, u maa ko win bii. 8 Adama bɛrurobu ka naanɛ doke sarirugibu ka kom kɔ̃ sumgibu ka tɔn gowobu ka sakara kowobu ka dobo dobogibu ka buãu sãɔbu ka wee kowobu kpuro, ba koo ben bɔnu wa dɔ̃ɔ bwerɔ wi u mwaamɔ ka sɔ̃ɔ bisu. Yera ya sãa gɔɔ yiruse. 9 Yera gɔradoba nɔɔba yiru be ba raa yorukunu nɔɔba yiru nɛni niǹ sɔɔ gbee swãanu nɔɔba yiru wãa, ben turo u na u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n na, u koo man kurɔ kpao sɔ̃ɔsi wi u sãa Yãa kinɛ kpɛm ten kurɔ. 10 Sanam mɛya gɔrado wi, u nɛn bwɛ̃ra sua kãsi kãsikum u ka da guu bakaru garun wɔllɔ. U man Yerusalɛmu wuu dɛɛrɔ ge sɔ̃ɔsi ga saram wee Gusunɔ wɔllun di, 11 ga ballimɔ Gusunɔn yiikon giriman sɔ̃ nge kpee sɔ̃ɔ tiro gobi bɛkɛguu ge ba mɔ̀ yasipu, ge ga dɛɛre nge diki kpika. 12 Ma gbãra bakara gu sikerenɛ te ta kɔnnɔsu wɔkura yiru mɔ, ma wɔllun gɔradoba wɔkura yiru ba kɔnnɔ si kɔ̃ su. Kɔnnɔ si sɔɔra Isirelin bibun bwesenu wɔkura yirun yĩsa yorua. 13 Gbãra ten goonu nnɛ nnɛ ye, kɔnnɔsu ita itawa nu mɔ. Kɔnnɔsu ita wãa sɔ̃ɔ duu yeru gia, ita maa wãa sɔ̃ɔ yari yeru gia, ma ita ita wãa yɛ̃sa ka yɛ̃sa. 14 Ba wuu gen gbãraru swĩiwa kpenu wɔkura yirun wɔllɔ, niǹn wɔllɔ ba Yãa kinɛ kpɛndun gɔrobu wɔkura yirun yĩsa yorua. 15 Wɔllun gɔrado wi u ka man gari kua u yĩirutia wuragia nɛni u ka wuu ge yĩire ka gen kɔnnɔsu ka gen gbãraru. 16 Wuu gen goonu kpuro nu nɛwa, gen yasum ka gen dɛ̃ɛbu tia. Gɔrado wi, u gu yĩira ka win yĩirutia. Wee, gen dɛ̃ɛbu kua kilo nɔrɔbun suba yiru ka goobu (2.200). Mɛya maa gen yasum ka gen gurum. 17 Gɔrado wi, u maa gbãra te yĩira ma ta kua gɔm soonu wunaa weeru ka nnɛ. U yĩirumɔ ka win yĩirutia yèn bweseru tɔmba maa mɔ. 18 Ba wuu gen gbãraru kuawa ka kpee gobiginu ni nu nɔni bwese bweseka mɔ ma ba wuu gen tii kua ka wuran tii tii ye ya dɛɛre nge diki. 19 Ba wuu gen gbãrarun kpɛɛkpɛɛku buraru kua ka kpee gobiginu. Kpee nin gbiikira ni nu nɔni swãaru mɔ, nin yiruseru ni nu nɔni boogu mɔ, itaseru ni nu nɔni bwese bweseka gɛɛ mɔ, nnɛseru ni nu nɔni wuru beku mɔ. 20 Nɔɔbuseru ni nu nɔni bɛrɔ wuru mɔ, nɔɔba tiaseru ni nu nɔni swãaru mɔ, nɔɔba yiruseru ni nu nɔni wuru beku mɔ, nɔɔba itaseru ni nu nɔni berɔ wuru mɔ, nɔɔba nnɛseru ni nu nɔni dɔm buuru mɔ, wɔkuruseru ni nu nɔni wuru beku ka dɔm buuru mɔ, wɔkura tiaseru ni nu nɔni dɔm buuru ka swãaru mɔ, wɔkura yiruseru ni nu nɔni gaadura mɔ. 21 Ma ba gamboba wɔkura yiru kua ka kpee kpiki gobi bɛkɛginu wɔkura yiru. Ba gambo baayere kua ka kpee kpiki nin teeru. Ma ba wuu gen swaa kua ka wuran tii tii ye ya sãa nge diki kpika. 22 Na ǹ sãa yeru wa wuu ge sɔɔ yèn sɔ̃ Gusunɔ Yinni dam kpurogiin tii ka maa Yãa kinɛ kpɛm te, ba sãa gen sãa yeru. 23 Wuu ge, ga ǹ maa sɔ̃ɔ ǹ kun mɛ surun bukata mɔ ga n ka yam dɛɛre, yèn sɔ̃ Gusunɔn yiikon girima ballimɔ ge sɔɔ, ma Yãa kinɛ kpɛm te, ta sãa gen fitila. 24 Tem kpuron tɔmbu ba koo sĩ gen yam bururam sɔɔ, kpa tem girum sinambu bu ka ben yiiko ye ba raa mɔ na ge sɔɔ. 25 Wuu gen kɔnnɔsu su ko su n kɛniarewa saa baayere, domi wɔ̃ kura kun maa koorɔ mi. 26 Ba koo ka tem kpuron yiiko ka mɛn bɛɛrɛ na wuu ge sɔɔ. 27 Adama gãa kɔ̃ sunu kun duɔ wuu ge sɔɔ pai, mɛya maa tɔnu wi u kom kɔ̃ sum ka weesu mɔ̀. Be ba koo du mi, beya bèn yĩsa ba yorua Yãa kinɛ kpɛm ten tireru sɔɔ te ta sãa wãarun tireru. 