MatthewMatiuMatiu 11 Nuja na dedina i Jehu Karitu, na anana i Ndautu, na anana i Ambarahangu. 2 I Ambarahangu na-paana-nja i Ihaku, i Ihaku na-paana-nja i Jakupu, i Jakupu na-paana-nja i Jahunda lupa da anguna paluhu; 3 i Jahunda na-paana-nja i Pari àda i Hara, anana lai Tamaru, i Pari na-paana-nja i Ehirungu, i Ehirungu na-paana-nja i Arangu; 4 i Arangu na-paana-nja i Aminandapu, i Aminandapu na-paana-nja i Nahahungu, i Nahahungu na-paana-nja i Halamungu; 5 i Halamungu na-paana-nja i Mbowahu, anana lai Rahapu, i Mbowahu na-paana-nja i Ombitu, anana lai Rutu, i Ombitu na-paana-nja i Ihai; 6 i Ihai na-paana-nja i Ndautu, nu na hangandji, i Ndautu na-paana-nja i Halemangu, anana la papaha-na i Uria; 7 i Halemangu na-paana-nja i Rehambiangu, i Rehambiangu na-paana-nja i Ambia, i Ambia na-paana-nja i Aha; 8 i Aha na-paana-nja i Johapatu, i Johapatu na-paana-nja i Jorangu, i Jorangu na-paana-nja i Uhia; 9 i Uhia na-paana-nja i Jotangu, i Jotangu na-paana-nja i Akahu, i Akahu na-paana-nja i Ihikia; 10 i Ihikia na-paana-nja i Manahi, i Manahi na-paana-nja i Amungu, i Amungu na-paana-nja i Johia; 11 i Johia na-paana-nja i Jakunia lupa de anguna paluhu ba djia na tanawangu-da la Mbambilu. 12 La hambeli tanawangu-da la Mbambilu i Jakunia hi na-paana-nja i Halatialu, i Halatialu na-paana-nja i Hurumbambilu; 13 i Hurumbambilu na-paana-nja i Ambiutu, i Ambiutu na-paana-nja i Elijakingu, i Elijakingu na-paana-nja i Ahuru; 14 i Ahuru na-paana-nja i Handuku, i Handuku na-paana-nja i Akingu, i Akingu na-paana-nja i Eliutu; 15 i Eliutu na-paana-nja i Eliaharu, i Eliaharu na-paana-nja i Màtangu, i Màtangu na-paana-nja i Jakupu; 16 i Jakupu na-paana-nja i Juhupu, na leina i Maria; nu i Maria djiaja na ngia patumbu-na i Jehu, Karitu ba wàdanja. 17 Nggubulu-da da ndalaru welingu lai Ambarahangu lundu lai Ndautu, ha-kambulu patu ndalaru-da, welingu lai Ndautu lundu tanawangu-da la Mbambilu, ha-kambulu patu ndalaru-dai, welingu la tanawangu-da la Mbambilu lundu lai Karitu ha-kambulu patu ndalarumbudai. Na ruku dedina i Miri Jehu. (Luk. 1:27,35; Jah. 7:14; Luk. 2:7, 21) 18 Nuja na ruku dedina i Jehu Karitu: Ba talànga pa-tutungu-na i Maria, na inana, dàngu i Juhupu, ndedimbu da-pauma, pidanja-ka i Maria ba na-paanakedangu paraï rukuna i Ngahu Matua. 19 Nu i Juhupu, ba tau tàndjija, dàngu ba nda na-mbuhangu-mbui la papanii-ja tau, ka kumata wini bianja-wa hi wàna la etina. 20 Na njuna ba talànga pangàda-nanja nu, hi djia ita-nanja na papalewa-na i Miri la manggadipangu: Ha Juhupu anana i Ndautu, àmbu mbotu-dunja eti la panggepi-ja i Maria, na papaha-mu, nu na ihi kambuna, ba paraï rukuna i Ngahu Matua-ja hi natumbu. 21 Napa na-paana-nja na anakeda mini, Jehu ka wàmunja tamuna; maa ba Njuna-duka haromu na ma-pamàna-nja na tauna welingu la ndjala-daka, hi wànanja. 22 Nudaka hi datumbu, ka peku pa-tutungu-na na patiki-na i Miri la ngaruna na wunangu: 23 Na-pa-anakedangu haromu na ana-karia, hi na-paana-nja na anakeda mini, Imanuelu, hi wàdanja tau na tamuna, ba wàna; djàka hilu ja, i Ala haniina lai njuta, ba wàda. 24 Ba na-pawàla-ka i Juhupu hi na-namatu-ja hama tuna na pa-paràha-nanja paraïna papalewa-na i Miri, hi nanggepi-ja na papaha-na la umana. 25 Tàka nda na-pambulu-daanja lundu ba na-habola-nja na anakeda mini; Jehu hi wànanja na tamuna. Na tembi-danja i Miri Jehu da mapingu kandunu. 2:1 Ba nadedi-ka i Jehu la Mbaitulehingu la tana Jundea ba ngaruna-pa na hangandji Harondi, hi djia tàka biada la Jeruhali da mapingu kandunu welingu la pahunga lodu. 2 Nggiija na hangandji tau Jahundi na mabidi dedi, maa ba mangita-dujaka na kandunu-na la pahunga lodu; hi jia mai-manjaka pa-marubuku-nja, hi wàda. 3 Ba narongu-ka nuna paraïna na hangandji Harondi, ka katàtaku-nanjaka lupa na ihina na paraïngu Jeruhali-mbu. 4 Hi na-pamàtu ndàbaha da ratu pangora-da dàngu da mapingu huratu ukuda da tau Jahundi, hi na-kanuturu-ha djàka nggiija nadedi ningu na Karitu. 5 Napaja njuda: Djiaja la Mbaitulehingu la tana Jundia, ba nuja na pambàda huratu-na na wunangu: 6 Oi Mbaitulehingu la tana Jahunda, nda djia ma-maeri-akau la hongada da ngora Jahunda-ka; maa ba welina lai njumudu haromu, nahunga ningu na ma-pangora na ma-pawanja na bandjaru-nggu, na Ihiraïlu, ba wàna-maka, hi wàdanja. 7 Hàlaka hi napaau winindja da mapingu kandunu paraïna i Harondi, hi na-kanuturu hàmuja djàka pirangu hunga-naka na kandunu. 8 Ka puli-nandjaka palua la Mbaitulehingu, hi napanii-ndja: Lua kai kanuturu pahàmu-nja na rukuna na anakeda. Djàkai hunggu-jaka, kai paniingga, ka kuluai duku pa-marubuku-nja, wànandja. 9 Ba darongu-jaka na paniina na hangandji ka hadangu laku-danjaka; tàngaru, na kandunu na paita-da nàmu la pahunga lodu, mangilu-manandja ngarangia, tàka la tuba ngia ninja na anakeda hi na-ndjàdiku lai nu. 10 Nu ba daita-jaka na kandunu ka mbaha dirà matiki-haka da etida. 11 Ka tama-danjaka la uma, hi daita-ja na anakeda dàngu i Maria na inana, ka bei-danjaka ba da-marubuku-nja. Ka bunggahu-dandjaka da kanaingu-da, hi dawotu-ha da patàka ngàndi-danja, marara-ha, karanu-ha dàngu emuru-ha. 12 Ba nahàla-ka papeka-ndja la manggadipangu parama i Ala, ka àmbu dahili Hinja i Harondi, ka lii-danjaka la anda hau, ba dabeli la tanada. Ba palai ngàndija na anakeda la Mahiru. 13 Nu ba taliu-daka, hi djia ngita bia-nanja na papalewa-na i Miri paraïna i Juhupu la manggadipangu: Hadangu, pitija na anakeda lupa na inana, kau palai ngàndiha la Mahiru, kau ndàdiku lai nu lupa ba ku-patàka-nggau lii. Nadu i Harondi, ba keha-nanja na anakeda haromu la pa-pameti-ja, wànanja. 14 Ka hadangu madua-nanjaka, hi napiti-ja na anakeda dàngu na inana la rudungu, hi na-pajilangu la Mahiru, 15 hi na-ndàdiku lai nu lupa nameti i Harondi, ka peku patutungu-na na patiki-na i Miri la ngaruna na wunangu: Welingu la Mahiru, ba kupaau-nja na Ananggu, ba wàna. Ba pameti-ha da anakeda la Mbaitulehingu. 16 Nu ba napi-njakai Harondi na panjonga-danja paraïda da mapingu kandunu, ka mbeni nda uku-jaka na etina, hi na-paràhangu tau pa-pameti hàlaha da anakeda mini la Mbaitulehingu dàngu la ngaba-naka lai nu, piti welingu la madàmbu ndauda lundu la wawada, nundjuja na rehi na pambàda kanuturu-na la mapingu kandunu. 17 Nu ka pa-tutungu-nanjaka na patiki-na na wunangu Jerimia: 18 Parongu-jaka na wara la Rama; mahiija, ma-pa-dudu-rungu dirà matiki-ja; i Rahilu na mahiindja da anana, nda nabihua ka panggaüru-ja ba nda ni-dundjapa, ba wàna. Na belida la Naharitu. 19 Nu ba nameti-ka i Harondi, hi djia ita bia-nanja na papalewa-na i Miri la manggadipangu la Mahiru paraïna i Juhupu: 20 Hadangu kau pitija na anakeda dàngu na inana, kau beli la tana Ihiraïlu. Maa ba mbàda metida-ka da tau da makeha-nja na anakeda la pa-pameti-ja, wànanja. 21 Ka hadangu-dunanja-ka, hi nangàndi-ja na anakeda dàngu na inana, lupa tàka-danjaka la tana Ihiraïlu. 22 Nu ba narongu-jaka djiaja i Arakilaü na ma-hangandji la Jundia, hiluna i Harondi, amana, mangàdatu-nanjaka i Juhupu la pa-hanggangu lai nàhu. Ba nahàla-ka papeka-nja la manggadipangu paraïna i Ala, ka hiliru-nanjaka la nga-bana la Nggalilia. 23 Tàkaka lai nu ka ndàdiku-nanjaka la kotaku, Naharitu, ba wàdanja; ka peku pa-tutungu-na na patiki-da da wunangu: Tau Nahori wàdanja haromu, ba wàda. Na rukuna i Juhani Parunungu. (Màruku 1:1-8; Luk. 3:1-18) 3:1 Nu ka mai-nanjaka i Juhani Parunungu, hi na-pa-bobarungu la maràda telangu la Jundea. 2 I-pandjilungu-wa, ba mareni-nanjaka na pahangandji welingu la awangu, wàna. 3 Djia-dujaka na patiki-na na wunangu Jahaja: Na warangu-na na mawara la maràda telangu: Pa-lànjapu-njawa na andana i Miri, patàndji-hawa da kandjilitu-na, ba wàna. 4 Nu i Juhani na kalembi-na wulu ihi otaja, na boruna manulangu-ja; tàka pangana kabala dàngu manggaluwangu. 5 Ka luhu-nanjaka lai njuna na tau Jeruhali dàngu na ihi tana Jundia-ka lupa la ngaba-naka na luku Jarandingu, 6 ka parununandjaka la luku Jarandingu, dàngu peka-dandja da ndjalada. 7 Nu ba nangita-haka da tau Parihi dàngu da tau Handuki ba hau daada, da mamai pa-parunungu, ka panii-nandjaka: Ha kalembi ularu, nggamuka na ma-patudji-nggai la papalai-nja na hàngga na ma-nàmunja? 8 Tu bàdi wuami karia-na na pa-ndjilungu-mi. 9 Ba ama-madu-manja i Ambarahangu, àmbi wàmidu, bai kaka àngaja la etimi. Nadu ka kupekanggai, nambiha-ma duna i Ala la patunja anana i Ambarahangu, djiapa ka nda jiada-kadu da watu. 10 Nàhu pandengi padua-naka na kataka la pingi ai; djàka nggii aija na manda tu wua hàmuna, djia la punggu-kiaja-ka duna, hi wàrunja la epi, wànandja. 11 Njungga parunu-nggunggai la wai kai pandjilungu; na matàka ba taliu-nggu narihi-nggapa pa-àtalu, djiapa la paàli-nja halapa-anaka, njungga jia nda ràka-mbuna; Njunapa duna na ma-parunu-nggai lai Ngahu Matua dàngu epi. 12 Na tapina ninja padua la limana, tàka hi napimbu pahàmu-nja na ngia pa-parina-na, hi nakahau-nja na karohu-na, hi na-patama-nja la uma erina, tàka na kalàmba-na hi natunu-ja la epi panda pàda. Ba parunu-nja i Miri Jehu. (Màruku 1:9-11; Luk. 3:21,22; Juh. 1:31-34) 13 Nu ka mai-nanjaka i Jehu la Jarandingu welingu la Nggali-lia, patoma-ja i Juhani, ka na-parunu-ngga ba wàna. 14 Tàka i Juhani hi nahiri-nja: Njuna bàdi ma-parunu-ngga njungga wànggunggau làti, ka ni hi maimunjai lai njungga, wànanja. 15 Nanapa-ja i Jehu: Pulingga nàhu; ba tunda nudu bàdi ba ta-patutu-ndja mbuu ndàbada da tuba ngeranda hi wànanja. Ka puli-nanjaka. 16 Ba parunu-kinjaka, nu ka dita-madua-nanjaka i Jehu welingu la wai; hi djia tawanggahu-biana na awangu, hi naita-ja na Ngahuna i Ala ba napuru pa-tunggulu-ja ba na-pahada kulundihangu. 17 Ka lingu-nanjaka welingu la awangu: Jiana na Ana pa-mbuha-nggu, na ngia pa-orangu-nggu, na mawàna. Na kama-nanja i Miri Jehu paraïna i kambàliku. (Màruku 1:12,13; Luk. 4:1-13) 1 Nu ka karia-nanjaka i Jehu la maràda telangu paraïna i Ngahu ka nakama-nja paraïna i kambàliku. 2 Ba patu kambulu lodu patu kambulu rudu-naka la panda ngangu panda ngunungu, hàlaka mandjuu-nanjaka. 3 Ka tàka-nanjaka na ma-pakamangu: Djàka Ana Ala-dukau, jiada da watu ka nadedi-ha kambamba ka wàmu, hi wànanja. 4 Nanapa-ja i Jehu: Ninja la Huratu: Nda mbulungu ka-mbambaa hi naluri na tau, mbuu ndàbana na pulungu na ma-welingu la ngaruna i Ala duna, ba wàna, hi wànanja. 5 Hala, karia-nanjaka paraïna i kambàliku la paraï matua, hi na-pandolaku-ja la toku ndidu uma Ala, 6 hi napanii-nja: Djàka Ana Ala-dukau, upuha-wa wikimu huwaa, ba nidunja la Huratu: Napa na-paràha-ndja da papalewa-na lumumu Njumu, hi da-pandema-nggau la limada, ka àmbu peku tundjuru-da la watu da wihimu, ba wàna, wànanja. 7 Nanapa-ja i Jehu: Ni-manjai la Huratu: Àmbu kama-dunja i Miri na Alamu, ba wàna, hi wànanja. 8 Hi nahili karia-nja paraïna i kambàliku la pinu palindi na madj angga dirà matiki, hi na-pangita hàlanj a na paha-ngandji-ka la pinu tana lupa na paki-naka: 9 Jiana mbuu ndàbana kuwua-manggaunja djàkau marubuku-ngga la pa-hamaja-ngga, hi wànanja. 10 Nu ka panii-nanjaka i Jehu: Ha kambàliku, lakukau! Maa ba nidunja la Huratu: i Miri na Alamu bàdi na ngia pa-marubuku-mu, mbulungu Njunaa na palumu-mu, mawàna, hi wànanja. 11 Nu ka djàma-nanjaka paraïna i kambàliku, ka mai-danjaka da papalewa, hi dainga-ja. Na kawunga romana la Kapinaüngu i Miri Jehu. (Màruku 1:14,15; Luk. 4:14,15) 12 Ba narongu-jaka na rukuna i Juhani ba puhi-jaka la uma kapàtangu, lawihiru-nanjaka la Nggalilia. 13 Hi na-dundjaku-nja na paraïngu Naharitu, laku hi na-ngiangu la Kapinaüngu la hingi tehiku la ngabana la Hembilungu dàngu la Napatali, 14 ka peku pa-tutungu-na na patiki-na na wunangu Jahaja: 15 Na tana Hembilungu, dàngu na tana Napatali, na nga-rangia la tehiku la hapapa Jarandingu, la Nggalilia tau hangàdangu, 16 na tau na ma-mandapu la ma-kapàtangu ita-nanjaka na hambila na manda uku hariina, dàngu da mangia-nja na tana pamaü meti, nahunga-ndjaka ma-handaraku, ba wàna. 17 Piti welingu nu, hi na-pakiringu i Jehu la pa-pa-bobarungu: I-pandjilungu! Ba mareni-nanjaka na pahangandji welingu la awangu, ba wàna. Na kawunga pindina papanau-na i Miri Jehu. (Màruku 1:16-20; Luk. 5:1-11) 18 Ba talànga lakuna la hingi tehiku Nggalilia, ita-nandjaka da madua da ma-paangu paluhu, na i Himungu, i Peturu ba wàdanja, àda i Andaria na anguna paluhu; djala-danja padua la tehiku, maa ba mini djala-duha. 19 Hi napanii dàndja paraïna i Jehu: Maiwa kai tundungga, mata ka mini djala tauha wànggunggai, wànandja. 20 Nu ka dundjaku madua-dandjaka da djalada hi datundu-nja Njuna. 21 Nalaku-kika hakudu, hili ita-nandjaka da madua da ma-paangu paluhu, na i Jakupu anana i Hambandiu àda i Juhani na anguna paluhu. La tenaha dàngu i Hambandiu na amada, ba talànga hulu-dandja da djalada. Ka paau-nandjaka. 22 Nu ka dundjaku-maduadanjaka na tena dàngu na amada, hi datundu-nja Njuna. Na kawunga pa-màlaru-na tau i Miri Jehu. 23 Ka nimbihu hàla-nanjaka na tana Nggalilia, ba na-pape-kangu la uma bunggu-uma bungguru-da, dàngu ba na-bobaru-ja na lii mànangu na rukuna na pahangandji-na i Ala, dàngu ba na-pamàlaru-ha ba màtu-màtuda da mahidu-nja dàngu da njurana na tau. 24 Ka hamboka-nanjaka na rukuna Njuna la panggubulu tana Hiria, hi dangàndi ndàbaha lai Njuna da mahidu pa-dàkangu, da pa-ràkapu hidu dàngu majila hangia-hangia, lupa da pa-huruku wàndi, da mawutu manu, dàngu da ma-kaliparu, hi na-pamàlaru-ha. 25 Dangu nda ukuja na tau na matundu-nja, na ma-welingu la Nggalilia, la Ndekapoli, la Jeruhali, la Jundia, dàngu la hapapa Jarandingu. Na pa-ohangu-na i Miri Jehu. (Luk. 6:20-49) 1 Nu ba naita-jaka na tau dangu, hei-nanjaka la palindi. Ba na-mandapu-ka, mai-danjaka da papanau-na lai Njuna. 2 Ka tungu-nanjaka paniina, hi na-papeka-ndja ba napanii: 3 Oha-adaka da ma-paeti ma-milangu, ba lai njuda-jaka na pahangandji welingu la awangu. 4 Oha-adaka da ma-handuka, maa ba njudaka taï da papa nggàuru. 5 Oha-adaka da mamàdja eti, ba njudaka taï da ma-mangu-nja na tana. 6 Oha-adaka da mamandjuu da mamadau-nja na tàndji, ba njudaka taï da pa-pambihu. 7 Oha-adaka da ma-milangu eti anguda, ba njudaka taï da pa-milangu eti. 8 Oha-adaka da mabara etida, ba njudaka taï da maita-ja i Ala. 9 Oha-adaka da ma-papeku anguda, anana i Alaha ba wàda-dundjaka taï. 10 Oha-adaka da pa-kehangu lumuna na tàndji, ba lai njuda-jaka na pahangandji welingu la awangu. 11 Oha-amika djàka na-paaka-nggai tau, ka nakeha-nggai, dàngu ka màtu-màtu papulu wànanggai la manda tubangu lumunggu Njungga. 12 I-hanggela hawola-wa, ba nda uku danguja na wundami la awangu. Maa ba tuda nukadu da wunangu da ma-mangilu-nggai ba kehandja. Rukuda da pa-panaungu la pinu tana. 13 Njimika na mehi la pinu tana. Na mehi djàka nalua-jaka pakàba, hili nggikina wàndanjai-pa ka nahili mbàru beli? Nda ningu ndoku-apa linguna, djia la wàru-makia-njaka hi nakali-lidjaku-nja tau. 14 Njimika na ma-hambila la pinu tana. Na paraïngu la pinu palindi nda na-ngalangua pa-kawiningu. 15 Nda ningumbu ma-paketingu palita hi na-pangguru-njai hindu, natu-maja duna la latana, ka peku hambila hàla-nanja na tau na maninja la uma. 16 Tuna numbu na hariimu mata ka na-handaraku la hangga tau ka peku ita-danja na paliimi na mahàmu, ka dawotu wànja na Amami na maninja la awangu. Na pa-kaloka-nandja da uku i Miri Jehu. 17 Maina pa-njànggaru-ja na uku djàka ndia na liida da wunangu àmbi wàmi-dungga; nda mainggu pa-njànggarua, mai-nggu pa-patutu-ndja. 18 Nadu lànga-tàka-manggunja ka kupeka-nggai, lundu ka na-munangu na awangu dàngu na tana, nda djia munangua-na na lii uku, djiapa ka nda hau karohu ka nda hau kadutulu-kadu, lupa ba na-patutungu ndàba. 19 Djia-duja djàka nggamuja na ma-njànggaru-ja, mili haua la uku jiada da marihi màrahu, hi na-papeka tunandja nu da tau, djiaja na marihi màrahu ba wàda taï la pahangandji welingu la awangu. Tàka djàka nggamuja na manundju-ha ka na-papeka-ndja, djiaja na ma-bokulu ba wàda la pahangandji welingu la awangu. 20 Nadu ka kupeka-nggai: Na tàndjimi njimi djàka nda naliru-lànga-njapa na tàndjida da mapingu huratu uku dàngu da tau Parihi, nda djia ngalangu-mi patama la pahangandji welingu la awangu. 21 Mirongu-jaka na pa-paniingu-ha da tau àmangu: Àmbu pameti tau ba wàna; dàngu: djàka nggamu ma-pameti tau, pahangga-nja bàdi la batangu, ba wàna. 22 Tàka Njungga: Djàka nggamu ma-hàngganja na anguna paluhu, pahangga-nja bàdi la batangu; dàngu djàka nggamu, nduba mawàna-nja na anguna paluhu, pahangga-nja bàdi la bata bokulu; dàngu djàka nggamu, katoba mawàna, na-ndumangu bàdi la pangia mambana, wànggunggai. 23 Djia-duja djàka ngàndi-munja maraku-mu la ngia pangàndi maraku, lai nu ka djia namu-bia-munja na angumu paluhu ba karaü-nanggau padua eti, 24 dundjaku-nja kadiru na maraku-mu lai nu la hangga ngia pangàndi maraku, lua kau papeku dànja kadiru na angumu paluhu, hala kau màngu pabeli pangàndi-ja na maraku-mu. 25 Murengga bàdi pahàmu-nja eti na papamu nàhu ba talànga la ngarangia-kaipa, napa ka àmbu na-pakata-nggau la ma-timbangu, tàka na ma-timbangu hi na-pakata-nggau la papalewa, nu ka pa-panànggangu-kauka la uma kapà-tangu. 26 Lànga-tàka-manggunggau, nda hili peku luhua-mupa welingu lai nu, hi lupa nda hau ndui ma-kandjepi panda hiulu-mu. 27 Mirongu-jaka na papanii-da: àmbu pa-kadjari-ja na lalei na mangoma-mu, ba wàda. 28 Tàka Njungga: Djàka nggamu ma-tàngaru kawini ka hàngu rindju-maana-nja la etina, mbàda kadjari-dà-nanjaka la etina, wànggunggai. 29 Djia-duja, djàka mata kawana-munja na ma-pa-hanggàmaru-kau, hikuja kau wàrunja; nahàmu-kiapa djàka na-molungu na hau na anggota-mu nu ba wàru màngu mbulunggau la pangia mambana. 30 Djàka lima kawana-munja na ma-pa-hanggàmaru-kau, katiri-ja kau wàrunja; nahàmu-kiapa djàka na-molungu na hau na anggota-mu nu bau laku màngu mbulungu la pangia mambana. 31 Papanii-mbujaka: Djàka nggamu ma-pahewa dànja na papa-ha-na, nawua-nja bàdi huratu pahewa, ba wàna. 32 Tàka Njungga: Djàka nggamu ma-pahewa dànja na papaha-na, djàka nda ruku kadjari-ja, njunaka na maruku-nja hi kiri pa-kadjari-ja nu na kawini, dàngu djàka nggamu ma-kanoma-ja na kawini pa-pahewa dàngu, kadjari-nanja, wànggunggai. 33 Hinggilu-nai, mirongu-jaka na pa-paniingu-ha da tau àmangu: Àmbu harà kambàliku, tàka mu-palundu-nja bàdi lai Miri na pahara-muka, ba wàna. 34 Tàka Njungga: àmbu harangu ndokudu. Àmbu harà wànja na awangu, maa ba kandjàka-na i Alaja, 35 djàka ndia na tana, ba lata wihi-nanja; djàka ndia la Jeruhali, ba paraïna na Hangandji bokulu-ja. 36 Àmbu harà wàmbunja na katiku-mu, ba ndau ngalangua la pa-pabara-ja, ndia la pa-pamiti-nja djiapa nda hawàla-kadu ru lunggi. 37 Mata na paa'amu ka maa'aja, na pandia-mu ka nandia-ja. Na ma-làmburu-ndja nuda welina la ma-akatu. 38 Mirongu-jaka na papanii-da: Mata hilu mata, ngàndu hilu ngàndu, ba wàda. 39 Tàka Njungga: Àmbu rawaku-ja na ma-akatu, wànggunggai. Na njuna djàka nggaa matàba-ja na papu kawana-mu, pa-djàma-kinja na hapapa. 40 Na ma-palumu dànggau, ka kupiti-ja na kalembi-na djàka wànanggau, puli-mbunja na hinggimu. 41 Djàka ningu ma-pambana-kau palaku karia-nja hau kilu, dàmbu kilu-kimu nàhu bau karia-nja. 42 Wu-wua-manja na ma-karuhi-kau, àmbu kawanga-dunja na ma-mbuhangu pa-parutangu lai njumu, wànggu. 43 Irongu-jaka na papanii-da: U-manàwaru-nja bàdi na angumu, tàka ukaraü-nja eti na papamu ba wàda. 44 Tàka Njungga: I-manàwaru-ndja bàdi da papami, i-hamaja-ndja tungguda da makehanggai, wànggunggai. 45 Mata ka peku wuwana ba ana-nanggai na Amami na maninja la awangu, maa ba na-pahunga-dundja loduna da ma-akatu dàngu da mahàmu, ba na-papuru-ndja urangu da matà-ndji dàngu da manda tàndji. 46 Nadu djàkai manàwara-nja na ma-manàwara-nggai, nggarai-pa wundami? Nda tudakai nu da tau hangàdangu wàmi? 47 Dàngu djàka djiaha da angumi paluhua, peku hàmu ba wàminja, nggiijaka na parihi wàmi? Nda tudakai nu da tau hangàdangu wàmi? 48 Djia ba tuna nu, màtawa kai djàngapu, hama tuna na Amami na maninja la awangu ba na-djàngapu duna, wànggu. Rukuna na wuangu hunggu dàngu rukuna na hamajangu. 1 Imanggangu padua, àmbi pa-djiliku-nja na tandjimi la hangga tau, ka dangita-kama ba wàmi; na-jamihu-du na wundami la Amami na maninja la awangu. 2 Djia-duja djàka wuangu-munja hunggu àmbu tundungu-du ana mongu, hama tuna da ma-kapelu la uma bunggu-uma bungguru dàngu nàhu la anda, mata ka peku wotu-na-nggama tau ba wàda. Lànga-tàka kupekanggai, ndjàpu-nanjaka na wundada. 3 Tàka njumu dumu djàkau wuangu hunggu, mata na lima kalaimu ka àmbu napinja na pawàna na lima kawana-mu, 4 mata ka na-kawiningu na hunggumu; taï" na Amamu na mangita-ja na ma-kawiningu, natunggau himbalu-na. Rukuna na hamajangu. 5 Djàka hamajangu-minja àmbi hama-dundja da ma-kapelu, da makàli ndolaku pa-hamajangu la uma bunggu-uma bungguru dàngu la pa-hàmburu anda, ba da-pangitangu wikida la tau. Lànga-tàka kupeka-nggai, ndjàpunanjaka na wundada. 6 Tàka njumu dumu, djàka hamajangu-munja, mata kau tama hudaa la kurumu, kau bitanja na pindu, kau hamajangu la Amamu na maninja la ma-pa-hangindingu. Taï na Amamu na mangita-ja na ma-kawiningu natunggau himbalu-na. 7 Hamanai djàka hamajangu-minja, àmbi hili beli-hili beli-dunja na patiki-mi, hama tuda da tau hangàdangu. Mala, rukuna ba nadangu na patiki-nda hi kataku-ja, ba wàda. 8 àmbi hama-dundja; nadu na Amami ba napi mangilu-manja na mandjaka-nggai ba ndedi ikaraija. 9 Djia-duja mata kai hamajangu timi nu: Dou Amama maninggau la awangu, na tamumu ka pa-matua-jawa; 10 Na pahangandji-mu màtawa ka nahunga-ja; na pambuha-mu màtawa ka na-padeningu hama tuna la awangu ka tunambu la pinu tana. 11 Wua àru-nggama la lodu nàhu uhu ràka ngama. 12 Djàma àrundja da wutama, hama tuna njuma ba madjàma-njaka na mawulu wutangu lai njuma. 13 Àmbu puli àru-nggama la ma-pakamangu, na njuna rau-pahàla àru-kama lai ma-akatu. Maa ba njumudu raa-maràmba, mambiha, ma-mangundju lundu nu-nuka, wàmi. 14 Nadu djàkai djàma-madundja da ndjalada da tau, napa na-djàma-mbunggai na Amami na maninja la awangu. 15 Tàka djàka ndai djàma-madunja na angumi patau, napa nda nadjàma-mbundja da ndjalami paraïna na Amami. Na rotu wiki. 16 Djàkai rotu wiki, àmbi bitidu hama tuda da ma-kapelu; maa ba da-paànga wikida, ka peku ngita-nanda tau ba tarotu wikinda ba wàda. Lànga-tàka kupeka-nggai, ndjàpu-nanjaka na wundada. 17 Tàka njumu dumu, djàkau rotu wikimu, mata kau tunja lonahu na katiku-mu, kau bahaja na matamu. 18 Ka àmbu peku ngita-nanggau tau bau rotu wikimu, ka mbulungu-na Amaamu na maninja la ma-pa-hangindingu. Napa na Amamu na mangita-ja na ma-kawiningu hi natunggau himbalu-na. Na banda ma-palànga-tàkangu. 19 Àmbi kangutungu-du banda la pinu tana, na ngia pa-paruha-nandja paraï kataru dàngu taï rara; na ngia pakàli njànggaru pakàli manganga-da da ma-manganga. 20 Mata kai kangutungu wikimi banda la awangu, la manda ningu katarungu manda ningu taï rarangu na ma-paruha-ha, la ngia panda peku njànggaru-da hi da-manganga da ma-manganga. 21 Nadu djàka nggiiha da bandamu, ba lai numbuja na etimu. 22 Da djiluna na na taumu djiaha da matamu; djàka dahàmu da matamu, djia hi na-hambila hala na taumu; 23 tàka djàka da-akatu da matamu, na-kapàtangu hala na taumu. Nu djàka na-kapàtangu-madu na hambila na maninja lai njumu, kandjupudujaka na kapàtangu. 24 Nda ningua tau ma-ngalangu pa-kaduangu mirina; ba nda na-màtangua-pa la pakaraü-nja eti na haàtu dàngu la pambuha-nja na haàtu, djàka ndia la pa-kadàmbi-ja na haàtu dàngu la pa-kalana-na na haàtu. Nda pekua-mi la pamiri-nja i Ala dàngu na pawulu wàngumbu. La pa-handuka-nja na luri. (Luk. 12:22-31) 25 Djia-duja ka kupeka-nggai: àmbi handuka-nja na ngerana na lurimi, nggàraka panganda, ndia pangunu-nda ba wàmi; hamanai na ngerana na tàda ihimi, nggàraka papaki-nda ba wàmi. Mala na luri nda na-rihingua pangangu, dàngu na tàda ihi nda na-rihingua paki wàmi? 26 Tàngaru-ha da ma-hawurungu dita la awangu, nda da-tondungua, nda damutia, nda da-palaungua la uma eri, ba tuna rada-nandja padua paraï na Amami na maninja la awangu. Mala, ndai liru làngaa-ndja nuda? 27 Nggamu-jaka lai njimi ba paraï ruku handuka-na na ma-ngalangu pa-kabutuhu-kija hawutu na lurina? 28 Dàngu nggikina hi handuka-nja na pakimi? Ngàdaja na ngera tumbuda da wàla mangàta la maràda; nda daràma, nda da-ndataru-mbu lulu kamba. 29 Ka kupeka-nggai, djiapa i Halemangu-kadu dàngu na pa-bundjuku wànaka, nda djia pakia-na hama tuna na hawàla na wàla mangàta. 30 Djàka tunanja nu-maduka i Ala na papaki-nanja na rumba la maràda, na maninja la lodu nàhu tàka haromu na pa-wàrungu la epi, ka nda rihi-aipa dimi, ha njimi ma-hakudu pawaimi? 31 Djia ba tuna nu àmbi handukangu-du, nggàraka panganda, ndia nggàraka pangunu-nda, djaka ndia nggàraka papaki-nda, ba wàmi. 32 Maa ba djiaja nunadu mbuu ndàbana na pa-namatu-na na tau hangàdangu. Nu na Amami na maninja la awangu ba napi-manja duna ba djiaha nuda mbuu ndàbada da pa-kalana-mi. 33 Na njuna namatu pàkuja na pahangandji-na i Ala dàngu na tàndjina, nunaka napa na-pakaria-manggainja duna. 34 Djia-duja àmbi handuka-nja na ngerana haromu, nadu na lodu haromu ba ningumai duna handuka wikina, hau lodu-hau lodu toma-mananja na majila wikina. Na rukuna na patandangu angu. 1 Àmbi pa-tandangu-du angumi, ka àmbu patanda-nggai. 2 Nadu na pa-tandangu na pa-patandangu wàmi ba djia-mbuja napa na pa-patandangu wàngukai, dàngu na takaru na pa-takaru wàmi, ba djia-mbuja napa na pa-takaru wàngukai. 3 Nggikina hu panauja na punangu la matana na angumu, tàka na patengangu la matamu njumu hi ndau pàdaa-njai? 4 Nggiki peku-naka: Mata ka kuàli-nja nana na punangu la matamu, ba wàmunja na angumu, nu hi dàngu ninja padua na patengangu la mata wikimu. 5 Ha ma-kapelu, àli pakunja bàdi na patengangu la mata wikimu, hala kau màngu pangita hàmu kau àlinja na punangu la matana na angumu. 6 Àmbi tudunja ahu na ma-matua, dàngu àmbi nduha-dundja wei da ana hidami, napa dakali-lidjaku wàdundja wihida hi da-pambelingu kaükai. Na rongu-nanja na hamajangu paraïna i Ala. 7 Karaiwa, pa-wuangu-makai duna; himbuwa, ihunggungu-ma duna; tundungu-wa pindu, pa-bunggahungu-makai duna. 8 Nadu djàka nggamu na makarai, ba na-ngalangu-du; na mahimbu, ba na-hunggungu-du; na ma-tundungu pindu ba bunggahu-dunja. 9 Nggaaja lai njimi djàka nakarai-ja kambamba na anana, hi nawua-njai watu? 10 Djàka ndia djàka nakarai-ja ijangu, hi nawua-njai ularu? 11 Djia ba tuna nu, djiapa njimi kai akatu-kadu, ipingu-mbu pa-wuangu mahàmu la anami; ka narihi-ipa duna na Amami na maninja la awangu ba nawua-ndja mahàmu da makarai-ja. 12 Djia-duja, djàka nggàraja, mata ka tuna-nggama nu tau ba wàmi, timinja numadui bàdi dimi na tàu. Maa ba djia-duja na patiki-na na uku dàngu da wunangu. Na huri tamanja na ngia pahangandji welingu la awangu. 13 Itama lii bàdi la pindu ma-kahukulu, maa ba na-kalongga-du na pindu, ba na-lerangu-du na anda na ma-hanàhuna la ngia pa-molungu, dàngu nadangu na tau na matama lii lai nu. 14 Maa ba na-kahukulu na pindu, na-kihingu na anda na ma-hanàhuna la ngia paluri, hawutu-ana na tau na mangala-nja. 15 Manggangu wikimi la wunangu kabàli da matàka-nggai ba da-pahada mbimbingu, tàka la unuda ba da-pabohu ahu rumbangu. 16 Napa welingu la wuada bai tandaha. Ka nakàli pàpu nàhu wua angguru na tau la pingi rii madàka, djàka ndia wua kapilitu la pingi kalàla? 17 Tuna nukadu da pingi ai hàmu datu wua hàmu, tàka da pingi ai akatu wua akatu. 18 Nda pekua-na na pingi hàmu patu wua akatu, hamanai na pingi akatu patu wua hàmu. 19 Djàka nggii aija na manda tu wua hàmuna, djiangu-ma ba pungguja ka wàrunja la epi. 20 Djia-duja welingu la wuada taï bai tandaha. 21 Nda djiaa-ja, Miri, Miri, na ma-wànangga, taï na matama la ngia pahangandji welingu la awangu, mbulungua na ma-nundjuja na pambuha-na na Amanggu na maninja la awangu. 22 La lodu nu taï nadangu na tau: Ka nda djiaa-ja na tamumu Njumu àmangu na pawàma ba ma-wunangu, dàngu ba ma-wàrungu wàndi? Ka nda djiaa-ja na tamumu Njumu àmangu na pawàma ba matu tanda mbiha da-dangu? ma-wànangga. 23 Nu hi kupeka pangalangu: Ndedi kupi ndokua-nggai, pa-hilangu hiana la hangganggu, ha njimi mawulu ma-akatu, ba wànggundja. Da dàmbu da lata. 24 Djia-duja djàka nggamu na marongu-ja jiana na patiki-nggu dàngu tundu-nanja, taï beri hama tuna tau pingu-jaka, na mawulu-ja na umana la pinu watu pingi. 25 Ka puru-nanjaka na ura kawalu, ka tàka-nanjaka na iwa, ka hadangu-nanjaka na ngiiu, hi da-làndahu-nja nuna na uma, tàka nda nandjorua, maa ba pa-palatangu la pinu watu pingi-duja. 26 Hamanai djàka nggamuja na marongu-ja jiana na patiki-ngguka, tàka nda tundu-nanjai, taï beri hama tuna tau ndubaja, na mawulu-ja na umana la bulu wara. 27 Ka puru-nanjaka na ura kawalu, ka tàka-nanjaka na iwa, ka hadangu-nanjaka na ngilu, hi da-làndahu-nja nuna na uma, ka ndjoru nda ngeri ndjorunanjaka, wàna. 28 Nu ba na-pandjàpu hàla-haka jiada da patiki-na i Jehu, ka hangàtaru nda uku-nanjaka na tau dangu rukuna na panau-ngu-na, 29 maa ba panaungu tau maningu kuahangu-maja, nda tu biada da mapingu huratu ukuda. Na pa-màlaru-nanja na makila katumbu. (Màruku 1:40-44; Luk. 5:12-14) 1 Ba napuru-ka i Jehu welingu la palindi, nadangu na tau na makiku-nja. 2 Hi ninjai duna na makila katumbu na mamai lai Njuna, hi na-maràbaku la hanggana: Tuna nu djàka wàmu Miri, peku-mana Njumu la pa-pajaha-ngga, hi wànanja. 3 Tàka i Jehu, hi na-padjola-nja limana, hi naràma-ja: Nàhu ujahangu-wa, wànggunggau-ka, hi wànanja. Ndedi mbàdiku-na jahangu madua-nanjaka, lànga-danjaka da kilana. 4 Hi napanii-nja paraïna i Jehu: Rimangu, àmbu ningudu haàtu papanii-mu, na njuna lakuwa kau pa-itangu wikimu la ratu, kau ngàndi maraku hama tuna na paràndi-na i Muha, ka na-pa-hakahiingu lai njuda, wànanja. Na màlaru-na na atana na ngora hangahu. (Luk. 7:1-10) 5 Ba natama-ka la Kapinaüngu, mai-nanjaka lai Njuna na ngora hurundandu, hi na-pamanda-nja: 6 Miri, na atanggu tanggilungu màngu kaliparu-na padua la uma, ba nda uku majila-ja, wànanja. 7 Napaja i Jehu: Ka kulua-ka bàdi Njungga pa-pamàlaru-ja? hi wànanja. 8 Tàka na ngora hurundandu: Miri, nda ràkaa-na duku bau runungga ru kawindu umanggu, mili uwàngu papekaa la ngaru, djiangu-ma duku na-màlaru na atanggu. 9 Nadu njunggambu ba tau ngia wawa-makai duku, tàka la wawanggu njungga duku hi nindjai da hurundandu: Lua, djàka wànggunja na haàtu, djiangu-ma ba nàhunja, tàka na haàtui: Mai, djàka wànggunja, djiangu-ma ba nàmunja; hamanai na atanggu: Ràmaja jiana djàka wànggunja, djiangu-ma ba naràma-ja, hi wànanja. 10 Ba narongu-jaka na matuna nu i Jehu, ka hangàtaru-nanjaka, hi napanii-ndja da matundu-nja: Lànga-tàka ka kupeka-nggai, djia-paka nda la haàtu angu tau Ihiraïlu-kadu, nda ku-hunggungu-ma ma-bokulu pawai tuna nu! 11 Ka kupeka-nggai: Nadangu haromu na ma-nàmunja welingu la pahunga la patama, hi da-mandapu pambabu dàndja i Ambarahangu, i Ihaku dàngu i Jakupu la pahangandji la awangu, 12 tàka da taumana làti na ngia pahangandji, pa-wàrungu-haka la ma-kapàtangu la marihi marau. Lai nu napa djia la hii dàngu la kakehuka ngàndu-kidua-ka, wànandja. 13 Hi napanii-nja na ngora hurundandu i Jehu: Ubeliwa, mata ka na-padeningu-wa njumu hama tuna na pawaimu. Nu pàku nu ka màlaru madua-nanjaka na atana. Na pa-màlaru-na tau i Miri Jehu. (Màruku 1:29-34; Luk. 4:38-41) 14 Ka tàka-nanjaka i Jehu la umana i Peturu, hi naita-ja na ina jerana ba tanggilungu-na padua ba pariti-nanja. 15 Najàpa-jaka na limana ka pajilananjaka pariti-na; ka hadangu-nanjaka hi nainga-ja Njuna. 16 Ba na-malingu-ka, ngàndi-dandjaka lai Njuna ba hau daada da pa-huruku wàndi, hi nawàru-ndja da wàndi ba nawàngu paniiana, hi na-pamàlaru ndàbaha da mahidu pa-dàkangu. 17 Ka peku pa-tutungu-na na patiki-na na wunangu Jahaja: Njuna na mambàda dendija na ripangu-ndaka, dàngu na mambàda dukuja na hidu-ndaka, ba wàna. Na huri tundunja i Miri Jehu. (Màruku 4:36-41; Luk. 8:23-25; 9:57-60) 18 Nu ba naita-jaka na tau dangu na ma-winggiru-nja, ka paràha-nandjaka i Jehu da papanau-na pàpala la hapapa. 19 Ka mai-nanjaka lai Njuna na tau na mapingu huratu uku: Ngguru, tundunja wànggunggau, djiapa ka nda nggii-kau-kadu uhanggangu ningu, ba wànanja. 20 Nanapa-ja i Jehu: Da lambàku ningu kandoka-da, da ma-hawurungu dita la awangu ningumbu hibuda, tàka na Ana tau nda ningua ngia pa-pakalana-nja na katiku-na, hi wànanja. 21 Hili nimbunjai na haàtu na papanau-na: Pulingga kadiru, Miri, ka kulua pàku patani-nja na amanggu, na ma-wànanja. 22 Nanapa-ja i Jehu: Tundu-nggawa njungga, màta-njaka na mameti ka natani-nja na anguna na mameti, hi wànanja. Na pakandii-nanja na ngilu mbangatu la tehiku i Miri Jehu. 23 Ba naheika la tena, hi datundu-nja da papanau-na. 24 Hi djia kaborangu biana na tehiku, hi na-Iumburu-ja wai na tena, tàka i Jehu mahuru bia-nanja. 25 Ka mai toma-danjaka hi dabengi-nja: Miri, tula-nggama! Tàlaru-ndanjaka, hi wàdanja. 26 Nanapa-ja Njuna: Nggikina hii mangàdatu, ha tau ma-ha-kudu pawaina, hi wànandja. Nu ka hadangunanjaka, hi nabaka-ja na ngilu dàngu na tehiku, ka kandii hàla-nanjaka. 27 Ka hangàtaru-nanjaka na tau: Nggàra taujaka ihi jiana jia, na ngilu dàngu na tehiku-mbu hi natundu bianja Njuna, hi wàda. Na hàmuda da madua da pa-huruku wàndi. (Màruku 5:1-17; Luk. 8:26-37) 28 Ba natàka-ka la hapapa la tana tau Nggandara, hi nàmundja da madua da pa-huruku wàndi, da ma-welingu la ma-pare-tingu da mamai pa-tàbuku-ja; lalu kaborangu-ha, hi lupa nda peku ndokuna na tau paliija nuna na ngarangia. 29 Ka wara-danjaka: Ta-panggiki na Njumu dàngu njuma, ha Anana i Ala? Maimu pa-majila haha-nggamaka, ba ndedi djiaja na rehina, hi wàdanja. 30 Lai nu la mamarau nindja ba habàba bokulu-da da wei, ba manguri-da padua. 31 Tàka da wàndi hi da-pamanda-nja: Wàrundja djàka wàmu-nggama, palewa àru-kama ka matama ningu lai nu la ka-bàba wei, wàdanja i Jehu. 32 Nanapa-ja Njuna: Ilakuwa hi wànandja. Ka luhu-danjaka da wàndi hi datama-ha la wei. Nu ka talandjiru maduadanjaka da wei ba habàba-da, hi handàka lindjungu-da welingu la ngambangu hu daa la tehiku, hi dameti la wai. 33 Tàka da ma-pawangu wei palai-danjaka hu daa la paraïngu, hi dapeka hàlaja na matumbu-ka, lupa na rukuda da tau da pa-huruku wàndi. 34 Ka luhu hàla-nanjaka na ihi paraïngu-ka, palua tomaja i Jehu. Ba daita-jaka, pamanda-danjaka, udundjaku àrunja na tanama, hi wàdanja. Na hàmuna na ma-kaliparu (Màruku 2:1-12, Luk. 5:17-26) 1 Ka hei-nanjaka la tena, hi napala la hapapa; ka tàka-nanjaka la paraï wikina. 2 Nu ka ngàndi-danjaka lai Njuna na tau ma-kaliparu na ma-tanggilungu la nggala. Ba naita-haka pawaida i Jehu, hi napanii dànja na ma-kaliparu: Ananggu, pamàndu-nja na etimu, da ndjalamu pa-djàmangu-haka, wànanja. 3 Nu ka panii-danjaka la etida da mapingu huratu uku ha-wiangu: Nina ni lapi-nanja i Ala, ba wàda. 4 Ba napi-njaka i Jehu na pangàdangu tuda nu, ka panii dà-nandjaka: Nggikina hii pangàdangu ma-akatu la etimi? 5 Nggiija na mamuda wàmi: Da ndjalamu pa-djàmangu-haka, wànggunja, ndia: hadangu-wa kau laku, wànggunja? 6 Tàka kai pi wànja na Ana tau ba ngera-mananja la pa-djàmangu ndjala la pinu tana, nu hi napanii dànja na ma-kaliparu: Hadangu-wa kau dendija na topumu, kau laku la umamu, wànggunggau, hi wànanja. 7 Ka hadangu madua-nanjaka, hi nalaku la umana. 8 Nu ba naita-jaka na matuna nu na tau dangu, ka mangà-datu-nanjaka, hi dawotu-nja i Ala na ma-wuangu kuaha ma-tungu nu la tau. Na paau-nanja i Matiu. (Màruku 2:13-22; Luk. 5:27-38). 9 Nàhu ba nalaku welingu lai nu, ka ita-nanjaka paraïna i Jehu na tau mini, ba mandapu-na padua la uma ngia pakei mbewa, Matiu-ja na tamuna, tundungga, hi wànanja. Ka hadangu tundu-nanjaka. 10 Nu ba talànga mandapu-na pangangu la uma i Jehu, nàmu-ndjaka ba hau daada da tau kei mbewa lupa da tau ndjala, hi da-mandapu panga dànja Njuna dàngu da papanau-na. 11 Ba daita-jaka na matuna nu paraïda tau Parihi, panii da-dandjaka da papanau-na: Ka nggikina na Nggurumi hi nanga da-biandja da tau kei mbewa dàngu da tau ndjala, wàdandja. 12 Narongu-jaka nuna i Jehu: Na ma-hajandalu nda nggàra naihi waanja na mapingu muru, mbulungu na mahidu duna. 13 Na njuna pangàda-nja kai pinja, djàka nggikina na andana: Na mila eti duku na pa-karuhi-nggu, nda djiaja na marakua, ba wàna. Ba nda mainggu papaau-nja na matàndjia, djiaja na mandjala duku, hi wànandja. Na huri rotu wiki. 14 Nu ka mai-danjaka lai Njuna da papanau-na i Juhani, hi da-paàrangu: Mala nggikina njuma dàngu da tau Parihi hi marotu wikima, tàka da papanau-mu Njumu hi ndia biai? ba wàda. 15 Nanapa-ja i Jehu: Mala peku-naka dimi la pa-handuka da arijaa-na na bidi papa dàngu ninja padua na bidi papa lai njuda? Na njuna djiangu ningu renina, djàka papiti-jaka na bidi papa welingu lai njuda, nu hinaka hi darotu wikida. 16 Nda ningua haàtu madjia tambu wànja tera bidi na kalembi ndai; djàka tuna nu, na tambuna na-bàriku-ja na kalembi ndai, ka pa-rukangu-nanjaka pa-tambàriku padangu. 17 Dàngu nda haàtu-mbu madjia burija na wai angguru bidi la kanai manulangu ndai; djàka tuna nu nda na-djàmangua pa-kapoku na kanai manulangu, ka mbungu-nanjaka na wai angguru, tàka na kanai manulangu tanàhaku-nanjaka. Mbulungu-na djàka wai angguru bidija, tumajai bàdi duna la kanai manulangu bidi, ka peku marà halada, hi wànandja. Na anana i Jairu dàngu na kawini na mahidu. (Màruku 5:22-43; Luk. 8:41-56). 18 Ba talànga panii tunandja nu, hi nàmunjai duna na haàtu na ma-pangora, hi na-maràbaku la hanggana: Na ananggu kawini hina-maapa nameti; mala àru kau lua pa-dambaku-nja lima, djiangu naluri-ma duna wànggunggau, hi wànanja. 19 Nu ka hadangu-nanjaka i Jehu, hi nandàki-ja lupa da papanau-na. 20 Hi djia ni-bianja na kawini na mahidu mbungu ria ma-mànu, mbàda ha-kambulu dàmbu ndau-manaka. Ka palii kadjiangunanjaka, hi naràma-ja na hupu kalembi-na i Jehu. 21 Nadu mili kuràma-ja na hupu kalembi-ana, ku-màlaru-ma duku ba wàna la etina. 22 Ka pa-mbelingu-nanjaka i Jehu. Nu ba naita-jaka: Ha ananggu, pamàndu-nja na etimu; na pawaimu djia-jaka na ma-pamara-kau, hi wànanja. Piti welingu nu ka màlaru madua-nanjaka na tau kawini. 23 Nu ba natàka-ka i Jehu la umana na ma-pangora dàngu ba naita-haka da mapini taleli dàngu na tau dangu na ma-kanjaüru: 24 i-pajilangu; jiana na anakeda kawini ba nda metia-nanja, katuda-ananja duna, hi wàna. Ka riki-danjaka. 