1 Gɔrado wi, u man nim wãarugim daaru sɔ̃ɔsi te ta ballimɔ nge diki kpika, te ta kokumɔ Gusunɔ ka Yãa kinɛ kpɛm ten sina kitarun di. 2 Ma ta kokusimɔ wuu gen swaan suunu sɔɔ. Dãa wãaruginu yɔ̃ daa ten goo gooka ni nu ra ma nɔn wɔkura yiru wɔ̃ɔ tia sɔɔ, nɔn teeru suru baawure. Dãa nin wurusa ba ra ka tim ko bu ka tem kpuron tɔmbu bɛkia. 3 Bɔ̃ ri gɛɛ kun ko n maa wãa wuu ge sɔɔ. Gusunɔ ka Yãa kinɛ kpɛm ten sina turara ta ko n wãa mi, kpa win sɔm kowobu bu nùn sã. 4 Ba koo win wuswaa wa kpa win yĩsiru ta n yorua ben sirinɔ. 5 Wɔ̃ kura kun ko n maa wãa mi. Ba ǹ ko ba n fitilan yam bururam bukata mɔ ǹ kun mɛ sɔ̃ɔgim, domi Yinni Gusunɔwa u ko n sãa ben yam bururam. Ba koo maa bandu di sere ka baadommaɔ. 6 Yera gɔrado wi, u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, gari yini gari geen tiiwa, yi maa naanɛ mɔ. Gusunɔ wi u win sɔmɔbu kpare, u win gɔrado gɔrima win sɔm kowobun mi u ka bu sɔ̃ɔsi ye ya koo ko ǹ n sosi fiiko. 7 Yesu nɛɛ, wee u sisi u ǹ tɛɛmɔ. Doo nɔɔrugiiwa wi u tire tenin gari mɛm nɔɔwa. 8 Nɛ Yohanu na yabu yeni nua, na maa ye wa. Ye na ye nua na ye wa na kpa, na kpuna wɔllun gɔrado win wuswaaɔ wi u man ye kpuro sɔ̃ɔsi, n ka nùn sã. 9 Adama u man sɔ̃ɔwa u nɛɛ, n ku ko mɛ, u sãawa nɛn sɔm kowosi ka nɛn beruse Gusunɔn sɔmɔbugii, ka sere be kpurogii be ba tire tenin gari mɛm nɔɔwa. N Gusunɔ sãawɔ. 10 Yera u maa nɛɛ, n ku tire tenin gari bere domi saa ya turuku kua yi ka koora. 11 Wi u kɔ̃ sa mɔ̀ u n win kɔ̃ sa mɔ̀ u n bɔ. Wi u daa disinugia mɔ̀, u n win daa disinugia mɔ̀ u n bɔ. Wi u maa gea mɔ̀ u n win gea mɔ̀ u n bɔ. Wi u maa sãa tɔn dɛɛro u de Gusunɔ u n maa nùn dɛɛrasiamɔ. 12 Yesu nɛɛ, wee, u sisi u ǹ tɛɛmɔ. U koo ka are na u baawure kɔsia nge mɛ win sɔmbura nɛ. 13 Wiya u sãa gbiikoo ka biruko, wiya gãanu kpuron tore ka nin wii gowo. 14 Doo nɔrugiba be ba ben yãnu tea wasa wasa, ba n ka bɔnu mɔ dãa wãarugirun binu sɔɔ kpa bu du wuu ge sɔɔ, saa gen kɔnnɔn di. 15 Adama kom kɔ̃ sum kowoba kun duɔ wuu ge sɔɔ, ka dobo dobo kowobu ka sakara kowobu ka tɔn gowobu ka buãu sãɔbu ka baawure wi u weesu kĩ u mɔ̀. 16 Wi, Yesu u bɛɛ win gɔrado gɔria u ka bɛɛ gari yini sɔ̃ win yigbɛnun sɔ̃. Wiya Dafidin sikadobu wi u sãa nge kpii kpaaru win yɛnuɔ. U sãawa yam sãrerun kpera ye ya ballimɔ. 17 Hunde Dɛɛro ka maa kurɔ kpao ba gerumɔ, u na. Baawure wi u gari yi nɔɔmɔ u de u maa nɛɛ, u na. Wi nim nɔru ga mɔ̀ u na. Wi u maa nim wãarugim kĩ, u mɔɔ n kun ka kɔsiaru. 18 Nɛ Yohanu na baawure sɔ̃ɔmɔ, wi u tire tenin gari nɔɔmɔ, goo ù n gari gɛɛ sosi yi ba yorua mini sɔɔ, Gusunɔ u koo yɛ̃ron tɔ̃ ya sosi ka gbee swãa ni ba yorua tire teni sɔɔ. 19 Mɛya maa wi u gari gɛɛ kawa tire tenin garin di Gusunɔ u koo yɛ̃ro bɔnu bira dãa wãarugirun binu sɔɔ, ka maa wuu dɛɛrɔ ge sɔɔ, ge ba tubusia tire teni sɔɔ. 20 Wi u gari yini kpuro gerua u yi sirewa u nɛɛ, mɛya, u sisi u ǹ tɛɛmɔ. Ami, a na Yinni Yesu. 21 Yinni Yesun durom mu n ka wigibu kpuro wãa. Ami.
|