25 Ba pa-paluhu-jaka na tau dangu, tama-nanjaka, hi najàpa-ja na limana; ka hadangu-nanjaka na anakeda kawini. 26 Ka hamboka-nanjaka na rukuna nuna la ngabana lai nuka. Na pa-màlaru-na tau. 27 Nàhu ba nalaku welingu lai nu i Jehu, ndàki-danjaka da mapoki ba tau madua-ha dàngu warangu-da padua: Dou Anana i Ndautu, manàwaru àru-nggama, ba wàda. 28 Ba natàka-ka la uma, hurungu-danjaka da mapoki lai Njuna. Tàka i Jehu, hi na-paàra-ndja: Mala iwaika njuna ba ku-màka patuja jiana? wànandja. Napaha njuda: Aadu, Miri, hi wàda. 29 Hàlaka hi naràma-ha da matada: Màtawa ka na-padeningu lai njimi hama tuna na pawaimi, hi wàna. 30 Nu ka ngita-danjaka da matada. Hiri nda uku-nandjaka paraïna i Jehu: Rimangu, àmbu ningudu haàtu mapinja, wànandja. 31 Tàka nàhu ba dalaku ka pakada-danjaka na rukuna Njuna, la ngabana lai nuka. 32 Nu ba dalaku-kika njuda, ngàndi-danjai lai Njuna na tau na ma-kambànga na pa-huruku wàndi. 33 Ba nahàla-ka pawàru-nja na wàndi, kareuku-nanjaka na ma-kambànga. Maratangu-nanjaka na tau dangu: Ndedi handàkangua pa-ngitangu matungu jia la padua tau Ihiraïlu, hi wàda. 34 Tàka da tau Parihi: Rukuna na ngorada da wàndi hi na-paluhu wàndi, hi wàdanja. Na huri ràmana i Miri Jehu. 35 Nu ka laku-nanjaka i Jehu, hi na-nimbihu hàlaha da paraïngu dàngu da kotaku, ba na-papekangu la uma bu-nggu uma bungguru-da, ba na-bobaru-ja na lii mànangu, na rukuna na pahangandji, dàngu ba na-pamàlaru-ha ba ma-màtuda da mahidu-nja dàngu da njurana na tau. 36 Nu ba naita-jaka na tau dangu, ka mila mumuhu-nanjaka na etina, maa ba hama tuna mbimbi manda ningu ma-pa-wangu-duha, ba ondj a-danjaka dàngu ba dira-daka. 37 Hala hi napanii-ndja da papanau-na: Nadangu lànga-tàka na pamuti, tàka na mamuti hawutu-anangu. 38 Djia-duja, kamahi-njawa i Miri na mamangu pa-mutingu, ka na-paràhangu mamuti la ngia pamuti-na, wànandja. Na parandi-na i Miri Jehu la papanau-na. (Màruku 6:7-13: Luk. 9:1-5). 1 Ka paau-nandjaka da papanau-na da ma-hakambulu madua, hi nawua-ndja kuaha la patalu-ha da wàndi akatu, hi peku paluhu-dandja dàngu la pa-pamàlaru hàlaja na hiduna dàngu na njurana tau. 2 Jiada-ha da ngarada da pa-pahurungu da ha-kambulu madua: Na ma-mangilu i Himungu, i Peturu ba wàdanja, dàngu i Andaria na anguna paluhu, i Jakupu anana i Hambandiu, dàngu i Juhani, na anguna paluhu, 3 i Pilipu dàngu i Mbàratolumiu, i Tomahu dàngu i Matiu, na makei mbewa, i Jakupu anana i Alapiu dàngu i Tandiu, 4 i Himungu tau Kanani dàngu i Junda Ihikariu, djiambu-dujaka na ma-kaleka-nja. 5 Nuda da ma-hakambulu madua da pa-paràha-na i Jehu, hi naràndi-ha: Àmbi lakudu nàhu la tau hangàdangu, dàngu àmbi tamadu la paraï tau Hamaria. 6 Mata kai laku ningu la wàla wuana i Ihiraïlu da ma-pa-mbula mbimbingu. 7 Nàhu bai laku ibobaru-jawa: Mareni-amanaka na pahangandji welingu la awangu, ka wàmi. 8 Pa-màlaru-ha da mahidu, paluri-ha da mameti, pajaha-ndja da makila, paluhu-ha da wàndi. Ngala djuangu-maa-minja, màtawa kai wua djuangu-mbu. 9 Àmbi bànggingu-du àmahu rara, àmahu bara, djàka ndia ndui rara. 10 Àmbi ngàndidu ana kanai bàlangu nàhu bai laku, àmbi kadua mbàlangu kalembi hamanai halàpa wihi hamanai tokungu. Nadu na tau na maràma bà ràka-mana ba na-ngalangu pangana. 11 Djàka nggii uma nggii kotaku-ja na ngia patama-mi, itàngaru pàkuha da ma-ràkangu lai nu; kai ndjàdiku ninguma lundu bai laku. 12 Djàka itama-ja na uma, peku hàmuwa, wàminja. 13 Djàka tuba ràka-duna nuna na uma, mata ka na-padaingu na peku hàmu ba wàmi; tàka djàka ndia mata ka nabeli-ja lai njimi. 14 Djàka nggamuja na manda ingakai dàngu na manda patingi-nja na pulumi, bai luhu welingu lai nu la uma, djàka ndia welingu lai nu la paraïngu kai kàmbahu-ja na kumburu tana la tàbalu wihimi. 15 Lànga-tàka ka kupeka-nggai, taï la rehi patandangu, ràka-anapa na papàda-na la Hondungu dàngu la Nggamora welingu la papàda-na nuna na paraïngu. 16 Tàngaru, nàhu ba ku-paràha-nggai hama tuna na ana mbimbi la koru ahu rumba; djia-duja mata kai pamangga ularungu kai patàndji kulundihangu. 17 Na njuna kai manggangu pàku wikimi la tau; napa ba pakata-danggai la ma-timbangu, tàka hi dapalu-kai la uma bunggu-uma bungguru-da. 18 Hi dangàndi-kai la hangga ma-pareta dàngu la hangga maràmba lumunggu Njungga, ka na-pa-hakahiingu lai njuda dàngu la tau hangàdangu. 19 Na njuna djàka da-pakata-nggai, àmbi handuka-dunja djàka nggikina ndia djàka nggàraja bàdi na papanii-mi; nadu taï la rehina ba pa-wuangu-kai djàka nggàraja bàdi na papanii-mi. 20 Maa ba nda njimia ma-kareuku, ba djiaja na Ngahuna na Amami duna na mapanii daa la etimi. 21 Na ma-paangu paluhu haromu na-pakata-nja na anguna paluhu la pa-pameti-ja, hamanai na pa-amangu na-pakata-nja na anana, lupa da anada dahada-ndja da inada da amada hi da-pameti-ha. 22 Nawunu hàlakai tau haromu lumuna na tamunggu. Tàka na ma-patorungu lundu ndjàpuna, djiaja na mamara. 23 Djàka nakeha-nggai tau la hau paraïngu, ipalai la hau paraïngu; lànga-tàka ka kupeka-nggai, ndai nimbihu hàlaa-ha da paraïngu Ihiraïlu-ka, djàka ndedi-madu natàka na Ana tau. 24 Na pa-panaungu nda djia làngaa-nanja na ngguruna, hamanai na atana nda djia làngaa-nanja na mirina. 25 Ràka-anangu na pa-panaungu djàka na-ngalangu hama tuna pangala-na na ngguruna, hamanai na ata hama tuna na mirina. Mbàluhembulu djàka wànanja tau na mangu umangu, manaü-amanaka na tau la umana. 26 Djia ba tuna nu àmbi mangàdatu-dundja; ba nda ningua ma-pandàdangu, na padjia nda bunggahu, dàngu nda ningu-mbu pa-kàpingu na padjia nda pingu. 27 Na papanii-nggunggai la ma-kapàtangu, mata kai paniija la maharii, dàngu na parongu-mi na pa-kangurukungu la kahilu-mi, màtawa kai bobaru-ja la toku ndidu uma. 28 Àmbi mangàdatu-dundja da ma-pameti-ha da taumi, tàka nda da-ngalangui pa-pameti-ha da hamangu-mi; màtawa kai ma-ngàdatu ninja na ma-ngalangu pa-padima hàlanja na hama-ngu-mu dàngu na taumu la pangia mambana. 29 Mala da manginu ba nadangga-ndja tau, da dua ngiu nda hau rimihua? Tàka na heu djua nda ningua ma-kanabu la tana dàngu nda papina na Amami. 30 Djiapa-kingu na Iunggi la katiku-mi pareki ndàba-haka. 31 Djia-duja àmbi mangàdatu, irihi-ndjapa da manginu dangu. 32 Djàka nggamuja na mapeka-ka la hangga tau, napa kupeka-majai duna la hanggana na Amanggu na maninja la awangu. 33 Tàka djàka nggamuja na ma-pahini-ngga la tau, napa ku-pahini-manjai duna la hanggana na Amanggu na maninja la awangu. 34 Maina pangàndi-ja na mapeku la pinu tana àmbi wàmi-dungga; nda mainggu pangàndi-ja na mapekua, hapanda-ja duku. 35 Maa ba mainggu pa-papapa-nja na tau dàngu na amana, hamanai na anana kawini dàngu na inana, na rii anana dàngu na ina jenuna. 36 Da papana na tau haromu, djiaha da angu umana. 37 Djàka nggamuja na-marihi mbuhanja na inana dàngu na amana welingu lai Njungga, nda ràkaana lai Njungga; dàngu djàka nggamuja na marihi mbuhanja na anana mini djàka ndia na anana kawini welingu lai Njungga, nda ràkaana lai Njungga. 38 Nggamuja na manda dendija na harika-na ka natundu-ngga, nda ràkaana lai Njungga. 39 Djàka nggamuja na mangala-nja na lurina, djiaja hi na-jàmihu-ja, tàka na ma-jàmihu-ja na lurina lumunggu Njungga, djia hi nangala-nja. 40 Djàka nggamuja na ma-ingakai njimi, inga-nangga Njungga-maduka dàngu djàka nggamuja na ma-ingaka Njungga, inga-nanja Njuna-maduka na ma-paràha-ngga. 41 Djàka nggamuja na ma-ingaja na wunangu, ba wunangu-ja, ngalangunanjaka taï wunda wunangu, dàngu na ma-ingaja na matàndji ba matàndji-ja, ngalangu-nanjaka taï wunda matàndji. 42 Dàngu djàka nggamuja na ma-paunu-nja wai maringu hau kaba na haàtu na anguda jiada da ma-màrahu ba pa-panaungu-ja, lànga-tàka ka kupekà-nggai, nda djia jàmihu-ana na wundana, hi wànandja. 1 Nu ba nahàla-ka paràndi-ha da papanau-na da ma-hakambulu madua, ka laku-nanjaka welingu lai nu la pa-papeka-ngu dàngu la pa-pa-bobarungu nàhu la paraïda. Na pa-àrangu-na i Juhani Parunungu ba la uma kapàtangu-ja. (Luk. 7:18-35) 2 Nu ba narongu-ja i Juhani la uma kapàtangu rukuna na paràma-na i Karitu, hi na-paràha-ndja da papanau-na: 3 Djia-kauka Njumu na ma-nàmunggau, djàka ndia hi ma-patiangu haàtu-pa, wananggau wàmi, hi wànandja. 4 Ka hema-du-nandjaka paraïna i Jehu: Lakuwa kai peka-nja i Juhani na parongu-mi dàngu na pangita-mika: 5 Na mapoki nangita-ka, na ma-kaliparu napangga-ka, na makila na-jahangu-ka, na ma-kawanga narongu-ka, na mameti pa-paluri-jaka, dàngu na mamila pa-bobarungu-jaka lii mànangu. 6 Tàka oha-anaka na tau na manda hanggàmaru wàngga, hi wànandja. 7 Taliu-daka, tungu-nanjaka kareuku-na la tau dangu i Jehu rukuna i Juhani: Nggàraja na palua pa-tàngaru-mi la maràda telangu? Kambauni-ja nu na pa-kàduku palua pamaingu ngilu? 8 Djàka ndia nggàraja na palua pa-tàngaru-mi? Tau mowotu paki tamainangu-ja? Tàngaru, na tau mawotu ma-tamaina-ngu la uma maràmba-ja duna. 9 Djàka ndia, nggikina duna hii lua? Ka tangita-ja na wunangu wàmi? Tuba-nanja ka kupeka-nggai, nahipu-japa na ma-wunangu. 10 Maa ba djia-dujaka na rukuna njuna na maninja la Huratu: Tàngaru, ku-palewa-ja na papalewa-nggu pa-mangilu-nggau Njumu, na ma-palànjapu hahanggau àndamu, ba wàna. 11 Lànga-tàka ka kupeka-nggai: Welingu la tauka na pa-paana tau kawini nda ningua ma-hadangu marihi-nja i Juhani Parunungu, tàka na marihi màrahu la pahangandji welingu la awangu narihi-dunja njuna. 12 Piti welingu lai Juhani lundu nàhu, pa-mbangatunguna- njaka na pahangandji welingu la awangu, tàka da ma-kabo-rangu hi dariba-nja. 13 Mala na pa-wunangu-na na ma-wunangu danguka lupa na huratu uku ba lundu lai Juhani-ja. 14 Djàkai kataku-duja, njuna djia-duja i Elia na ma-nàmunja ba wàda. 15 Na maningu kahilungu màtawa ka narongu. 16 Mala nggàra-aka pa-pangera wànggunja na tau handàni nàhu? Ngera hama tuna anakeda ma-mandapu la pahangu-ha da ma-pawarangu dàngga anguda: 17 Matundu-nggai ana mongu tàka ndai rendjai; ma-padudu-rungui-ka, tàka ndai hii biai, ba wàda. 18 Nadu na tàkana i Juhani ba nda nangangu ba nda na-ngunungu, tàka njimi: Ningu wàndi akatu-na, wàminjai. 19 Tàka na tàkana na Ana tau, ba nangangu ba na-ngunungui-ka, napaja njimi: Tàngaru-ja na tau mandàhi, na tau ma-lumbangu wai angguru, na arijaa makei mbewa dàngu tau ndjala, wàminjai. Ba tuna na pingu na-pakawana-jaka paral rukuna, hi wànandja. Na ngerada da paraïngu la Nggalilia. (Luk. 10:12-15) 20 Hàlaka nu tungu-nanjaka paniina i Jehu, hi na-pandjala-ha da paraïngu da ngia parihi tu padangu-na tanda mbiha, ba nda da-pandjilungu. 21 Nai aai njumu ha Korahingu! Nai aai njumu ha Mbaitu-haida. Làti djàka tungu-kaawa la Huru dàngu la Hindungu da tanda mbiha da matumbu hama tuna lai njimi, mbàda mandai pandjilungu-daka làti, ba da-kalambungu karungu dàngu ba da-uhuku la aü. 22 Na njuna ka kupekanggai, taï la rehi pa-tandangu ràka-anaka na papàda-na la Huru dàngu la Hindungu, welingu la papàda-mi njimi. 23 Tàka njumu, ha Kapinaüngu! Pa-padjangga-makauka lundu la awangu? Lupa la paraï mameti-kauka na haromu, u-hadàndjalu ningu. Nadu làti djàka tungu-kaawa la Ho-ndungu da tanda mbiha da matumbu hama tuna lai njumu, ninjapa duna làti lundu nàhu. 24 Tàka ka kupeka-nggai, taï la rehi pa-tandangu ràka-anaka na papàda-na la Hondungu, welingu la papàda-mu njumu. Na pa-malangungu-na i Miri Jehu. (Luk. 10:21,22) 25 Nu ka tungu-nanjaka paniina i Jehu: Dou Ama, Mirina na awangu na tana, ku-pamalangu-nggau, bau kàpinja na rukuna jiana la ma-manggàna dàngu la mapingu tàka hu wàlahu biaja la anakeda. 26 A Ama, tuna nu na pambuha-nggu ba wàmu-maka dumu. 27 Mbuu ndàbana na-pakata hàla-manggandja-ka paraïna na Amanggu; nda ningua haàtu mapinja i Ana, mbulungu i Amaa, hamanai nda ningu haàtu mapinja i Ana, mbulungu i Anaa dàngu na tau na pa-bowangu ba wàna i Ana. 28 Imaiwa lai Njungga mbuu ndàbami mandjili dàngu maduku mambotu ka ku-pahangahu-kai. 29 Idendi-jawa na ditunggu kai pa-pekangu lai Njungga; maa ba ku-màdjangu-du dàngu ba ku-karàda etinggu, napa ka da-mandangu da etimi; 30 nadu na ditunggu ba nahàmu, dàngu na ngàndinggu ba na-hàlela. I Miri Jehu ba djiaja na Mirina na lodu hangahu. (Màruku 2:23-28; Luk. 6:1-5) 1 Nu laku lii-nanjaka i Jehu la ma-pawoka uhungu la lodu hangahu. Ka mandjuu-danjaka da papanau-na, hi damuti wili uhu, hi dangandja. 2 Ba dangita-jaka na matuna nu paral da tau Parihi, hi dapanii-nja: Tàngaru, da papanau-mu, datu biaja na manda uku la lodu hangahu, hi wàdanja. 3 Nanapa-ja Njuna: Ka ndai mbaha-maja dimi djàka nggikina i Ndautu, ba talànga mandjuuna dàngu da karia-naka? 4 Ba djiaja na tamana la uma Ala, hi dangandja da kambamba pa-pahanggangu, làti ba nda uku la pangandja njuna dàngu da karia-naka, ba mbulungu da ratudua? 5 Djàka ndia ndai mbahaa-ja dimi na huratu uku, la lodu hangahu ba dapangga-ja na lodu hangahu paraïda da ratu la uma Ala, dàngu nda ndjalada? 6 Ka kupekanggai, ninja lai jia na marihi-nja na uma Ala. 7 Djàkai pinja làti na andana: Mila etija na pa-karuhi-nggu, nda mangedjingu-a, ba wàna, nda djia pandjalaa-mi-ndja da manda ndjala. 8 Nadu na Ana tau ba Mirina na lodu hangahu-ja, hi wànandja. Na pa-màlaru-na tau la lodu hangahu. (Màruku 3:1-6; Luk. 6:6-11) 9 Ka laku-nanjaka welingu lai nu, hi natama la uma bungguru 10 Nu ka ninja na tau na mameti hapapa limana. Ka peku pandjala-ndanja ba wàda, hi da-paàra-nja i Jehu: Mala uku-ja ihi pa-pamàlaru tau la lodu hangahu ai? wàda. 11 Nanapa-ja Njuna: Nggamuja lai njimi na maningu heu mbimbina, djàka na-kanabu la humuru la lodu hangahu, manda padjola-nja lima ka na-padita-ja? 12 Mala pira biaka ngia paliru lànga-nanja na mbimbi na tau? Djia-dujaka hi ukuja la lodu hangahu la patu mahàmu hi wànandja. 13 Nu: Padjola-nja na limamu, hi wànanja na tau. Ka padjola-nanjaka, hàmu beli-nanjaka na limana hama tuna na hapu-ngu. 14 Ka luhu-danjaka da tau Parihi, hi da-batangu dàngga anguda ka pameti-ja i Jehu ba wàda. 15 Tàka i Jehu tanda-mananja na matuna nu; ka pajilangu-nanjaka wikina welingu lai nu. Nadangu na tau na matu-ndu-nja hi na-pamàlaru ndàbaha. 16 Hiri nda uku hiri-nandja, ka àmbu da-pawuwa-ka ba wàna. 17 Ka peku pa-tutungu-na na patiki-na na wunangu Jahaja: 18 Tàngaru-ja na atanggu na papindi-nggu, na pambuha-nggu, na paora-nggu. Ku-patunggulu-nja na Ngahunggu haromu, ka na-bobaru-ja na mauku la tau hangàdangu-ka. 19 Nda nawàngua makaraü, nda na-kanjaürua, dàngu nda ningua haàtu marongu-ja nggoruna nàhu la ngarangia. 20 Na kambauni na ma-kaleka nda napataa-ja, na kahumbu na ma-kutungu nda napàdaa-ja, lundu hi na-pangia pinu-maja na mauku. 21 Na tamuna Njuna djiaja na ngia pa-monungu tau hangàdangu haromu, ba wàna. Na lapi-danja paraï da tau Parihi i Miri Jehu. 22 Nu ka ngàndi-danjaka lai Njuna na tau pa-huruku wàndi na mapoki na ma-kambànga. Ka pa-màlaru-nanjaka na ma-kambànga, hi na-kareuku hi nangita. 23 Ka hangàtaru-nanjaka na tau dangu: Ka djia-jaka ihi jiana na anana i Ndautu? hi wàdanja. 24 Tàka ba darongu-jaka na matuna nu paral da tau Parihi: Na tau jiana, djàka nda djiaja làti na Mbàluhembulu na ngorada da wàndi, nda na-wàrungua wàndi, hi wàdanja. 25 Nu ba pi-mananja paraïna i Jehu na pa-pangàda-da, ka panii da-nandjaka: Hau hangandji hau hangandji na ma-pabàriku dàngu wikina, djia la molungua, dàngu hau paraïngu hau paraïngu, hau uma hau uma na ma-pabàriku dàngu wikina, nda na-padaingua. 26 Mala i kambàliku, djàka nawàru-njaka na kambàliku, pabà-riku-nanjaka dàngu wikina. Ka nggiki hama padaingu-na dimi na hangandji-na? 27 Djàka rukuna i Mbàluhembulu-ka Njungga ba ku-wàrungu wàndi, nggaa mangu rukungui-ka duna da anami ba da-wàrundja? Djia-duja njudaka ngeru da ma-patanda-nggai. 28 Na njuna, djàka rukuna na Ngahuna i Ala bidua Njungga ba ku-wàrungu wàndi, djàka tuna nu na pahangandji-na i Ala mbàda tàka-naka lai njimi. 29 Mala nggiki pekuna dimi na tau la patama-nja na umana na tau kapàru la paramba-nja pa-bàndjalu-na, djàka nda naho-ndu mangilu-maduja nu na tau kapàru? Hinaka hi peku riba-nanja na ihi umana. 30 Djàka nggamuja na manda angungga papa-dunangga, dàngu nggamuja na manda kangutu dàngga ma-paihangu-ja. 31 Djia-duja ka kupeka-nggai, mbuu ndàbana na ndjalana dàngu na palapingu-naka na tau pa-djàmangu-ha napa, tàka djàka lapija i Ngahu, nda pa-djàmangua-ja. 32 Djàka nggamuja na mapulu-nja na Ana tau, pa-djàmangu-japa, tàka na mapulu-nja i Ngahu Matua, nda pa-djamangua-ja la lodu nàhu ndiambu, la lodu na ma-nàmunja ndiambu. 33 Djia-duja, nahàmu mata ka wàminja na pingi ai lupa na wua-mbuna, djàka ndia na-akatu ka wàminja na pingi ai lupa na wua-mbuna. Mala ba welingu la wua-duna hi tandaja na ai. 34 Ha kalembi ularu, nggiki hama panii-mika mahàmu, dàngu akatu-mi padua? Maa ba bundungu-nanja la eti hi na-lembaru la ngaru. 35 Na tau hàmu na-paluhu-maja duna na mahàmu welingu la unu etina na mahàmu, tàka na tau akatu na-paluhu-maja duna na ma-akatu welingu la unu etina na ma-akatu. 36 Ka kupeka-nggai: Ngara papanii ànga-naka na tau, tanggu-manandja pahema-ha taï la lodu pa-tandangu. 37 Maa ba ruku panii-dumu ngeru hi pa-kawana-kau, dàngu ruku panii-mbumu ngeru hi pandjala-kau, hi wànandja. Na karaida tanda. (Luk. 11:29-32) 38 Nu hi danapa-ja da mapingu huratu uku dàngu da tau Parihi hawiangu: Ha Ngguru, ka ta-ngitangu pàku tanda lai Njuna, wàmanggau, wàdanja. 39 Ka hema-nanjaka: Na ana handàni nàhu na ma-iraku dàngu na ma-kadjari na-karuhi tanda, tàka nda djia pa-wuangua-ja tanda, mbulungua-na na tandana i Junuhu na wunangu. 40 Nadu hama tuna i Junuhu ba taïlu mbua lodu taïlu mbua ruduna la kambu tadanu, tunambu napa na Ana tau ba taïlu mbua lodu taïlu mbua ruduna la unu tana. 41 Haromu la lodu pa-tandangu, na tau Ninewi hada karia-nanjaka na tau handàni nàhu, hi na-pandjala-ha; maa ba da-pandjilungu-ka duda ruku pa-bobarungu-na i Junuhu; tàngaru hi ninja lai jiahu na marihi-nja i Junuhu. 42 Haromu la lodu pa-tandangu na maràmba kawini weli lurungu, hada karia-nanjaka na tau handàni nàhu, hi na-pandjala-ha; maa ba welina la hupu tanadu njuna, nu ka kurongu-ja na manggàna-na i Halemangu ba wana; tàngaru hi ninja lai jiahu na marihi-nja i Halemangu. 43 Nu ba naluhu-ka na wàndi iraku welingu la tau, ndjadangu-nanjaka mamàdu ma-hinggilu ba nahimbu ngia pangudu-na, tàka nda na-hunggungui. 44 Beli-nggunja la umanggu na ngia pambàda luhunggu wàna madua-ka; ba natàka-ka tomangu-nanjaka pangia djua, mambàda alihu, mambàda lànjapu. 45 Nu ka lua-nanjaka papiti-ha da anguna pawàndi da mapihu da marihi-njaipa na akatu-na njuna, ka tama-danjaka, hi da-ngiangu lai nu; na tau tungu nu la malamiri, manaü akatu-naka welingu la wungana. Tuna numbu haromu na ana handàni nàhu na ma-iraku, hi wànandja. Na inana dàngu da anguna paluhu i Miri Jehu. (Màruku 3:20,21,31-35; Luk. 8:19-21) 46 Nu ba talànga panii-napa la tau dangu, hi djia ni-bianja na inana dàngu da anguna paluhu lua la liu, ka tapanii dànja i Jehu ba wàda. 47 Hi ninja: Tàngaru, ninja na inamu dàngu da angumu paluhu lua la liu, ka tapanii dànja wàdanggau, na ma-wànanja. 48 Nu ka hema-nanjaka: Nggamuja nu na inanggu, dàngu nggamuha da angunggu paluhu, hi wànanja na tau na mapeka-nja. 49 Ka padjola-nandjaka lima da papanau-na, hi napanii: Jia-daha duku da inanggu dàngu da angunggu paluhu. 50 Maa djàka nggamu manundju-ja na pambuha-na na Amanggu na maninja la awangu, ba djiaja duku na angunggu paluhu dàngu na ana wininggu dàngu na inanggu, hi wànandja. Na pangerangu-na na ma-hàbarungu wini. (Màruku 4:1-20; Luk. 8:4-15) 1 La lodu nu luhu-nanjaka i Jehu welingu la uma, hi na-mandapu la hingi tehiku. 2 Ka langgungguru-nanjaka lai Njuna na tau dangu hi lupa naheija la tena, hi na-mandapu lai nu, tàka na tau danguka ndolaku-danja la bulu wara. 3 Màtu-màtuna papeka-nandja ba nawàngu pangerangu: Ninja na tau na maluhu pa-hàbarungu wini. 4 Nu ba na-hàbarungu, ninja hawiangu na ma-kanabu nàhu la ngarangia, ka mai-danjaka da ma-hawurungu hi da-nàhiku pamindi-ja. 5 Hawiangu ninjai na ma-kanabu ningu la ma-pawatungu, la ma-manipa tanana; ka hàngu tumbu madua-nanjaka ba nda natimbi-du na tanana. 6 Tàka ba naheika na lodu, ka langudutu-nanjaka dàngu paraï panda tandjiku da amuna, ka lupa marokutu-nanjaka. 7 Hawiangu ninjai na ma-kanabu la wuku rii madàka, ka tumbu-nanjaka na rii madàka, hi na-palàlu-ja na wini. 8 Ninjai hawiangu na ma-kanabu la tana hàmu, hi natu wuana, ningu ma-pa-hangahungu, ningu ma-panomu kambulungu, ningui ma-patailu kambulungu. 9 Na maningu kahilungu màtawa ka narongu, hi wàna. 10 Ka hurungu-danjaka lai Njuna da pa-panaungu: Nggikina hu wàngu pangerangu bau panii dàndja, hi wàdanja. 11 Nanapa-ja i Jehu: Njimi pa-wuangu-makaika la papinja na ma-tandjiku rukuna na pahangandji welingu la awangu, tàka njuda nda pa-wuangu-ha. 12 Nadu djàka nggamuja na ma-ningungu, napa ba pa-wuangu-jaipa hi màngu bundungu-na; tàka djàka nggamuja na manda ningungu, djàka nggàra maningu-nja, djiangu-ma ba pitija. 13 Djia-duja hi kuwàngu pangerangu, tàngaru ba nda daita, patingingu ba nda darongu ba nda dapingu. 14 Nu pa-tutungu-nanjaka lai njuda na pawuna-na i Jahaja: Napa irongu wànja kahilu-mi, tàka ndai pinja; ingita wànja matami, tàka ndai tandaaja. 15 Nadu ba pa-aparungu-ma-nanjaka na etina jiana na bandjaru, dàngu ba kawanga-ma-danjaka da kahilu-na, ba kapudama- nandjaka da matana, ka àmbu peku itada da matada, ka àmbu peku ronguda da kahilu-na, ka àmbu napi wànja eti ka na-pambelingu, ka lupa ku-pamàlaru-ja làti, ba wàna. 16 Tàka oha-adaka da matami njimi ba dangita, oha-adaka da kahilu-mi ba darongu. 17 Lànga-tàka ka kupekanggai, dadangu da wunangu dàngu da tau tàndji da ma-rindjungu pangita-ja na pangita-mi, tàka nda da-ngalangu pangita-ja, dàngu la parongu-ja na parongu-mi, tàka nda da-ngalangu parongu-ja. Na andana na pangerangu-na na ma-hàbarungu wini. 18 Djia ba tuna nu màtawa kai ronguja na pangerangu-na na tau na ma-hàbarungu wini. 19 Djàka ningu marongu-ja na pulungu rukuna na pahangandji-na i Ala dàngu nda pinanja, ka mai-nanjaka i ma-akatu hi nawàhi-ja na pa-hàbarungu la etina. Djia-dujaka na pa-hàbarungu nàhu la ngarangia. 20 Tàka na ma-deningu la ma-pawatungu, djia-dujaka ba narongu-jaka na pulungu, kataku mbaha eti madua-nanjaka. 21 Na njuna nda na-paamu daa la etina, nàhu djua-aja; djàka era pa-majila-nanja ndiai djàka era keha-nanja tau lumuna na pulungu, hàngu hanggàmaruma- nanjaka. 22 Na ma-deningu la wuku rii madàka, djia-dujaka na tau na marongu-ja na pulungu, na njuna da-palàlu-ja paral pa-handukangu la pinu tana dàngu na pa-kahili-na na pawulu wàngu, hi lupa nda nawua. 23 Tàka na ma-deningu la tana hàmu, djia-dujaka na tau na marongu-ja na pulungu dàngu pinanja, ka wua-du-nanjaka, ningu ma-pa-hangahungu, ningu ma-panomu kambulungu, ningu ma-patailu kambulungu, hi wànandja. Da pangerangu hawiangu. 24 Hili hau pangerangui pa-wàlahu-nandja: Na pahangandji welingu la awangu ngera hama tuna na tau na ma-hàbarungu wini hàmu la wokana. 25 Nu ba talànga katuda-na na tau, mai-nanjaka na papana hi na-hàbarungu wini kamàla uhu nu la padua uhu, hala laku-nanjaka. 26 Nu ba nahura-ka lupa ba na-huburungu-ka na uhu, ka ngita-mbu-dujaka na kamàla uhu. 27 Ka mai-danjaka da atana na mangu wokangu: Miri ka nda wini hàmu-aja làti na pa-hàbarungu la wokamu? Ka nggii weli-naka ni na kamàla uhu? hi wàdanja. 28 Nanapa-ja njuna: Papaka maruku-nja ni, hi wànandja. Napaha da atana: Lua kai kanàmba hàlaja wàmu-nggamaka? hi wàdanja. 29 Tàka njuna: Djàmangu, napa bai kanàmba-ja na kamàla uhu ka àmbi buta pa-karia-nja na uhu. 30 Pulindja, ka da-paràndja tumbu lundu la pamuti. La pamuti haromu: Ikanàmba pàkuja na kamàla uhu kai painja ka peku tunuja, taka na uhu kai palaunja la uma eringgu, ka wànggundja-ka da mamuti, hi wàna. Na pangerangu-na na karohu langa dàngu na taï wolu. (Màruku 4:30-32; Luk. 13:18-21) 31 Hili hau pangerangui pa-wàlahu-nandja: Na pahangandji welingu la awangu hama tuna na karohu langa; napiti-ja hi na-hàbaru-nja tau la wokana. 32 Djiapa ka nda narihi màrahu-kadu la anguna pawini-ka, tàka djàka natumbu-ka, narihi hàlandja pa-bokulu da riika hi lupa na-papingi aingu, hi damaimbu da ma-hawurungu la kiri awangu pawulu hibuda la laina, hi wàna. 33 Hili hau pangerangui papanii-nandja: Na pahangandji welingu la awangu ngera hama tuna na taï wolu, napiti-ja paraï tau kawini hi naburi-ja la angu kanguta ba taïlu nggatana, hi lupa na-majilu hala, hi wàna. 34 Jiada-ka mbuu ndàbada nawàndja pangerangu paraïna i Jehu ba napanii dànja na tau dangu; nda hili hauai papanii wànandja, mbulungu pangerangu-maa. 35 Ka peku pa-tutungu-na na patiki-na na wunangu: Napa ka kutungu paniinggu ba kupeka pangerangu, kutiki-ja na ma-kawiningu weli muia weli tanangu. ba wàna. Na andana na pangerangu-na na kamàla uhu. 36 Nu ka puli-nanjaka na tau dangu parama i Jehu, hi nalaku la uma; ka hurungu-danjaka da papanau-na lai Njuna: Paànda-nggamanja na pangerangu-na na kamàla uhu la woka, hi wàdanja. 37 Nanapa-ja Njuna: Na ma-hàbaru-nja na wini hàmu, djia-dujaka na Ana tau. 38 Na woka, djia-dujaka na pinu tana; na wini hàmu djia-duhaka da tau la pahangandji; na kamàla uhu, djia-duhaka da tauna i ma-akatu. 39 Na papa na ma-hàbaru-nja na kamàla uhu djia-dujaka i kambàliku; na rehi muti djia-duja la hupu ndjàpuna, tàka da mamuti djiaha da papalewa. 40 Hama tuna ba kanàmba-ja na kamàla uhu hi tunuja la epi, tuna numbu haromu la hupu ndjàpuna. 41 Haromu na Ana tau ba na-paràha-ndja da papalewa-na, hi da-kanàmba ndàbaha welingu la pahangandji-na da ma-pa-hanggàmaru dàngu da matu ma-akatu hi dawàru-ndja la epi bokulu. 42 Lai nu napa na hii dàngu na kakehuku ngàndu. 43 La lodu nu da matàndji hi da-kabilaku hama tuna na mata lodu la ngia pahangandji-na na Amada. Na maningu kahilungu, màtawa ka narongu, hi wàna. Da pangerangu hawiangui. 44 Na pahangandji welingu la awangu hama tuna na àmahu na ma-kawiningu la tana. Nahunggu-ja tau hi nahili wininja. Paraï pambaha na etina, laku-nanjaka hi nadangga hàlandja da pa-bàndjalu-na, hala hi nadingi-ja nuna na tana. 45 Hinggilu-nai na pahangandji welingu la awangu hama tuna na mini danggangu-ja, na mahimbu kahuki ana hida. 46 Ba nahunggu-jaka na hau na ana hida na mambana wilina, laku-nanjaka hi nadangga hàlandja da pa-bàndjalu-na, hi nadingi-ja nuna na ana hida, hi wànandjai. 47 Hinggilu-nai na pahangandji welingu la awangu ngera hama tuna na nggeringu na pawala tau la tehiku, hi na-pamàtu-ja na ijangu hangia-hangia. 48 Ba mbinu ihi-naka, hi najila-ja tau la wara. Hala mandapu-danjaka, da mahàmu da-kanàmba-ha hi datuha la kanaingu, tàka da manda hàmu hi dawàru-ndja. 49 Tuna nuduka haromu la hupu ndjàpuna, da papalewa ba daluhu hi da-kawàri-ha da ma-akatu la padua-da da matàndji, 50 hi dawàru-ndja la epi bokulu; lai nujaka napa na hii dàngu na kakehuku ngàndu. 51 Hàlaku nu: Ipinjaka nu mbuu ndàbana? hi wànandja. Napaha njuda: Mapinja-ka, hi wàdanja. 52 Ka panii-nandjaka i Jehu: Djia ba tuna nu, djàka ngga-nggamuja na mapingu huratu uku na pa-panaungu rukuna na pahangandji welingu la awangu, ngera hama tuna tau mangu umangu-ja, na ma-paluhu mabidi mamandai welingu la pa-pahàmu-na, hi wàna. Na rukuna i Jehu la Naharitu. (Màruku 6:1-6; Luk. 4:15-30) 53 Nu ba nahàla-ka i Jehu papanii-ha nuda da pangerangu, hadangu laku-nanjaka welingu lai nu. 54 Ba natàka-ka la paraï wikina, panaunanjaka na tau la uma bungguru-da, hi kiri hangàtaru ndàbana na tau: Ka nggii ihi Njuna nangala ninja na manggàna, hamanai da tanda mbiha? 55 Nda djiaaja ni na anana na tukangu? Na inana nda djiaaja na na ma-tamungu Maria, hamanai da anguna paluhu i Juhupu, i Himungu dàngu i Junda da tamuda? 56 Hamanai da ana winina nda màtuada lai njuta jiahu? Ka nggii nangala nindja jiada mbuu ndàbada? 57 Ka hanggàmaru wà-danjaka. Tàka i Jehu: Nda ningu haàtu wunangu panda tembi, mbulungu la paraï wikina dàngu la uma wiki pàkuna, hi wàna. 58 Lai nu hawutua tanda mbiha pa-patumbu-na, rukuna ba nda dapawai. Na metina i Juhani Parunungu. (Màruku 6:14,17-30; Luk. 3:19,20; 9:7-9) 1 Nu ka rongu-nanjaka na rukuna i Jehu paraïna i Harondi, na hangandji hahupa tana. 2 Jiana, djia-dujaka i Juhani Parunungu. Pa-pahada belingu-jaka welingu la mameti, djia-dujaka hi na-tunggulu-ja mbiha na matuna nu, hi wànandja da atana. 3 Hi tuna, ba najàpa-dujaka i Juhani paraïna i Harondi, hi nahondu-ja, hi napuhi-ja la uma kapàtangu, lumuna i Harondia, na papaha-na i Pilipu, na anguna paluhu. 4 Nadu i Juhani: Nda ukuaja bau kanoma-ja ba wànanja padua i Harondi. 5 Ka ku-pameti-ja wàna, na-mangàdatu-njai na tau dangu, wunangu-ja ba wàda-dunja i Juhani. 6 Tàka ba djiaja na lodu dedina i Harondi, ka rendja-nanjaka na anana kawini i Harondia, hi na-panggaüru-ja na etina i Harondi, 7 hi kiri pa-ndjandjingu-na, ba nawàngu pa-harangu, la pawua-nja djiapa nda nggàra-jakadu na pakarai-na. 8 Tàka nu na anakeda kawini na-titiru-ja paraï na inana: Wua-ngganja jiahu la djulangu na katiku-na i Juhani Parunungu, hi kiri wàna. 9 Ka handuka-nanjaka na etina na hangandji; ba tuna, lumuna na pambàda harana màlai da angu nganguna, paràhangunanjaka la pa-wuangu-ja, 10 hi na-paràhangu tau la pa-katiku-ja i Juhani la uma kapà-tangu. 11 Ka ngàndi-danjaka na katiku-na la djulangu, hi dawüa-nja na anakeda kawini, tàka njuna hi nangàndi-nja na inana. 12 Ka mai-danjaka da papanau-na i Juhani la papiti-ja na kajumbu-na, hi datani-nja. Hala, lua-danjaka papanii-nja i Jehu. Na wua-nanja pangangu na tau lima rata paraïna i Jehu. (Màruku 6:31-44; Luk. 9:10-17; Juh. 6:15-21) 13 Ba narongu-jaka nu paraïna i Jehu, hei-nanjaka la tena hi na-lawihiru welingu lai nu nàhu la ma-hinggilu, didi meha-aja. Ba narongu-jaka nu paraïna na tau dangu, ka tundu-danjaka la wihi welingu la hau paraï-hau paraïngu. 14 Ba napuru-ka welingu la tena ka ngita-nanjaka na tau ba nda uku danguja, ka mila mumuhu-nanjaka na etina, hi na-pamàlaru-ha da mahidu-da. 15 Ba malingu-ama-naka mai-danjaka lai Njuna da papanau-na: Lai jiahu pangia ma-linggitu-ja, màlai malingu-mbu-nanjaka. Puli-ndjawa da tau dangu ka peku luada la ko-kotaku la padingi pangada, hi wàda. 16 Nanapa-ja i Jehu: Djàmangu, àmbu dalaku-duha; njimi na kai wuandja pangangu, hi wànandja. 17 Danapa-ha da pa-panaungu: Nda nggàraa maningu-nggama lai jiahu, mbulungu-ada da kambamba ba lima mbuada, dàngu da ijangu ba dua ngiuda, hi wàdanja. 18 Ngàndi-nggandja nàmu, hi wànandja. 19 Ka paràha-nanjaka na tau dangu pa-mandapu la rumba, hi napiti-ha da kambamba ba lima mbuada, dàngu da ijangu ba dua ngiuda; ka tangara-nanjaka la awangu, hi na-pamalangungu. Hala hi na-kawita-witaha da kambamba, hi napakei-ndja da pa-panaungu, tàka da pa-panaungu hi da-bàndjalu-nja na tau dangu. 20 Ka ngangu hàla-danjaka lundu mbihuda; ka putu-dandjaka da kandjibi tàdi ngada, ha-kambulu dàmbu mbola mbinuda. 21 Nu na mangangu, ningu tau lima ra taja na mini, hinggilu-da da kawini dàngu da anakeda. Na lakuna la tehihu i Miri Jehu. (Màruku 6:45-56; Juh. 6:15-21) 22 Ka pambana madua-nandajaka da papanau-na pahei la tena, ka dapala mangilu-nja, Njuna ba puli-nanjapa na tau dangu. 23 Ba nahàla-ka papuli-nja na tau dangu, kandekalu-nanjaka la palindi la pa-hamaja mehangu. Ba na-rudungu-ka, didi meha-kijaka lai nu. 24 Nu na tena mbàda marau padangu-naka welingu la mamara, dirà djàraja ba na-padjàra-ja ngalungu, maa ba ngilu pa-ndubakungu-duja. 25 Ba ningu ndjàmu taïlu-jaka la marai romu, nàmunja-ka i Jehu lai njuda ba nalaku la pinu wai. 26 Nu da pa-panaungu, ba dangita-jaka lakuna la pinu wai, kandàndakudanjaka, tau tehiku-ja wàda bia; la-lada-daka paraï pa-mangàdatu. 27 Nu ka panii daa madua-nandjaka paraïna i Jehu: Pa-mà-ndungu etimi, djiaka Njungga, àmbi mangàdatu-du, hi wànandja. 28 Nanapa-ja i Peturu: Djàka djia-dukau Njumu Miri, paràha-ngga pamai tomakau la pinu wai, hi wànanja. 29 Maiwa, hi wànanja. Ka puru-nanjaka i Peturu welingu la tena, ba nalaku la pinu wai, hi nalua tomaja i Jehu. 30 Tàka nu ba napàda-nja na ngilu, ka mangàdatu-njaka; ka ngeri hadàndjalu-nanjaka. Ka kaladakunanjaka: Miri, ndula àruka ba wàna. 31 Ka padjola parengga-nanjaka lima paraïna i Jehu, hi najàpa-ja: Ha ma-hakudu pawaimu, nggikina hi nalii lua na etimu, hi wànanja. 32 Ba naheika la tena, kamàndalu-nanjaka na ngilu. 33 Tàka da manindja la tena, hi da-marubuku la hanggana: Lànga-tàka Ana Alakau, hi wàdanja. 34 Ka pala-danjaka, hi datàka la tana Nggeniharitu. 35 Nu na tau lai nu, ba natanda-jaka ba djiaja i Jehu, ka paràhangu-nanjaka tau la ngaba-naka lai nu; ka ngàndi-dandjaka lai Njuna mbuu ndàbada da tau da mahidu pa-dàkangu, 36 hi da-pamanda-nja, mili peku ràma-kimanja na hupu ka-lembi-amu, ba wàdanja. Na tauka na maràma-ja na-màlaru ndàba-maja. Ba na-rawaku-ha da tau Parihi parama i Miri Jehu. (Màruku 7:1-23) 1 Nu ka mai-danjaka lai Jehu da tau Parihi dàngu da mapingu huratu uku, da ma-welingu la Jeruhali, hi dapanü-nja: 2 Ka nggikina da papanau-mu hi dapangga biaja na hurida da tau ndai? Maa ba nda dabaha-du limada, nganguwa djàka wàda, wàdanja. 3 Nanapa-ja i Jehu: Mala njimimbu, ka nggikina hii panggaja na lii ukuna i Ala rukuna na huri ndaimi? 4 Naduka i Ala: Tembiha da amami da inami ba wàna; hamanai: Djàka nggamuja na mahara-nja na amana ndia na inana, djiangu-ma ba pameti-ja, ba wàna. 5 Tàka njimi: Djàka nggamu, pa-maraku wànguja làti na pandula wànggunggai, na ma-wànanja na amana ndia na inana, na-màtangu-wa patembi-ha da amana ndia da inana wàmi. 6 Nuduja na pakàba-minja na patiki-na i Ala, rukuna na huri ndaimi. 7 Ha tau ma-kapelu, tuba-nanja na pawuna-na i Jahaja na rukumi njimi: 8 Jiana na bandjaru tembi wànangga tàda ngarua, tàka na etina marau-nangga padua. 9 Kahewa-ana ba dalumu-ngga, nadu ba da-papekangu, papeka-danja na mauku la taumaa ba wàna, hi wànandja. Rukuna na ma-jahangu dàngu na ma-iraku. 10 Nu ka paau-nandjaka da tau dangu, hi napanii-ndja: Irongu kai pinja: 11 Nda djiaja na matama la ngaru na ma-pairaku-ja na tau, tàka na maluhu welingu la ngaru, djiaja duna na ma-pairaku-ja na tau, wàna. 12 Ka mai-danjaka da papanau-na: Ndau pinja ba dakaraü wànggau eti da tau Parihi rukuna nu na patiki-mu, hi wàdanja. 13 Nanapa-ja i Jehu: Na ngara pa-tondungu-ka na panda tonduna na Amanggu na maninja la awangu djiangu-ma haromu ba butaja. 14 Djàma-ndjaka! Mapoki-ha da malonda mapoki. Djàka mapoki-ja na malonda-ja na mapoki nda djia màtangua-da taï pa-kanabu la rokapu pa-kadua-da, hi wànandja. 15 Nanapa-ja i Peturu: Paànda àru-nggamanja nu na pangerangu, hi wànanja. 16 Tàka i Jehu: Njimimbu djiapa-majai, na nda pingumi? 17 Ndai pimanja dimi na matama-ka la ngaru, ba lupangu la kambuja hi wàrunja la hambeli? 18 Tàka da maluhu welingu la ngaru, welingu la etidu datumbu ningu, nudaha da ma-pairaku-ja na tau. 19 Maa ba welingu la etidu datumbu da pangàdangu ma-akatu, na pameti tau, na ndjuraku, na kadjari, na mangangà, na hakahii kambàliku, na palapingu. 20 Nudaka djiaha da ma-pairaku-ja na tau; tàka na ngangu dàngu nda baha lima nda na-pairaku-a tau, hi wànandja. Na kawini Huru Paniki. (Màruku 7:24-30) 21 Ka hadangu laku-nanjaka i Jehu welingu lai nu, hi na-lawihiru la ngabana la Huru dàngu la Hindungu. 22 Ka nàmunja-ka na kawini Kanani na ma-welingu la ngabana lai nu, ba la-ladana padua: Dou Miri, Anana i Ndautu, manàwaru àrungga, na ananggu kawini ba nda uku hurukumananja wàndi, wàna. 23 Tàka i Jehu, nda ningu ndoku pahema-nanja. Ka hurungu-danjaka da papanau-na hi da-pamanda-nja: Pulinja-wa ka nalaku, ba la-ladana padua nàmu la kadjia-nda, wàdanja. 24 Nanapa-ja i Jehu: Nda pa-paràhangu-aka la tau hawiangu, mbulungua la wàla wuana na uma Ihiraïlu, na ma-pambula mbimbungu, hi wànandja. 25 Nu ka mai-nanjaka na kawini, hi na-maràbaku la hanggana: Dou Miri ndula àruka, hi wàna. 26 Tàka hi nahema i Jehu: Nda ràka-ana ba pitija na uhuda da anakeda, hi nduhandja da anakuku, wànanja. 27 Nanapa-ja na kawini: Tuba-duna Miri, na njuna da anakuku da kàli ngambundja da kamumu da ma-kawàwaku welingu la lenangu-da da mirida, hi wàna. 28 Nanapa-ja i Jehu: Ha tau kawini, lalu bokulu-ja na pawaimu, màtawa ka na- padeningu lai njumu hama tuna na pambuha-mu, hi wànanja. Nu pàku nu ka màlaru maduananjaka na anana kawini. Na wua-nanja pangangu na tau patu rata. (Màruku 8: 1-10) 29 Ka laku-nanjaka welingu lai nu i Jehu, hi natàka la tehiku la Nggalilia; ka kandekalu-nanjaka la palindi, hi na-mandapu lai nu. 30 Ka mai-danjaka lai Njuna da tau ba hau daa biadaka, da mangàndi ma-kaliparu, ma-kandjiku, mapoki, ma-kambànga, lupa da mahidu hawiangu-ka ba hau daada, hi da-bàndjalu-ha la wihina. Ka pa-màlaru-nandjaka. 31 Hi lupa na-maratangu na tau dangu, maa ba dangita-duhaka da ma-kambànga ba dapanii, da ma-kandjiku ba dahàmu, da ma-kaliparu ba dapangga, da mapoki ba dangita-duka. Ka wotu-danjaka na Alana na tau Ihiraïlu. 32 Nu ka paau-nandjaka da papanau-na i Jehu, hi napanii-ndja: Lalu mila-nggunja eti jians na tau dangu, mala ba mbàda taïlu mbua lodu-naka ba haniina lai Njungga, dàngu nda ningu ngga-nggàrada pangangu ba wàda; la papuli-ndja pabeli dàngu nda nganguda, nda kubihua, da-haluputu-du nàhu la ngarangia, wàna. 33 Danapa-ha da papanau-na: Nggiika ta-ngalangu ningu biaka kambamba ràka pa-pambihu wànja na tau dangu tungu jia, maa ba la ma-malinggitu-ta, hi wàdanja. 34 Tàka i Jehu: Pira mbuada da kambamba da manindja lai njimi hi wànandja. Pihu mbuada, dàngu da ana ijangu ba hawutu-ada, hi wàda. 35 Ka paràha-nanjaka na tau dangu la pa-mandapu la tana. 36 Hàlaka hi napiti-ha da kambamba ba pihu mbuada, hamanai da ijangu, hi na-pamalangungu, hi na-kawita-witaha, hi napakei-ndja da papanau-na, tàka da papanau-na hi dawua-nja na tau dangu. 37 Ka ngangu-danjaka lundu mbihuda mbuu ndàbada. Hàlaka hi naputu-ha tau da kawita tàdi ngada, pihu mbua katanga mbinuda. 38 Da mangangu patu rataha da mini, hinggilu-da da kawini dàngu da anakeda. 39 Ba nahàla-ka papuli-nja na tau dangu, hei-nanjaka la tena, hi nalaku la ngabana la Manggadangu. Ba dakarai tanda welingu la awangu. (Màruku 8:11-21) 1 Ka mai-danjaka da tau Parihi dàngu da tau Handuki, ka kamanja ba wàda, hi dakarai-ja: Pangita-nggama tanda welingu la awangu, wàdanja. 2 Nanapa-ja i Jehu: Ba na-malingu-ka, nahàmu haromu na lodu, ba narara na kiri awangu, wàmi; 3 hamanai la mbaru: Nda nalodu hàmu nàhu taï, ba narara dàngu panggumungu-na na kiri awangu, wàmi. Na hadana na awangu ipi bianjai la pa-patanda-nja, ka ni hi ndai patanda bianjai djàka nggikina nàhu nàhu? 4 Na ana handàni nàhu na ma-iraku dàngu na ma-kadjari karuhi-nanja tanda, tàka nda djia wuanja, mbulungu-ana na tanda lai Junuhu, na wunangu, hi wànandja. Nu ka dundjaku-nandjaka hi nalaku, Manggangu wikimi la huri tau Parihi, ba wàna i Miri Jehu. 5 Nàhu ba dapala la hapapa, da-marombangu pangàndi kambamba da papanaungu. 6 Tàka i Jehu: Tàngaru, imanggangu wikimi la muruda da tau Parihi dàngu da tau Handuki, hi wànandja. 7 Ka panii-danjaka dàngga anguda: Djia ba nda tangàndi kambamba, hi wàda. 8 Ka pi-nanjaka i Jehu, hi napanii dàndja: Nggikina hi bata nija ba nda ningu kambamba-mi, ha njimi ma-hakudu pawaimi? 9 Ndedi ipimanja dimi? Ndai namu-aja na rukuda da kambamba ba lima mbuada la tau lima rata dàngu djàka pira mbua mbolada da rihida da paputu-mi? 10 Hamanai na rukuda da pihu mbua kambamba la tau patu rata, dàngu djàka pira mbua katanga-da da rihida bai putuha? 11 Ka nggikina hi ndai pimanja ba nda djia-aha da kambamba da palaa-nggunggai? Tàka imanggangu wikimi la muruda da tau Parihi dàngu da tau Handuki, wànggu duku, hi wàna. 12 Nu pi-danjaka: Imanggangu wikimi la muruna na kambamba, ba nda wànaa, na njuna la pa-pekangu-da da tau Parihi dàngu da tau Handuki, ba wàna duna. Na pekana i Peturu. (Màruku 8:27-30; Luk. 9:18-21) 13 Ba natàka-ka i Jehu la ngabana la Kaharia Pilipi, paàra-nandjaka da papanau-na: Nggamuja wàdanja tau na Ana tau, hi wànandja. 14 Tàka hi dapanii-nja: Hawiangu djiaja i Juhani Parunungu wàna, hawiangui djiaja i Elia wàna, ninjai hawiangu djiaja i Jerimia, djàka ndia anguda da wunangu-ja na mawàna, hi wàda. 15 Tàka i Jehu: Ka njimi dimi, nggamuja wàmingga, hi wànandja. 16 Nanapa-ja i Himungu Peturu: Karitu-dukau, Anana i Ala na maluri, hi wàna. 17 Hi nanggepi-ja paraïna i Jehu: Oha-muka, ha Himungu, anana i Junuhu, ba nda tolu wai ria mabowanggaunja, ba djiaja na Amanggu na maninja la awangu-du. 18 Njumu na Peturu-kau wànggunggau; la pinu watu pingi jiana-du taï ku-pahada ninja na kabungguru-nggu, tàka na pinduna na pangia mameti nda na-ngalangua la pahoba-ja. 19 Napa ka kuwua-nggaunja na kuhina na ngia pahangandji welingu la awangu, djàka nggàraja na pa-karàndi-mu la pinu tana taï pa-karàndi-mbuja la awangu, djàka nggàraja na pa-wàkahu-mu la pinu tana taï pa-wàkahu-mbuja la awangu, hi wànanja. 20 Ka ràndi nda uku-nandjaka da papanau-na: Àmbu ningudu haàtu ngia papanii-minja na rukunggu Njungga ba Karitu-ka, hi wàna. Na kawunga peka-nanja na majila-na i Miri Jehu. (Màruku 8:31-9:1; Luk. 9:22-27) 21 Piti welingu nu pakiringu-nanjaka i Jehu Karitu pa-palara-ndja da papanau-na, ba djiangu-ma bàdi nalaku la Jeruhali dàngu ba na-padàngu majila dangu paraï rukuda da ama bokulu dàngu da ratu pangora dàngu da mapingu huratu uku, hi lupa pameti-ja, tàka la patailu wàna na lodu hi pahada belinja. 22 Ka karia meha-nanjaka paraïna i Peturu hi nawàngu pahiri-nja: Na-tebuku àruja i Ala, Miri; nuna nu ba nda djia lii-a-nanggau, wànanja. 23 Ka pambelingu-nanjaka i Jehu: Hulua-kau la kadjia-nggu, ha kambàliku. Njumu na pa-hanggàmaru wànggunggau, maa ba nda djiaja na ngerana i Ala, ba ngera tauaja na pa-pangàda-mu, hi wànanja. 24 Nu ka panii-nandjaka i Jehu da papanau-na: Djàka nggamuja na ma-patikingu patundu-ngga, na majaungu pàku bàdi wikina, ka nadendi-ja na harika-na, ka namàngu patundu-ngga. 25 Nadu djàka nggamu ka kurada-nja na luringgu na mawàna, djia hi na-jàmihu-ja, tàka djàka nggamu na ma-jàmihu-ja na lurina lumunggu Njungga, djia hi nangala-nja. 26 Nadu nggàra lingu-naka na tau djàka na-màngi hàlanja na ihi panggubulu awangu, tàka na lurina hi mburina padua? Djàka ndia nggàra-aka bàdi pawua-na na tau hiluna na lurina? 27 Maa ba djiangu-ma nàmunja haromu na Ana tau ba namai ngàndija na mangundju-na na Amana, ba na-karia-ndja da papalewa-na; nu hi natunja wai ngerana haàtu2 nundjuja na pawunda-naka. 28 Lànga-tàka-manggunja ka kupeka-ngai: Nindja nàhu da ma-ndolaku lai jiahu da manda pàdanja na meti, djàka ndedi daita-maduja na Ana tau ba namai ngàndija na pahangandji wàna, hi wàna. Ba na-pandjilungu na hadana i Miri Jehu. (Màruku 9:2-13; Luk. 9:28-36) 1 Palàngangu nomu mbua lodu karia-nandjaka i Peturu, i Jakupu dàngu i Juhani, na anguna paluhu, paraïna i Jehu, hi nangàndi-ha nàhu la palindi djangga, didi meha-aha. 2 Ka pandjilungu-nanjaka na hadana la hanggada, na matana ba na-kadjilaku hama tuna mata lodu dàngu da pakina hi dabara hama tuna na harii. 3 Hi djia ita bia-dandja i Muha àda i Elia ba dapanii dànja i Jehu. 4 Nanapa-ja i Peturu: Miri, nahàmu-duka njuma ba ninggama jiahu; tuna djàka wàmu, mata ka kuwulu-ka tilu mbua kàmbungu, hau Njumu, hau i Muha dàngu hau i Elia, hi wànanja i Jehu. 5 Nu ba talànga panii bia-napa, hi djia pamaü bia-nandja karumangu ma-handaraku, ka lingu-nanjaka welingu la karumangu: Jiana djiaja na Ananggu, na pambuha-nggu, na ngia pa-orangu-nggu, ipatingi-njawa Njuna, na mawàna. 6 Nu ba darongu-jaka nuna da papanaungu, ka marubuku-danjaka la tana, ba nda uku mangàdatu-ha. 7 Ka lua toma-nandjaka i Jehu, hi naràma-ha: Hadangu, àmbi mangàdatu-du, hi wànandja. 8 Ba da-wulaku-ka matada, nda haàtua pangita-da, didi-kiajaka i Jehu. 9 Nàhu ba da-kamburungu welingu la palindi, ka ràndi-nandjaka paraïna i Jehu: Àmbu ningudu haàtu papeka-mi rukuna na paita-mika lundu tomaja na pahada-nja na Ana tau welingu la padua mameti, wànandja. 10 Ka paàra-danjaka da papanau-na: Ka nggikina duna, namaipa bàdi i Elia, hi wàda da mapingu huratu uku, hi wàda. 11 Nanggepi-ja i Jehu: Tubana njuna ba namai i Elia hi na-pahàmu ndàbaja. 12 Na njuna ka kupeka-nggai: Mbàda mai-manaka i Elia, tàka nda natanda-aja tau, hi dapalua bianja pambuha eti-daka. Tuna nuduka ngeru na Ana tau ba na-pàdangu majila paraï rukuda njuda, hi wànandja. 13 Nu ka pi-du-danjaka da papanau-na, ba djiaja na rukuna i Juhani Parunungu na patiki-nandja. Na màlaru-na na anakeda na mawutu manu. (Màruku 9:14-29; Luk. 9:37-42) 14 Nu ba datàka-njaka na tau dangu, hurungu-nanjaka na haàtu na tau lai nu, hi na-maràbaku la hanggana. 15 Umanàwaru àrunja na ananggu mini, Miri, ba wutu manu-nanja, hidu pa-dàkangu-mananja. Nda na-pambirangu biapa pa-kanabu la epi hamanai la wai. 16 Kungàndi-mandjaka làti da papanau-mu, tàka nda da-ngalangua pa-pamàlaru-ja, hi wànanja. 17 Nanapa-ja i Jehu: Ha tau nda pawai, ndalaru palii haluangu, pira-mangguipa bàdi ba kundengi-kai? Pira-ma-ngguipa bàdi ba ku-patoru-nggai? Ngàndi-ngganja nàmu, hi wàna. 18 Ka bàtiru-nanjaka paraïna i Jehu, hi naluhu na wàndi welingu lai njuna. Nu pàku nu ka màlaru madua-nanjaka na anakeda. 19 Hala, ka hurungu-danjaka da papanaungu lai Jehu ba didi-kia-haka: Mala nggikina ihi njuma, hi nda ma-ngalangu biai pa-paluhu-ja, hi wàdanja. 20 Nanapa-ja i Jehu, rukuna ba hakudu-na pawaimi. Nadu lànga-tàka ka kupeka-nggai: Djàka ningu-makidu hama ana karohu langa pawaimi, lelingu-wa lai nàhu welingu lai jiahu, djàka wàminja jiana na palindi, djiangu-ma duna ba na-lelingu, dàngu nda ningua madjia nda peku lai njimi. 21 Na njuna, na matungu jia, nda djia luhu-ana, mbulungu hamajangu dàngu rotu wikia bàdi, hi wànandja. Na pandua wàna ba napanii-ja na majila-na i Miri Jehu. (Màruku 9:30-32; Luk. 9:43-45) 22 Tuna ba dalaku pa-kariangu la Nggalilia, hi napanii-ndja da papanau-na: Haromu na Ana tau pa-pakatangu-jaka la lima tau, 23 hi da-pameti-ja, tàka la patailu wàna na lodu pahada belinja, wànandja. Ka handuka hala wàla-danjaka. Na rukuna na wuangu mbewa tungguna na uma Ala. 24 Nu ba datàka-ka la Kapinaüngu, mai-danjaka da makei àmahu dàmbu lai Peturu: Mala na Nggurumi nda nawotu-aha da àmahu dàmbu, hi wàdanja. 25 Nanapa-ja i Peturu: Nawotu-madu, hi wàna. Ba natama-ka la uma, hi napanii daa mangilu-nja paraïna i Jehu: Mala nggikina wàmu Himungu, da hangandji-ka la pinu tana, nggaa lai njuda wàmu na ngia pakeida mbewa, ndia hilu katiku? La anada ihi, djàka ndia hi la tau hawiangu, hi wànanja. 26 La tau hawiangu-du, ba wànaka i Peturu, tàka i Jehu: Djàka tuna nu, da-marandeka da pa-anangu, hi wàna. 27 Na njuna ka àmbu tatundja watu tundjuru, luawa la tehiku pa-mangela, kau pitija na ijangu na ma-kawunga lundungu; djàkau wanga-jaka na ngaruna, mungalamandja duna da àmahu; pitiha, kau wuandja ndumanggu Njungga dàngu njumu, hi wànanja. Na pa-lumungu-da parihi da papanaungu; na rukuna na ma-pahanggàmaru. (Màruku 9:33-47; Luk. 9:46-48) 1 Nu nu hurungu-danjaka lai Jehu da papanaungu: Nggamuja ihu na marihi la pahandgandji welingu la awangu, hi wàdanja. 2 Ka paau-nanjaka na haàtu na anakeda kudu, hi natuja la paduada. 3 Lànga-tàka ka kupekanggai, djàka ndai pambelingu-madu kai hamandja da anakeda, nda djia tama-ami la ngia pahangandji welingu la awangu. 4 Djiaduja djàka nggaa na ma-pakendaru wikina hi hama tuna jiana na anakeda, djiaja na marihi la pahangandji welingu la awangu. 5 Dàngu djàka nggamu na mainga-ja na anakeda tungu jia lumuna na tamunggu, inga-nangga Njungga-maduka. 6 Tàka djàka nggamu na ma-pa-hanggàmaru-ja haàtu na ma-màrahu tungu jia na mapawai lai Njungga, nahàmu ningu-kiapa làti djàka pa-hàngalu-nja watu malabu la nggoruna ka mangu pa-tàniku-nja la libu muru. 7 Pàda pàku-anaka taï na pinu tana rukuna ba na-pa-hanggàmaru; maa ba nda djia djàmangu-ana patumbu na pa-hanggàmaru wàngu, na njuna pàda pàku-anaka na tau na maruku-nja. 8 Djia-duja djàka lima-munja ndia djàka wihi-munja na ma-pa-hanggàmaru-kau, katiri-ja kau wàrunja; nahàmu-kiapa djàkau tama màngu kapunggangu, ndia màngu kali-parungu la luri dàngu ba wàru kadua mbungu wini lima-nggau la epi manda mbàda. 9 Hamanai djàka mata-munja na ma-pa-hanggàmaru-kau, hikuja kau wàrunja; nahàmu-kiapa bau tama mangu hapapa wua màtangu la luri dàngu ba wàru kadàmbu wua matanggau la pangia mambana. 10 Irimangu àmbi pa-kalana-ja djia-paka haàtu-ana na ma-màrahu tungu jia; nadu ka kupeka-nggai, da papalewa-da da manindja la awangu ba djia-paha padua ba da-tangara-ja na ngaruna na Amanggu na maninja la awangu. 11 Nadu na Ana tau, ba maina pa-pamàna-nja na ma-mbulangu. 12 Mala nggikina wàmi, djàka ningu tau maningu mbimbingu hangahu, tàka na heu ka na-ndjàrangu, ka nda na-dundjaku biandja da hiwa kambulu hiwa la palindi ka nalua pahimbu-ja na ma-ndjàrangu dimi? 13 Lànga-tàka ka kupekanggai, djàka era hunggu-nanja, narihi-pa na hawola wànanja na heu dàngu da hiwa kambulu hiwa da manda ndjàrangu. 14 Tuna numbudu na Amami na maninja la awangu, mata bia ka na-molungu djiapa nda haàtu-nakadu na ma-màrahu tungu jia, ba nda djia wànaa. Panau wikimi bàdi ba wàna i Miri Jehu. 15 Djàka era ndjalana na angu dedimu, ulua tomaja bàdi papanau-nja ba talànga didi mehakai. Djàka narongu-dukau, ngala-munjaka na angu dedimu. 16 Tàka djàka nda narongu, ukariangu-ki haàtu ndia tau madua, mata na matumbu-ka ka peku màndunguna la ngaru hakahii madua matailu. 17 Djàka nda narongu-makai, pekanja na kabungguru; djàka nda narongu-majai na kabungguru, mata kai pangera-nja la tau hangàdangu, ndia la makei mbewa. 18 Lànga-tàka ka kupeka-nggai, djàka nggàraja na pa-karàndi-mi la pinu tana, taï pa-karàndi-mbujaka la awangu; dàngu djàka nggàraja na pa-wàkahu-mi la pinu tana, taï pa-wàkahu-mbujaka la awangu. 19 Ka kuhili pekanggai, djàka tau madua-kai jia la pinu tana ma-pahamangu la pakarai ngga-nggàra, djiangu-ma duna na-padeni-nja paraï na Amanggu na maninja la awangu. 20 Nadu, djàka nggiiha da pauhi ningu, djàka tau madua mataiiu-ha, la ngaranggu Njungga, nimangga Njungga lai nu la padua-da. Idjàmandja bàdi da ndjalada da angumi ba wàna i Miri Jehu. 21 Nu ka mai-nanjaka i Peteru lai Njuna: Miri, djàka ningu angu dedi matu mandjala lai njungga, ku-pambirangu bàdi ba kudjàma-nja? Lundu ku-papihungu? hi wànanja. 22 Nanapa-ja i Jehu: Lundu u-papihungu, nda wànggua-nggau, tàka lundu upapihu kambulungu pa-papihungu bàdi, wànggu duku. 23 Djia-duja na pahangandji welingu la awangu hi hama tuna na haàtu na hangandji ka ku-padiha dàndja da atanggu, na mawàna. 24 Nu ba na-padiha dàndjaka, hi dangàndi-nja na tau, na ma-wutangu ha-kambulu rata taleta. 25 Ba nda ningu pahiulu wànandja, ka paràhangunanjaka na mirina la padangga màngu papaha màngu ananja lupa da mangu-naka, ka hiulu wàndja da wutana, ba wàna. 26 Ka bei-nanjaka nuna na ata la hanggana: Upuli-ngga kadiru, napa ku-hiulu ndàba-manggaundja duku, ba wàna. 27 Ka mila-nanjaka eti na mirina nuna na ata, hi na-pahàla-ja, tàka da wutana hi nadjàma-ndja. 28 Nàhu ba nalaku nuna na ata, ka tàbuku-nanjaka na haàtu na anguna paata na ma-wutangu hangahu ndinaru lai njuna. Ka jàpa-nanjaka, hi na-kàhilu-ja: Hiulu hàlaha da wutamu-ka, hi wànanja. 29 Ka bei-nanjaka nuna na anguna paata, hi na-pamanda-nja: Upuli-ngga kadiru, napa ku-hiulu-ma-nggaundja duku, hi wàna. 30 Tàka nda nangàdu, hàngu laku-maa-nanja hi na-panàngga-nja la uma kapàtangu, lundu na-kandjupu-maha bàdi da pawuta-na, wàna. 31 Nu ba dangita-jaka na matuna nu da anguna paata, ka handuka dirà matiki-haka da etida, hi dalua papanii-nja na mirida nunaka na matumbu. 32 Ka paau-nanjaka nuna na ata paraï na mirina: Ha ata iraku, mbuu ndàbada da wutamu kudjàma hàla-nggaundjaka, rukuna bau pamanda-ngga. 33 Mala nda ràka-ana nu djàkau milanja eti na angumu paata, hama tuna njungga ba kumila-nggau eti njumu, hi wànanja. 34 Ka hàngga-nanjaka na mirina, hi na-pakata-nja la limada da matanggu padjàra, lundu na-pandjupu hàla-ma-nggandja bàdi da pawuta-na, ba wàna. 35 Tunanggai numbu haromu na Amanggu na maninja la awangu djàka ndai paweli etingu-madu haàtu2 la padjàma-nja na angu dedimi, hi wànandja. Na pahewa-da da mapalei papahangu. (Màruku 10:1-12) 1 Nu ba na-pandjàpu hàla-jaka jiana na paniina-ka, hadangu laku-nanjaka welingu la Nggalilia hi natàka la ngaba tana Jundia, la hapapa luku Jarandingu. 2 Lalu danguja na tau na makiku-nja, hi na-pamàlaru-ha lai nu. 3 Ka nàmundja-ka da tau Parihi lai Njuna, ka takama-nja ba wàda. Uku ihu na tau la pa-pahewa dàngu papaha-na ba màtu2 kiringu, hi wàdanja. 4 Nanapa-ja i Jehu: Ndai mbaha-maja dimi na Mapadikangu, welingu la kawunga-na ba dàngu mini kawini-mada ba nawulu-ha, 5 hala màtawa na tau ka na-dundjaku-ndja da amada dàngu da inada ka na-kadàmbi-nija na papaha-na, nu da madua pambulu tolungu-danjaka, ba wàna? 6 Nu da madua hi nda dadua-apa, tàka mbulungu-maadaka: Djia-duka na pambàda papera-na i Ala, àmbu na-pahewa-dunja tau, hi wànandja. 7 Danapa-ha njuda: Ni ka nggikinai duna i Muha hi na-paràhangu pa-wuangu huratu pahewa, ha màngu pa-pahewa dànja, hi wàdanja. 8 Tàka i Jehu: Ruku tongguru eti-dimi, hi napuli-nggai i Muha pa-pahewa dàndja da papaha-mi; tàka welingu la kawunga-na nda tuna nua. 9 Ka kupeka-nggai, djàka nggamuja na ma-pahewa-nja na papaha-na, djàka nda ruku ndjuraku-ja, pa-kadjari-nanja na laieina, dàngu djàka nggamuja na ma-kanoma-ja na kawini pa-pahewangu, pa-kadjari-mbu-nanjaka, hi wànandja. 10 Danapa-ha da papanaungu: Djàka tuna numadu na rukuna na mini dàngu papaha-na, nahàmu-kiapa ka àmbu lalei, hi wàdanja. 11 Nanapa-ja Njuna: Jiana na pulungu nda napi ndàba-anja tau, mbulungu da pa-wuangua. 12 Maa ba ni-dundja da manda mini da madedi ngàndija na nda minida, nindjai da manda mini da pakalaa tau, nimbundjai da makalaa wikida lumuna na pahangandji welingu la awangu. Na ma-ràkangu la papinja, màtawa ka napinja, hi wànandja. Na peka-nandja mahàmu da anakeda i Jehu. (Màruku 10:13-16; Luk. 18:15-17) 13 Nu ka mai ngàndi-danjaka anakeda i Jehu, ka na-padambaku-ndja lima dàngu ka na-hamaja-ndja ndumada, ba wàda. Tàka da papanaungu, hi dabaka-ha. 14 Nanapa-ja i Jehu: Puli-ndjaka da anakeda, àmbi hiri-dundja pamai lai Njungga; maa ba tau tungu jiadu mamangu-nja na pahangandji welingu la awangu, hi wànandja. 15 Nu ka padambaku-nandjaka lima da anakeda. Hala, hadangu-nanjaka, hi nalaku welingu lai nu. Na bidi mini na mawulu. (Màruku 10:17-31; Luk. 18:18-30) 16 Ka mai-nanjaka lai Njuna na haàtu na tau: Ngguru, nggàra mahàmu-ja bàdi na pawànggu ka peku ngala-nggunja na luri palupangu, hi wànanja. 17 Nanapa-ja i Jehu: Nggikina hi djia paàra bia-mungganja na rukuna na mahàmu? Haàtu pàkuna duna na mahàmu. Na njuna ka kutama la luri djàka wàmu, nundjuha da uku, hi wànanja. 18 Nggàra uku-haka nu hi wànanja. Tàka i Jehu: Àmbu pameti tau, àmbu pa-kadjari-ja na lalei na mangoma, àmbu mangangà, àmbu putinja pulungu na angumu patau. 19 Tembiha da amamu da inamu, dàngui kau mbuhanja na angumu patau, hama tuna bau mbuhangu wikimu, hi wànanja. 20 Nanggepi-ja na bidi mini: Nudaka mbuu ndàbada mbàda nundju-ma-nggundjaka; hili nggàra-jaipa na pa-kalana-nggu, hi wànanja. 21 Nanapa-ja i Jehu: Mata ka natoma hàlaka djàka wàmu, lakuwa kau dangga hàlandja da pawulu-mu, kau wuandja da mamila, djia-duja hu ngalangu banda la awangu. Hàlaka umaiwa, kautundu-ngga Njungga, hi wànanja. 22 Ba narongu-jaka nuna na panii paraï na bidi mini, hi nalaku dàngu handukangu, maa ba lalu dangu banda-duja. 23 Tàka i Jehu hi napanii-ndja da papanau-na: Lànga-tàka ka kupeka-nggai, maharui raraj a na mawulu la patama la pahangandji welingu la awangu. 24 Ka kuhili pekanggai: Namuda-kiapa na heu na ota la patama la kubu utu dàngu na mawulu ba natama la pahangandji-na i Ala, wànandja. 25 Ba darongu-jaka nuna da papanaungu, ka hondaru hala wàla-danjaka; djàka tuna nu, nggamuipa na mapeku la pamara, hi wàda. 26 Tàka hi napanau-ha parama i Jehu, hi napanii-ndja: La tau nda napekua, tàka lai Ala peku hàla-mana duna, hi wàna. 27 Nu hi nanggepi-ja i Peturu: Mala njuma jia, ba mbàda dundjaku hàla-mandjaka, hi makiku-nggau Njumu, ka nggàra-jaka njuma ngeru, hi wànanja. 28 Nanapa-ja i Jehu: Lànga-tàka-ma-nggunggai, ngeru ba nabidi-ka na tana, na Ana tau ba na-mandapu-nja na kandjàka bundjuku-na, njimi na mambàda tundungga, iman-dapu-mbundja da kandjàka ba hakambulu dàmbuda, hii hukutu-ndja wai ngerada da ha-kambulu dàmbu kabihu la Ihiraïlu. 29 Dàngu djàka nggamu ma-dundjakungu umana ndia anguna paluhu, ndia ana winina, ndia amana inana, ndia wokana, lumuna na tamunggu, nda djia màtangu-ana pàngala pandua pandàningu, lupa hi nanduma-nja na luri palupangu. 30 Na njuna nadangu na ma-mangilu, ngeru na ma-malamiri, dàngu na ma-malamiri, ngeru na ma-mangilu, hi wànandja. Na pangerangu-da da tau maràma la woka angguru. 1 Nadu na pahangandji welingu la awangu, ba ngera hama tuna na mangu umangu, na maluhu hada rudungu, pa-kahewa tau maràma la woka angguru-na. 2 Ba na-pahama dàndjaka da tau maràma hau ndinaru hau lodu, ka paràha-nandjaka lai nu la woka angguru-na. 3 Ba ningu ndjàmu hiwaja la mbaru, ba nahili luhu, ngita-nandjaka hawiangu da ma-ndolaku djua la pahangu. 4 Hi napanii dàndja: Laku-mbukai lai nu la woka angguru, napa kuwua-manggai ràkana duku, wànandja, 5 Ka laku-danjaka. Ba ningu tidu lodu-jaka, hamanai ba ningu ndjàmu taïluja la maringu lodu, ba nahili luhu, djia-majai. 6 Lundu ba ndjàmu limaja la malingu, ba nahili luhu, toma-nandjai da tau hawiangu da ma-ndolaku djua. Ka nggikina hi pama-malingu-mi bai ndolaku djua, hi wànandja. 7 Ba nda ningudu ma-kahewa-kama, hi wàdanja. Laku mbukai njimi lai nu la woka angguru, hi wànandja. 8 Ba na-malingu-ka, ka panii-nanjaka na madai woka paraïna na mangu wokangu: Paaundja-wa da maràma, kau wua-ndja wundada piti welingu la matama pa-malamiringu lundu tomaha da ma-mangilu, wànanja. 9 Ba da-hurungu-ka da matama wàngu ndjàmu lima la malingu, da-maràngga hau ndinaru pangala-da. 10 Ba da-hurungu da ma-mangilu dehi, màngala pa-rihingu duna wàda bia, tàka hi dji-djia biajai ba da-maràngga hau ndinaru. 11 Nu ba da-ngalangu-ka matuna nu, ka pulu-danjaka na mangu umangu: 12 Jiada da ma-malamiri hau ndjàmu pàku-ada parama, hu pahama biandja lai njuma maràma mambotu la lodu dangu, màlai na mbana lodu, hi wàda. 13 Tàka hi nahema-ja na haàtu na mangu wokangu: Oi anda, nda ningua pandjala-nggu lai njumu. Nda djia-aja na hau ndinaru na pahama-nda? 14 Pitija na ndumamu, kau laku. Nuna na ma-malamiri ka kuwua pahama dànja njuna, wànggunggau. 15 Mala nda peku-ana nu djàka kuwàndja etinggu da malandja-nggu? Djàka ndia da-harukai nu da matamu rukuna ba kuhàmu, wànanja. 16 Tuna nudu haromu da ma-malamiri hi mangilu bia-danja tàka da ma-mangilu hi malamiri bia-danjai. Na pa-ndilungu wàna i Jehu papanii-ja na majila-na. (Màruku 10:32-34; Luk. 18:31-33) 17 Nu, ka hei la Jeruhali ba wàna i Jehu, hi nakaria mehandja da ma-hakambulu madua; ka panii-na ndjaka nàhu la ngarangia: 18 Nàhu hei-ndanjaka la Jeruhali, tàka na Ana tau nda djia djàma-anjapa haromu pa-pakata-nja la ratu pangora dàngu la mapingu huratu uku; tàka njuda hi da-pangera-nja la pa-pameti-ja. 19 Hi da-pakata-nja la lima tau hangàdangu, ka da-paaka-nja dàngu ka dapalu-ja, ka lupa da-harika-nja; tàka la lodu patailu wàna hi pahada belinja, wànandja. Na pakarai-na na inada da anana i Hambandiu. (Màruku 10:35-45) 20 Nu ka mai-nanjaka lai Njuna na inada da anana i Hambandiu lupa da anana mini. Hi na-maràbaku la hanggana hi na-patàka-nja pakarai-na, 21 Nggàraja na pambuha-mu, hi wànanja. Nanapa-ja njuna: Nada da anamu da madua, djia-duha ngeru da ma-mandapu na haàtu la kawana-nggu, na haàtu la kalainggu la ngia pahangandji-nggu, ka wànangga wànggunggau, wànanja. 22 Hi nahema-ja i Jehu: Ndai pianja djàka nggàraja na pakarai-mi. Mala imàka-kadu la pangunu-nja na kaba wai na pa-ngunungu ba wànggu, wànandja. Mamàka-ma, hi wàdanja. 23 Nanapa-ja i Jehu: Na kaba wai pangunu-nggu, ngu-ngunu liami-nja duna. Na njuna la pa-mandapu la kawana-nggu ndia la kalainggu, nda ngera-anggunja duku la pa-wuangu-ja, tàka ndumana na tau na pambàda panapa-na na Amanggu duna, hi wànandja. 24 Nu ba darongu-jaka nu da ma-hakambulu, pulu hoputu-dandjaka de angu paluhu da madua. 25 Tàka i Jehu, hi napaau-ndja da papanau-na: Pi-diminja, da ma-pareta la bandjaru dangu, ba paretamadanja, dàngu da ma-pangora ba kuaha-madandja. 26 Tàka nda tuna nua lai njimi. Na njuna djàka nggamu ma-mbuhangu palua-ja la parihi lai njimi, djiaja na malu-mu-nggai. 27 Hamanai djàka nggamuja na ma-mbuhangu pa-mangilu lai njimi, mata ka ata ndàba-minja. 28 Hama tuna na Ana tau, ba nda mainanja la palumu-nja, djiaja la palumungu duna, dàngu la pa-padjàmangu wikina, mata ka ku-padita wàngu tau madangu, ba wàna duna, hi wànandja. Na ngita belida da mapoki ba dadua. (Màruku 10:46-52; Luk. 18:35-43) 29 Nu ba daluhu welingu la Jeriku lalu danguja namakiku-nja. 30 Nu hi nindja da mapoki da madua ba mandapu-da padua la hingi anda. Ba darongu-ka djiaja i Jehu na ma-nàhunja, ka warangu-danjaka: Dou Miri, dou Anana i Ndautu, manàwaru àru-nggama, wàda. 31 Ka bàtiru-nandjaka paraï na tau dangu, kandii, ba wàdandja. Ba tuna manaü warangu biadai: Dou Miri, dou Anana i Ndautu, manàwaru àru-nggama, ba wàda. 32 Ka ndaudaku-nanjaka i Jehu, hi napaau-ndja: Mala ka nggiki-nanda wàmingga, hi wànandja. 33 Danapa-ha njuda: Mata ka da-pabulangu àru da matama, wàmanggau, hi wàdanja. 34 Ka mila-nandjaka eti i Jehu, hi naràma-ha da matada, ka hàngu ngita madua-danjaka. Nu hi datundu-nja Njuna. Na tamana la Jeruhali i Miri Jehu. (Màruku 11:1-10; Luk. 19:29-38; Juh. 12:12-19) 1 Ba da-mareni-njaka la Jeruhali, tàka la Mbaitupanggi la palindi Haitungu, paràha-nandjaka da madua da papanau-na i Jehu: 2 Ilua ni lua la kotaku na maninja la hanggami, hàngu djàngapu-maa-minja duna na heu na bai kalandai pahondu dàngu anana. Wàkahu-ja, kai ngàndija nàmu. 3 Djàka era ningu mapanii-nggai: Ningu paihi wàngu wàna i Miri, djiangu-ma duna ba naluu pangàndi belinja nàmu wàmika, hi wànandja. 4 Hi tuna, ka peku pa-tutungu-na na patiki-na na wunangu: 5 Pekanja na bidi kawini la Hiungu: Tàngaru, nàmunja na hangandji-mu na mamai lai njumu; na-kendaru etina; nalii la kalandai, na kamboka kalandai, anana na pa-pabukungu kàlatu, ba wàna. 6 Ka laku-danjaka da papanaungu hi dawànja hama tuna na papanii-nandja i Jehu. 7 Ka ngàndi-danjaka na bai kalandai dàngu anana, hi da-pawàlahu-ndja hinggida, hi na-mandapu ningu. 8 Nadangu na tau ma-pawàlahu hinggina nàhu la anda, màlai hawiangu na mahàpi ru ai hi da-wàlahu-ha la anda. 9 Tàka na tau dangu na ma-mangilu dàngu na ma-màlamiri-nja, kajaka-danjaka: Oha-naka na Anana i Ndautu, na-màndjaku maringu-wa na mamai wànja na tamuna i Miri, oha-naka ka wàdanja la awangu madjangga, ba wàda. 10 Ba natama-ka la Jeruhali, kanjaüru hàla-nanjaka na ihi paraïngu: Nggamuja nàhu, ba wàda. 11 Tàka na tau dangu: Djiaja i Jehu na wunangu la Naharitu la Nggalilia, hi wàda. Na pamatua-nanja na uma Ala paraïna i Miri Jehu. (Màruku 11:15-18; Luk. 19:45-48) 12 Ka tama-nanjaka i Jehu la uma Ala hi nawàngga ndàbaja na tau na ma-danggangu dàngu na madingi ningu la uma Ala, hi na-kabe-beliha da mendjana na tau na mandjepa ndui dàngu da kandjàka-na na ma-danggangu kulundiha. 13 Hi napeka-ndja: Ninja la Huratu: Na Umanggu uma ngia pa-hamajangu-ja wàda làti, na mawàna, tàka njimi tu bia-minjai hibu tau bohu, wànandja. 14 Ka mai-danjaka lai Njuna nu la uma Ala da mapoki dàngu da ma-kaliparu, hi na-pamàlaru-ha. 15 Tàka da ngora ratu dàngu da mapingu huratu uku, ba dangita-haka da pa-hangàtarungu da pa-patumbu-na, màlai da anakeda da ma-hawola la uma Ala, oha-naka na Anana i Ndautu da mawàda, ka karaü-danjaka da etida: 16 Mala ndau ronguaja nu na patiki-da jiada da anakeda, hi wàdanja i Jehu. Nanapa-ja i Jehu: Aadu. Mala ndedi i-mbaha-maja dimi: La ngaruda da anakeda dàngu da ana-rara huhu, upandengi-njaka na wotungu na hailangu na mawàna, hi wànandja. 17 Nu ka dundjaku-nandjaka hi naluhu welingu la paraïngu hi hanàhuna la Mbaitani, hi natodu ningu lai nu. Na hara-nanja na kapilitu nda wua paraïna i Miri Jehu. (Màruku 11:12-14,20-26) 18 Hadangu harii, nàhu ba nalaku beli la paraïngu, ka ma-ndjuu-nanjaka. 19 Ba naita-jaka na hareti na kapilitu la hingi anda, lua-nanjaka lai nu, tàka nda nggàrai pahunggu-na, ru djua-maaja, ka panii-nanjaka: Àmbu hili ningudu pawua-mu lundu nunu, hi wànanja. Ka hàngu màdu maduananjaka na kapilitu. 20 Ba daita-jaka na matuna nu da papanau-na, ka hangàtaru-danjaka: Nggikina-ka ni na pingi kapilitu hi hàngu màdu-maananja, hi wàda. 21 Nanapa-ja i Jehu: Lànga-tàka ka kupeka-nggai, djàka ningu-madu pawaimi dàngu nda ndua ndandimi, nda mbulungua hama tuna na rukuna na pingi kapilitu na pawunda-mi, tàka talunggahu-kau, kau libungu wikimu la tehiku, djàka wàminja jiana na palindi, djiangu-ma ba na-padeningu. 22 Dàngu djàka nggàraja na pakarai-mi bai hamajangu, dàngu pawaimi, djiangu-ma bai ngalanja duna, hi wànandja. Na paàra-danja tau na kuaha-na i Miri Jehu. (Màruku 11:27-33; Luk. 20:1-8) 23 Ba natama-ka i Jehu la uma Ala, ba talànga pa-pekangu-na tau, ka mai-danjaka lai Njuna da ngora ratu dàngu da ama-bokulu-da da tau Jahundi: Nggàra kuaha-ja njumu hi tu biamu nu nàhu, dàngu nggaaja na mawua-nggaunja jiana na kuaha, ba wàda. 24 Nanapa-ja i Jehu: Njunggai duku ningumbu ana hau pa-paàra-nggunggai; djàkai peka-du-ngganja ka kumàngu pa-peka-nggainjai duku djàka nggàra kuaha-ja hi kiri tunggu nu. 25 Mala na parunungu na pawàna i Juhani, nggii paweli-na duna? Ma-welingu la awanguja, djàka ndia hi ma-welingu la tauja wànggu, hi wànandja. Ka batangu-danjaka dàngga anguda: Ma-pawelingu la awangu-ja djàka wànda, napaja Njuna: ka ni hi ndai waija, wàna-dundai. 26 Tàka ma-welingu la tau djàka wàndai, ta-mangàdatu-njai na tau dangu. Nadu wunangu-ja i Juhani, ba wàda hàlama, wàdaka. 27 Hi dahema-ja: Nda mapia-nja duma, hi wàdanja. Nanapa-ja Njuna: Djàka tuna nu nda kupeka-manggaminjai duku, djàka nggàra kuaha-ja hi kiri tunggu nu nàhu. Na pangerangu-da da madua da anakeda mini. 28 Tàka nggikina wàmi: Ninja na tau, dadua da anana mini. Ka lua-nanjaka la ma-mangilu: Ana, ulua nàhu parama la woka angguru, wànanja. 29 Nanapa-ja njuna: Aa miri, wàna, tàka nda lua-nanjai. 30 Hala ka lua-nanjaka la haàtu, tunamai nu na peka-nanja. Nanapa-ja njuna: Nda kubihu, wàna. Tàka la malamiri natuja la hala era hi nalua. 31 Mala nuda da madua, nggamuja wàmi na manundju-ja na pambuha-na na amana, hi wàna. Danapa-ha njuda: Djiaja na ma-malamiri hi wàda. Hala: Làngatàka- manggunja ka kupeka-nggai, da makei mbewa dàngu da kawini kadjari da mangilu-nggai taï patama la pahangandji-na i Ala. 32 Nadu i Juhani ba namaika lai njimi ba na-pangita-nggai-njaka na anda tàndji, tàka ndai waijai. Tàka da makei mbewa dàngu da kawini kadjari mbàda wai-danjaka. Djiapa ka nda mbàda ngita-minja-kadu na matuna nu, tàka la malamiri ndai tumbuja la hala era ka lupa iwaija, wànandja. Na pangerangu-da da madai woka da ma-akatu. (Màruku 12:1-12; Luk. 20:9-19) 33 Mala kai ronguja na pangerangu na hau. Ninja na mangu umangu na matungu woka angguru, hi natu winggiru-nja oka hi na-toraku-nja ngia paparina wua angguru, hi nawulu-nja lewatu, hi na-pajàpa-nja la madai woka; hala laku-nanjaka nàhu la hau paraïngu. 34 Ba rehi wua angguruama- jaka, paràhangu-nanjaka .atana la madai woka la pakeinja wuana. 35 Tàka da madai woka hi danggepi jàpa-maaha da atana, na haàtu dapalu-ja, na haàtu da-pameti-ja, na haàtu da-pi-ndjalu-nja watu. 36 Ka hili paràhangu-nanjai atana marihi-ndja padangu da ma-mangilu, ka hili tu-madandjai nu. 37 La hupu ndjàpuna na-paràha-ndja na anana mini, dahindi mànuja duna na ananggu, wàna bia. 38 Tàka ba daita-jaka na anana mini, hi dapanii dàngga anguda: Nàmunja-ka na manduma-nja haromu, màlawa ka ta-pameti-ja, ka njutaja na pa-bàndjalu amana, wàdaka. 39 Ka jàpa-danjaka hi dawàru-nja la hambeli woka, hi da-pameti-ja. 40 Mala, djàka natàka haromu na mangu wokangu, nggiki-na-ndjaka dimi nu da madai woka, hi wànandja. 41 Danapa-ha njuda: Nuda da tau iraku, nda uku pa-irakunandja napa ba na-pameti-ha, tàka na woka angguru hi na-pajàpa-nja la madai woka hawiangu da mawua-nja wuana la rehina, hi wàdanja. 42 Tàka i Jehu: Ndedi imbaha-maja dimi na maninja la Huratu: Na watu na pawàru-da da tukangu, djia bia-jaika na watu tunggulu. Paral rukuna i Mirija hi tuna nu, hangàtaru djua-ata ba tangita-ja, ba wàna. 43 Djia ba tuna nu, ka kupeka-nggai, na pahangandji-na i Ala, nda pa-djàmangua haromu papiti-ja welingu lai njimi hi wuaja la hau bandjaru na matunja wuana. 44 Djàka nggamuja na ma-tundjuru lai nu la watu napa na-muburu,dàngu djàka nggamuja na pa-pitaku-na napa na-pakaweraku-maja, hi wànandja. 45 Tàka da ngora ratu dàngu da tau Parihi ba darongu-haka nuda da pangerangu, ka pi madua-danjaka ba djiaha njuda da palaana. 46 Himbunja-wa anda ka jàpaja wàda, da-mangàdatu-njai na tau dangu, wunangu-ja ba wàda hàla-dunja. Na pangerangu-na na pamaü papa. (Luk. 14:16-24) 1 Ka hili panii dà-nandjaka i Jehu, ba nawàndja pangerangu: 2 Na pahangandji welingu la awangu ngera hama tuna na haàtu na hangandji na mapamaü papaja na anana mini. 3 Hi na-paràha-ndja da atana pawànda-ha da tau pambàda dundana nu la pamaü papa, tàka nda dabihui palua. 4 Ka hili paràhangu-nanjaka atana hawiangu: Màlawa mbàda panggànapunggunjaka na pamangu-nggu; da hapinggu dàngu da bandanggu da pa-pawutu, mbàda hàlaka parupu-ha, màtu ndàba-daka, maiwa la remi pamaü papa, wànanggai, wàmindja da tau pa-dundangu, hi wànandja. 5 Tàka nda da-kawelangua, laku bia-danja, na haàtu hanàhuna la wokana, na haàtu lua-nanja pa-danggangu. 6 Tàka hawiangui nggepi jàpa bia-dandja da atana, hi da-pajudi-ha, lundu da-pameti-ha. 7 Nu ka hàngga-nandjaka na hangandji, hi na-paràha-ndja da hurundandu-na la pa-pamolu-ndja nuda da tau pameti tau, dàngu la patunu-ndja paraïda. 8 Hala hi napeka-ndja da atana: Na pamaü papa mbàda màtu-naka, tàka da tau pa-dundangu nda daràka-anja. 9 Djia ba tuna nu ilakuwa la pahàmburu anda, mbuu ndàbana na pa-tàbuku-mi kai wàndaha pamai la pamaü papa, wànandja. 10 Ka laku-danjaka nu da atana la anda la kandjilitu, hi da-pauhi ndàbandja da tau pa-tàbuku-da, da manda peku dàngu da mapeku. Ka mbinu-nanjaka tau ma-mandapu pangangu na ngia paremi. 11 Nu ka tama-du-nanjaka na hangandji pa-tàngaru-ja na tau ma-mandapu, hi nangita-ja na tau manda paki mahàmu. 12 Ka panii-nandjaka: Oi anda, nggikina hu tama bia lai jiahu dàngu nda pakimu mahàmu, wànanja. Ka kandii-nanjaka. 13 Nu ka paràha-nandjaka da tauna na hangandji: Karàndi-ha da wihina da limana, kai wàrunja la ma-kapàtangu na marihi marau. Lai nu napa djiaja la hii dàngu la kakehuku ngàndu-kiaka, wàna. 14 Maa ba nadangu na tau na pa-dundangu, tàka hawutu-ana na papindi, hi wànandja. Na wuangu hilu katiku la hangandji. (Màruku 12:13-17; Luk. 20:20-26) 15 Nu ka laku-danjaka da tau Parihi hi da-batangu, nggiki-ndaka bàdi, ka tahiru weli kareuku-nja, ba wàda. 16 Ka paràha-dandjaka da papanau-da lai Njuna hi da-karia-ngu dàngu da tau lai Harondi. Tàka: Mapinggau Ngguru ba tau tàndjikau, ba na-padeningu dumu na papeka-munja na ngarangia-na i Ala, ba nda ningu ndokua haàtu pawiri-mu, mala ba ndau tàngaru-du kaba mata tau. 17 Djia ba tuna nu kau peka àru-nggama: nggikina wàmu? Na-peku nu la pa-wuangu hilu katiku la hangandji, napa hi ndia wàma, hi wàda. 18 Tàka ba pi-ma-nanjaka na akatu-da, nanapa-ja i Jehu: Ha ma-kapelu, nggikina hii kamangga. 19 Pangita-ngganja nàmu na àmahu hilu katiku, hi wànandja; ka ngàndi-danjaka hau ndinaru. 20 Tàka Njuna: Nggaa hada-nanja dàngu nggaa huratu-nanja jiana jia, hi wànandja. 21 Na hangandji, hi wàda. Nanapa-ja i Jehu: Djàka tuna nu miwua-njawa na hangandji na mangu-manai duna, hamanai i Ala na mangu-manai duna, hi wànandja. 22 Nu ba darongu-jaka nu, ka hangàtaru-danjaka, hi dalaku wàrunja. Na pa-àrangu ruku hada belingu-na na maneti. (Màruku 12:18-27; Luk. 20:27-40) 23 La lodu nu hurungu-danjaka lai Njuna hawiangu da tau Handuki, nda dahada belingua da mameti da mawàda, hi da-paàra-nja: 24 Ngguru, na patiki-na i Muha: Djàka ningu mameti dàngu nda ningu anana, na-kanoma-ja bàdi na papaha-na paral na anguna paluhu, ka natunja wàlana na anguna paluhu, wàna. 25 Nindja njuma ba tau mapihu-ha da ma-paangu paluhu. Na ma-wungangu napiti-ka papaha-na, hàlaka hi nameti. Nu ba nda ningu anana, hi na-dundjaku-nja na papaha-na la anguna paluhu. 26 Djia-majai na padua wàda, na padua haàtu wàda, lundu la papihu wàda. 27 Tàka la malamiri dehi meti-mananjai duna na kawini. 28 Mala nu haromu la lodu hadangu mameti nu la tau mapihu, nggamuka na ma-papaha-nja, ba làpahu kanoma hàla-du-danjaka wàma, wàdanja. 29 Nanapa-ja i Jehu: Ndjàrangu-minja njimi ba ndai pindja da Huratu dàngu na mbiha manjola-na i Ala. 30 Nadu ngeru, djàka da-hadangu belika, ba nda dalalei nda da-mangoma-apa. Tàka hama tuna papalewa la awanguha. 31 Ba djiaja na rukuda da mameti ba dahada belingu, ndai mbaha-maja dimi na papanii-nanggai i Ala: 32 Njungga jia Alana i Ambarahangu, Alana i Ihaku, dàngu Alana i Jakupu-ka, ba wàna. Njuna nda Ala tau meti-aja, Ala tau lurija duna, hi wànandja. 33 Nu ba darongu-jaka na matuna nu da tau dangu, ka hangàtaru-danjaka na pa-pekangu-na. Na rukuna na uku na ma-papingi. (Màruku 12:28-31; Luk. 10:25-28) 34 Nu ba darongu-ka da tau Parihi ba na-pakandii-haka da tau Handuki, ka pauhi-danjaka. 35 Tàka na anguda na haàtu, na mapingu uku, hi na-paàra-nja i Jehu, ka kukama-nja ba wàna. 36 Ngguru, nu la uku nggiija duna na uku na marihi, wànanja. 37 Nanapa-ja i Jehu: Mata kau pambulu-nja na etimu, na hamangu-mu, na pangàdangu-mu la pambuha-nja i Ala. 38 Jiana-ja na uku na marihi dàngu na ma-papingi. 39 Tàka na padàmbu wàna na mahama-nja: Mata kau mbuhanja na angumu patau, hama tuna bau mbuhangu wikimu. 40 Nuda da uku ba dàmbuda, djiaha ngia pa-kanderungu-na na huratu uku dàngu da huratu-da da wunangu-ka, hi wànandja. Na Anana dàngu na Mirina i Ndautu. (Màruku 12:35-37; Luk. 20:41-44) 41 Nu ba talànga pauhi-da da tau Parihi lai Njuna, ka paàra-nandjaka i Jehu: 42 Mala nggikina na pa-pangàda-mi na rukuna na Karitu? Nggaa anana-nja wàmi, wànandja. Danapa-ha njuda: Anana i Ndautuja, hi wàdanja. 43 Tàka i Jehu: Ka ni nggikina duna i Ndautu, paral rukuna i Ngahu, Miri, hi wànanjai: 44 I Miri napanii-njaka na Miringgu, mandapu-wa la kawana-nggu, ka lupa kutuja lata wihimu na papa-muka, ba wàna. 45 Ka ni, na miringgu ba wàna-madunjai paraïna i Ndautu, ka nggikinai-ka duna hi Anana-njai hi wànandja. 46 Nda ningu ndoku haàtu ma-ngalangu pahema-ja ana hau; welingu la lodu nu, nda ningu-mbupa matoru mbeni la pa-paàra-nja. NA KAWUKU 23 Na tenda-nandja da tau Parihi dàngu da mapingu huratu uhu i Miri Jehu. (Màruku 12:38-40; Luk. 20:45-47; 11:39-52) 1 Nu ka panii-nandjaka i Jehu da tau dangu dàngu da papanau-na: 2 Da mapingu huratu uku dàngu da tau Parihi, uhuku-danjaka la kandjàka-na i Muha. 3 Djia-duja djàka nggàraja na papeka-danggai, inundjuja. Na njuna àmbi nundju-duja na paluda; nadu ba ngaru djua-ada, tàka nda da wa-anja. 4 Karàndi-danja mambotu hi da-pabuku-nja na kundu tau, tàka njuda wiki, mili hapungu wua lima-adaka nda dabihu-mbu pa-djonggaru-ja. 5 Mbuu ndàba-naka na pa-patumbu-da, mata ka nangita wànggama tau wàdaa; da-pambàlaru-ha da tera hamajangu-da da-pamalai-ha da ru mata kalembi-da; 6 da-rindjungu pa-mandapu la mangia ngaba la pamangu, dàngu la nggala pawiri la uma bunggu-uma bungguru-ka; 7 mata ka natembi-kama tau la ngia pa-pahàmburungu dàngu ngguru ka wàda-nggama ba wàda pàku. 8 Tàka njimi, ngguru, ka wàna-nggama tau, àmbi wàmidu, maa ba haàtu-ana na nggurumi, tàka njimi mbuu ndàbami ma-paangu paluhu-kai. 9 Hamanai, àmbu ningudu la pinu tana ama pawami, maa ba haàtu-ana na Amami, na na maninja la awangu. 10 Dàngui ma-pairungu ka wàna-nggama tau, àmbi wàmidu, maa ba haàtu-ana na ma-pairungu lai njimi, na na Karitu. 11 Na marihi lai njimi djiaja napa na malumu-nggai. 12 Nadu djàka nggamuja na ma-padjangga wikina, djia hi pawawa-ja, tàka djàka nggamuja na ma-pawawa wikina, djia hi padjangga-ja. 13 Nai aai, njimi mapingu huratu uku dàngu tau Parihi, tau kapelu, maa bai bita-dunja la tau na ngia pahangandji welingu la awangu; 14 njimi wiki ndai tamaa, dàngu na tau ka kutama na mawàna ndai puli-mbunja patama. 15 Nai aai, njimi mapingu huratu uku dàngu tau Parihi, tau kapelu, nadu bai ndjada hàlanja na tehiku na tana, mili ningu haàtu-ki pairu ngàndinggu la patama pa-jahundi ba wàmi; djàka natama-ka, tuminjai kanàngga mambana, ma-pandua hama akatu-nggai njimi. 16 Nai aai, njimi ma-palonda poki, djàka nggaa mahara wànja na uma Ala nda nggàra ehia, tàka djàka nggaa mahara wàndja da marara la uma Ala, naauKu-maja badi ba wàmi. 17 Ha tau kambànga tau poki, mala nggiija na marihi wàmi, na marara djàka ndia na uma Ala na ma-pamatua-ja na marara? 18 Hamanai djàka nggaa mahara wànja na ngia pa-mangedjingu, nda nggàra ehia, tàka na mahara wàndja da pa-mangedjingu la pinuna naduku-maja bàdi, ba wàmi. 19 Ha tau poki, mala nggiija na marihi wàmi, da pa-mangedjingu, djàka ndia na ngia pa-mangedjingu na ma-pamatua-ja na pamangedjingu? 20 Djia ba tuna nu na mahara wànja na ngia pa-mangedjingu, harà wànanja na ngia pa-mangedjingu dàngu da manindja-ka la pinuna. 21 Hamanai na mahara wànja na uma Ala, harà wànanja na uma Ala dàngu Njuna na mangia-nja. 22 Hamanai na mahara wànja na awangu, harà wànanja na kandjàka-na i Ala dàngu Njuna na ma-mandapu-nja. 23 Nai aai, njimi mapingu huratu uku dàngu tau Parihi, tau kapelu, nadu bai wotuha da pa-hakambulu wàda da manggalawa, da kawalu dàngu da wàlahànggi, tàka da mambotu la uku hi pehaku bia-mindjai, na na patandangu, na manàwaru dàngu na tuturu. Jiada djia-mahaka bàdi làti da pawàngu, tàka nuda nda pa-wàrungua-hai. 24 Ha ma-palonda poki, malowa-nja na kangoba, tàka na ota hi wàlu bia-minjai. 25 Nai aai, njimi mapingu huratu uku dàngu tau Parihi, tau kapelu, maa ba djiaha da liu-ada da kaba dàngu da djulangu da pa-paili-mi, tàka daa la kuruda mbinuna padua na rambangu dàngu na mangangà eti. 26 Ha tau Parihi mapoki, paili-ja kadiru na kuruna na kaba wai, ka peku ili-mbuna na liuna. 27 Nai aai, njimi mapingu huratu uku dàngu tau Parihi, tau kapelu, ba hama tuna na watu reti-pa-dorangu kapukai; da manandangu njuna da liuda ba ngitaha, tàka daa la kuruda mbinu-nandja padua rii mameti dàngu mamàtu ma-iraku. 28 Timi numbudu njimi, natàndji njuna na liumi ba nangita-kai tau, tàka daa la kurumi, mbinu-nanggai padua kapelu dàngu na manda hida. 29 Nai aai, njimi mapingu huratu uku dàngu tau Parihi, tau kapelu, bai pandoi-ndja retida da wunangu dàngu bai pa-mananda-ndja watuda da tau tàndji. 30 Djàka ninggama njuma làti àmangu ba ngaru-dapa da bokuma, nda ma-pahama da-andja làti la pa-pameti-ha da wunangu, ba wàmi. 31 Nujaka na hakahiingu-mi wikimi ba umbuku-danggai da ma-pameti-ha da wunangu. 32 Timi numbu njimi mata kai kandjupu-ja na paraïda da bokumi. 33 Ha ularu, kalembi ularu, nggiki hama palai-minja na wai ngerami, na na mambana? 34 Djia ba tuna nu, kai tàngaru, ku-paràha-manggai duku wunangu dàngu ma-manggàna dàngu mapingu huratu uku. Hawiangu napa ipameti-ha dàngu iharika-ndja, hawiangu ipadjàra-ha la uma bunggu-uma bungguru, dàngu hii kehandja welingu la hau paraïngu lupa la hau paraïngu. 35 Mata ka peku duku-mindja da wai riada da tau tàndjika da pabungu jia la pinu tana, piti welingu la wai riana i Hambilu lundu tomaja na wai riana i Hakaria anana i Mbarakia, na pa-pameti-mi la manggawa uma Ala dàngu na ngia pa-mangedjingu. 36 Lànga-tàka ka kupeka-nggai, jia-daka mbuu ndàbada du-duku lia-nanjaka na ana handàni nàhu. Na hali-nanja la Jeruhali i Miri Jehu. 37 Ai, Jeruhali, Jeruhali, mapameti-ha da wunangu, ma-pindalu-ndja watu da tau pa-paràhangu-kau, mbàda pa-mbirangu bia-ngguka ka ku-pauhi-ndja da anana, hama tuna na bai manu na ma-pauhingu anana la lumbu ru kapana, ba wànggunggau, tàka njimi ndai bihu. 38 Tàngaru, na umami pa-dundjaku djuangu-jaka lai njimi. 39 Nadu ka kupeka-nggai: Ndai hili ita-akapa lundu tomaja na renina: Oha-naka na mamai wànja na tamuna i Miri, ba wàmingga, hi wànandja. Na mberana la Jeruhali dàngu na mulungu-na na tana. (Màruku 13; Luk. 21:5-36) 1 Ka luhu-nanjaka welingu la uma Ala i Jehu, hi nalaku. Ka hurungudanjaka da papanau-na, hi da-patudji-nja na hadana-ka na uma Ala. 2 Nanapa-ja Njuna: Ngita-minjaka nu mbuu ndàbana? Lànga-tàka ka kupeka-nggai: Nda djia màta-anja haromu lai jiahu na watu na ma-panunggulungu dàngu anguna la panda njungguru-ja, hi wànandja. 3 Ba na-mandapu-ka la palindi Haitungu, ka hili hurungu-danjaka lai Njuna da papanau-na, ba didi meha-aha: Peka àru-nggama djàka pirangu-ka nu na rehi pa-deningu-na, dàngu djàka nggàra-jaka na tandana ba nàmunggau dàngu na ndjàpuna na pinu tana, hi wàdanja. 4 Tàka hi nahema-ha i Jehu: Mangga pa-hàmungu ka àmbu na-panjonga-kai tau. 5 Maa ba nadangu-duka haromu na mamai ngàndija na tamunggu, djiaka njungga na Karitu, ba wàda, hi lupa nadangu na tau pa-panjonga-da. 6 Napa irongu ruku pakabungu dàngu lii pakabungu. Irimangu àmbi katàtaku-dunja; ba nda djia màtangu-ana la patumbu, tàka ndedi djia-aja na hupu ndjàpuna. 7 Maa ba hadangu-du-nanjaka haromu na hau bandjaru hi napapa-nja na hau bandjaru, na hau hangandji hi napapa-nja na hau hangandji; dàngu tungunanjaka na rimbangu dàngu na upungu lai nu lai nu. 8 Na njuna nudaka mbuu ndàbada pakiri-ananja na pa-majila wàngu. 9 Nu nu pakatadanggaika la pa-majila-kai lupa hi pameti-kai, dàngu nawunu hàlakai tau haromu la hau tana hau tana, lumuna na tamunggu. 10 Nu nadangu-ka na ma-hanggàmaru, hi da-pakatangu anguda, hi da-pawunu dàngga anguda. 11 Dàngu nadangu na wunangu kabàli haromu na ma-hadangu, hi nadangu na tau na pa-panjonga-da. 12 Ba nabondja-bondjangu-duka na ma-akatu hi kiri màli wànguna na mbuhangu-na na madangu. 13 Na njuna na ma-patorungu lundu ndjàpuna, djiaja na pa-pamara. 14 Ba tuna, jiana na lii mànangu rukuna na pahangandji djiangu-ma ba bobaru-ja la panggubulu awangu ka na-pa-hakahiingu la bandjaru dangu. Hala tàka-nanjaka na hupu ndjàpuna. 15 Bai ita-jaka ngeru na pa-hanggitangu na ma-pamolungu, ba na-ndolaku la pangia matua, hama tuna na patiki-na na wunangu Ndanilu — na mambaha-ja, màtawa ka na-patanda-nja —, 16 nu na maninja la Jundia màtawa ka napalai la palindi. 17 Na maninja la bangga àmbu nahei-duipa la kaheli la papiti ana ngga-nggàra la umana; 18 dàngu na maninja la woka, àmbu nabeli-dundjaipa da pa-taluru-na la papiti pakina. 19 Tàka nai aai da ma-pakambu dàngu da ma-pahuhu nu djàka lodu-naka. 20 Màtawa kai hamajangu ka àmbu na-deningu pàku la wula urangu na palaimi, ndia la lodu hangahu. 21 Nu ba majila bokulu-jaka haromu, na mandedi ningu hamana piti weli muia weli tanangu lundu nàhu, dàngu nda hili ningu-mbupa ngeru. 22 Djàka nda pa-dànggitu-ha nuda da lodu, nda djia ningua mamara la tauka; na njuna lumuda da tau papindi, djiaja-ka hi pa-dànggitu-ha. 23 Nu la renina: Tàngaru lai jiahu-ja na Karitu, djàka ndia lai nujaka, djàka ningu ma-wànanggai, àmbi waiduja. 24 Nadu ba hadangu-danjaka ngeru da karitu kabàli dàngu da wunangu kabàli, hi da-patumbu tanda mbiha dàngu pa-hangàtarungu manda nadjarungu, làti djàka napeku, hi da-panjonga-ha, djiapa ka nda djia-hakadu da tau papindi. 25 Irimangu, mbàda panii mangilu-nggunggainja-ka. 26 Djia ba tuna nu, djàka ningu: Tàngaru, ninja la maràda telangu na ma-wànanggai, àmbi luadu lai nàhu; ndia: Tàngaru ninja la kurungu djàka wàda, àmbi waiduha. 27 Nadu ngeru, hama tuna na kabilaku na ma-kabilaku welingu la pahunga hi na-paràpangu la patama, tuna numbudu na tàkana na Ana tau. 28 Djàka nggiija na maningu ma-metingu, lai numbuha da langgungguru ningu da mbaku. 29 Djàka na-làpahu-ka na majila la lodu nu, ka kapàtangu maduananjaka na lodu, hamanai na wulangu nda na-hambila-apa, dàngu da kandunu hi damundju welingu la awangu; ka nggàduku hàla-nanjaka na pa-kapingatu wànaka na awangu. 30 Nu ka wuwa-nanjaka la awangu na tandana na Ana tau, tàka na bandjaru-ka la pinu tana hi da-ta-tàmbungu kuruda; ka ita-danjaka na Ana tau ba namai nàmu la karumangu, ba namai ngàndija na mbiha manjola-na dàngu na rihi mangundju-na. 31 Nu ka paràha-nandjaka da papalewa-na ba dapini napiri malingu dirà matiki, hi da-pauhi-ndja da tau papindi-na, welingu la pahunga la patama, weli dia weli lurungu, welingu la kiri awangu lundu la hupu tana. 32 Mata kai pangera wa bianja na kapilitu: Djàka na-kangura-ku na laina dàngu ba na-kalunga-ka na runa, pi madua-minjaka ba mareni-amanaka na wandu. 33 Tuna nu-mbuduka nj imi dj àkai ita-haka nuda mbuu ndàbada, pi madua-minjaka ba mareni-amanaka, ba ninja ka la ngaru pindu. 34 Lànga-tàka ka kupeka-nggai: Ndedi djia molungu-na na tau handàni nàhu, djàka ndedi-madu natumbu mbuu ndàbana. 35 Na awangu dàngu na tana djiangu njuna ba na-molungu haromu, tàka na pulunggu nda djia molungu-ana. 36 Ba tuna na loduna dàngu na rehina nda haàtua mapinja, djiapa da papalewa la awangu-kadu, djiapa na Ana-kadu ndiambu, mbulungu i Amaa. 37 Hama tuna la rehi ninja i Nuhu, tuna numbu haromu na tàkana na Ana tau. 38 Hama tuna na hurida nu ba ndedi natungu na iwa bokulu, ba duruhungu bia-danja pangangu, pa-ngunungu, palalei, pa-mangoma, lundu tomaja na lodu tamana la tena i Nuhu, 39 hi nda dapàda-mbunja lundu tunguna na iwa bokulu hi na-pamolu hàlanja, tuna numbudu haromu na tàkana na Ana tau. 40 Nu djàka tau madua-ha da manindja la woka, na haàtu pa-kariangu-ja, tàka na haàtu pa-dundjakungu-ja. 41 Hamanai djàka tau madua-ha da kawini da manggihu pa-mbapangu, na haàtu pa-kariangu-ja, tàka na haàtu pa-dundjakungu-ja. 42 Djia ba tuna nu, màtawa kai pawàla, ba ndai pianja na lodu patàka wàna na Mirimi. 43 Tàka kai pinjawa jiana: Djàka napi-manja làti na mangu umangu na rehi tàkana na ma-manganga, na-pawàla-maka duna, nda na-pulingua pa-njànggaru-ja na umana. 44 Djia ba tuna nu màtawa kai rimangu, nadu haromu na Ana tau ba djia tàka biana duna la rehi panda mbutimi. 45 Mala nggamuja na ata na ma-tuturu na ma-manggàna, mata ka na-tanara-ha da atanggu, la rehina ka na-panggànapu-ndja tungguda, ba wànanja na mirina. 46 Wangu-manaka nuna na ata, djàka natàka na mirina ba dàngu tuna nu padua. 47 Lànga-tàka ka kupeka-nggai: Na-pahangga hàla-manja duna taï lai njuna da bandana-ka. 48 Tàka, djàka na-akatu nuna na ata, na-endapu-pa pabeli na miringgu ka wàna na etina, 49 nu ka pa-kiringu-maa-nanjai papalu-ha da anguna, màlai ba nanga daa ngunu daandja da tau maüku, 50 ta-tàka lia-naka na mirina nuna na ata la lodu panda mbuti-na, la rehi panda pina, 51 ka padjàra-nanjaka, hi na-pangera-nja la angu tau kapelu. Lai nu napa djia la hii dàngu la kakehuku ngàndu-kiaka, wànandja. Na pangerangu-da da bidi kawini da ma-manggàna dàngu da manduba. 1 La lodu nu haromu, na pahangandji welingu la awangu, ngera hama tunaka da bidi kawini ba hakambulu-da da ma-nggànapu palita-da, da maluhu pa-tàbuku-ja na bidi papa. 2 Da malima danduba, da malima da-manggàna. 3 Nadu nu da manduba ba dangàndi-ha da palita, tàka nda ningui lonahu pahau ngàndida. 4 Tàka da ma-manggàna dangàndi lonahu la kadihi-da anguda da palita-da. 5 Nu ba na-endapu-pa na bidi papa, ka tàtiku-danjaka hi da-katuda. 6 La mandalora hi djia ningu bia mawara: Nàmunja-ka na bidi papa, iluhuwa kai lua pa-tàbuku-ja, ba wàna. 7 Nu ka hada hàlangu-danjaka da bidi kawini, hi da-paloku-ha da palita-da. 8 Tàka da manduba: Wua àru-nggama duma lonahu-mi, maa ba dalàlu-ka da palita-ma, hi wàdandja da ma-manggàna. 9 Danapa-ha da ma-manggàna: Ndia njuna, napa nda natoma-du-kama njuma lupa njimi, nahàmu-kiapa kai lua la ma-danggangu kai dingikai dimi ndumami, hi wàdandja. 10 Nu talànga luada padingi lonahu, tàka-nanjaka na bidi papa, tàka nuda da mambàda nggànapu, tama karia-danjaka na bidi papa la remi pamaü papa; ka bita-danjaka na pindu. 11 Hala, tàka-danjaka da bidi kawini hawiangu: Miri, Miri, bunggahu àru-nggama pindu, hi wàda. 12 Nanapa-ja njuna: Lànga-tàka-manggunggai, nda kutanda-akai njimi hiana, hi wànandja. 13 Djia ba tuna na, màtawa kai pawàla, ba ndai pianja na Ioduna dàngu na rehina. Na pangerangu-da da taleta. (Luk. 19:12-27) 14 Maa ba ngera hama tuna na tau na malaku la hau paraïngu hi napaau-ndja da atana, hi na-pakata-ndja bandana. 15 Na haàtu nawua-nja lima mbua taleta, na haàtu nawua-nja dàmbu, tàka na haàtui nawua-nja hau, ràka pamàka-da haàtu-haàtu. Hala laku-nanjaka. 16 Tàka na tau na ma-ngalangu lima mbua taleta, hangu laku madua-nanjaka pawingu-ha, hi na-awahu-ndja anguda lima mbua taleta. 17 Djia-majai na ma-ngalangu dàmbu, ba na-awahu-ndja anguda dàmbu. 18 Tàka na ma-ngalangu hau, lua-nanjaka paàki-nja la tana, hi nawini-nja na àmahu-na na mirina. 19 Ba na-ngalangu-ka pamandai, tàka-du-nanjaka na mirida nuda da ata, hi na-pahiha dàndja. 20 Ka hurungu-nanjaka na ma-ngalangu lima mbua taleta, hi nangàndi-mbuha da anguda ba lima mbuada: Miri, lima mbuada da taleta da pa-pakata-mungga; jiada da lima mbua, da anguda da pa-awahu-nggu, hi wànanja. 21 Nanapa-ja na mirina: Nàhu-dunggau, ha ata hàmu, ata tuturu. La ma-hawutungu-mbu ututuru, màtawa ka ku-pajàpa- nggau madangu, tamawa la mbabuna na mirimu, wànanja. 22 Nu ka hurungu-nanjaka na ma-ngalangu dàmbu taleta: Miri, dàmbuda da taleta da pa-pakata-mungga; jiada da dàmbu, da anguda da pa-awahu-nggu, hi wànanja. 23 Nanapa-ja na mirina: Nàhu-dunggau, ha ata hàmu, ata tuturu, la ma-hawutungu-mbu ututuru, màtawa ka ku-pajàpa-nggau madangu. Tamawa la mbabuna na mirimu, wànanja. 24 Hala hi na-hurungu-mbu na ma-ngalangu hau taleta: Miri, ku kupi-manggau, ba tau mbana etikau, bau kàli muti la ngia panda hàbarungu-mu, bau kàli pa-uhingu la ngia panda djarangu-mu. 25 Nu ka mangàdatu-du-nggunjaka hi kulua patani-nja na ta-leta-mu, nanaja-ka na mangumu, hi wànanja. 26 Nu ka hema-nanjaka na mirina: Ha ata iraku, ata majau. Pi-mamungga ba kukàli muti la ngia panda hàbarungu-nggu dàngu ba kukali pa-uhingu la ngia panda djarangu-nggu. 27 Djia da tuna nu mu-pakata-dunja bàdi làti la mawingu àmahu; ba kubeli-ka ka peku karai beli-nggunja dàngu anana, hi wànanja. 28 Djia ba tuna nu pitija na taleta welingu lai njuna, kai wuanja na maningu ha-kambulu taletangu. 29 Nadu djàka nggamuja na ma-ningungu, ba pahili wuangu-japa, hi mangu bundungu-na, tàka djàka nggamuja na manda ningungu, pahili piti-mbu-jaipa na maninja lai njuna. 30 Nana na ata nda palingu wàrunja la ma-kapàtangu la marihi marau. Lai nu djia la hii dàngu la kakehuku ngàndu-kiaka, hi wànandja. Na patandangu-na na Ana tau. (Pab. 20:11-15) 31 Nu ba namai màngu rihi mangundju-na haromu na Ana tau, ba nakaria ndàbandja da papalewa-ka, mandapu-nanjaka la kandjàka bundjuku-na. 32 Ka pauhi ndàba-du-nandjaka da bandjaru danguka la hanggana, hi na-kawàri-ha dàngga anguda, hama tuna na mini pawangu ba na-kawàri-ha da mbimbi welingu la bumbu. 33 Nu da mbimbi hi natuha la kawana-na, tàka da bumbu hi tuha la kalaina. 34 Nu ka panii-nandjaka da ma-ngiangu la kawana-na na ma-ràmba: Imaiwa dimi pa-pamàndjaku-na na Amanggu, kai ndumanja na pahangandji na pa-panapangu-kai weli muia weli tanangu. 35 Nadu ba kumandjuu bai pahoba-ngga, ba kumadau bai pangunu-ngga, ba kupàlaku bai nggepika. 36 Ba ku-kalulu bai pa-kalambu-ngga, ba kuhidu bai tadalu-ka, ba la uma kapatàngu-ka bai ngàdalu-ka, hi wànandja. 37 Nu ka hema-danjaka haromu da matàndji: Pirangu nàhu Miri, ba mangita-kau mandjuumu hi ma-pahoba-nggau, ndia bau madau hi ma-pagunu-nggau? 38 Pirangu nàhu ba mangita-kau pàlaku-mu hi manggepi-kau, bau kalulu hi ma-pakalambu-nggau? 39 Pirangu nàhu ba mangita-kau hidumu, ngiangu-mu la uma kapàtangu, hi malua pa-tadalu-kau, hi wàdanja. 40 Nu ka hema-nandjaka haromu na maràmba: Lànga-tàka-manggunggai, bai paliinja matungu nu na haàtu na anguda da angunggu paluhu da marihi màrahu, paliimi-ngga Njungga-maka, hi wànandja. 41 Hala ka panii-nandjaka da ma-ngiangu la kalaina: Pajila-ngu welingu la hangganggu njimi tau pa-ràtungu, nàhu la epi manda mbàda na pa-panapa-nja i kambàliku lupa da papalewa-naka. 42 Nadu ba kumandjuu ba ndai pahoba-ngga, ba kumadau ba ndai pangunu-ngga. 43 Ba kupàlaku ba ndai nggepika, ba ku-kalulu ba ndai pa-kalambu-ngga, ba kuhidu dàngu ba Ja uma kapàtangu-ka ba ndai tadalu-ka, hi wànandja. 44 Nu ka hema-danjai njuda: Pirangu nàhu Miri, ba mangita-kau mandjuumu, madaumu, pàlaku-mu, kalulu-mu, hidumu, ngiangu-mu la uma kapàtangu, tàka hi nda ma-ingakau, hi wàdanja. 45 Nu ka hema-nandjaka haromu: Lànga-tàka ka kupeka-nggai, ba ndai paliinja na matungu nu na haàtu na anguda da marihi màrahu tungu jia, nda palii-mingga Njungga-maka, hi wànandja. 46 Ka laku-danjaka jiada la majila pa-lupangu, tàka da matàndji tama-danjaka la luri pa-lupangu, hi wànandjai. Na hupu wàna na panii-nanja na majila-na i Miri Jehu; na ratangu la pa-pameti-ja. (Màruku 14:1-2; Luk. 22:1-2) 1 Nu ba na-kandjupu hàla-haka jiada da patiki-na, ka panii-nandjaka da papanau-na: 2 Pi-ma-minjaka, ba dàmbu-kinaka na lodu rapa remi Paha, tàka na Ana tau pa-pakatangu-jaka la pa-harika-nja, hi wànandja. 3 Nu ka pauhi-danjaka da ngora ratu dàngu da ama-bokulu-na na tau Jahundi la umana na Ratu Bokulu na ma-tamungu Kajapahu. 4 Hi da-batangu ka kahili-ja i Jehu, ka jàpaja, ka pameti-ja ba wàda. 5 Na njuna màtangu àmbu nadeni àrunja na lodu remi, ka àmbu napariu-raüngu na tau, wàda. Na burinja mbii kati i Miri Jehu. (Màruku 14:3-9; Juh. 12:1-8) 6 Ba la Mbaitani-ja i Jehu, la umana i Himungu tau kila, 7 ba talànga mandapu-na pangangu, mai-nanjaka lai Njuna na kawini na mangàndi ba hau botina na mbii kati narawatu mambotu wilina, hi naburi-nja na katiku-na. 8 Tàka ba daita-ja da papanaungu, ka pulu hoputu-danjaka: Nggikina hi na-paràmbangu tuna ni? 9 Djàka wàngu padangga-nja ni na mbii kati, lalu dangu wilija, ka peku wuanja na mamila, wàda. 10 Tàka ba natanda-jaka na matuna nu paraïna i Jehu: Nggikina hi pa-handuka-ja jiana na kawini? Ba tunangga mahàmu duku. 11 Da mamila ni mànu-ma-ndja lai njimi, tàka njungga nda ni mànu-angga lai njimi. 12 Nadu ba naburingganja jiana na mbii kati, ba buri haha-nangga ndumana ba taningga. 13 Lànga-tàka ka kupeka-nggai, djàka nggii bobaru nija jiana na lii mànangu la panggubulu awangu, patiki-mbuja na pawunda-na, hi ngàda wànja njuna, hi wànandja. Na kaleka-na i Junda. (Màruku 14:10-11; Luk. 22:3-6) 14 Nu ka lua toma-nandjaka da ngora ratu na haàtu na pa-ha-kambulu madua wàda, na ma-tamungu Junda Ihikariu: 15 Nggàraka pawua-mingga djàka ku-pakata-nggaminja i Jehu, hi wàna. Hi dawua-nja tilu kambulu àmahu bara. 16 Piti welingu nu, himbu-nanjaka ma-manggawangu, na rapa pakata-nanja i Jehu. Na paloku-ja na Pamangu Paha; na deka-nanja na kaleka-na i Junda paraïna i Miri Jehu. (Màruku 14:12-16; Luk. 22:23; Juh. 13:21-26) 17 La lodu kawunga pamangu kambamba nda patai wolungu, mai-danjaka da papanaungu lai Jehu: Mala nggii wàmu ma-paloku nija na Paha, kau nganja hi wàdanja. 18 Nanapa-ja i Jehu: Ilua lai nu la paraïngu, lai pinangu: Mareni-amanaka na rapanggu; la umana njuna bàdi kunga ninja na Paha dàngu da papanaunggu, wànanggau na Ngguru, wàminja, hi wàna. 19 Ka nundju-danjaka da papanaungu hama tuna na papanii-nandja i Jehu, hi da-paloku-ja na Paha. 20 Nu ba na-rudungu-ka, mandapu-nanjaka pangangu i Jehu, lupa da papanau-na da ma-hakambulu madua. 21 Ba talànga nganguda, panii-nanjaka i Jehu: Lànga-tàka ka kupeka-nggai, na kaleka-ngga taï na haàtu na angumi, hi wànandja. 22 Ka handuka hàla-wàla-danjaka da etida: Njunaka wàmungga nu? hi maràngga wàda. 23 Nanapa-ja i Jehu: Na mambàda hàbu dàngga limana la kaba kawinga, djia-majaka taï na ma-kaleka-ngga, hi wàna. 24 Na Ana tau talu-lurungu liana njuna hama tuna na maninja la huratu na rukuna Njuna, tàka nai aai, na tau na ma-kaleka-nja Ana tau, nahàmu-kiapa làti nuna na tau djàka nda pa-paana-nja, hi wàna. 25 Nanapa-ja i Junda, nu na ma-kaleka-nja: Njuna wàmungga-ka nu, Ngguru hi wànanja. Tàka i Jehu: Ba wàmu-maduka, hi wànanja. 26 Ba talànga nganguda, piti-nanjaka kambamba i Jehu, hi na-pamaringu-ja; hala hi na-kawita-witaja hi nawua-ndja da papanaungu: Keiwa, nganguwa, jiana djiaja na taunggu, hi wàna. 27 Hala, piti-nanjaka na kaba wai, hi na-pamalangungu, hi nawua-ndja: Ingunu ndàbangu-wa. 28 Jiana djiaja na wai rianggu, na wai ria pa-ràndingu wàngu, na pabungu lumuna na madangu, ka peku djàmangu-da da ndjala. 29 Na njuna ka kupeka-nggai, piti welingu nàhu nda kuhili ngunungu-apa wai wua angguru jiana, lundu la lodu ba kungunu dànggainja na mabidi la pahangandji-na na Amanggu hi wàna. Na deka-nanja na pahiningu-na i Peturu. (Màruku 14:27-31; Luk. 22:31-38; Juh. 13:36-38) 30 Ba daludu-njaka na ludu wotungu, luhu laku-danjaka la palindi Haitungu. 31 Hi napanii-ndja i Jehu: Taï la rudungu hanggàmaru wà-minggaka mbuu ndàbami, maa ba nidunja la Huratu: Napa kutuja na mini pawangu, tàka da mbimbi hi da-paiha ndàbangu, ba wàna. 32 Na njuna djàka ku-hadangu-ka, kulaku mangilu-nggai nàhu la Nggalilia, wàna 33 Nanapa-ja i Peturu: Djiapa ka nda da-hanggàmaru wa ndàbanggau- kadu njuda, njungga duku ndia ndokuma, hi wànanja. 34 Tàka i Jehu: Lànga-tàka ka kupeka-nggau, la rudungu nà-huma ba ndedi da-hakuku da manu, mbàda pa-ndilungu-mu-ka pa-pahini-ngga, hi wànanja. 35 Nanapa-ja i Peturu: Djiapa ka nda lupa kumeti karianggau- kadu, nda djia pahini-anggunggau, wànanja. Djia-majai duda na pawà halada da papanaungu. La woka Nggehimani. 36 Nu ka karia-nandjaka i Jehu la hau pangiangu, la Nggehimani ba wàdanja. Imandapu-ka jiahu ba talànga luanggu ni lua pa-hamajangu, hi wànandja da papanaungu. 37 Ka karia-nandjaka i Peturu dàngu da anana i Hambandiu da madua. Nu ka handuka-nanjaka hi na-bàrangu na etina. 38 Ka panii-nandjaka: Na-handuka ndàba na etinggu, kutika pametikaamangu, ndàdiku-kaika jiahu kai pawàla dàngga, hi wànandja. 39 Nalaku-kika hakudu, hi na-marubuku la tana, hi na-hama-jangu: Dou Amanggu, djàka pekuna mata jiana na kaba wai ka na-pajilangu àru welingu lai Njungga; na njuna nda djiaja na pambuha-nggu Njungga, na pambuha-mu Njumua, ba wàna. 40 Nu ka beli-nanjaka hi natoma-ndja katuda-da da papanau-na, hi napanii dànja i Peturu: Nda ana màka-mbu-mi pa-pawàla dàngga mili hau ndjàmua? 41 Pawàla-wa kai hamajangu, ka àmbu naliinggai ma-pakama-ngu; na ngahu na-patundungu-mai njuna, tàka na tolu nda namàkaa, wàna. 42 Nu ka hili laku-nanjaka la pa-panduangu wàna, hi na-hamajangu: Dou Amanggu, djàka nda peku-mana nu pa-pajilangu welingu lai Njungga, ka djiangu-ma bàdi ba ku-ngunu-nja, mata ka na-padeningu-wa na pambuha-mu, ba wana. 43 Ba nahili belika, natàka-ndja, katuda-ma-danjai, ba lalu mbotu-duha da matada. 44 Ka djàma-nandjaka, hi nahili laku pa-hamajangu la pa-ndilungu wàna, hi nahili liijai na pambàda liina. 45 Hala, beli-nanjaka la papanaungu: Ikatuda-wa njuna kai hangahu. Tàngaru, mareni-amanaka na rehi, pa-pakatangu-jaka na Ana tau la lima tau ndjala. 46 Hadangu-wa, màlawa ka talaku, mareninanjaka na ma-kaleka-ngga, hi wànandja. Na jàpaja i Jehu. (Màruku 14:43-50; Luk. 22:47-53; Juh. 18.:3-11) 47 Nu ba talànga panii bia-napa, tàka-nanjaka i Junda na pa-hakambulu madua wàda, na ma-kariangu tau ba hau daa bia-daka da mangàndi hapanda dàngu kadipu ai, da pa-paràha-da da ngora ratu dàngu da ama bokulu-da da tau Jahundi. 48 Na ma-kaleka-nja mbàda pambulu-nandjaka tanda: Na pa-puduku-nggu taï djia-majaka, kai jàpaja, ba wànandja. 49 Nu ka hàngu lua toma madua-nandjaka i Jehu: Ngguru, peku hàmuwa, wànanja; hi na-puduku-ja. 50 Tàka i Jehu: Oi anda, kau wànjawa hama tuna na pawuku-mu na pamai wàmu, hi wànanja. Nu ka hurungu-danjaka hi da-palua-nja lima, hi dajàpa-ja. 51 Tàka na haàtu na anguna i Jehu hi na-padjolangu limana, hi na-bindjiru-ja na hapanda-na, hi na-làndahu-nja na atana na Batu Bokulu, nahàpu-maja na kahilu-na. 52 Nanapa-ja i Jehu: Patiku-belinja na hapanda-mu. Nadu djàka nggamuja na mawàngu hapanda, taï hapanda-mbu pa-mo-lungu wàna. 53 Mala nggikina wàmi? Nda peku-ana wàmi, ba ku-pamanda-nja na Amanggu ka na-paràha mema-nggandja da papalewa ba ha-kambulu dua riu rihida? 54 Ka ni djàka tunaika nu, nggiki hama pa-tutungu-naka na maninja la huratu, djiangu-ma bàdi tuna nu ba wàna, hi wànanja. 55 Nu ka panii dà-nanjaka na tau dangu i Jehu: Njimi hama tuna luhumi pa-rawaku-ja na ma-rambangu-ma bai ngàndi hapanda dàngu kadipu ai la pajàpa-ka. Hau lodu hau lodu mandapu-nggu padua la uma Ala ba ku-papekangu, ndai jàpakai. 56 Na njuna jiana mbuu ndàbana hi tuna ka peku pa-tutungu-na maninja la huratu-da da wunangu. Nu ka palai wàru ndàba-danjaka da papanaungu. La hangga Bata Bokulu. (Màruku 14:53-65; Luk. 22:63-71; Juh. 18:19-24) 57 Nu da ma-jàpaja i Jehu, laku ngàndi-danjaka lai Kajapahu, na Ratu Bokulu, la ngia pambàda pauhi-da da mapingu huratu uku lupa da ama bokulu. 58 Tàka i Peturu hi natundu mar aun ja nàhu. Tàka la umana na Ratu Bokulu hi natama hudaa la talora, hi na-mandapu pambabu dàndja da anakeda, ka kuita-ja na hupu ndjàpuna ba wàna. 59 Tàka da ngora ratu dàngu da ma-batangu-ka hi dahimbu-nja hakahii kabàli i Jehu, ka pameti-ja ba wàdanja; 60 Tàka nda da-ngalangua, djiapa ka nda nadangu-kadu na hakahii kabàli na ma-hurungu. La hupu ndjàpuna hurungu-danjaka da madua. 61 Jiana djiaja: Ku-ngalangu pa-njungguru-ja na uma Ala, tàka tilu mbua lodunggu ba ku-pahada belinja, na mawàna, wàda. 62 Ka hadangu-nanjaka na Ratu Bokulu: Ndau hema ndokua nu? Nggàraja nu na pa-hakahii-danggau jiada hi wànanja. 63 Tàka i Jehu, ndii wàna bia. Nu hi napanii dànja paraïna na Ratu Bokulu: Kuhara wànggaunja i Ala na maluri, djia-kauka dumu na Karitu, na Anana i Ala? Peka-nggama, hi wànanja. 64 Nanapa-ja i Jehu: Ba wàmu-maduka. Na njuna ka kupekanggai, piti welingu nàhu ngita-minjaka na Ana tau ba na-mandapu la kawana-na na Mambiha Meha, dàngu ba namai la karumangu la awangu, hi wànanja. 65 Tàka na Ratu Bokulu hi na-bàriku-ja na kalembi-na: Palapingu-ma-nanjaka i Ala; nggàra taïhi wànguipa ma-hakahii? Rongu madua-minjaka palapingu-na. Mala nggikina wàmika hi wàna. 66 Ka hema-danjaka: Pameti-ja bàdi, ba wàda. 67 Nu hi da-pangàndji-ja na matana hi da-nàhaku-nja kawudu lima. Nimbundja da mawàngu patàba-ja. 68 Ha Karitu, manjura-wa, djàka nggaaja na matukau, ba wàda. Na pahiningu-na i Peturu. (Màruku 14:66-72; Luk. 22:56-62; Juh. 18:17,25-27) 69 Nu i Peturu, mandapu bia-nanja lua la liu la talora. Ka mai toma-nanjaka paraïna na haàtu na anakeda kawini: Djia-mbukau njumu, anguna i Jehu tau Nggalilia hi wànanja. 70 Ka pahiningu-nanjaka la hanggada mbuu ndàbada: Nda kupinja duku na papanii-mu, hi wàna. 71 Nu ba naluhui-ka la pindu talora, ita-nanjai paraïna na haàtu na kawini, hi napanii-ndja da manindja lai nu: Jiana jia kariana i Jehu tau Nahari-maja, wànandja. 72 Nu ka hili pahiningu-ma-nanjai ba nawàngu pa-harangu: Nda kutanda-aja duku na tau nina, ba wàna. 73 Hili tiangu-ki hakudu, mai toma-ma-danjai da ma-ndolaku lai nu: Lànga-tàka angu-mbu-dudanggau, nadu na làma-ma-mu ba na-padjia-kau, hi wàdanja. 74 Nu ka ràtungunanjaka wikina ba na-harangu: Nda kutanda-aja duku nuna na tau, ba wàna. 75 Ndedi mbàdiku-na, hakuku madua-danjaka da manu. Nu ka namu-nanjaka i Peturu na paniina i Jehu: Tal ba ndedi da-hakuku da manu, mbàda pa-ndilungu-muka pa-pahini-ngga, ba wànanja. Ka luhu-nanjaka hi ngi-ngibana ba nahii. Na metina i Junda. 1 Hadangu harii batangu-danjaka da ngora ratu dàngu da ama bokulu la pa-pameti-ja i Jehu. 2 Hala, hondu-danjaka hi dalaku ngàndija hi da-pakata-nja lai Pilatu, na Ma-pareta. 3 Nu ba naita-ja paraïna i Junda na ma-kaleka-nja, ba pa-ratangu-jaka wai ngerana, ka peka-nanjaka hala era, hi na-pabeli-ndja da àmahu da matilu kambulu-da la ngora ratu dàngu da ama bokulu: 4 Ndjala-nggunjaka ba ku-kaleka-nja na wai riana na tau manda ningu ndjalangu, hi wànandja. Danapa-ha njuda: Nggà-ra-ajaka duma? Tanggu-mamu dumu, hi wàdanja. 5 Ka kawula-nandjaka da àmahu daa la uma Ala. Luhu-nanjaka hi nalaku pa-kandila wikina. 6 Tàka da ngora ratu hi dapiti-ha da àmahu: Nda napekua la patuha jiada la pàti hunggu, maa ba wili wai ria-duha, wàda. 7 Ka pa-hamangu-danjaka la pakei wànja na tana tau pipi, ka taningu ningu tau pàlaku, ba wàda. 8 Djia-dujaka: Tana Ria, hi wàdanja tamuna nuna na tana lundu nàhu. 9 Nu pa-tutungu-du-nanjaka na patiki-na na wunangu Jerimia: Dapiti-ha da àmahu da matilu kambulu-da, na bilana na patungu bila, na pa-pabila-da la tau Ihiraïlu, 10 hi datuja wilina na tana tau pipi, hama tuna na pa-paràhanangga i Miri, ba wàna. La hanggana i Pilatu. (Màruku 15:20-41; Luk. 23:26, 33-49; Juh. 19:16-30) 11 Nu ka ndolaku-nanjaka i Jehu la hanggana na Ma-pareta; ka paàrananjaka na Ma-pareta: Hangandji tau Jahundi-kau dumu? hi wànanja. Nanapa-ja i Jehu, ba wàmu-maduka, hi wànanja. 12 Nu ba da-pandjala-ja da ngora ratu dàngu da ama bokulu, nda ningu ndokua pahema-na. 13 Tàka i Pilatu: Ndau rongu-maja dumu ba màtu-màtuna na pa-pandjala wàdanggau, hi wànanja. 14 Tàka nda hauma pahema wànanja la pa-paàrangu-jaka, hi kiri nda uku hangàtaru-ja na Ma-pareta. 15 Huri-nanja na Ma-pareta, la lodu remi ba napuli-ndja haàtu tau ma-ngiangu la uma kapàtangu da tau dangu, djàka nggaa- ja na pambuha-da. 16 Nu ninja la uma kapàtangu na tau na mawuwa akatu-na, i Mbaramba-ja na tamuna. 17 Nu ba talànga màtuna na tau dangu: Nggamuja na pambuha-mi ka na-pahàla-ndanja wàmingga? I Mbaramba, djàka ndia i Jehu, na Karitu ba wàda, hi wànandja i Pilatu. 18 Maa ba pi-dunanja ba paral ruku karaü-danja eti hi da-pakata-nja. 19 Ba talànga mandapu-na i Pilatu la kandjàka timbangu, pa-ngàndi-nanjaka pulungu paraïna na papaha-na: Àmbu nggi-nggiki-dumunja hiana na tau tàndji, maa ba ma-màtu manda hàmu paràngga-nggu ni kawai la manggadipangu rukuna Njuna, wànanja. 20 Tàka da ngora ratu lupa da ama boku-ama bokulu hi darunda-ja na tau dangu: Ikarai-ja i Mbaramba, tàka i Jehu pameti-ja wàmi, wàdanja. 21 Nanapa-ja na Ma-pareta: Mala jiada da madua, nggamuja na pambuha-mi, ka ku-pahàla-nggaminja, hi wànandja. Tàka njuda: I Mbaramba, hi wàda. 22 Nanapa-ja i Pilatu: Mala nggiki-nggunjaka bàdi i Jehu, na Karitu ba wàda, hi wànandja. Harika-manja bàdi, hi wàda hala. 23 Nahili napaja i Pilatu: Ka nggàra akatu-majaka duna na paruku-na, hi wàna. Tàka manaü-maada la pa-kaoka: Harika-manja bàdi, ba wàda. 24 Nu ba naita-jaka paraïna i Pilatu ba nda ningu ndoku linguna, tàka ba pariu raüngu wàngu bia-nanjai na tau, ka piti-nanjaka wai hi nabaha-ha da limana la hanggana na tau dangu: Hinggilu-nggunjaka duku la wai riana jiana na tau tàndji; njimi-kawa dimi, hi wàna. 25 Ka hema ndàba-nanjaka na tau dangu: Patanggu-ma-manja duma na wai riana lupa ana-maka, hi wàda. 26 Nu ka pahàla-nandjaka i Mbaramba, tàka i Jehu hi na-padjà-raja, hala hi napuli-nja la pa-harika-nja. 27 Hala, laku ngàndi-danjaka i Jehu da hurundandu-na na Ma-pareta hudaa la uma timbangu, hi da-pauhi ndàbanja na kalibaru-ka lai Njuna. 28 Hi da-làbaku-ha da pakina, hi da-pamaringgi-nja hunda-rangga. 29 Hi da-unanja nggubi rii madàka, hi da-patàmbaku-nja na katiku-na, hi da-pajàpa-nja iwi na lima kawana-na; hala marubuku-danjaka hi dajobu-ja: Oha-muka dumu, oi hangandji tau Jahundi, ba wàda. 30 Nu ka pangàndji-danjaka, hi dapiti-ja na iwi, hi da-làndahu-nja na katiku-na. 31 Ba dahàla-ka pa-pajudi-ja, làbaku-danjaka na hundarangga, hi dapotrau-nja na kalendi wikina. Hala, ka laku ngàndidanjaka la pa-harika-nja. Na metina i Jehu la Nggolunggota. (Màruku 15:20-41; Luk. 23:26,33-49; Juh. 19:16-30) 32 Nàhu ba dalaku, tàbuku-danjaka na haàtu na tau Kireni, Himungu-ja na tamuna; ka pambana-danjaka paduku-ja na harika-na i Jehu. 33 Ba datàka-ka la hau pangiangu na ma-tamungu Ngolunggo-ta, na la Kaba Kotu ba wànda, 34 hi da-pangunu-nja wai angguru ma-papohungu mapaita i Jehu. Tàka ba nadjàli-jaka, nda nabihua paunu-nja. 35 Ka harika-danjaka, hi da-paberi-berindja da pakina, ba da-wàngu pawingu-ndja ndandu. 36 Hala, mandapu-danjaka lai nu hi dadaija. 37 Nu na pa-pandjala wàdanja na pa-huratu, hi datuja la tiduna: Jiana djiaja i Jehu na Hangandji tau Jahundi, ba wàna. 38 Anguna Njuna, pa-harikangu-mbu-ha da madua da tau ra-mbangu, na haàtu la kawana-na, na haàtu la kalaina. 39 Tàka da malii-ka lai nu hi da-paaka-nja ba dapimbi-pimbi-lungu katiku-da. 40 Jii, njumu pàku, na ma-njungguru-ja na uma Ala, na ma-pa-hada beiinja la tiiu mbua lodu, upamara-wa wikimu na; djàka Ana Ala-dukau, upuruwa welingu la ai harikangu, wàdanja. 41 Djia-majai duda da ngora ratu dàngu da mapingu huratu uku dàngu da ama bokulu-ka ba da-pajudi-ja: 42 Na tau hawiangu na-pamara-ja, la pa-pamara wikina nda na-ngalangui. Ba hangandji tau Ihiraïlu-maduja, màtawa ka napuru welingu la ai harikangu, wàdanja. 43 Ba monu-dunànja i Ala, màtawa nu ka na-pamara-ja, djàka ora-mananja duna. Maa Anana i Alaka ba wànadu, wàdanja. 44 Djia-majai duda da tau rambangu da pa-harika paangu-danja ba da-paaka-nja. 45 Piti welingu la ndjàmu ha-kambulu dàmbu la tidu lodu, kapàta hàlangu-nanjaka na tana lundu la ndjàmu taïlu la maringu lodu. 46 Ba ningu ndjàmu taïlu-jaka, wara pa-kodungu-nanjaka i Jehu: Eloi, Eloi lama sabachtani, wàna, djiadujaka: Dou Alanggu, dou Alanggu, nggikina hu dundjaku biangga, ba wànda. 47 Nu ba darongu-jaka da manindja lai nu: Nina paau-nanja i Elia, hi wàda hawiangu. 48 Ka manjamalu-nanjaka na haàtu hi napiti lumutu, hi nahàbu-ja la wai majilu; hàlai hi natuja la hupu iwi, hi na-pangunu-nja. 49 Danapa-ja hawiangu: Mata kadiru, hi nàmunja ihu i Elia la pa-pamara-ja, hi wàda. 50 Ka hili wara pakodungu-nanjaka i Jehu, hi na-pahàla-nja na ngahuna. 51 Nu ka kahira padua madua-nanjaka na dindi tera daa la uma Ala, piti weli ditangu lundu huwawa-maja; ka upungu-nanjaka na tana, tàka du watu la ngambangu hi dakawi-wita. 52 Djia-majai da reti, ba da-tabunggahu, màlai ba hau daada da tau matua da mambàda meti, da-papahada belingu. 53 Ka luhu-danjaka welingu la retida, ba taliu hadangu-na i Jehu hi datama la paraï matua, hi da-padjilikungu wikina la tau madangu. 54 Nu ba daita-jaka na upungu lupa na matumbu-matumbu-ka na ngora hangahu dàngu da anguna padaija i Jehu, ka nda uku mangàdatu-haka. Lànga-tàka, na tau jiana Ana Alaja, hi wàda. X 55 Ni-mbu-ndjai lai nu ba hau daada da kawini da ma-tàngaru marau, djia-duhaka da matundu-nja i Jehu dàngu da ma-ingaja welingu la Nggalilia. 56 Hama tuda i Maria Mandalena dàngu i Maria inada i Jakupu dàngu i Juhupu lupa na inada da anana i Hambandiu. Na taninja i Miri Jehu. (Màruku 15:42-47; Luk. 23:50-55; Juh. 19:38-42) 57 Ba na-malingu-ka, tàka-nanjaka na mini wulu, i Juhupu-ja tamuna, na ma-welingu la Arimatia; njuna papanau-na i Jehu-mbujaka. 58 Ka lua-dunanjaka lai Pilatu, hi nakarai-ja na metina i Jehu. Tàka i Pilatu hi na-paràhangu papuli-nja. 59 Ka piti-nanjaka na metina paral i Juhupu, hi na-jubuhu wànja tera mabara burahu, 60 hi na-bàndjalu-ja la reti bidina na pa-toraku-na la watu; ba nakuli-njaka watu bokulu na ngaru reti, ka laku-nanjaka. 61 Ni-mbu-ndja lai nu i Maria Mandalena dàngu i Maria haàtu da ma-mandapu la tuba reti. 62 Hadangu harii, ba na-làpahu-ka na lodu pa-jemangu, hi da-pamàtungu da ngora ratu dàngu da tau Parihi lai Pilatu: 63 Miri. manamu-ja ba naluri-pa nàhu na ma-panjonga tau, pa-làngangu tilu mbua lodu ku-hadangu beli, ba wàna. 64 Djia ba tuna nu, kau paràhangu àru tau padaija na reti lundu tomaja la lodu patailu wàna, ka àmbu damai da papanau-na la pa-manganga-ja, hala pa-pahadangu-jaka welingu la padua mameti hi wàdanjai na tau. Nu ka narihi ningu-duka ta'i na ndjàrangu la malamiri welingu la ma-mangilu, hi wàda. 65 Nanapa-ja i Pilatu: Nada-haka da madai, lakuwa njuna kai wàngu etimi bai daija, hi wànandja. 66 Nu ka laku-danjaka hi da-bàndjalu tau madaija, hi datunja tanda na reti la hanggada. Na hadangu-na i Jehu. (Màruku 16:1-8; Luk. 24:1-12; Juh. 20:1-18) 1 Ba na-làpahu-ka na lodu hangahu, la mbaru hada rudungu la lodu kawunga minggu, lua-danjaka i Maria Mandalena dàngu i Maria haàtu pa-tàngaru-ja na reti. 2 Hi djia tungu biana na upungu bokulu; maa ba nidunja na haàtu na papalewa-na i Miri na mapuru welingu la awangu hi nalua nu la reti. Ka kuli-nanjaka na watu, hi na-mandapu la pinuna. 3 Na hadana hama tuna kabilaku-ja, màlai da pakina ba dawàngu pabara hama tuna na ura kamba. 4 Paraï pa-mangàdatu-nja, ta-tàta-daka da madai hi hama tuna mameti bia-haka. 5 Nu ka panii da-nandjaka da tau kawini na papalewa: Njimi àmbi mangàdatu-du; pi-manggunja ba himbu-minja i Jehu na pa-harikangu. 6 Nda nianja lai jiahu, ba pa-pahadangu-jaka duna hama tuna na pambàda paniina. Mai kai tàngaru-ja na ngia pa-tanggilungu-na. 7 Laku parenggangu-wa kai paniindja da papanau-na, ba pa-pahadangu welingu la padua mameti. Laku mangilu-nanggaika nàhu la Nggalilia, lai nu napa ingita nija. Namu-ja, mbàda panii-nggunggainja-ka, hi wànandja. 8 Nu ka hàngu dundjaku madua-danjaka na reti, ba pa-karia-ngu mangàdatu dàngu mbaha eti hàla-wàlada, hi da-manja-malu palua papanii-ndja da papanau-na. 9 Hi djia tàbuku bia-nandja i Jehu: Peku hàmuwa, wànandja. Nu ka lua toma-danjaka hi darohu-ha da wihina, hi da-marubukunja. 10 Nanapa-ja i Jehu: Àmbi mangàdatu-du, lakuwa kai panii-ndja da angu dedinggu, ka daiaku la Nggalilia, lai nu napa ka dangita-ka, hi wànandja. Na kambàiiku-da da Bata Bokulu. 11 Ba talànga lakuda, tàka-danjaka la paraïngu hawiangu da madai, hi dapanii-ndja da ngora ratu na rukuna na matu-mbu-matumbu-ka. 12 Nu ka pauhi-danjaka dàngu da ama bokulu, hi da-paha-mangu la pawua-ndja àmahu dangu da hurundandu. 13 La rudungu ba tàlanga katuda-ma, damai da papanau-na hi da-manganga-ja, wàmi bia. 14 Djàka natàka la kahilu-na na Ma-pareta, njuma duma ma-pamanda-nja ka àmbu da-kadukungu da etimi, wàdandja. 15 Nu ka kei-dandjaka da àmahu, hi dawànja hama tuna na pa-paihingu-ha. Nu ka kada-nanjaka tau Jahundi nuna na panii lundu nàhu. Na paràha-nandja da papanau-na i Miri Jehu. (Màruku 16:14, 16) 16 Tàka nu da ma-hakambulu haàtu da papanaungu, laku-danjaka la Nggalilia la palindi pambàda panii-nandja i Jehu. 17 Nu ba daita-jaka, marubuku-danjaka, tàka ni-mbu-ndjai hawiangu da mandua ndandi. 18 Ka lua toma-nandjaka i Jehu hi napeka-ndja: Mbuu ndàba-naka na kuaha la awangu dangu la pinu tana pawua hà-langu-jaka lai Njungga. 19 Djia ba tuna nu, ilaku-wa, tu hàla-jawa papanau-nggu na bandjaru danguka, kai parunu-ndja la tamuna i Ama, i Ana dàngu i Ngahu Matua. 20 Kai papeka-ndja ka nundju hàlaha da papanii-nggunggai. Màtawa kai pinja ba karia ma-mànu-ma-nggunggai lundu hupu ndjàpuna.
|